OEH - Bilaketa

334 emaitza hainbertze bilaketarentzat

Sarrera buruan (0)

Emaitzarik ez


Sarrera osoan (334)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 eraman.
tradizioa
Tr. Atestiguado en textos guipuzcoanos, alto-navarros y de autores septentrionales (algo menos en los suletinos, entre los que eroan (eruan), única forma hasta el s. XVIII, alterna con eraman a partir de esta época; hay eraman en Oihenart). La forma ereman, cuyo primer testimonio corresponde a Eguiateguy (aunque parece no darse en los autores suletinos posteriores), va haciéndose más frecuente al Norte desde principios del s. XIX, aumentando notablemente su uso a finales de éste, y siendo en el s. XX prácticamente la única forma utilizada por los labortanos y bajo-navarros. Al Sur se encuentra en Echenique (Mt 7, 14); cf. tbn. eremen en un refrán de Urdiain (CEEN 1969, 79). Erremaiten (CatLan 117, frente a varios ejs. de eraman) podría tratarse de una errata. Eramo lo emplea Beriayn (junto con eraman), y se encuentra en algunos textos alto-navarros meridionales de los ss. XVIII y XIX (MurSerm 72, OrorbSerm 93, FLV 1988, 147 (Ibero); en este último parece que eramate es el sust. verbal correspondiente al part. eramo, frente a eramotzen en MurSerm). En Aldaz (81) aparece eramateko; en SermAN (5r) eramazie; Lizarraga de Elcano usa eraman y erman (cf. tbn. Ong 64v eramakodúten, e infra ermako). En CatAe 72 y CatSal 73 se encuentra erman; eramen aparece en CartNav, LesakSerm (250) y en Yanzi (58). Desde finales del s. XIX se encuentra la forma eman al Sur, generalmente en bersolaris o textos populares. No hay ningún testimonio de la supuesta forma vizcaína eramon que da VocBN, de donde seguramente la toma Duvoisin. En DFrec hay 515 ejs. (uno sept.) de eraman y 23, sept., de ereman. La forma de futuro eramaren que aparece una sola vez en Etcheberri de Ziburu (frente a numerosos ejs. de eramanen), aunque posible fonéticamente, podría tratarse de una errata. Las formas más usuales de infijo de objeto plural son al Norte -tza- y al Sur -zki-; -tzi- se emplea menos, y más frecuente al Sur, aunque hay ejs. septentrionales ya desde Haramburu. Daramaki, zeramakien, etc. (= darama, zeraman) son formas que se documentan desde mediados del s. XIX, en autores meridionales; menos frecuentes son las terminadas en -ka, usadas por algunos septentrionales como Duvoisin, Hiribarren y Barbier. Deram- aparece al Norte (ya desde Dechepare, que tbn. usa daram-), aumentando su frecuencia y desplazando prácticamente a daram- desde finales del s. XIX; al Sur lo emplea Orixe, aunque tbn. encontramos algunos ejs. en Beovide e Inza.
etimologikoa
Etim. De *eraban < *erawan < *e-ra-oa-n, causativo de joan 'ir' (< *e-oa-n). Es pues claro que tiene el mismo origen que eroan.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (G, AN, B, BN-arb, S, Sal, R; SP, Urt I 19, Ht VocGr, VP 43v, Lar, , Mg Nom, Lecl, VocBN , Gèze, Dv, H), ereman (G, AN, L, BN, Ae, Sal; Dv, H), eramo (AN-ilzarb-olza), eramen (AN-5vill), eman (G-azp-goi-bet, AN, BN-mix), erman (Ae, Sal, R; Dv), eremen (G-nav), iaman (G-nav), ian (G-nav), man (AN-erro, Ae) Ref.: A ( eraman, ereman, erman ); Bon-Ond 159; Lrq (/eaman/); Ond Bac ( yan ); Iz Ulz ( éman ); Iz R 296, 306; CEEN 1969, 79; EAEL 242; Echaide Nav 342s; Gte Erd 95, 297 .
Llevar, conducir, transportar (sentidos prop. y fig.); llevar consigo; llevar una prenda de vestir. v. eroan. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Nik beharren nuien gauza daramazu zurekila. E 185. Ekharten zutela laurez eramaiten zen paralitiko bat. Mc 2, 3. Zer egin bear den leen Meza ongi enzuteko, eta zer intenzio eramo. Ber Trat 25v (128v eraman ). Gose gaitzek edo egarrik daramana hobira. EZ Man I 15. Kontzientzia da [...] ontasunera ahal bezenbat eramaiten gaituen kidari bat. Ax 426 (V 276). Zergatik naramazu jendarte gaixtoetara? SP Phil 324. Goardia emozu [mareak] eraman etzaitzan. INav 39. Zer aire dibinok darama / Lohiolako Semea? 193. [Jaungoikoak] beretzat eramen dezala txikidanik. CartNav 139. Eraman zituzten haur hek [...] erregerengana. ES 384. Daramatzigun ondasunak kendu. Lar SAgust 16. Zu ere lasterka Juezaren aurrera zaramazkiten. Cb Eg II 150. Yosephek eta Mariak eraman zuten berekin Jesus. Lg II 123. Bildu ta bildu, ta bizian ez gozátu, il ta ezin ermán. LE Prog 110. Bekatura garamazkien tent-aldiak. Ub 162. Bakótxak ermako duéla bere kárga. LE Urt (ms.) 2v (ed. 1846, 5 eramango ). Deabruak naramala, urliari ezpadiot burua ausitzen. AA II 35. Hiltzerat naramazuela. Dh 204. Gauza guti harrek ereman gaitzazke handiago batetara. Jaur 205. Eta daramakio / zer jana maiera. It Fab 237. Buruan zeraman arizko txapela luze bat. Lard 84. Goseak eraman zuen [zakhurra] itsas-bazterrera. Dv Dial 21 (It eraman; Ur e Ip eruan ). Bi debruk suzko leze batetarat ninderamaten. Laph 217. Ezta behar eskia borontiala eraman. CatS 117. Bañan eztet eman nai Euskal-errira. Xe 299. Eramango ditugu eltzian. Sor Bar 68. Kanal bat hainbertze yenderen odola eramanen zuena ur handirat. Elsb Fram 125. Nik hemendik deramatzadan oroitzapenetarik hoberena. HU Aurp 70.
( s. XX) Ezin zitekien presaren beste aldera irago, ur asko zeramalako. Goñi 32. Gizonak eriñotz usaia zeraman. Ag G 70. Bainan zer berotasun gozoa ez deramauku laster urdailerat. JE Ber 28. Bederatzi illabetez bere baittan eraman zuan Ama. Inza Azalp 57. Zangoek ereman ahala laster. Barb Sup 47. Bazkaitara norbait eraman nai danean. ABar Goi 41. Fruiturik ederrenak eremotzue minixtro hari. Zerb IxtS 28. Aizkora odoltsu zorroztu-berria eskuetan eramanki. Zait Sof 48. Besoak [...] daramaioten aurrarengana zuzentzen ditu. NEtx Antz 120. Iñora ez darama adimentuak, bere eziña adiraztera baizik. Txill Let 136. Egaztia mokotik zintzilik ematen zuan. Anab Aprika 25. Gorderik zineraman zauri bizia. Xa Odol 167. Autobusa urak eraman zuan. Uzt Sas 165. Eun kilo ondar zaku batean eraman baietz. MMant 17. Geuregan daramagu heriotza. MEIG I 193. Kapak neguan eraman ohi dira. MEIG V 86.
azpiadiera-1.1.1
(Con un adj. o participio; para las posibles interpretaciones de esta construcción y, especialmente, para su posible equivalencia con el uso vizcaíno de eroan 'soler', v. Lafon Syst II 148ss.).
Hanbat da eder eta jentil, harzaz erho narama. E 147. Mundu honek anhitz jende enganatu darama. Ib. 99. Guti uste duienian ehor utzi darama. Ib. 99. Zeren hark [...] rekrubatu baitarama bere leheneko edertasun Apostoluén denborán ohi zuena. Dedic * 5v. Horrenbat gogor izatera / Zerk zaramatza gogatu? O Po 42s.
azpiadiera-1.1.2
Llevarse (algo), quitar; robar. " Gaizki eraman, usurpar" VP 52v. " Sarpatik moltsa eraman diote " Dv. " Haizeak eman dauku, le vent nous l'a enlevé" Lh.
Nola zuen erriko jendek atzo gure erriko bezino bati eraman dutela bi ogei ari. MRos 10.2r. Gauza ebatsiaz eta ixilik eramanaz. Ax 243 (V 163). Etsai gaixtoak [arima] daramakola. Ib. 561 (V 359). Etxarrin ladronak dire eta [beorrak] aek eraman dizkidate duda bage. (Larraun, 1649). ReinEusk 142. Han zure arimori bihurzen zaika bekatuak eraman zioen bere edertasuna. Hm 202. Gure bihotzgaberiak, gure bizitze gaixtoak eramaiten baderaukute aiphamen ona. SP Phil 226. Parte bat gizonari eramaiten du. Tt Onsa 139. Niri bizia eraman nahiz dabiltzanak. 54. Hazienda gazki eramanikan dadukanak. OA 166. Batek eraman baliz sagrarioko ostia guziak. El 75. Arrapatzen badu oriek galdu diozkan edo daramazkion gizona. Mb IArg I 145. Edadearen lorean zeruak eraman zigun. Cb Just 13. Nahi izan zion eraman bere erresuma. Lg I 311. Zure osasuna eraman darotzuten akzidentek. Mih 72. Eramaten badiozkatzu dauzkan diru ta beste ondasunak. VMg 27. Baldin eramaiten badiogu bere loria hunen gure buruei eratxikitzeko. Jaur 181. Eramaiten beitzeitan ogia esküti. Etch 174. Bere umea galdu zuen; / Ihiztari batek eraman zioen. Gy 251. Urhandiak deramo gainari azpia. Hb Esk 105. Otso edo leoiak ardia zeramaionean. Lard 165. Basoko frutak biltzeak denbor asko eramaten bazioten ere. Arr GB 49. Eraman dizkigute / diranak guziyak. Ud 17. Hari bizia ereman. Elsb Fram 155. Bost librako lupi batek aparejua eraman ziran ezkero. Iraola 120. Jokotriaz zerameiela dirua sakelatik. JE Bur 193. Zuen Katzo sorginek ereman dautzuete! Barb Sup 78. Sakeletik belar-toxa ta su-arriya eraman dizkidate. Alz Burr 22. Etxean neuzkan gazta ta lukainka danak eraman zizkidak. Lek EunD 42. Ohoinek ereman dituzte. Zerb Azk 21. Burni-kutxa ere idekia eta ango diru guzia eramana. Izeta DirG 29. Katuak talo bat eraman zidan. And AUzta 82. Ereman dauzkute bi lapin. Larz Senper 28. Moltsa erematia / ez zitzaion aski. Mattin 51. Hau ere aspaldi eraman zigun herioak. MIH 370.
azpiadiera-1.1.3
Llevar (preso).
Eta kaptibo eramanen dirade nazione guzietara. Lc 21, 24. Duk de Mercura preso berekin eraman duela. CartEsp 466. Eramo zutela kautibo. Ber Trat 114r. Handik preso eramana. He Gudu 143. Bera preso eraman zuen. Cb Just 72. Preso eraman zituanean Juduak Babiloniara. AA III 331. Katibu eraman zituzten. Lard 45. Preso eraman zintuztenek. Dv LEd 3. Edo hiltzen dituzte, edo gathibo eremaiten. Laph 60. Zeren behar zuten preso ereman. Jnn SBi 157. Loth ereman preso. Zerb IxtS 18.
v. tbn. Ub 52. Xe 354. Arti Tobera 272. Berron Kijote 68.
azpiadiera-1.1.4
Conseguir (una victoria, un premio, etc). "Oponerse a alguna dignidad, cátedra, &c., goienderen bat eramateko jakindez leiatu " Lar.
Biktoria eraman ukhan zutenak bestiaganik. Apoc 15, 2. Ezen berthutetan har[k] dik / Eramaren florea. EZ Eliç 121. Finak darama koroa, akhabatzean kantatzen da loria. Ax 473 (V 306). Hetarik eramaiten den garaia. SP Phil 452. Israeleko populiak biktoria eramaiten. Tt Arima 47. Bere sehaskan dagoela / triunfa dik eramaten. 76. Bitoria ez duzula eramanen. He Gudu 101. Bitoria nahi badüzü eraman. Mst III 19, 4. Eramanik ere garaitiarik konpliena. Lg I 270. Zuk gerla-gizonetan, o d'Estaing noblea, / daramazu, segur da, zuzenki lorea. Iraultza 121. Goregi kantatzen baduk / ereman bitoria. Monho 44. Orai artean eraman dituen garaitien. Dh 74. Bere etsaien gainean eramaiten duen garhaiziaz. Jaur 107. Eramanik biktoria. Gy 300. Erranen dugu nola gizon hain flox dena / Zezenekin dabilan, eramanez gaina. Hb Esk 219. Español onek dan guzietan / beti baza eraman du. Afrika 142. Birjiñak eraman zuen triunfoa. Arr May 164. Premiyo irugarrena / San Juanek eraman du. MendaroTx 375. Ark eramanen apustu. "Ella va a ser la vencedora" . Or Eus 398. Diruzaletasunak / eraman du baza. Olea 208. Etzegoan erraza / txapela eramaten. Insausti 333. Orduko sariketan lehen saria eraman zuten idazlanak. MEIG III 57.
v. tbn. Xarlem 279. MarIl 37.
azpiadiera-1.1.5
Vencer.
Bototara joan ziren eta bai-ren aldekoek eraman zuten. MEIG VII 130.
azpiadiera-1.1.6
(Dv, H).
Conducir (un camino, una puerta, etc.). " Norat darama bide horrek?" Dv.
Ethor zitezen burdinazko borthara, zibitatera daramanera. "Qui mene" . Act 12, 10. Ara daraman bide zuzena. Mb IArg I 241. Galileako itsasorat zaraman bidearen gainean. Lg II 82. Zerurat daraman arruta. Brtc 140. Athe hertsiak eta bide hertsiak eramaiten dute bizirat. TB Mt 7, 14 (tbn. eraman en las demás versiones, excepto en Ker (eroan)). Salbamendurat garamatzan egiazko bidea. Jaur 107. Ondamenera daraman atea. Lard 385. Heriotzera deraman bidea. Dv LEd 237. Kanborat deraman bide bazterreko landa batean. HU Zez 172. Bi elhorri xurizko hesien artean orga-bideak bazeramatza, erdi gorderik. JE Bur 34. Iñora eramaiten ez duen bazter bide itsua da. Mde Pr 43. Nora daramate bearrezko bide oriek? Txill Let 122. Nagusigora zeraman bidea. Zait Plat 54. Ezkon-gelara zeraman eskailera luzean. Mde Pr 183. Jainkoaren bihotzerat deraman bide nekea. Ardoy SFran 301. Zure bideak zerurat derama. Xa Odol 245. Gorderik daukan muin izkutura daramakeen bide bakarra. MEIG VII 97.
v. tbn. Dh 192. Aran SIgn 83
azpiadiera-1.1.7
(Aq, H) .
(Con aurrera, aitzina ). Llevar adelante (un trabajo, un proyecto, etc.). "Trabajar sin desistir [...], lana aurrera eraman " Aq 1443.
Uste bainuen aitzina neramala neure obra. ES 400. Erasoa aurrera zeraman. Lard 193. Liburuaren egiteko xedea aitzina eremaiteko. Zub 17. Jaia aurrera eramateko. Lab EEguna 87. Beste asmo askorik sortu ta aurrera eramateko. Ldi IL 146. Berak asitako lana aurrera eraman zezaten. Ir YKBiz VI. Gauzak lenbailen aurrera eramatea dagokizue. TAg Uzt 309. Gerlak prestatzeko edo aurrera eramateko. Vill Jaink 178. Aurrera eraman zuan artzaiak bere asmoa. Berron Kijote 222.
v. tbn. Etxde JJ 90. NEtx LBB 17. Larre ArtzainE 317.
azpiadiera-1.1.8
Moverle a alguien (un deseo, una tendencia, un estado de ánimo, etc.).
Ea tristeziak akometatzen zaituen, edo alegrianzak eramaiten. SP Phil 160 (He 162 eramaten ). Ez zan ardo-galeak eramana. Or Aitork 127.
azpiadiera-1.1.9
" Beren errenkurak hain urrun zaramatzaten non (Lg), ils poussaient si loin ses plaintes que" Dv. " Oihua are gorago zaramaten " Ib.
Ordu hartan, populuak oraino urrunago eraman zuen bere bozkarioa. Lg I 280.
azpiadiera-1.1.10
Llevar (un nombre).
Argatik Salomon paketsuaren izena zeraman. Lard 211. Ez det beñere zure izena besterik eramango. Alz Ram 83. Izen ori deramana. Inza Azalp 132. Arek ere nere izena bera darama. ABar Goi 32. Onen abizena eramanaz. Berron Kijote 36. Gure hizkuntzak eraman duen izenondokoa. MEIG IV 54.
v. tbn. Txill Let 81.
azpiadiera-1.1.10.1
Llevar (fama).
Gizon azkar, buru argi, pizkorren izena daramazu. Muj PAm 46. Adiskidekiko zantar-izena eramatekotan. Zait Sof 71. Azpiroz apellidoa daramana. JAzpiroz 40.
azpiadiera-1.1.11
(Dv) .
(Ref. a una parte del cuerpo).
Gora darama burua. Gy 8. Arpegia illun darama. Ag G 276. Zut eramango burua. Or Eus 399. Gorago daramaket nik burua. Arti Ipuin 56. Oraindik lepoa zuzen daramazu. NEtx LBB 60. Burua harro daramake. MEIG III 89.
azpiadiera-1.1.11.1
Ez ara begiak eraman. Mb JBDev (ap. ELok 196 ). Sagrariora fedeko begiak eramanaz. Mg CC 125.
azpiadiera-1.1.12
Llevar (una conversación, un discurso, etc.). " Ez du konbertsazioa ongi eramateko balio (AN-gip)" Gte Erd 3.
Erromatik Espoleteko ibar bitartian beste izkuntzarik etzuten eraman, ezpada nola ongiena gordeko zuten erregla. Bv AsL 76. Luze daramat solasa. HU Zez 77. Ezkontzeko ipuiak daramazkitela. Ag G 239. Daraman kontaketa. MEIG VIII 34.
azpiadiera-1.1.12.1
Eta biek, hala Davitek nola Susanak, zeramaten kontu ona. 'Discurrían bien' . Ax 146 (V 96). Zenbaketa zuzen eramateko. Berron Kijote 223.
azpiadiera-1.1.13
(Otros usos). " Saltzera darama bere etxea " Dv.
Latin ta Griegoak [...] Lengoaje guzien artean aurreskua beti artu ta eraman dutela. Cb EBO 8. Komulgatuko danak eraman bear duen baraur natural edo oso osoaren izenez. Mg CC 228. Nolako prestaerak eraman bear dira animaren aldetik? Ib. 229. Bere yokoa ez darama hipokritak luzaro. Gy 115. Kantua bazeraman ozen, luze eta ikharan herrestatu gabe. JE Bur 148. Iru puntuko dantza tajuz daramate. Or Eus 67. Orduko euskaldunek frantses mintzaira guti zeramaten beren artean. Larre ArtzainE 187.
azpiadiera-1.2
2. (V-gip, G, AN-gip, B, L, R; Lar, Dv, H), ereman (G, AN, L, BN) Ref.: A ( eraman, ereman ); Gte Erd 6, 284 .
Soportar, aguantar, sufrir. "Acomodarse al tiempo [...], eguraldia datorren bezala artu ta eraman " Lar. AxN explica iasan (610) por eraman. v. jasan, pairatu. Tr. Documentado generalmente en autores meridionales; al Norte se encuentra en Etcheberri de Ziburu, Haramburu, Duvoisin (LEd 1) e Hiribarren (Egia 7).
Surtarik atheratzeko penak daramatzana. EZ Man II 98. Ungi egitea gatik nekeak daramatzitenak. Harb 31. Eramatea pazienziarekin lagunaren flakezak. El 13. Itsu gaisoak guzia zeraman mee-meki. Mb IArg II 354. Gloria au gozatzea gatik, zer egin edo eraman bear ezta? Cb Eg II 209. Ijitopean zeramaen morronzatik. Ub 25. Eramáteko goapóki datorréna. LE Ong 13v. Bide gabeak ixilik eta ongi eraman oi dituzu pakeagatik? AA I 625. Zer ikarak ditudan / zugatik eraman. It Fab 94. Onean ezin eraman zituzten [...] berriak. Lard 493. Beragatik zenbat naigabe zeraman. Arr GB 96. Zeren neronek ezin daramat nere gorputz zauriz ustelduak botatzen duan kiratsa. Bv AsL 101. Ezin eraman zuan Nalentxoren illuntasuna. Ag G 143. Nolako nekeak eramanik gauden. Ldi IL 27. Iraiñik itsusiena ixillik deramaki. Or Poem 548. Bizitza latz au eramateko / etzeukan nunbait indarrik. Basarri 161. Emengo bero erregarriak ondo eramaten al dituzu? Anab Aprika 6. Aurki gañera zetorkigun eraso gaizto ura alkar-maitasunez eramateko, etzin gutxi esan nai batasun orrek. Ataño TxanKan 206. Ezin nintzan iñola ere oitu bizikera artara, eta asko eraman bear izaten nuan. AZink 115. Nekeak eraman baditu, uzta ugaria ere bildu du. MEIG III 98.
v. tbn. Etxde JJ 107.
azpiadiera-1.2.1
Permitir.
Ez dezazula eraman oek ni Jesukristori kendutzia! Bv AsL 95.
azpiadiera-1.2.2
(Con elkar ). Llevarse (bien o mal). " Katuak eta zakurrak ez dute alkar ongi eramaten (AN-gip)" Gte Erd 202. Cf. Uzt Sas 189: Mundu onetan andriarekin / ondo daraman gizona, y Etxde JJ 104: Alkarrekin ongi eramaten.
Elkar ondo eraman ta sufritzen badezute. Cb Eg III 379. Bizi gaitezen al degun ondoena, ta alkar eramanaz. ABar Goi 63. Alkar ondo eramaten duten senar-emazteetan. Insausti 310. Izugarri ondo eramaten genduan alkar. Albeniz 38.
azpiadiera-1.2.2.1
(Con aux. intrans.).
Bi Izetetan artu-eman aundia zan. Oso ondo eramaten ziran bi auzoak. Zendoia 13.
azpiadiera-1.3
3. Llevar (ventaja). "Coger, tomar, llevar la delantera, aurrea artzea, eramatea " Lar.
Artizarrak berzetarik abantaila darama. E 147. Zeren eta miseriak eraman baitliazokeo abantailla miserikordiari. Harb 371. Urreak bertze diru guztiei eramaiten derauen abantailla. Ax 158 (V 106). Pena hark [...] eramaiten dio aitzin aldea bertze penari. Ib. 158 (V 105). Guztiei abantail eramaiten deraue bere garazia eta arraitasunaz. ES 191. Ez dide kantatzen bentajarik eramango ez batak eta ez besteak. GavS 7. [Emastekiek] daramagútela abantálla gizonéi zenbáit birtuteetán. LE Prog 116. Ezta errez izaten / bentaja eramaten. EusJok 125. Aundizkiek bait-daramate burruka-jokoan aurrea! Berron Kijote 85.
azpiadiera-1.3.1
(G-azp, AN-gip; H) Ref.: Gketx Loiola; Gte Erd 168 .
(Sin objeto directo). "L'emporter sur quelqu'un, sur quelque chose. Txikiak andiai eramaten die, les petits l'emportent sur les grands" H. " Lapurretan ez die [...] iñork eramango (G-azp), iñork eramain (AN-gip)" Gte Erd 168. "[Herriko bikayua] seriyo hasteanian, oso gutxik eramangoio hari hitzeiten " ZestErret (s.v. hitz ). Tr. Documentado sólo en autores meridionales.
Gauza isillak asmatzen niri eramaten didanik iñor ez dala. Lard 58. Itxasuan gutxik eramango nau maniobretan. Sor Gabon 54. Gutxik eramango dio euskaldunari jaten da edaten. Ag G 55. Gogortasunean, ez dit iñork eramango. Ill Testim 16. Kostako zaio beste bateri / gaur zuri eramatia. EusJok 164. Koldori ortan eman lezaiokenik ezta. NEtx Nola 26. Prantxesean orri eramango dionik ez omen dago eskola guztian. Gketx Loiola. Txoroari ez dio iñork eramaten, txorakeriak egiten. EZBB II 120.
azpiadiera-1.4
4. (Dv, H).
Pasar (la vida, un tiempo, etc.). " Alferkerian darama bere bizia " Dv. Cf. infra (13); v. eman (I, 6). Tr. Documentado desde Dechepare, es más frecuente al Norte.
Erhogoatan badaramak eure mende guzia! E 97. Zeren munduan eraman duen gaizki bizia. EZ Man I 97. Zertan beraz okupatzen / daramagu denbora. Arg DevB 161. Esperantza handi hunetan / eramanen dut bizia. 184. Gabaren gehien partea othoitzean zaramaten. Ch 45. Haste guzia lan-tartean ta neketan daramaten beste zenbaiti. Mb IArg I 61. Denbora othoitzean eta meditazionean zaraman. Mih 13. Bizitza gaizto batean eraman baditu egun ta urte osoak. Mg CC 213. Bekhatutan eraman badu bere denbora. Dh 131. Zuñen fidelki zian eraman denbora. Etch 127. Negarrez daramazkit / ordurik geienak. Bil 76. Gau guzia lo derama. Laph 165. Aste guzia daramat / Bihotz onez lanean. Elzb Po 211. Hiri hartan ereman behar zituen egunak. Jnn SBi 156. Urthe gehiena zeraman barurean. Zby RIEV 1908, 416. Alemaniako nere azken egunak han ereman nintuen. StPierre 40. Itxas gañian omen darama / bere munduko bizitza. Tx B II 119. Onela zeramaten gau-yarduna. Or Mi 12. Gaua ereman baginu Zarauzen berean. JE Ber 79. Aste ederra eraman det azkenengo au. NEtx Antz 105. Han zazpi urte eremanik. Zerb Azk 69. Sainduarekin orenak eta orenak eremaiten zituela. Ardoy SFran 157. Ai zer ederki daramakigun / Amasan gaurko eguna. Uzt Noiz 127. Gau eta egun zuri pentsatzen deramat ene bizia. Xa Odol 114. Mundu ontako denbora labur au nola eramaten degun. BAyerbe 185. Nolako zuhurtzian eremaitekoak ziren semenarioko azken urteak. Larre ArtzainE 189.
v. tbn. Lg II 126. Mok 6.
azpiadiera-1.5
5. Llevar (una vida, una conducta). Tr. Documentado desde Leiçarraga, es más frecuente al Norte.
Bizitze bakezkoa eta emea eraman dezagunzát. 1 Tim 2, 2. Bat bederak eramanen du bizitze prestua. EZ Man I 76. Nahi baduzu bizitze saindu bat eraman. SP Imit I 17, 1. Ganbia gaiten artean / daramagun biziaz. Arg DevB 107. Aitzitik bizitze saindua / eramatera munduan. 177. Bizitze triste eta nekhatu bat eraman duela. Lg II 189. Lurraren gañean eraman duen konduitaz. Mih 1. Bizi berri eta seindu baten eremaiteko grazia. AR 129. Bizitza zuzen ta garbi bat eramateko. Mg CC 235. Batek daraman bizitzeko molderat. Dh 60. Bizi gaizki eramanak moldegaizten baitu. MarIl 97. Pozezko bizia / munduan daramana. It Fab 164. Eremuan zeraman bizitza isilla. Lard 371. Bizi bera behar zuela ereman. Laph 194. Zer biar zuen egin eta zer bizimodu eraman. Bv AsL 35. Erlejius saintü baten bizitzia eraman zian. Ip Hil 56. Ori bizitza daramazu, gizona. Ag G 8. Emen daraman bizikera. A Ardi 137. Nortsu zen, eta zertsu bizitze ereman zuen. Ox 189. Zer bizimodu zeraman Kolonbian. Or SCruz 16. Bizitze hitsa deramatela. Zub 49. Zer bizi-modu daramaten. Izeta DirG 36. Bizi bitxi harrigarri bat eremanen dute. Lf ( in Zait Plat XVII ). Bizitza, estuegia daramagu amets egiteko. NEtx LBB 204. Urteetan bizi-modu orixe eraman nin. Ataño TxanKan 127. Bizitza zuzena eraman bear degula. BAyerbe 168. Nolabaiteko bizimodu nabarmena daramaten arlote alprojak. MEIG III 117.
v. tbn. Ch I 18, 2. JesBih 423. Gy 41. Dv LEd 162. Aran SIgn 21. Jnn SBi 120. CatJauf 58. ArgiDL 128. Etxde JJ 273. Mde Pr 182. JEtchep 68. Ibiñ Virgil 93.
azpiadiera-1.6
6. (Dv, H).
Llevar (un camino) (sentidos prop. y fig.).
Bide makhurra daramala. Ax 46 (V 29). Daramagun arrutak. Arg DevB 149. Beren itxerako bidea daramaela. Mb IArg I 163. Kondenazioko bidea zeramala. Cb Eg II 188. Zerurako bidea daramanak. AA III 292. Jesusek zeraman bidean. Lard 429. Aizeak zeraman bidean [...] irakurtzen zuan urrengo egunerako giroa. Ag G 4. Eriotz aurreko gauean eraman zuen bide beraz. Inza Azalp 77. Euskalerria ez da osotara il, baiño ba derama bide. Or SCruz 8. Hik ere bide bera deramak. Zub 41. Euskal-siñismenak galdu-bidea daramakiala sarritan entzun det. EgutAr 21-12-1956 (ap. DRA ). Irungo bidea zeramaten. Anab Poli 120. Gizarteak ba-darama bere bidea. Vill Jaink 171. Daramadan ildotik itzuri. MEIG VI 86.
v. tbn. Brtc 144. Bv AsL 206. Lab EEguna 92. Ldi IL 169. Etxde JJ 190. Berron Kijote 45.
azpiadiera-1.7
7. (G-azp, AN-5vill).
" Abiara ederra darama orrek (G-azp) [...], zer belozidade daraman orrek " Gte Erd 2.
Ofizialeak abiadura handia daramala. Ax 91 (V 61). Balak daraman indarrarekin. Mb IArg I 255. 1918an generaman martxak iraun balu. MEIG VI 136.
azpiadiera-1.8
8. Ir a, disponerse a.
Ikhusirik ezen urak hartzera zeramala. Ax 211 (V 142). Paga hori kentzera zeramala gobernamenduak. HU Zez 143.
azpiadiera-1.9
9. (Intrans.). Dirigirse, elevarse.
Khar bizia eta zuzi irazekia bezala goiti eramaiten da. "Sursum erumpit" . SP Imit III 5, 5 (Mst goiti dua ). Iainkoa gana eramaiten gara. SP Phil 126.
azpiadiera-1.10
10. Cobrar.
Eraman ote deban bear deban salarioa baño geiago. OA 165. Geiegi eraman dana ta kalteak ondu bear zaizka erosleari. AA II 168. Ijito batek galdetzen zion erretore bati zenbat eraman bear zion bere aita zana lurreratzeko funziogatik. DicM (ed. 1877) 78 (AB Dic 84 eroan ). Mila libera eremaiten badazkate. JEtchep 80.
azpiadiera-1.11
11. Llevarse (un disgusto, unos golpes, una alegría, una sorpresa, etc.). " Muturreko onak eraman zizkiran, buenas puñadas me llevó" VP 63r (probablemente con el sdo. de 'se llevó de mí, recibió de mí'; cf. Requejo: "Buenas puñadas me llevó, probe illum pugnis operavi").
Laudorio falsoa duenak sinesten, / onelako enganoak ditu eramaten. It Fab 259. Etzuan orratik beste zartara bat eraman gabe Gipuzkoako lurra utzi. Ag G 119. Ijitoaz piatzen / diraden gajuak, / eramango dituzte / petardo bapuak. Urruz Zer 127. Ez dezute onelako atsekaberik izan, ez dezute biozkadarik eraman. Alz Ram 127. Eztu poz makala eraman! NEtx Antz 78. Bi lagun oiek naigabe izugarria eraman zuten. Alkain 39. Sekulako txaskoa eraman nuan nere bertso batekin. Insausti 23. Astinaldi ederra eraman dute batzuren batzuek. MIH 201.
azpiadiera-1.12
12. Llevar, encargarse (de). " Horra non jakitaterik gabe diren batzuek daramaten zerua (Jnn), [des gens] emportent" Dv.
Apostoluak zoro eta buru erreak baziren, eta halere Eliza ungi eraman, mirakulua da. Hb Egia 147. Guzien biartasunai begiratzeko kontua ongi eramaten. Bv AsL 63. Langile berek lan bera deramagu. HU Aurp 158. Gurasoen etxea bizkor eramaten. Or Eus 146. Ona Idazkariaren eginkizunak: batzar edo billera deiak egitea; [...] batzar-agirien liburua eramatea. "Llevar los libros de actas" . EAEg 1-6-1937, 1739. Antonek eramango zizkien diru-kontuak. NEtx LBB 62. Hari ere gostatzen zaiola bere sailaren eremaitea. Xa Odol 39. Diru-kontu denak eraman. JAzpiroz 67. Munduan izan zendun / gizon baten mailla, / zintzoki eramanaz / artutako sailla. AZink 121. Kartsuki deramala bere apezgoa. Larre ArtzainE 335.
azpiadiera-1.13
13. Llevar (determinado tiempo). Cf. supra (4) . Tr. Documentado sólo en textos meridionales, a partir de mediados del s. XIX.
Salomonek Erregetzan zeramakien amaikagarren urtean. Lard 212. Milla zortzireunda / larogei ta zortzi / Eliz-Ama Santuak / aurten deramazki. (AN-ulz). NafEKZ 88. Kementik irur urteren buruko zer izanen den ote nitaz, adin damadanareki. Mdg 121. Zenbat egun daramazkizu bederatziurrenean? Urruz Zer 36. Illabete bi ba-zeramazkien Lasturretan. TAg Uzt 288. Onek an daramazki berrogeita amarren urte. Munita 132. Zenbat urte esan du daramatzela bidetan? NEtx Antz 95. Piarresek urtebete zeramakinean espetxean. Etxde JJ 184. Amar bat egun daramazki an gorputzak. Txill Let 145. Gure aitak lau bat urte oiean gaxo zeramaizkiela. Salav 16. Amar urte daramazki, kanpoa ta beiak besterik ikusten ez dituala. TxGarm BordaB 150. Baiña Seguran daramakizu / bizitzan erdi denbora. Insausti 147.
v. tbn. Abar Goi 65. Anab Aprika 66.
azpiadiera-1.14
14. Celebrar (una fiesta).
Besta eramaiten den egunean. JesBih 473.
azpiadiera-1.15
15. ereman (DvA).
Horra nun, uste gabean, ene zaldia, lau hazka abiatzen zautan, sasiak jauzian eremanez. Prop 1880b, 183 (citado por Dv).
azpiadiera-1.16
16. "Criar, producir, engendrar, sortu, ekarri, eraman " Lar. "Porter des fruits" H.
Lur onetan, arbolak adar gehiago darama idorretan baino. Dv Lab 357. Zañak oso azalean eramaten ditu. Munita 83. Adar azkarrak daramazkite. Ibiñ Virgil 84.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (G-goi-azp, AN-gip ap. Gte Erd ; Izt, A), eramen (A).
Paciencia. "Sufrimiento [...]. Tener poco sufrimiento, eraman txi[ki]a izan " Izt 113v. " Eramana, sufrimiento" It Fab voc. (recogido por Azkue, que da sin embargo la var. eramen ). "Paciencia" A (que cita a Lard). " Eraman aundiko gizona da " Gte Erd 277.
Baña zuen gaisoak / eraman txikia, / edozein gauzak zuen / estutzen guztia. It Fab 113. Oraindañokoak bear adiña badirudite, gizon baten eramana gaindutzeko. Lard 256. Bere eraman andia. Arr GB 140. Modestuak eta eraman aundikuak. Bv AsL 67. Paula dakust eramanik gutxienekoa, oso artega. Ag G 340. Monikak eraman aundia du senarrarekin. Or Aitork 228. Eraman aundiko ta garbi. Gand Elorri 30. Berak daukaten eramanakin / egoten naiz arrituta. Uzt Sas 233. Eraman aundikoa dalako. Ataño TxanKan 17. Eramanaren podorioz eta maltzurkeria bitarteko. MEIG IX 92.
v. tbn. KIkG 19.
azpiadiera-2.2
2. "Gasto, voracidad" JMB At.
azpisarrera-1
BERE BAITATIK ERAMAN.
Embelesar, arrobar, hacer perder el sentido (fig.).
Bere baitharik eramana bezala izateko [...] gutiziaz. "Désir de ravissements" . Birjin 482.
azpisarrera-2
ERAMAN-EKARRI.
azpisarrerakoSense-2.1
A) (Sust.).
azpiadiera-1.1
a) (BeraLzM).
Transporte.
Saldu-erosiko gauzen eraman-ekarria merkeago izan zedin . Izt C 118. Zamariak dira [...] errotarako laborearen eraman ekarrirakoak. Ib. 183. Zamariak dira [...] errotarako laborearen eraman ekarrirakoak. "Medios de transporte de que dispongan" . EAEg 18-10-1936, 76. Itxas-eramanekarri Sailleko Burua izendatzea. Ib. 21-10-1936, 99.
azpiadiera-1.2
b) "Alcahuete (AN-larr)" A Apend.
azpiadiera-1.3
c) Chisme, habladuría.
Itzontzikeri, eraman-ekarri ta iskinkeriz etxea edo lagunak naspillatu dituzu? Elizondo KristPE 111 (v. tbn. ib. 105).
azpisarrerakoSense-2.2
B) (Vb.). Transportar.
Deus ordaindu barik ziurtasun osoz eraman-ekarri baitditezke [eskutitzak, bilkoiak eta dirua] . EAEg 28-11-1936, 408. Zugaitzak ebaki, zerratu, moztu eta eraman-ekartzeko. Ib. 25-4-1937, 1560.
azpisarrera-3
ERAMAN-EKARTZAILE.
Transportista.
Euzkadiko eraman-ekartzalleen ordezkaritzak. "Transportistas" . EAEg 10-1-1937, 770.
azpisarrerakoSense-3.1
Bultzi eraman-ekartzalleei eta abarrei dei egin dezaien. "Personal que haya de asegurar la circulación de tren" . EAEg 23-10-1936, 118.
azpisarrera-4
ERAMAN-EKARTZE.
Guda eraman-ekartzeen agintea. "Transportes militares" . EAEg 11-12-1936, 515. Eraman-ekartzeak etenda daudela-ta. "Comunicaciones" . Ib. 27-4-1937, 1572.
azpisarrera-5
ERAMAN-EKARTZE-GAI.
Utsuneok, eraman-ekartze gaiez urri ibiltzeak dakarzki noski. "Medios de transporte" . EAEg 9-6-1937, 1785.
azpisarrera-6
ERAMAN ERAGIN (Urt II 437).
Hacer llevar. v. eramanarazi.
Beste [ondasun] batzuek etsai batzuei arrapatu ta eraman eragin zien. Gco I 433.
azpisarrera-7
ERAMAN-ERRAZ.
Sopòrtable.
Jesu-Kristok berak dio bere uztarria samur, biguñ edo eraman erraza dala. Mg CC 102.
azpisarrera-8
ERAMAN-EZIN.
azpisarrerakoSense-8.1
a) "Insufrible" .
azpisarrerakoSense-8.2
b) Discordia, rencilla; enemistad, aversión. "(Iz., askotan pl.). Elkarrekin ezin konpondu, ezin ongi etorri" ZestErret .
Odol, naigabe, [...] eraman-ezin eta birau-zale nauk. MAtx Gazt 77.
azpisarrera-9
ERAMAN-INDAR.
Fuerza de la inercia.
Halabeharrari amor egiteak ematen digun eraman-indarraz. MIH 301.
azpisarrera-10
ERAMAN-SARI.
Precio de transporte.
Berak balio duten alako bi ta geiago eraman-saria pagatzen dala. Izt C 196.
azpisarrera-11
ERRANIK ERAMAN.
Llevar dicho, tener dicho.
Erranik damadanagatik, ez daud isartan oboro. Mdg 143.
azpisarrera-12
EZ-ERAMAN.
" Ez-eramanak, desavenidos, que no se soportan. Bi sarjenta ez-eramanak zerate zuek, aizpa biok! " Gketx Loiola.
azpisarrera-13
EZIN-ERAMAN.
azpisarrerakoSense-13.1
a) Imposibilidad de soportar (algo o a alguien). "1. la intolerancia. 2. la envidia" JMB At. " Ta gure ama zanak behintzat ondo barruan zakan hurrekokin izandako eziñ eraman hoiek " ZestErret.
Orduan suiaganako gorrotoak eta ezin eramanak Sauli gañez egin zion. Lard 167. Orrek neregana / ezin eramana. Auspoa 24, 129. Bestek berdindu ote gaitun bildurra, edo berdin zaigunaren eziñeramana. Or Aitork 67. Nere eziñ-eramanaren aserrepean erori nai ez badu. "Furiosa indignación" . Berron Kijote 162. Lehengo eta oraingo ezin-eramanen urratsetan. MEIG V 93.
azpiadiera-1.1
(Con complementos referidos a eraman ).
Suiaren ona ezin eraman gaizto eta aren gorroto biziak artu zuen[Laban] . Lard 39. Profeta andi onen esanak ezin eramana biotzean laster sartu zitzaion. Ib. 378. Pernandok nere ona / ezin eraman txarra. Muj PAm 55. Ortik sortzen dira berezpenak ta asarreak ta elkar-ezin-eramanak. Ir YKBiz 286n. Naiz askok besteren ona ezin eramana eta ezin ikusia izaten duten. Albeniz 60. Horrelakoak ezin-eramana, ordea, gaurko euskaldunik gehienok badugu. MIH 273.
azpiadiera-1.1.1
Eziñ-eramana etorri zitzaion saiets-ezurretan erantzuna emateke. Berron Kijote 64.
azpisarrerakoSense-13.2
b) Insoportable.
Osabaren agindubak arkituko dituzu onenian zallak dirala, astunak, ezin eramanak. Alz Txib 101s. Ezin eramana da. Onela ezin diteke bizi. Txill Let 98. Ezin diteke zigarrorik piztu sua sortuko dan beldurrez. Au ezin eramana zait! Lab SuEm 165. Lan gehiegiak, mendetasun ezin-eramanak borrokara daramatza. MEIG I 176.
azpisarrerakoSense-13.3
c) Envidioso.
Dorrontsorok eta Lizarragak ere zabaldu zituten ojalatero eziñ-eraman aiek esaten zizkien izketa zuriak eta gezur beltzak. Or SCruz 108. Aurtxo eziñeramana. "Zelantem parvulum" . Or Aitork 18.
azpisarrerakoSense-13.4
d) Imposible de llevar.
Batenbatzutan igual / jarritako dana / gertatuko zitzaion [astoari] / ezin eramana. Uzt Sas 101.
azpisarrerakoSense-13.5
e) (Uso sust.). Cosa imposible de soportar.
Otzean eztena sistatzea erabaki zun, au izaten baitzan bere osabarentzako ezin eramanik aundiena. Etxde JJ 13.
azpisarrera-14
EZIN ERAMANEZKO.
azpisarrerakoSense-14.1
a) "Qu'on ne peut emporter. Mandoa erori da ezin-eramanezko kargaren azpian " Dv.
azpisarrerakoSense-14.2
b) Insoportable.
Nere onetik ateria nago! Au ezin eramanezkoa da! Lab SuEm 184.
azpisarrera-15
GAIN-ERAMAN, GAITZ-ERAMAN v. gain, gaitz.
azpisarrera-16
GAIZKI ERAMAN.
Llevar a mal, parecer mal (a alguien).
Ejiptoko erregek gaizki eraman zuen oriek hura utzi ta bestetara joatea. Mb IArg I 269. Eskatzen dizugu [...] anima au [...] zure Patriarka Santuen konpañian sartzea gaizki eraman ez dezazula. Echve OngiB 199 (Dv traduce 'ne le maltraitez pas'). Berezitze edo aukera-antz au anaiak gaizki eraman zuten. Lard 48.
azpisarrera-17
ZER-ERAMAN.
Penalidad. Cf., en un grado menor de sustantivación, izain dezu, bai, zuk ere zer eraman ta zer ekusi! (Mb OtGai I 291)
Etzuen alde onetatik zer eraman andirik izan. Lard 140. An zer eraman asko eukitzearren. Aran SIgn 66. Badaukat zer eramana! / Nere senarra orbelen gisa / egoaizeak darama. Olea 270.
eraman
<< eper 0 / 0 ere >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper