OEH - Bilaketa

358 emaitza zerbitzari bilaketarentzat

Sarrera buruan (7)


Sarrera osoan (351)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
egon.
tradizioa
Tr. Las formas de participio egondu y egotu , poco frecuentes, se encuentran en autores guipuzcoanos y alto-navarros la primera (ya desde principios del s. XVII), y en septentrionales la segunda (desde finales del XVI). La frecuencia de egotu disminuye notablemente en el s. XX. Hay además un ej. de igondu en Luzuriaga (17; posible errata, frente a egondu en el mismo autor (17)). Hallamos ogon en Ortuzar (Oroig 18) y on en Enbeita (193; cf. ib. unas líneas más arribaegon ). Eon, aparte de en algunos textos y diálogos populares modernos (A BGuzur 125, Lek EunD 38, Uzt Noiz 113) aparece en Lazarraga, alternando con egon. En DFrec hay 1075 ejs. de egon .
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; Lcc, Mic 6v, SP, Urt I 9, Ht VocGr, VP 25r, Lar, , Lecl, VocBN , Gèze, Dv, H, VocB ), egondu (AN-larr; SP, Lar, ), egotu (SP, Lar, H), egontu ( VocS (s.v. demeurer )), eon, ogon, on, yon (G-nav) Ref.: A; Bon-Ond 156; Lrq; Asp Leiz 324; Iz ArOñ; Iz Als ( yon ); Holmer ApuntV Etxba Eib.; Gte Erd 84, 30, 237, 262, 263, 296 .
(Con inesivo o adv. de lugar). Estar, estar quieto (en un lugar); estar (en un período de tiempo); estar (en una situación). En Duvoisin y Azkue, que citan a Oihenart, encontramos la entrada auko "de pied ferme", "a pie firme". Se trata sin duda, como explica Lhande (s.v. auko), de la forma contracta del imper. ago-ko, documentada en Oihenart (Auko zori gaitzari ekuru, eta onari aiduru (Pr 54), Zori onari irekok atea, eta gaitzari auko beha (Pr 438)) y J. Etchepare (Auko begira: lurrak dauzkan eremuak laster beretuko ditik (Bur 122)). Tr. Aunque es de uso general, su frecuencia es inferior en el Norte, donde suele aparecer con un sentido más marcado de permanencia (aunque no faltan ejs. sin éste, ya desde Dechepare y Leiçarraga, q.v.). En textos guipuzcoanos todavía es relativamente poco frecuente en el s. XVIII, aunque su uso va creciendo durante el XIX --ya en Lardizabal p.ej., aunque no en los demás autores, domina claramente-- hasta hacerse en el s. XX casi tan usual como izan . En los vizcaínos parece más extendido que en los guipuzcoanos ya desde los primeros textos, siendo incluso más frecuente que izan en el s. XX. Esta tendencia a la sustitución parece aumentar en estos últimos años en el Sur. En la oración del Padrenuestro vertida a seis dialectos (Bon OOV III 220s) aparece (zeruetan) zagozana y zaudena al Sur, frente a zarena y zirena de los dialectos septentrionales.
Olaso da ene egoteko aulkia. Olaso 4. Edolaan bere yoen azpian egongo edo jautsiko ez zara diruakati. fJZ 99. Zutan dago bekhatoren remedio guzia. E 75. Gure Aita zeruetan aizena. Mt 6, 9 (He, TB, Dv, Ip, SalabBN, Leon, Ker, IBk izan, Ur (V, G), Echn, Hual, Samper egon ). Han zeudenetarik batzuk. Mc 11, 5 (He, TB, Dv izan, Arriand, Leon, Or, Ker, IBk, IBe egon; para Leiçarraga cf. un más frecuente izan, p.ej. ib. 15, 35 han ziradenetarik batzuk ). Sirenaren konpañian egoana. Lazarraga A, 1142r. Don Antonio hor egotu zena. CartEsp 457. An egondu zan / santuen santua. CancVizc 369. Doktoren artean egondu zena. Ber Trat 7r. Arrats artean egotu / zen tenplu barrenean. EZ Noel 91. Ifernuko penetan dagoena. Ax 590 (V 379). Egon zalako urte askotan pekatu mortaleko bizitzan. Cap 88. Eta gure borondatearen ingurunetan dagoelarik [atsegina] ezta halarik ere hartan barrena. SP Phil 437. Beste pürgatorioan daudiane gatik. FPrS 23. Laur uren artean dagoenaz geroztikan. ES 161. Leen legez egongo enaiz zure ukaondoan. Acto 267. Bere Semien asenzinoan egon zirian personakaz. Urqz 17. Illunbean gaude. Lar SAgust 8. Errepausu oso batean zaudezen arren. He Gudu 118. Ümil direnak bake handi batetan daude. Mst I 6, 1. Peligro andien artean zegoelako. Cb Eg II 181. Lurraren barnean lau egunez egon diren [...] gorphutzak. Lg II 206. Jainkoaren grazian egon. Ub 215. Zer izango zan nigaz eta non nengoke orain. EL1 144. Eta moméntu báten ménean dagóke betirókoa. LE Ong 76v. Emen, nere Kristauak, egon bear nukean luzeago, ta itz egin garbiro. AA III 393. Bethi mundu huntan egon behar bagine bezala. Dh 217. Ez gagoz orduban beste pekaturik egin ginaijan moduban. Astar II 142. Jaungoikua daguan lekuan, an dago ugentu eta usaiñik gozatsuenen jatorrija. Ur MarIl 118. Jerusalenen egon zan Pazkoako egun oietan. Lard 375. Lakhet zuen haren oinetan egoitea. Laph 230. Abere eriak egon behar dü atxolbian eta etzangia idorrian. Ip Dial 77 (It, Ur y Dv egon ). Nun dira lurrak? Nun dago Erroma? Aran SIgn 211. Abenduan gaude. Urruz Urz 25. Mundu huntan egonen naizen denbora guziarentzat. Jnn SBi 164. Bego Eibarren bizar biko gizontxoaren erakastea. Ag G 352. Egon den brigada guzietan. Ox 197. Haren ondoan zagon amerikano eskualdun batek erraiten dako. Zub 71. Negu baltzian gagoz. Enb 90. Non egoiten ohi den anderetto hoi. "Demeure" . Barb Leg 139. Yainkoaren onginaia aren gañean zegoen. Ir YKBiz 33. Gauza guztiak aldatu ezindako legepean dagoz. Eguzk GizAuz 48. Gurutzearen oinean eta ondoan zaudenak. Zerb IxtS 90. Egon ori gure baserritarrak bakarrik dakite [...]; muñatzean exeri, ta egon. JAIraz Joanixio 27. Zer egoeran nindagon. Or Aitork 254. Nere azkatasuna zegok guzien gañean. Txill Let 85. Garako aintzinean zagon. JEtchep 79. Mokoka eztabaidatzeko bidean zegoen. Zait Plat 134. Txapasta pelotari entzutetsua il zaigula [...]. Goian Bego. Basarri 87. Bat bean zegoanean, bestea goien zan karga-lekuan. JAzpiroz 12. Auzune onen erdian dagon / etxean jaiotakoa. FEtxeb 12. Atxurrak-eta aldean egongo ziran. MEIG I 204.
azpiadiera-1.1.1
(Con adverbio o expresión con valor adverbial). Tr. Documentado ya desde principios del s. XVI, se emplea tanto al Norte como al Sur, parece que con la misma frecuencia.
Zut egon / Ezin geldirik egon. (Cancionero de Palacio, c. 1500). TAV 3.2.1. Ixilika egoitia ederrago lizate. E 117. Ago ixilik juduori! (1550). ASJU 2011 (2), 61. Abolitu izateari hurbil dagoka. "Il est près d'être aboli" . He 8, 13. Negarrez egoala. Lazarraga A, 1146r. Ezkon bazatez, eongo zara / ardia legez mansarik. Ib. A8, 1173v (v. tbn. eongo A12 1180r). Nagozu mesede eske. Ib. A, 1152v. Onek oñon ta ni exilik egon. "Este hablando y yo callando estando" . RS 179. Bearrean egonen aiz bada. (Guesálaz, 1597). ReinEusk 101. Dagogu onla otoitzetan. Elizalde 138. Onen deiez egondu zan / Errege Dabid santua. MPortal 37s. Fermuki egonen zaio Antekrist gaixtoari. EZ Man I 72. Alkarregaz aserreetako eta deungaro egoteko. Cap 101. Erraz da nihor hil gabe egoitea. SP Phil 453. Armak eskuan zaudena. 42. Jinkoaren aitzinian mendekü oihüz daudian bekhatiak. Bp I 57. Bethi prest dago bere burua [...] gizon guzien azpian ematerat. Ch III 54, 3. Ezin egonda zeure arimia / bere gorputza bagarik. Urqz 86. Barurik egon. El 95. Jangoikoa beti begira dagokiola. Mb IArg I 382. Ea, ondo zaude: jaikizaite. Cb Just 72. Erortzen ziren ogi paphurren eske zagona. Lg II 188. Zaudian zer gerthüren zen hantik aidürü. Egiat 159. Ez albora adi egon. EL1 13. Nola gaizki egón ezpálitz sékulan. LE Ong 13v. Arkitu zuen zinzilika zegoala. AA II 194. Bakez eta gozoz gaindi zagoela. Dh 191. Ezkondu bagarik zagozanok. fB Ic III 312. Guretzat amodioz sutan zaudena. JesBih 437. Lotan dagolarik. Gy 13. Gaizki esaka dagokio. Lard 461. Denbora urikara dagoenean. Dv Lab 168. Beha zagon Jinkoak zer harenganik galthatzen zian. Ip Hil 192. Harria bezala lo zagola. HU Aurp 47. Negarrez dagoz. Azc PB 78. Bere orduaren zañ egoan. Ag Kr 197. Ez nindakon so egoiteko baratzen. JE Bur 16. Gaizki al zaude? Noiztik zaude onela? Alz Ram 77. Irriz dagolarik. Ox 166. Garaiz zaude. Lab EEguna 68. Elkarri munka zaudete. Ldi BB 102. Bego hori ene gain. Zerb Azk 35. Otz-ikaretan dar-dar zegon. Etxde JJ 233. Neuk ikusi bakarrik zagozana. Erkiag Arran 69. Batzuk artzaren alde egozan. Bilbao IpuiB 185. Zakurra gelditu zen eta barrandan egon. JEtchep 31. Zertan zaude edateke, Niko? NEtx LBB 89. Joan nahiz zaudenak. Xa Odol 229. Ortan oker zegola. Berron Kijote 50. Arek bazekian zulo aundi ura nola zegoan oso gaizki. BAyerbe 101. Bistan dago gainera zergatik daukan ixilpean. MEIG VII 54.
azpiadiera-1.1.2
(Con sociativo).
Harekila egoitiaz ezpaneinde enoia. E 153. Arzai orregaz egon nax ni denpora andian. Lazarraga A, 1147v. Zaude bethierekotz enekin. Mat 254. Zer reberenziareki eta debozioreki egon bear den. Ber Trat 25v. Amorantearekin zaude. Ax 570 (V 365). Bere angeruekin dauden deboten tropela handia. SP Phil 67. Elkharrekin zeudezilarikan. ES 393. Orreki egotera eta orren ariman sarzera. El 95. Zurekin dagoena, zeñ aberatsa dan. Cb Eg II 18. Erregerekin egon edo itzegin nai duanak. AA I 532. Arako beragaz zagozanian. Astar II 138. Lagunekin daudenek. Dh 55. Itxirik [...] lagunakaz egon ta ibiltiari. Ur MarIl 4. Begiramentu andiarekin zeuden. Arr GB 111s. Orduan ere Jaungoikoarekiñ zaude. Arr May 83. Biak [gorputza ta anima] alkarrekin daudenean orra gizona. Inza Azalp 53. Amatxokin zaude. Jaukol Biozk 78. Aita nerekin dago. Ir YKBiz 321. Enekin egon den urte guztiak-gatik. Mde HaurB 32. Hirekin egon den emakume hori. Arti Ipuin 26. Lagune ta biok juan giñan beragaz egotera. Gerrika 191. Hango gazteekin nindagon. Larre ArtzainE 235.
azpiadiera-1.1.3
(Con part. más -(r)ik o -ta ).
Beso biak zabaldurik dago errendaturik. E 129. Iudizioan akusaturik nago. Act 26, 6. Erori zidin jarririk egoan silla baterean. Lazarraga A, 1143r. Kondizio txarres beterik dagona. (Larrasoaña, 1606). ReinEusk 117. Bethiere baketurik daudezen elementak. EZ Man II 110. Iainkoaz ahantzirik egon denak. Ax 204 (V 137). Maia iminirik dago. Mic 13v. Jendetarik apartaturik egonez. SP Phil 14. Eta gure begiak / beude iturriak eginik. Aleson 11s. Sakristen eginbidetarik interditürik egonen direla. Bp I 20. Bear deu egon al dagien guziaz ondo konfesaturik. OA 72. Illuntasunean bildurik zegoala. Lar SAgust 6. Zureki estekatürik egoiteko. Mst III 34, 3. Pekatuetan begi bietaraño sarturik zegoen. Cb Eg II 196. Batera alkarturik egon bear ziran itzak. Mg CC 259. Obligauta zagoz konfesinoe jeneral bat egitera. Mg CO 266. Ze gogaiturik egongo dan! LoraS 10. Erregearen alabarekin ezkonduta zegoan. Lard 167. Janari zatarrakin arteraño azita zegoan. Arr GB 68. Etxea beti orori zabal-zabala idekirik zagon. HU Aurp 111. Nekatuta nengoalako. A BGuzur 135. Lan andietan sartruk dagola. Mdg 148. Auts-artean ia estaldurik egoan su kaltegarria. Ag AL 18. Gudulariz beterik egoan egun aretan. Echta Jos 187. Egosirik zagon larruaren barnean. JE Bur 100. Jendea loriaturik zagon. Barb Sup 133. Dagoaneko aspertuta zaudeten arren. Ldi IL 150. Lurrean lotzen duzun guzia, loturik egongo da zeruan ere. Ir YKBiz 239. Ezkontzarako alkarri itzemanda zaudete. TAg Uzt 309. Antxe ezin aterarik egon. Anab Poli 62. Dana esanda dago. SM Zirik 69. Batasun aundiago batean sarturik zaude. Vill Jaink 82. Barruko zeregiña amaiturik egoan ezkero. Erkiag BatB 57. Ori galerazota egoala esan euskuen. Gerrika 206. Garai artatik ederki aldatuta dago Panplona ere. Albeniz 131. Arteak ez luke etikari loturik egon behar. MEIG VIII 60.
azpiadiera-1.1.3.1
(Con valor perfectivo).
Erroi atsa, aspaldian egotzirik ago alkea. (Pamplona, 1538). ReinEusk 31. Erran omen diote utseginik dagola neskatoa. (Pamplona, 1596). Ib. 97. Eta aietan erranik nagona orai eskribatzen dizut. MRos 15a, 1r. Bertzeren ona goraturik zaude. 'Retienes el bien del prójimo' . Ax 570 (V 365). Zein gauz andiak agindurik zauden. AA III 274. Otoitzak guretako / eginik zaudela. Bordel 43. Zenbeit aldi hementxe hola erranik gaude, garbiki eta goraki. HU Zez 188. Mundaka aztuta egon nazana. Echta Jos 126. Rosis igaranik nago; / Rosaetan ez gibelago. Const 16. Itz ona pranko esanta nago. Tx B 176. Zugarramurdiarrei entzunik nago, tokiari deitzen Alkelarre. FIr 166. Makiñatxu bat aldiz entzunda ninyagokon. Otx 179. Yakiñik zaude zu agian. Markiegi ( in Ldi IL 9 ). Len ere Aingerua mintzaturik zegok. Or QA 188. Egoaizeak orbela ibiltzen duan bezela ibilita nagoala ni. Albeniz 195. Euskarazkoa ere egiten ari dela entzunda nago. MEIG I 96.
azpiadiera-1.1.4
(Con part. en forma determinada).
Borthák ertsiak zeudela. Io 20, 19. Eta bera dagoela suan pulunpatua. EZ Man I 99. Hau guzia frogatua dago hemengo dotrinaren barrenean. Harb 419. Haiotza zorrotztua eta prestatua dagoela. Ax 572 (V 367). Ene gogoa finkatua eta zimendatua dago Iesus baitan. SP Imit III 45, 3. Ta egiña dago guzia. Cb Eg II 79. Norako ta norentzat markatua zauden. AA III 295. Gaizkian gogortua dagoena. Dh 184. Izkribatua dago Latiñez. Izt C 475. Trikatua zagolarik. MarIl 70. Net penatua zagola. Gy 209. Argia ikusteko itsutua zegoan. Lard 68. Herrauts eginak dagode. Dv LEd 253. Aiñ zaletua zegoan bere azaña eta bertuteaz. Aran SIgn 6. Bat bertzea bezein berandetsiak zagozin. Jnn SBi 117. Eta maitetasuna / lurpetua dago. Azc PB 355. Nexkatoak inarrosiak zauden. Zub 85. Ortarako egokitua zegoen Elade. Zait Plat 37. Ondatua dago. Basarri 149. Lotsatua bezela zagon. Izeta DirG 108. Jendea loriatua zagon. Ardoy SFran 160. Hitz horiek ez zeudela batere gaizki josiak. MIH 367n.
azpiadiera-1.1.4.1
Hanbat gaizki egina nago, eta barkhatuak direnez ez jakin. Dv LEd 202. Ondo aztubak gaude / arren faboriak. Ud 91. Kantari ere egiñak gaude / an makiña bat orrua. Uzt Sas 44.
azpiadiera-1.1.5
(Con adj. o part.).
Hartara iratzarri zaudetela. Eph 6, 18. Dohakabea egotu / Nintzen denbora luzez. EZ Eliç 319. Siku dago? Mic 12v. Ain daude ederrak, gozoak. Lar Carta a Gandara 162. Motela dago [ardaua] . Mg PAb 60. Oen irudimendua edo imajinazioa beraa dago. AA II 143. Eri zegoan beñ. AA I 473 (cf. eri zen en Lç Mc 5, tít., Lg I 281, UskLiB 93, Laph 249, Barb Leg 136, etc.). Ze aberats nagoan Zugaz! EL1 162. Sustraia samur dago. Echag 136. Atzarria egon. Jaur 103. Isaak bere zarzaroan itsutua eta eria zegoan. Lard 47. Zeren hainitz beharra eta dohakabea nagoen. Dv LEd 129. Errukari egoan / Peru gisajua. AB AmaE 340. Aiñ illun zegoan. Apaol 71. Zerua goibel zagon. Elsb Fram 132. Itxusia dago! Ag G 372. Geizto ta zoli egoan bere emaztea. Echta Jos 74. Nahiz beti xinplea zagon osasunez. Etcham 172. Otea latz dago. Or Eus 38. Astelena izateko, alaiegi zaudete. NEtx Antz 18. Oso uzkur egon unan. Etxde JJ 249. Txoroa zaude. Txill Let 61. Erbia gozo egon zan ala? Bilbao IpuiB 136. Oso makal dago. Arti MaldanB 213. Gazia dago [zopa] . MEIG IX 108.
azpiadiera-1.1.6
(Con adjetivos o sustantivos que no suelen indicar estado).
Orrelakuak ezagutzeko / ez gaude mutill eruak. PE 59. Oiek ere aparejutxo batzubek daude. Sor Bar 28. Gizon aberatsa zaude, alkandora bat besterik ezpadezu. Urruz Urz 43. Zure dibujua / ez dago bapua. AzpPr 74. Onak egozan eurak orduan iñoren destañak entzuteko. Ag Kr 169. Ez daude oso mantsuak. Tx B I 60. I ago mutila, i, baztarrak irauliz. Or QA 119. Ez ago i sasoi txarrekoa. NEtx LBB 161.
azpiadiera-1.1.7
(Con tema nominal nudo).
Adiskide daudenak. Gco II 67. Haren bihotz likhitsaren nausi dauden debruen aldetik. Dh 221. Haziendako konsejatzalle egondu zana. Izt C 477. Ezkongai daude. Xe 311. Zeruban portero dago. Ud 139. Denbora hartan zerbitzari egona zen. Elsb Fram 172. Artzain zauden haur elibatek ikhusi zien argi handi bat. Ip Hil 200. Madrillen pelotari egona. Ag G 166. Kanpeon zaude Europan. Tx B I 171. Anitz urtez artzain egona. Zub 65. Arma-fabrikan nagusi-buru egon zana. Munita 8. Neron zegonan agintari. Or QA 77. Bederatzi urte egon zen erretor. Zerb Azk 76. Preso egona edo egoiter. Ardoy SFran 137. Muttiko erraiten ginion, nagusi zagon etxeak Muttikoenea duelakotz izena. Xa Odol 32. Salamankan ikasle egona. Berron Kijote 134.
azpiadiera-1.1.8
(Con sust. vbal. en caso inesivo). Cf. Gte Erd 19s. v. ari izan, ihardun (para algunos ejs. al menos) Tr. Aunque encontramos ejs. de todos los dialectos, parece más frecuente en los occidentales.
Tenplean othoitz egiten nengoela. Act 22, 17 (He othoitzean nindagoela ). Zeñai eskuak askaetan egotela Silvero eta Dorido. Lazarraga A, 1154v. Salamankako zuloan egondu inzan ikasten. PasqTo 39. Egun guzian malezia pensatzen zeuden. Harb 328. Gozatzen dago sekulakotz / Sainduen balsa handian. 190. Ondasun etorkizun eterno aen itxedeten egotean. OA 102. Afalzen zeuden mai beretik. Mb IArg I 388. Meza esaten zegoela. Cb Just 71. Sehi batek ikhusi zuen Piarres berotzen zagoela. Lg II 264. Sekulákos bizi ta erreinatzen zaudéna. LE Prog 100. Erreten dagoz kastañak. Mg PAb 104. Deseo guziak ikusten dagoala. Gco I 403. Saltzen dagoana. AA III 440. Seina azten dagozan emakumiak. Astar II 240. Begira irakiten / dagoan paziak. It Fab 101s. Iltzen zeuden semeen aieska eta garraxiak. Lard 72. Ai nola erretzen [...], xigortzen nagoen! Dv LEd 220s. Khorte egiten zaude zü beste orori. ChantP 132. Etxekoandriak atera diyo erreberua ta artzen dago atariyan. Sor Bar 20. Orain zeruan gozatzen dago / bere eternidadia. Xe 335. Gure Jauna irakasten egoala tenpluan. Itz Azald 82. Bazkaltan gaude. Mdg 156. Etxekoandrea irakurten egoan bitartean. Ag Kr 159. Ura edaten dagon / ardian eran. Jaukol Biozk 51. Ikusten, entzuten, aditzen nindagola euskelduneri so. FIr 155. Norbaitekin itzegiten dagoala. Lab EEguna 65. Larregi gizentzen nagok. SM Zirik 57. Ogei lagunen lanak egiten / dago makina bakarra. Basarri 132. Barrabaskeriren bat egiten dagola. Osk Kurl 40. Ortulaua irakiten egoan. Erkiag BatB 47. Dudatzen nago hartu dukeen nehoiz ere atseginik. Xa Odol 345. Gure amona Mariaren amagutxia serbitzen zegoan tokiko alaba baten, senarra. JAzpiroz 191. An abade ikasketak egiten egozanak. Gerrika 29.
azpiadiera-1.1.9
(Dv, H) .
(Con sust. vbal. en caso alativo). Estar a punto de; estar dispuesto a.
Zure entzuterat dago. Lg I 252s. Den zer den egiterat dagola bere aldetik gu dohatsu egiteko. Dh 268. Nere troparekiñ illkitzera nago. Gy 238. Banago galtzera [...] atsegin guziak. Dv LEd 47. Bego belharra idortzera aphur bat. Dv Lab 273. Beti bakearengatik egitera zagon hautsi-mautsiek. HU Aurp 122.
azpiadiera-1.1.10
(Con sust. vbal. con suf. -ko ). Estar por, estar para; estar a punto de.
Hek haur enzunik despitez leher egiteko zeuden. Act 5, 33. Joateko egoan puntuan. Lazarraga A, 1145r. Eztu nehork iragan den uretik hartzen, eta ez ethortzeko dagoenetik ere. Ax 156 (V 103). Eritasun gogorrez galzeko dago erri guzia. Mb IArg I 117. Ezpata ya zure kontra deskargatzeko dago. Cb Eg II 53. Ilteko dagoanaren esturaak. EL2 30. Zu zera etortzeko dagoana, edo besteren baten ustean egon bear ote degu? AA III 507. Emen nago, munduko neke ta naibagak iragoteko zeure izenian. fB Ic III 270. Aurgiteko zegoala. Lard 34. Eginen duzu behar den guzia, nere ahalgabez egiteko dagoena. Dv LEd 80s. Urkatzeko dagoan tristea. Arr GB 94. Ez al dakik oraindikan meza esateko dagoala Don Jose? Apaol 41. Etorteko dagoan gauzea. Itz Azald 86. Oraino irintzeko dagon edozoin udare pherderi. JE Bur 155. Argitara urteteko dagon seintxua. Kk Ab I 27. Ori da etortzeko dagon Elia. Ir YKBiz 153. Asmatua edo asmatuteko dagona. Osk Kurl 118. Ezetz esateko dago Nikanor. Erkiag BatB 181. Banago "euskaldun, fededun" delako hori aipatzeko. MEIG VIII 53.
azpiadiera-1.1.10.1
Abe Maria bat errezatzeko etzaudela. Cb Eg I 142 (Harriet cita erróneamente errateko ).
azpiadiera-1.1.11
(Con ergativo, referido a estados corporales o anímicos). " Otzak nengoen [...] (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 19.
Goseak dagonari yatera ematea. CatB 52. Bildurrak banago. PE 60. Gosiak daguanarentzat. Bv AsL 169. Etxeko-jauna goseak egotea. Ag G 33. Ikarak zaude aitortzeko? Ill Testim 28. Ia lau ontza lodi zedukan / koipia ere jarria, / aurten goseak ezin legoke / Plazentziako erria. Tx B I 162. Otzak dagonarentzat. Or Mi 125. Bera ere bildurrak dagoala. Ugalde Iltz 23. Goseak nagoen. Xa EzinB 95. Zartuagatik gu gaude beti / benenatzeko bildurrak. Uzt Sas 134. Egarriak nengoan oso. AZink 112. Horrelako zerbaiten egarriak geunden aspaldian. MEIG III 134.
azpiadiera-1.1.12
(Precedido de -tik ). Sufrir, estar enfermo de. Cf. bihotzetik gaixorik egon, etc. "Être malade de retenue. Bularretik dagoan batek edozein gauza egingo leuke osatutzearren [...] (Lora Sorta [?])" H.
Burutik daguala. Astar II 121. Burutik dago gaixoa. Or Mi 147. Burutik al-ago? Etxde JJ 240. Gazte au bularretik dago. Erkiag BatB 197. Burutik ez dagonak / zelebre antxean, / jakin bear du zenbat / utzi zun etxean. Insausti 57.
azpiadiera-1.1.13
(En expresiones que indican convencimiento). Cf. infra (8).
Orretan nago, ta bene-benetan esaten dot. Ag AL 135. Baietzean dago. Ag G 258. Ortan nago ni ere. Or SCruz 144. Aztueziñak izango diralakoan nago. Lab EEguna 102. Orretan bagagoz. Eguzk GizAuz 52. Txuliatuko ez dituzulakoan nago. Zait Sof 191. Gustatuko zaidalakoan nago. Txill Let 112. Baiezkoan egoan oraindiño. Bilbao IpuiB 183. Orixe frogatuko dugulakoan gaude. Vill Jaink 89. Eskubidea zeukalakoan zegoen. MEIG VII 70. Ni honetan nago. Ib. 132.
azpiadiera-1.1.14
Mantenerse, permanecer. (Tal vez deberían incluirse aquí los testimonios de los lexicógrafos septentrionales, que suelen traducir "rester" y "demeurer"). Tr. Documentado en autores septentrionales y navarros.
Gizon baten [= 'por cada hombre'] mila andre bere fedean dago. E 125. Zaute apurtxo bat bigelerat. " Teneos un poco atrás" . (Eugui, 1566) ReinEusk 63. Mundua iragaiten da [...] baina Iainkoaren borondatea egiten duena dago sekulakotz. 1 Io 2, 17 (He, TB, IBk egon; Dv, Ol, Ker, IBe iraun ). Milla urte pasatu eta egonen baitirade bere indarrean nola lenbiziko egunean. Ber Doc 124r. Baiña euskara bere lehenbiziko hastean eta garbitasunean dagoela. Ax 20 (V 11). Bertzela [adiskidetasuna] ezin sort diteke eta ezin dagoke. SP Phil 310 (He 311 iraun ). Bethi dagoen hau deitzen duk / Bethi bethierekoa. 175. Ene jüjamentia egiazko da, egonen da eta ezta khanbiatü izanen. Mst III 46, 4. Gaudezen fermuki gure kondizionean. Brtc 190. Oraiño hartan nago. Gy 57. Bere lur hoin garbian oso zagoeno. Zby RIEV 1909, 397. Zure othoitzera fidel egoiten dena. Ip Hil 216. Nahi izan du erran gorri dagola beti, eta gorrien xede berak dauzkala. HU Aurp 81. Gauden Eskualdun! Barb Sup VIII. Eskualdun azturetan gaude beti fermu. Etcham 214. Gregoire XII eta Benoit XIII bethi beren karguekin zauden. Zerb IxtS 108. Egia hortaz jakintsun haundi dago jende euskalduna. Larre ArtzainE 33.
azpiadiera-1.2
2. (V, G, B, L; Dv, H) Ref.: A ( egoki, egon ) .
(Con dativo). Corresponder, tocar; convenir, ser adecuado a. Larramendi, Añibarro y Azkue deducen un part. egoki de las formas conjugadas. Cf. infra DAGOKIONEZ. v. egokitu. Tr. Documentado desde Leiçarraga; su uso disminuye al Norte desde mediados del s. XIX. No lo hallamos en formas perifrásticas (cf. egokitu ). Las formas verbales unipersonales son frecuentes en los textos septentrionales desde finales del s. XIX.
Exhortatzen ari zela Iaunaren resumari dagozkan gauzéz. Act 19, 8. Bakhotxak sentituren du dagokan atsegiña. EZ Man I 134. Zuri dagotzu ezagutza guzia. Harb IX. Zeren eritasunari zegokana baitzen. Ax 348 (V 231). Egokun obatoago modu au beste guztiak baño. Cap 31. Hei dagozten bezalako arropez. SP Phil 330. Gramatikari dagozkan gauzak. ES 403. Berez ta bere izatez dagozkala gauzai izenak. Lar DT L. Aldi artan digun dagokiguna. Mb IArg I 187. Fedeko artikuluak dira amalau. Lelengo zazpirak pertenezietan edo jagokaz Jangoikotasunari. Oe 12. Buraso bati dagokon fermutasuna. Lg I 253. Abarka ta dagokazan kalzerdi marragazkuak. Mg PAb 117. Ez dagokit geroz zure semearen izena. AA III 525. Dagokon bezala haren ohoratzen. Dh 266. Bere estadu edo ofizijuari dagokijozan lanak. Astar II 243. Ez dagoku pleinta guri. Gy 14. Zuei ez dagokizute [...] jakitea. Lard 478. Arimari dauden Disposizioniak. CatS 76. Kristauai dagozten oitura ederrakin. Aran SIgn 206. Ezin ta egokiago dagokizu liburu au. Bv AsL 15. Guri dago ahal guzien egitea. HU Zez 20. Guri zagon, niri edo haren semeer aldizka, hausko giderraren erabiltzea. JE Bur 62. Berari dagokio Zabaletako gauza guztiak erabakitzea. Ag G 38. Bitarteko izatea neri dagokit. A Ardi 93. Bego neri gaineratekoa. Barb Leg 148. Lanari dagokion besteko alogera. Eguzk GizAuz 149. Emaiozue beraz Kaisar-i dagokiona Kaisar-i. Ir YKBiz 392. Bere izakerari olakorik ez zegokiolako. Etxde JJ 40. Abaguneari isiltasuna zegokion. Mde HaurB 96. Euren zaindariari dagokion eguna. Erkiag Arran 33. Luisek geienetan euskerari dagokionago du [itz-urrena] Ibanek baiño. Or ( in Gazt MusIx 24 ). Ondarrabiari dagokion baserri txiki batean. MMant 15. Ez baitzagon eni mintzatzea. Etchebarne 18. Dagokiena ordainduta. Gerrika 188. Zeini zein toki dagokion. MEIG VI 143.
azpiadiera-1.2.1
" Horri dagokola, ainsi, par suite de cela, pour cette raison" Dv.
azpiadiera-1.2.2
Referirse a.
Gauza huni berari dagokala dio Hipokrates autor berak. ES 121. Galde oni nagokala. AA III 280. Ikusi genduen Jesus eleiza goratzen [...] ta ori guzia Erromako eleizari dagokiola. Inza Azalp 98. Ta ber-bertan sortu zen olerkariari dagola, dio azkenik. Or Mi IV. Ikasbide zaar ta berriaren arteko auziari gagozkio. Ldi IL 53. Jakintzari berari gagozkiola ere. Vill Jaink 64. "Mautsa" deritxa Nikanor-ek, bere taiuari dagokiola. Erkiag BatB 131. Egia da izan [...] uri aundietako biztanleen mixeria gorriari dagokiola batez ere. Ibiñ Virgil 25.
azpiadiera-1.2.3
(G-azp ap. Gketx Loiola ; Dv, H).
Dirigirse a; encomendarse a. " Zuri nago ou nagotzu, je m'adresse à vous; c'est en vous que j'espère" Dv. " Norbaiti egon, dirigirse a alguien (de palabra). Iri nagon, neska; ez al den aitzen? " Gketx Loiola. Cf. Zait Plat 127: Zer dala-ta darabilzkizue ergelkeriok, elkarri zuri-nagoka?
Agur Erregiña esatean, nori zagozkio? CatBurg 25. Zelüko errege, / Egizü fabore, / Orai zuri gaude. Etch 654. Behar ordu guzietan hari nindagoke. Laph 50. Aines, zuri nago, othoi urrikal zakizkit. Jnn SBi 139. Zeure onari nagon, larritasun barik. Laux BBa 102. Asko jende hari zagozin osoki, eta beren behar-orduetan, hobeagorik ez zuten nahi Doniandar jaun handienek. Barb Sup 172. Nere ama, zuri nago. Iratz 60. Guadalkibir ibaiari dagokio olerkaria. Gazt MusIx 67.
azpiadiera-1.2.4
(c. sg. A ).
Atenerse a.
--Banagoko ni diñoanari obe dala bakarrik egotea, lagun deungeagaz baño. --Esanik dago eztala deungea izango. --Ta non idorokogu ona izan din bat? "Aténgome al que dice" . Mic 13v. Erreuski düda batez, zeri egon leitian ezin haitatüz. Mst I 25, 2. Nitan aldiz fidatzen dena, eta bere jüjamentiari egoitera desiratzen eztiana. Mst III 46, 3. Jinkoaren boronthatiari zauden. Ip Hil 13. Osoki Jainkoaren nahiari egon. CatJauf 128. Beude othoi ametsak bazterrerat gure begiz ikus eta eskuz hunki dezakegunari gaudelarik! JE Bur 94. Gure gizonak agindu zioten laguneri nolaz ateak zaindu, beren buruak nolaz begira eta bereziki tiro botatzen xuurki ibiltzeko, ezpaizakiten egun artan zeri zagozken. FIr 140. Ala egin ere dut, aren aolkuari nagokala. Or BM 10. Elerti-zaliak ezetz, abertzaliak baietz! Nori nagokijoke? Laux AB 14. Bere esanari nagokio. MEIG VI 115. Ohiturari nagokio. MEIG VII 44.
azpiadiera-1.2.5
(Dv, H).
Ocuparse en algo.
Zeri zagotza hemen horra huna beha, ikusirik eztela hau zure pausalekua? SP Imit II 1, 4. Andrea, zeri zagozka / haurtxo horren aitziñean? 74 (Harriet traduce: "quelles sont vos pensées"). Zeri gagozka hunenbertze / galtzen dugula denbora? Ib. 195. Jendea bere egitekoer dago. Prop 1880b, 371. Huna zer lanari dagoen orai. Arb Igand 35. Ez jakin bardin zeri gauden, ez norat geramatzaten. HU Aurp 210. Tituluen emaiteari dago lehena. JE Bur 51. Ezpaizakiten egun artan zeri zagozken. FIr 140.
azpiadiera-1.2.6
Encaminarse a.
Bazoala Jainkoarentzat indar baten egitera; zangoa non emaiten zuen, ez zeri zagon gogo eman gabe. HU Aurp 106.
azpiadiera-1.2.7
Ser fiel a, estar comprometido con.
Herrian maite dute ezin gehiago, / Bainan ere ordainez herriari dago. Hb Esk 150. Ni euskarari nago bihotzez ta gogoz. Xa Odol 28.
azpiadiera-1.2.8
(Con verbos). Estar dispuesto a.
Ondoko egunetan ointhutsik ibiltzeari zagola gizagaixoa. JE Bur 128.
azpiadiera-1.3
3. (Con alativo). Ser fiel a, mantenerse unido a; atenerse a. " Hala eginez haren borondatera ihiki egonen gituzu (S)" A (s.v. ihiki ).
Balinetan egiazki gu bagaude hargana. E 95. Jainkoaren borondatera egoitea. MarIl 30.
azpiadiera-1.3.1
Tender a; inclinarse hacia (sentidos prop. y fig.). " Norat daude zure solasak? Où tendent vos paroles?" Dv. " Zein aldetara zaude? de quel côté penchez-vous?" Ib.
Hortara daude ene othoitz guziak. Gy Visites 155 (ap. Dv ). Hitz hori norat dagon ez baduzu lehen aldian konprenitu. HU Zez 143s. Plazia nora eguan / laster zan agertu. EusJok II 54. Ez baitzen ageri norat zagon haren [pilotariaren] kolpe bihurria. Ox 202.
azpiadiera-1.4
4. (gral.) Ref.: A; Etxba Eib; Holmer ApuntV .
Haber. (Usado en tercera persona; no hallamos ejs. de formas perifrásticas del tipo egon da o egongo da con este sentido). Tr. Documentado ya a finales del s. XVI en autores meridionales (con mayor frecuencia en los vizcaínos); apenas se documenta al Norte. Su uso parece aumentar en detrimento de izan de forma similar a la expuesta en (1).
Onen kontra dagoz zazpi birtute. Bet 15. Asko dago onak dirianik. Mic 13v. Zeinbat Iangoiko dago? VJ 4. Eztago hor kalterik. Lar Cor 152. Ondo ikusi nai zaituenik eztago. Cb Eg II 123s. Elizatik kanpoan badago bekatuen barkamenik? Ub 153. Lino mueta bi dagoz. Mg PAb 138. Bide luze nekosoa bazegoan ere aren errira. Gco I 458. Ez dagoala zuretzat Zerurik. AA III 597. Ez dago dudarik. fB Ic I 53. Zer dago kalizan? CatB 61. Zerbait jateko bazegoala. Lard 542. Ez dago dudarik. Ur Dial 117 (It y Dv ez da, Ip ezta ). Zeñ gauza garbi, pollit eta apañak dauden! Arr GB 55. Badago hostian ogirik edo kalizan ardorik? Legaz 45. Badagoz mailla desbardiñak ontasun osoan? Itz Azald 200. Bazegoan zergatik bildurtu. Ag G 63. Nondik dakigu Jaungoikoa dagoala? KIkV 16 ( KIkG 11 badala ). Non dago Españolak bezalako gizonik? Barb Sup 130. Gixon jakintsu gitxi / Dago gaur Bizkaian. Enb 128. Aur-yolasik ez dago / gaur zure kalean. Ldi BB 84. Modu asko daude hemen, odolak edateko. Arti MaldanB 203. Umedaderik baldin balego. Anab Aprika 85. Zer ete egoan an? Erkiag BatB 91. Sagardotegi bikain askua / bazegon ostatu ortan. Uzt Sas 149. Iñor inguruan bazegoan, "osaba emen dek" esaten zuan. JAzpiroz 41. Baña etxetik beeko kamiñora beste aldatz bat dago. Gerrika 162. Erakaspen haundi bat bederen badago nik hemen ezarri ditudanetan. Larre ArtzainE 197. Analfabeto ez den minoria ugaria dago. MEIG VI 43.
azpiadiera-1.4.1
(A).
Ez dago salbatzerik. AA III 270. Bestelan ez dago salbetarik. fB Ic II 186. Eztago atzera biurtuterik. Astar II 278. Etzegoala Saulen biotza biguntzerik. Lard 169. Mundu onetan ez dago bada / Egiterikan nai-danik. Moc Damu 19. Erabakitzeik eztagon gauza. EusJok 101. Ez dago aspertzerik. Or Mi 51. Zurekin ez dago eztabaidan aritzerik. Lab EEguna 93. Ez egoan atzera biurtuterik. Bilbao IpuiB 190. Guztia batera ez dago esaterik. MAtx Gazt 55. Bestela, ez dago paretak igotzerik. JAzpiroz 59. Arte-lanean ez dago neurtzerik. MEIG I 109.
azpiadiera-1.4.1.1
Ez dago gizonaz etsitzerik. MEIG I 195.
azpiadiera-1.4.1.2
Begiratzea dago, bada, Paulo Joviok [...] zer esaten daben. Izt C 455.
azpiadiera-1.5
5. yon (G-nav ap. Iz Als ).
Esperar (quieto en un lugar); esperar. Tr. Es frecuente sobre todo en imperativo.
Bai, ago artean minzatuko zaizkian begira. " Estad aguardando hasta que nos hablen" . (Monreal, 1565 ) ReinEusk2 102. Hain kexa da ezin dagoela bihar artean. "Attendre" . Volt 272. Arren, zaude, aphur bat zaude, / Egiazko justizia. 179. Badago: baina gordorik ezta ageri batere. Gy 30. Zaude piska bat, joango zera bereala, eseri zaite. AA III 559. Ago, ago, Iñazio ethor dadin! Laph 187. Etzan luzaro egon bearrik izan, agindu au egiztatua ikusteko. Lard 85. Egon apur baten, eztot amaitu ta. Ag Kr 86. Azkeneko ordu arte egon, eta gero dira larriyak. Alz Bern 61. Ago demuntren koko beltza, ago! Hireak harturik behar duk, gaur oraino! Barb Sup 131. Zaudete, zaudete pixka batean... Muj PAm 67. Egon da egon, eta apaizarik ageri ez. Or SCruz 26. Luzaro egon bearrik ezpaituk izango. Etxde JJ 116. Artaz geroz egon egin bear arratsalde arte. Anab Poli 100. Tira ba, pixkatian egon zaitez eta dana gertauko detsut. SM Zirik 118. Egon adi pixka batean. Bereala or nauk. Salav 64. Egon adi pixka bat. Arraultza-pare bat janda joango aiz goi alde ortara. Alkain 48.
azpiadiera-1.5.1
" Eonai hortan! Solaskidearen ustea okerra dela adierazteko. Bai, eonai hortan! " ZestErret.
azpiadiera-1.6
6. Consistir en, ser. " Onetan dago guzia, en esto estriba todo" VP 72r. No incluimos aquí 'consistir, residir en, descansar en', p. ej. en Ax 376 (V 247): bekhatu hunetarik begiratzea eztago ez guztia adinean eta ez indarrean.
Ez dago gizonaren dohatsutasuna haiñitz ontasunen izatean. "Non est hominis felicitas habere temporalia" . Ch I 22, 2 (SP ezta . izaitea, Mst ezta [...] ükheitia ). Zertan dago arimako debozionia onsa komüniatzeko. CatLan 140. Zetan dago biguntasuna? Mg CO 197. Neurri ona zertan dago? Gco II 47. Ez dago au [ezkonduen garbitasuna] beñere matrimonioan aragiaren gustorik ez artzean. AA III 394. Ala dezun edo ez / or dago kontua. It Fab 67. Zetan dago desbardintasun sinisgatx au? Ur MarIl 81. Zertan dago debozione dignoki komüniatzeko ükhen behar dena? CatS 77. Jazkera onean dago edertasunik erdia. Ag Kr 217. Zertan ote dago edertasuna. Or Aitork 94. Ortxe dago ba mirariaren "zera". Bilbao IpuiB 226. Ortan dago guzia. Lab SuEm 170.
azpiadiera-1.7
7. "Aguantarse. Eztagonean, egon " A Apend.
azpiadiera-1.7.1
(G-goi, AN-5vill) .
(En oraciones negativas). " Goseak ezin egon (G-goi) [...] gosez ezin egon (AN-5vill)" Gte Erd 5. Cf. ejs. del tipo nihun ez dagoke, bere larruan ez zagoken, etc; cf. tbn. ez nagoke mintzatu gabe, etc.
Hil behar dut, eziñ nagoke / Zeren zaitudan tristetu. 105. Khexuz ezin nagoke. Laph 22. Eta futxo, ez nauke. HU Zez 107. Ez nagoke zeru-minez, / Ez nagoke geiago. Iratz 110. Ez, ez, gehiago ez nauke! Lf Murtuts 27. Gehiago ez dauke! "Il n'y tient plus" . Ardoy SFran 188.
azpiadiera-1.7.2
Gau-egunetan beti nago / etsekoakin deadarrez. / Senargureak ozta nago, / etsekoxeok beti barrez. Lazarraga A19, 1190r.
azpiadiera-1.8
8. (Usado generalmente en primera persona). Creer, estar convencido. Tr. Más usado al Sur, se encuentra desde finales del s. XVI. En Eguiateguy encontramos el único ej. que no está en primera pers.
Nago egiaz ere erran dudala neskato hura eztagola bere honran. (Pamplona, 1596). ReinEusk 96. Dago ere egia zela gizon behar bezalakoa, Phlegon zen deitzen. Egiat 174. Eta nago eze bere bitartez garbituko yatazala [...] loiak. EL2 120 ( EL1 112 uste dot ). Ez dala nago [...] berba loi geijago esango. JJMg BasEsc 104. Badakiela nago / diabruak aña. Ud 59. Nago [...] adiskideek ez dutela erratearen beharrik. HU Zez 17. Nago ezaula gatxiten gaiza kuek oil dazkaudan. Mdg 148. Zeuk itxiko zeunztalata nengoan. Ag G 284. Biyotza dardar daukala nago / italiano Spallak. EusJok II 138. Mutuak berak ere ikasi dutela nago, piñuak itsusiak dirala. Munita 21. Apurtxu bat lotsortxua ete dan-ta nago. Erkiag Arran 90. Baie neu nago guzti-guztiek bildurgarrizko motzak be etzireala izango. Akes Ipiñ 28.
azpiadiera-1.8.1
" Banitxion ba ni, horrek etzula eze tajuzkorik ingo! " ZestErret (con el sdo. de 'ya me parecía a mí').
Banengoan ba, zuaitzak orrelako gauzak esatea... Ag G 212. Ba nengoan ba... neskatxa orrek ori baiño geiago jaramon egiteke, bertan beera utziko ete ninduan, eskeko baten antzean, ate ondoan. Bai zera! Erkiag Arran 74.
azpiadiera-1.9
9. (BN-lab, S ap. Gte Erd ; Dv).
Preguntarse. (Usado generalmente en pimera persona). " Nago hori ez ote den ama (BN-lab), nago othe diren (S), nago zuzenean naizenez (BN-lab), nago ama othe denez (S)" Gte Erd 303. Tr. Usado por autores septentrionales desde mediados del s. XIX; al Sur, donde es menos frecuente, se encuentra desde finales del mismo siglo.
Nago heian buru gogorra duzunetz. Dv Lab 133. Nago hatik, hatu horien pean, aitoren-seme bat othe den. Laph 142. Eztanda egin ete deustan nago. Ag AL 87. Egaka asiko ote dan nago. Urruz Zer 138. Nago [...] ogiak hala jo othe dituzten behinere, nola Xanetak gure Xoane. Barb Sup 98. Nago gazteriak norat duen egin. Ox 173. Ire eskua xorgiñ ote den negok. Or Mi 22. Gaude ez othe duen etxe bakar harek egiten Beteluko herri guzia. JE Ber 41. Ementxe nunbait kabia egin ote-dun nago. TAg Uzt 116. Nago ikusten nautenetz orain. Mde HaurB 108. Banago haatik nun den gizonaren errespetua. Lf ( in Zait Plat XVII ). Naparra ote zan nago. Ugalde Iltz 16. Nago, ederregiak ez ote diren. Vill Jaink 81. Nago ez othe den familia hori guzia krima hortaz argitua. Larz Senper 88. Nago haatik ez ote diren zonbait urrunegi joan. Ardoy SFran 299. Nago begi hauk behin betikotz nolaz etziren hetsi han. Xa Odol 328. Ba nago-ta ez ote zaidan bat bakarrik aoan gelditu. Berron Kijote 202. Nago auzi gisa hortan ez ote duen gehienetan Baigorrik amor eman behar izan. Larre ArtzainE 88.
azpiadiera-1.10
10. (Con alativo). Ir (para estar).
Errira egon nintzan. msOch 30.
azpiadiera-1.11
11. " Ez dago ethorririk, il n'est pas près de venir" Dv.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (Lar).
Estancia. "Estada" Lar. v. egonaldi.
Ez bisteaz konsolatu, / ez egonaz amoratu, / ez maian asentatu. Lazarraga B27, 1204r. Jan-edanak, egon-ibillze ta dituzten egitekoak. Mb JBDev 335. Jakiten bazuten itzaiaren sagardotegiko egona. Izt C 179. Elkarrekin guziak egon bat emen eginda. Lard 403s. Alperrik izan zan nire egona. Or Tormes 75. Atsegiñago litzaiguke gerizpeko egona. TAg Uzt 82. Baldin Juanbeltz egon luzearekin kezkatzen asi ez balitz. Anab Poli 22. Geiegi luzatu degu egon au. NEtx LBB 134. Etxateilapeko egonaren gozoa labur bederen ezagutua duelarik. MEIG II 105.
azpiadiera-2.2
2. Inmovilidad; permanencia; reposo. " Pasaran eon txiki bat in " ZestErret. AxN explica astiari (astiari eta aisiari iarririk, 380) por egonari. Cf. EGONEAN.
Bordako zakurrek ezagun izan zuten eta etziren egonetik atera. 'Du repos' . Or Mi 100. Zeure egonak oso leundu eustan [gogoa] . "Tu permanencia" . Laux BBa 98. Zaarra bere egonean goxo, ta aurrerago ez nai. Ldi IL 58. Arrixku batek galdu zezaken: / egonak, gaurkoz-naikoak! SMitx Aranz 101. Tarte onek ez du laisterrik; egonak / âztuazi dit noiz otoitza nun asi. "La quietud" . Or Poem 556. Egona ta ibilia, bata ta askotza. Zait Plat 58. Liburu jator asko, ardaua lez, egonak eta urte iraganak ontzen ei ditu-ta. Erkiag BatB 48. Egonaren nekeak ez du aitzekirik. EZBB I 86. [Nagiak] bere betiko egon goxoa uzten baldin badu. MEIG IV 102.
azpisarrera-1
BEGO .
(Forma de imperativo de tercera persona singular).
azpisarrerakoSense-1.1
a) Dejémoslo; sea, sea así.
Gero dionak bego dio. RIs 43 (tbn. en un contexto similar en Ax 15 (V 6)). --Topatuko ditut merkiago. --Bego! Ez du orlako askorik jan beorrek. Sor Gabon 33. Utziko ote zuten libro, erranez: "Bego, giderra eskuan du!". HU Aurp 130. Ba, ori, bego, dohala bere bidean! Barb Sup 54. Bego ermitainaren latia! Const 39. Bego erdera zatar ori! Naikoa diagu eskolan! TP Kattalin 181. Mendi-egala bego ta beko eroso-egona naiago. Anab Usauri 116. Ezin etsi nik. Bego, bai, bego, / artuko dut olako min. " Sea así" . Or Poem 542. Bego, esan nuen nik. Zait Plat 148. Aurrerapen-legea diozu? Bego. Vill Jaink 182. Bego, bego. Ez da deus! Larz Iru 64.
azpisarrerakoSense-1.2
b) "(V-m), fórmula con que un jugador pide a su compañero la pelota durante el peloteo" A.
azpisarrera-2
BEGO HORRETAN (bego hortan Dv), BEGO HONETAN.
Dejémoslo así.
Aski bedi; bego hortan. Gy 294. Xo; bego hortan. HU Aurp 127. Hau ere erran behar da [...], miletan nahiago dutela beren emazteak alharguntzen ikusi baino... berek alhargundu. Bainan hori, bego hortan. Zerb Metsiko 345. Bainan, paper zaharrek ez baitute holakorik salatzen, bego hortan. Lf Murtuts 28. Gaizki egin dut menturaz. Bainan bego hortan, joanak joan. JEtchep 76. Bego hortan... "Laissons là" . Ardoy SFran 272. Baiña bego ortan, goara jotzekoan agertuko da-ta dana. Berron Kijote 227. Bego hortan treinaren hori eta bizi gaiten bakean bi kantonamenduak. Larre ArtzainE 89. Emazteari ere zer edo zer egin diote, eta bego honetan. MEIG I 130.
azpisarrera-3
BEGOTE.
"Laissons-les" H. v. BEUDE.
azpisarrera-4
BEGOTZI (Dv, H; begozi H).
"Laissons-les" H. v. BEUDE.
azpisarrera-5
BEUDE (Dv).
Dejémoslos así. v. BEGOTZI; cf. BEGO.
Beude, beude, egitera, / nahi diena oro tratu. AstLas 34. Dio azkenean: "beude; / Oraiño berdesko daude". Gy 129. Lagunari au ziagola: "Beude neregatik itxarokizun aiek; Iainkoaren morroi naukek oraintxetik eta ementxetik". Or Aitork 196.
azpisarrerakoSense-5.1
( Beude hor ).
Beude hor barkakizun ez direnak, ez baitute barkatzerik. MIH 372.
azpisarrera-6
DAGOEN DAGOENEAN, DAUDEN DAUDENEAN, ZEGOEN ZEGOENEAN, etc.
Sin cambios; literalmente.
Baiña istorio au itzez-itz, dagoen-dagoenean artu bear al da? Vill Jaink 60. Gauzak dauden daudenean uzteari hobe deritzat. MIH 99. Zegoen zegoenean ezin utzi. Ib. 72.
azpisarrera-7
DAGOKIONEZ, DAGOKIDANEZ, ZEGOKIONEZ, etc.
(Con dativo).
azpisarrerakoSense-7.1
a) (Lar, ).
En lo que respecta a. "Quanto es de mi parte, niri dagotanaz [...] a ti, dagotzunez, a aquél ari dagokanez " . Tr. Usado por autores meridionales desde mediados del s. XIX. Encontramos ejs. tanto en presente como en pasado, y referidos a distintas personas verbales.
Abere eliari dagokanaz, berak ematen daben laka bekaldutzen da. Izt C 173. Niri dagokidanez egon zaite lasai. Arr GB 13. Amari obeditu zion; ez ordea barauari zegokionez. Arr May 123. Niri dagokanez, egin dot eskapulario guztiak artuteko alegina. Itz Azald 73. Neri dagokidanez, beren esku utziko dizkiet Fueroak. Or SCruz 34. Ardoaren izpirituari dagokionez, bakotxaren negurri artarik landa pozoina dela. FIr 174. Bai itzez, bai aditz-jokoz, bai joskerari dagokionez. Etxde AlosT 10. Irlandarari dagokionaz, eman hauek onartzen dira. Mde Pr 230. Ukitzeari dagokionez, gorputzaren egokierak asko esan nai du. Or Aitork 44. Maite-arloari egokionez, begiak neskatxa eder batengana zitualako. Erkiag Arran 179. Niri dagokidanez, bekatari nauzue. MEIG I 260. Euskarari zegokionez. MEIG V 94s.
azpisarrerakoSense-7.2
b) Como corresponde a. Tr. Usado por autores meridionales del s. XX.
Jai aundi oni dagokionez eta bakoitzak lezaken neurrian. ArgiDL 132. Ume nintzanean, umeari dagokionez itz egin. Ol 1 Cor 13, 11 (Lç haur anzo, He, TB, IBk e IBe bezala, Dv haur arara, Ker ume-antzera ). Kistar onai dagokienez, ugazabok Eleizearen irakaspenak aintzat artu. Eguzk GizAuz 161. Gizon egiñari zegokionez. TAg Uzt 187. Bakarrik ala, eskudunari dagokionez, bidaide kopuru aundiz ote zioan? Zait Sof 78. Egunari zegokionez. NEtx Antz 155. Berari dagokionez zaitu dezan. Munita 104. Gizon zaildu bati dagokionez, irmo ta zorrotz agurtzen zun lagun naigabea. Etxde JJ 23. Iainkosa ari zegokionez. Or Aitork 32. Oiturari dagokionez, beraz, Bak goraipatuko dugu. Ibiñ Virgil 90. Geroztik hona [...], ez da horrebestez Euskalerriaz ahaztu, Estornestar bati dagokionez. MEIG III 48.
azpiadiera-2.1
En la medida que corresponde a.
Nere jornal-sariari zegokionez, lagun arteko gastuei jarraitzen ausarta izan naiz. AZink 128.
azpisarrera-8
DAGOKION ALDETIK, ZEGOKION ALDETIK, etc.
(Con dativo). En lo que respecta a.
Bizi-naia, irauteari dagokion aldetik, aurreko kapituluan aztertu genuen. Vill Jaink 117. Euskaldunoi dagokigun aldetik, zenbait inprenta huts badira. MEIG II 46. Gure burujabetasunari zegokion aldetik ere. MEIG VI 52.
azpisarrera-9
EGONAGO (SP, Dv)
Zenbatenaz bekhatu gehiago, eta bekhatutan egonago, hanbatenaz adimendua, memorioa eta borondatea eztheusago. Ax 83 (V 57). Egonago eta sordexago / Dukedala dakusat. O Po 48. Lurrean egonago eta borthitzago dohan arbola. Brtc 180. Azienda heian egonago eta hobeago da. Dv Dial 62 (Ip egonago; It zenbat eta aberea denbora geiagoan dagoan ).
azpisarrera-10
EGONAK EGON EGIN.
"Aburrirse de esperar (Vc)" DRA .
azpisarrera-11
EGONAREN BURUAN.
Después de un tiempo de permanecer en un estado.
Bekhatoreak egonaren buruan ezagutzen du bide makhurra daramala. Ax 46 (V 29). Eta ez bekhatua ere ezta, egonaren buruan aisekiago erremediatzen. Ib. 81 (V 55).
azpisarrera-12
EGONEAN.
(Estar, etc.) quieto, inmóvil, en reposo.
Belar ebaitzen aña denbora / pasatzen zun egonian. EusJok II 72. Egonean daude zuaitzak ere. Ldi BB 120. Egonean jardun, jardunean egon. "Obro en la quietud" . Or Poem 556. Une bat egonean eginda gero. Etxde JJ 113. Nork eduki giza-biotza egonean, betierak lengorik ez dula, len-geroeri egonean nola agintzen dien ikusteko? "Tenebit [...] ut stet et videat, quomodo stans dictet" . Or Aitork 314. Egonean dagoela begitanduko zaigu. Zait Plat 41. Exeri ala etzan egiten nintzan egonean egoteko. Anab Aprika 65. Soro-zelaia egonean gogortu dedin. Ibiñ Virgil 71. Gutxitan egonian, / askotan lanian. Uzt Noiz 88. Erdi-egonean eta pake-pakean. " En sosegada paz y reposo" . Berron Kijote 146. Erabaki arte egonean egon gabe. MIH 284.
v. tbn. Erkiag BatB 26. Azurm HitzB 26.
azpisarrerakoSense-12.1
" Egonien egonien oztu egiten da, estando quieto se enfría (V-gip)" Vill (comunicación personal).
azpisarrera-13
EGONEAN EGOERAN.
" Egonean egoneran, azkeneko erditxi du (AN-ulz), a fuerza de esperar, al fin lo ha conseguido" Inza Eusk 1928, 230.
azpisarrera-14
EGONEAN EGONAZ.
De tanto estar.
Egia da ikusian-ikusiaz oitutzen zijoala, egonean-egonaz artara jartzen ari zala. Anab Poli 43.
azpisarrera-15
EGONEGI
Eiheran dadinak egon-egi, bidean laster begi. "Celui qui a trop tardé au moulin" . O Pr 129.
azpisarrera-16
EGON-EGOTE.
Inactividad, inmovilidad.
Zergatik esandako garaian etorri ez? [...] Garaiz aurreko egon-egoteak amorrazten naute. Anab Usauri 117.
azpisarrera-17
EGONEN EGONAK.
" Egonen egonak (Vc), egonien egonijiak, de puro estar (V-ger)" A Apend.
azpisarrera-18
EGONEZ.
En reposo.
Zirkin egiñez naiz egonez. Or Aitork 350. Ba dakusket egonez pozkida / t'atsegiñ-egotegi. "Sin movimiento" . Gazt MusIx 127.
azpisarrera-19
EGON-EZINDA .
(Expr. adv.). (Estar, etc.) inquieto, agitado. " Egon ezinda dao (V-arr)" Gte Erd 118. No hemos incluido ejs. del tipo zutik egon ezinda, etxean egon ezinda, etc.
Urten eban Agustinek gelatik egon ezinda. JJMg BasEsc 166. Niri taupaka beintzat asi jat / Egon ezinda. AB AmaE 132. Lorik egin ezinik, ardiakaz egon ezinda. A BGuzur 136. Lotsaren lotsaz egon ezinda. Enb 67. Pozan-pozez egon ezin-da. SM Zirik 17.
azpisarrera-20
EGON-EZINETAN .
(Expr. adv.). (Estar, etc.) inquieto, agitado.
Ikusezinak mendean daukan irudimenaren alde egon ezinetan. MEIG IX 132 (en colab. con NEtx).
azpisarrera-21
EGON-EZINIK.
(Estar, etc.) inquieto, agitado. " Egonezinik dago (G-goi)" Gte Erd 84. Cf. egonezin.
Gelara sartu zanean, egon eziñik. TAg Uzt 309. Eta egon-eziñik zaunkari biziki ekin zioten. Etxde JJ 260. Beti artega ta egoneziñik. Erkiag Arran 96. Uezabak emon zetsan barriari ta egon eziñik esan zetsan. SM Zirik 13. Barru ta kanpo, nastua dabil, artega ta egon-eziñik. Onaind STeresa 52.
azpisarrera-22
EGON-GURA.
azpisarrerakoSense-22.1
a) Deseo de estar. " Egonak egon-gurie ta pralliek andra-gurie " (G-azp, comunicación personal)
Berbiak ekarriko dau ikus ta egon guria, onek biztu kariñua. Mg CO 142.
azpisarrerakoSense-22.2
b) "Désireux de rester" Dv. Cf. It Fab 256: Ez naiz ni emen egon gura.
azpisarrera-23
EGON-MODU.
Postura, compostura.
Euren siñu eta egon modubagaz adi erazoten dabeenak. Astar II 198.
azpisarrera-24
EGON-MOLDE.
Postura, compostura, modo de estar.
Ber-alabaren egon-molde aphal hark [...] hunkitu zuen. "Cette humble contenance" . Birjin 329. Orai ez dira gehiago irriz ez solasean ari elizan, eta oraino othoitz egiten ez dutenek egon-molde ona dute. Prop 1886, 280.
azpisarrera-25
EGONTXERIK .
(Forma con suf. -xe ). Habiendo estado demasiado tiempo.
Atharratzen egontxerik / orai ützülia. Casve SGrazi 106.
azpisarrera-26
EGOTEKE.
Sin estar; sin haber.
Bien arteko egoteke, nor bere buruaren iaun eta iabe zan. Zait Plat 37. Begira egoteke. Berron Kijote 171.
azpisarrera-27
HEMEN DAGO v. hemen.
azpisarrera-28
EZIN EGONEZKO.
"Inhabitable" Dv.
Mortuan egonen da agorrerian, gatz-lur nihor ezin-egonezkoan. Dv Ier 17, 6.
egon
<< ea 0 / 0 eliza >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper