OEH - Bilaketa

358 emaitza zerbitzari bilaketarentzat

Sarrera buruan (7)


Sarrera osoan (351)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
ea.
tradizioa
Tr. Ea (junto a ia ) es de uso general en la tradición meridional y se documenta muy a menudo tbn. al Norte, especialmente en labortano clásico. Eia aparece en Dechepare, Leiçarraga y en otros autores septentrionales; los autores suletinos emplean siempre esta forma. Hay heia en Eguiateguy (217), Duvoisin y J. Etchepare de Jaxu. Además, desde el siglo XIX, se documentan al Norte las variantes hea, ean, ian, hean, eian y heian .
sense-1
1. (gral.; SP, Lar, Aq 352, Añ, H (+ hea)), eia (L, S, R (h-); H (+ h-)), ean (h- A), eian, ia (V; VP ), ian Ref.: A (ea, eia, ia); Lrq; Iz ArOñ (ia); Elexp Berg (ia) .
Ea. " Ia, ikusi dezagun, ¡a ver, muestra!" VP 40v. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Se emplea sobre todo para dar ánimos o incitar a la acción; tbn. se encuentra empleado como llamada de atención. Normalmente se coloca al principio de la frase, pero no faltan ejs. en los que aparece detrás del imperativo o vocativo. Cf. el imperativo atozea 'vamos (litm. ven)' frecuente en Mendiburu (IArg I 187) y más aún en Aguirre de Asteasu (III 512)
Eia horrat apartadi, nor uste duk nizala? E 169. Eia danzugun hartan erraiten dena. Ins B, 8v. Ea bada andra abogada geurea, biortu egizuz geugana [...]. Bet 7. Ea, etxagizon, emekixe emekixe. (Esáin, 1599). ReinEusk2 144. Farisauak, ea, ilkhi zakizkote bidera. EZ Noel 87. Ea, iende penatuak, indazue albiriste. Ax 604 (V 388). Eia bada, / ordua da. O Po 6. Hea, adora bezate hori Jainkoaren aingeru guziek. He He 1, 6. Ea mutillak, ezker! anaiak, orai eskui! Lar Cor 32. Ea, bitoria, bitoria: gereaz irten gera. Cb Eg II 106. Eia arren [...], zuk ere hola hola egizu. AR 392. Ea, árimo óna! LE Ong 16r. Ea bada, zer diozu? Gy 204. Zenbat diren oraino, eian konda, haurra. Hb Esk 61. Hea, mihia, nerea etzare, bainan Jainkoarena. Dv LEd 97. Atoz ea, ori gerorako uzten dezu eta, badakizu, bear bada, Jaungoikoak itxeden naiko dizun? Arr May 91s. Haurrak, hea, othoitza belhauniko. Ox 112. Ia, ia zure abillidade ori. Muj PAm 68. Ea, esazu kredoa. KIkG 8. Hea, hea, Beñat, zoin iduri zaik Iruñeko gauzarik ederrena? Zub 71. Injiñeruak itandu eutson ia egiya zan arriya konpondu ebala, [...]; ia erakusteko nun eguan konponduta. Kk Ab II 176. Eizue probea ia! Bilbao IpuiB 76. Zoaz, arinki eta korrikan, hemengo agintariak ekarriak izan ditezin baino lehenago, ea. Arti Tobera 268. Hotelero! ean, hunarat wizky bana. Larz Iru 54. Ea, euskaldun agintariak, / eskatzen doguz gauza bi. Ayesta 90. Ea, Praixku, azpiko beso orri eldu gogor. Zendoia 29. Ziolarik "Hea, beha!" eta denak ixiltzen ziren. Larre ArtzainE 26.
sense-2
2. (V, G-azp-goi; SP, Lar, VocBN (hea), H (+ hea)), eia (Arch VocGr (h-), H (+ h-), A), ia (V-gip, AN-5vill). Ref.: Holmer ApuntV; Etxba Eib (ia); Gte Erd 81. Si, a ver, a ver si. Introduce y refuerza oraciones interrogativas indirectas (con o sin pronombre interrogativo). Depende de un verbo (o expr. vbal.) explícito o implícito. Su uso parece, en general, facultativo siempre que el verbo introductor aparece explícito. Si no es así, se hace más patente la necesidad de ea. Según Lafitte (Gram 101), sin embargo, ea puede omitirse incluso en estos casos: Ethorri zitzaikun, jan nahi ginuenetz. El verbo de la oración introducida por ea lleva:
a) El sufijo -(e)n. Este es con mucho el más empleado al Sur: general en guipuzcoano; en vizcaíno se documenta al menos en el s. XVII y es casi general desde el XIX. Se encuentra este sufijo en buen número de autores labortanos; se diría que en general los autores del subdialecto de la costa lo emplean siempre: Gasteluçar, Chourio, Haraneder, Goyhetche, Hiribarren, Zerbitzari; además se encuentra en Jauretche y Baratciart. Otros autores, casi todos más orientales (Pouvreau, Larreguy, Duhalde, Duvoisin, Oxobi, Barbier o Jean Etchepare, pero tbn. Etcheberri de Ziburu), lo alternan con el sufijo -(e)nz. Es además obligatorio en todos los dialectos el uso de -(e)n cuando ea va acompañado de un interrogativo como zer, nola, etc.; sin embargo Etcheberri de Ziburu (Noel 71) emplea en ocasiones frases del tipo: Ea noiz itzuliko zenz / erregeen konpañia.
b) El sufijo -(e)nz (u otras variantes: -ntz, -nez, -nentz, etc.). Lo usa siempre Leiçarraga; también es general en suletino, en bajo-navarro (aunque en algunos autores junto a -(e)n: v. supra) y en autores labortanos como Materre, Axular o Etcheberri (todos ellos de Sara). Se documenta además en ciertos autores vizcaínos, alternando en general con -(e)n: Capanaga, Añibarro, Otxolua y Erkiaga.
c) En ocasiones el prefijo condicional ba-: Begira ea zure bizierea bada gogarte onek dirautsuen modukoa (Añ EL2 19).
d) El sufijo -(e)nik (en un ej. de Mirande).
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Bisita ditzagun [...] eia nola dauden. Lç Act 15, 36. Ea egin duzuen Erregeak manatu zinduztena. Ber Trat 110v. Halaber du aditzera emanen haren fiñak / ea nolako izatu diren haren egiñak. EZ Man I 65. Ea zergatik [...] bekhatuari emaiten zaikan hain gaztigu handia [título del capítulo]. Ax 608 (V 391). Hasi zen enseiatzen ea iasan ahal zezakeienz. Ib. 85 (V 58). [Ikusi begi] ea ezkondu zan kastidadeko botoa eginik eukala, [...] ea zelo lar daukeenz. Cap 112s. Erorgarrizko arteak asmatzen eta hedatzen tu ea suertez bere sareetara iraitz dezakeienz. SP Imit III 39, 3. Examinatu gabe ea ez othe duen sobra galdeiten. Mih 97. Galdegin zioten ea abiatuko ziren. Lg I 241. Begira ea guzurrik esan dozunez. Añ EL2 152. Aphur bat dudan iduki nau, ea hemen ezarriko nintuenetz. Dh 77. Ixterbegiak zaudelarik eia nun sarthüren nintzan. Etch 234. Saul etzebillen Dabiden onagatik, ezpada ea Filistintarren eskuetan erortzen ote zan. Lard 167. Begiratuz arroltzeari ezagut daiteela hea oilarrak jokhatua denetz. Dv Lab 289. Nere baitan gogoetan nagolarik, ea nola dirauten oraiko etxek? HU Zez 66. Argi agiri dedin ea zuen biotz osoaz maitte dezuten edo ez. Inza Azalp 148. Izitua gelditzen da, ea zer erranen dion bada jaun erretorak. Lf Murtuts 10. Andimari igorri deraukiot, eia Amerikan argitaratzeko biderik hatzemanen duenik. Mde Pr 196. Ean zer dioten elgarri, entzun behar dugu. Larz Senper 88. Ea zegaitik a egin eban. Etxabu Kontu 61. Ikus ea diskuzioneak berotuak gintuenetz! Etchebarne 110 (cf. ea ...-n ib. 39). Ea jaten ditugun / odolkiak aurki. Zendoia 30. Lepuan ikututa diñosta emakume batek ia ezarri leikian utsik egoan alboko ezarlekuan. Gerrika 208.
v. tbn. (Sólo autores septentrionales no suletinos). Ea: Mat 148. Volt 221. INav 145. Gç 155. ES 108. Ch I 22, 7. He Gudu 94. Lg I 241. Brtc 180. Gy 201. JE Bur 166. StPierre 14. Iratz 181. Hea: Laph 225. Ox 140. Zub 42. JEtchep 38. Larre ArtzainE 14. Hean: Barb Sup 133. Ean: Zerb Azk 39. Eia: Jaur 388. MarIl 23. Dv Lab 227. Bordel 150. Zby RIEV 1908, 84. Zerb IxtS 74. Heia: Dv LEd 180. JEtchep 23. Eian: Hb Egia 77. JanEd I 132. Lap 34 (V 19). HU Zez 22. Barb Sup 158. Zerb Metsiko 254. Mattin 62. Heian: Dv LEd 51. Barb Leg 146. JEtchep 56. Larre ArtzainE 142. Ian: Jnn SBi 81.
(Sin verbo explícito en interrogativa indirecta y con la conjunción ala).
Egiazko pazienta eztago beha nork hura darabillan, ea superiorak, ala kideak, ala azpikoak; ea gizon prestuak ala gaixtoak. SP Imit III 19, 3. [Eskuarak] eztituelarikan bi konyugazino baizik osorik, zeinak baitira naiz eta dut, eta oraino hautarik batez dudatzeko da ea defektiboa ala ez. ES 91.
sense-3
3. ia (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. A ver si. Introduce oraciones exclamativas, con matiz desiderativo, de interés, expectación, mandato, etc. El uso de ea es necesario para que la frase tenga sentido. El verbo lleva el sufijo -(e)n o -(e)netz (v. supra (2) para el uso de los sufijos verbales). Tr. Se documenta desde la segunda mitad del s. XIX.
[Arrosarioa] haitz bati amarratu yosteten orenean, zioelarik: Eian agertuko den yabea! Hb Egia 35. Ia gozua izango al dan, / enamoraturik dana, / ama on batek aur maitiari / ematen diyon laztana? / Alare bada beste gauza bat / askoz gozuago dana. Bil 67. Gure anima Jaungoikoari / ainbesteraño kostia, / ia zer pena izango duen / Luziferrentzat uztia! Xe 386. Gezurra? To, to, to (joka), ia au ere gezurra dan? Sor AKaik 117. Eskuararen bizia, osasuna [...] Jainkoaren eskuetan dire, ba eta gure eskuetan ere; [...]. Bada lan. Ea badenetz langile. HU Aurp 221. Ya erkiten dionez kontiua zomana saltu tein. "A ver si resuelve el cuento a cuánto los han vendido". Mdg 153. Zu, ia abuaz bera jartzen zeran beriala? Iraola 40. Hean, zuek ala guk, nork amor emanen duen lehenik? Barb Sup 115. Ea Aitaren nola egiten dezun. KIkG 4. Eia badakianez latirik? Const 16. Alkar amatutzia / gauza ona baita, / ia arekin ezkondutzen / dan Txirrita. Tx B II 236. Buru-sahetsak zabalak, kopeta nasaia... Hea badenetz eskualdun itxura egiazkorik! Zub 47. Ia norbaitek Etxarri edo Madoz aldera ioan keiñu egiten dun [...]. "Ortik ez" esango diozu. Or QA 141. Ia gero zeuek izan zarien lapurtxuok? Bilbao IpuiB 77. Or kamion bat dator. Ea au nere zorioneko kamiona al dan. Anab Aprika 66. Ea gauzak pixka bat zuzentzen ditugun! MEIG IX 71.
v. tbn. JE Bur 94. Ox 204. Zerb IxtS 113. Larz Iru 96.
azpiadiera-3.1
"Que, comme, combien; exprimant exclamation (G, V). Ea eder dala! que c'est beau!" H.
sense-4
4. (BN-baig), eia (G, R; h- S), ia. Ref.: A (eia); A Apend (ea, ia). (En preguntas, a final de frase).Acaso, por ventura. " Nik ea? ¿acaso yo?. Dena ea? ¿acaso todo? (BN-baig)" A Apend.
Nuntik arren glorifikatzen ahal niz, edo zeren desiratzen düt famatü izatia? Ezdeüsetarik nizalakoz eia? "Numquid de nihilo?" Mst III 40, 4. Bekatian eror beldurrez eia? AR 346.
azpisarrera-1
EA ETA EA (Lar, H). "(Muy) aprisa, eia ta eia, eiaka" Lar.
Burdi erreskada luze luzea [...], eia ta eia izugarri estu lasterrean [...] txinpartak boteaz doiala. Ag Ioan 117.
ea
<< dohatsutasun 0 / 0 egon >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper