OEH - Bilaketa

358 emaitza zerbitzari bilaketarentzat

Sarrera buruan (7)


Sarrera osoan (351)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
akuilu.
tradizioa
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Al Sur se emplean sobre todo akulu entre los vizcaínos y akullu entre los guipuzcoanos (como excepciones hay akullu en Añibarro y akulu en Cardaberaz y Anabitarte). Hay además akullo en Iturriaga, Orixe y Munita, akulo en Arrese Beitia, EusJok (17) y EZBB , y un ej. de akil de Jakakortajarena. En textos labortanos y bajo-navarros hay ak(h)ulu (Barbier, Etchamendi, Zubiri (19), Lafitte), akhulo (Leizarraga, Duvoisin, Zerbitzari), akuillu (Pouvreau (Phil 289)), akillo (Goyhetche 133), akilo (Diharassarry) y akhilu (Zerbitzari). Los escritores suletinos emplean akulu (Oihenart y Tartas) y akhüllü (Maister y Inchauspe). En DFrec hay 4 ejs. de akuilu y 2 de akulu.
etimologikoa
Etim. Sin duda de lat. aculeu . No viene del cast., sino probablemente a través del arag.
sense-1
1. (V, G, AN, Ae, Sal, S, R-uzt; SP, ), akulu (V, G, BN-arb-baig, S, R; Lar, H; -kh- Arch VocGr , Chaho), akuilo (V-arrig, AN-erro, B, Ae; Urt I 121 (-kh-), Lar, H (V, G)), akulo ( VP 3v; -kh- DvA, H (L, BN)), akillo (V-arr; SP; akhilo Hb), akilu (L-sar), akillu (G-to), akil Ref.: A (akillo, akuillo, akhulo, akullu, akulu); A Apend (akulu); EI 381 y 386; Lrq (akhüllü); Etxbe EEs 1931, 36; Satr VocP (akulia); Iz To (akilluba), ArOñ y UrrAnz (akulu), Ulz (akullua); Etxba Eib (akulua); Ibarra Dima (akillue); Elexp Berg (akulu); Gte Erd 67; ZestErrot (akulu) .
Aguijada; estímulo, acicate. "Akuillua, aiguillon, aguijón. Akuillu puntatzaillea, un attise-querelles, estimulador, aguijador. [...] Akuilluz puntatzea, aiguillonner, aguijonear, agujar, garrochear, agarrochar" SP. "Pertika honek eztik akülürik, esta ahijada [sic, por 'aguijada'] no tiene estímulo. Ostikoa akuluaganako idientzat gaiso, coz para el aguijón, dañosa para el buey" A (s.v. akulu; cf. infra RS). "Pértiga" Satr VocP. "Akúllua eztenaki, la vara (de boyero) con aguijón" Iz Ulz. "Vara para arrear a las vacas (con aguijón)" Iz ArOñ (recoge tbn. dos acertijos). "Aguijada, aguijón. Akulu biarrik ez euken Ibargaiñen irixak" Etxba Eib. "Urritz makillak erabiltzen die akuluak eitteko" Elexp Berg. "Behiari akulu xixta eman dakot (BN-arb)" Gte Erd 67. Cf. VocNav: "Aculu, pértiga para arrear al ganado vacuno (Roncal)", "acullo, acicate; aguijón de hierro de la pértiga o aguijada (Aézcoa, Valle de Erro)". v. ezten.
Gogor duk hiretako akhuloén kontra ostiko egitea. 'Durum est tibi contra stimulum calcitrare' . Act 9, 5 (TB akuluaren, Dv akhuloari; Ol estenari). Ostikoa akulua ganako, idienzat gaso. "Coz para el aguijón, para el buey dañosa" . RS 180. Aküliaren kuntre ustikua auher. O PrASJU 221. Zien gorpitzak onsa gerrikaturik iduki itzazie, zien haragiaren akuliak eta tentazione gaixtoak daudian onsa bridaturik. Tt Onsa 75. Eman izan zait ene haragiaren akhuilloa. He 2 Cor 12, 7. Han herabeztiak süzko akhüllü eli batez akhüllatü izanen dira. Mst I 24, 3 (Ip akhülliez; SP esten, Ch punta zorrotz). Baña zuk aurrea artu, ta ondo prestatuaz begiratzen badiozu, erioa bera ilko dezu, ta akulu zorrotza kendu ta gozo gozo egingo dezu. Cb Eg III 240. Orduan Santuak bere akuluaz lurrari golpe bat eman [...] ta bereala iturri eder bat sortu zan. Ib. 337. Penitenziarako akullu ta ziak. EL1 37. Akuluba. Mg PAb 149 (en una lista de objetos). Jabeak akullua arturik, ematen ziozkan galantak idisko uzu eta ezi gabeari [...]. Onela geldika akulluaren bidez ezi zuen, ta gero uztarria erakutsita beste gabe, etorri oi zan idiskotxoa burua makurtzera. VMg 58. Erokeri andia / oi dek, nerekiko / Akulloa jotzea / bortizki ostiko. It Fab 92. [Zezena] okulluan akulluarekin zirikatuaz arras aserra-erazorik. Izt C 249. Pekatuaren akulu ta kastiguak. Ur MarIl 30. Eta Israel-tarrentzat akullurik zorrotzenak berak [Filistin-tarrak] izan ziran. Lard 138. Ez dago akulu zorrotzagorik infernuaren gomuta eta pensamentua baño. Ur MarBi 47. Hezten hari den ergiari etzaio guti baizik eman behar akhuloaz. Dv Lab 241. Han, suzko akhuloz, nagiak izanen dire akhulatuak. Dv Imit I 24, 3. Akuloak kiñadak emonik zarratu, / Idirik astunenak oi badauz bizkortu. AB AmaE 266. Herioaren akiloa kamusturik. Dih MarH 130 (ap. DRA).
( s. XX) Eztago dema bezelako akullurik nekazaririk txepel, nagi ta geldoena dendatzeko. Ag G 80. Eskuak bere akhulu handiaren gainean kurutzaturik. Barb Sup 169. Laboraria akhuloa bat eskuan [idien] gibeletik. Zerb Metsiko 324. Itzaiaren trastiak / akullu ta ezten, / Pello, itz bi egiten / ez dirazu uzten. Tx B II 257. Itzain bat zohan bidean / idi-orgen aintzinean, / akulua soin gainean. Etcham 190. Akuluaren gisara / egiak gure jaidura / sumintzen dauku ardura. Ib. 191. Besterik baitun gurean. / Akil batekin, aldarrika ama / zetorren bostak aldean: / "Au dek garaia! Jeiki, zangilla!". JKort EuskOl 1932, 21. Ez al duzue senti Alpinetan eguzki urrea dagola oraindik, zuei aragiek ziztatzen ditizuen akullo orietan? Or Mi 76s ( Eus 35 akullu ). Zuek [emakumezkoak] zaitutegu asegarri, zuek atseden, zuek akullu, zuek artizar eta eguzki. Ldi IL 141. Nik ez diñat utziko nere idi parea ta akullua. Lab EEguna 112. Gure baserritarrak akulua erabilten ezeze, besterik be ikasi dabe. Eguzk GizAuz 63. [Idiak] logaletik esnatu zitezen, akuluz zartatzen zitun. TAg Uzt 264. Akulu ori sartuko diat purditik. A EY II 367. Debruarekin iraulden ari denak, behar du akhilua luze. Zerb GH 1936, 121. Akulua bezain xut. Lf Murtuts 37. Ezten-biko akulluz buru-buruan yo niñun. Zait Sof 79. Akulloa egiteko a zer nolako gaia orixe! Munita 101. Bertsotarako zerabilkin akullu zorrotzaren eztenak. Etxde JJ 269. Zeregin gorrien akullu errukigabeak ziztatuta bezela. Erkiag Arran 84. Sokak eta akuluak. Erkiag BatB 51. Bildurraren akulua iphurdian, iheska hasi ziran. Osk Kurl 148. Gure erriaren burrukak eman dio gure biziari bere argi ta lanerako akulua. NEtx LBB 8. Eskuan daukadan akullo au astintzea ez badek nai. Ataño TxanKan 67. Soin-miñak akulu yakoz jainkozko arloari guna aterateko. Onaind STeresa 45. Alkarri lepaitzakia ederki berotu akuilluaren ipurdiarekin. AZink 39. Geienetan [...] akuluagaz atzetik eragitalle, bada ni izen nitzen txal orri eragiten. Gerrika 18. Mayans eta besteen akuiluari nondik itzuriko. MEIG VII 33.

v. tbn. Arti MaldanB 200. JAzpiroz 18. Akullu: Ud 121. Sor Bar 54. Alz Ram 100. Anab Usauri 16. A Y 1934, 6. Akulu: JanEd II 55. Laux AB 28. Anab Don 33. EZBB I 29. Etxabu Kontu 56. Larre ArtzainE 197. Akulo: EZBB I 48.
azpiadiera-1.1
(Empleado como sobrenombre).
--Ta beste au (Baldaxar'erengatik) Baldaxar Aranguren "Akullu". --Gizona! Akullu? (eskua estutuaz). Ezten zorrotzekoa gañera. Ondo zaude e? Lab EEguna 86. Zu ez zera bada "akullu"? Ib. 97.
azpiadiera-1.2
" Akhuiliak (begien-), lunettes" H. v. BEGI-AKUILU.
azpiadiera-1.3
Bere akulu bidez lantzen du, bere naar guziekin aren gainean urkilatzen da. "Trabaja con sus espolones." MEIG IX 120 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-1.4
" Akulu bat, akulu bi, palabras rituales del juego de las tabas" Etxba Eib. .
sense-2
2. Aguijoneador de las apuestas de bueyes.
--Lau iltze ta erdi egiñ zituzten ordu betean berrogetamar kintalekoarriarekiñ. --Zenbat akullu ziran? --Iru, onenetakoak. Ag G 88.
azpiadiera-2.1
(Fig.). "Agintzen edo zuzentzen duena. Harek eztaka lana itteko akulu berrik " ZestErret.
azpisarrera-1
AKUILUA ATZETIK BEHAR IZAN.
" Akulua ber atzetik, lanean zerbait egingo badute norbait edo zerbait behar izatea atzetik mugiarazteko; norbaitek zirikatu beharra izatea. Zeoze ingo baue atzeetik akulua ber " ZestErret.
azpisarrera-2
AKUILU ERAGILE. Incentivo.
Moralista auek pitzgarri edo akuillu eragille batzuk ere eskeintzen dizkigute. Vill Jaink 80.
azpisarrera-3
AKUILU-EZTEN (G-goi; akulu-ezten G-azp, akuilu-izten G) Ref.: A ( akuilu-izten ); Etxbe EEs ; ZestErret .
Aguijón, punta de la aguijada. "Akullueztena" Izt C 233 (en una lista de aperos de labranza). "Akullueztena. Akulluak alde baten izaten duan eztena; abereai zartadarik eman gabe lana eragiteko izaten da (G-goi)" Etxbe EEs 1931, 36. Cf. Tx B II 257: "Itzaiaren trastiak akullu ta ezten".
Idiak gora-bidean yarri ta akullu-eztena erabiltzea dagokigu soil-soillik. Markiegi ( in Ldi IL 7 ).
azpisarrera-4
AKUILU-GAI. "Akhüllügei (S), gaule destinée à faire un aiguillon" Lh.
Ikatzgiña sartzen dan basoan / eta beraren inguruko auzoan, / Akullu gairik ere ezta ikusiko gizaldi osoan. Izt C 190. Ekarriko dizkiagu zumitz-makil da akullu-gai bikañak. TxGarm BordaB 126. Urritzari baserritarrak inguratzen zaizkio ingurura azaroan, lenengo ilberria datorrenean, akuillu-gaiak moztera. Ostolaiz 77.
azpisarrera-5
AKUILU-GAIN (akulu-g. V). Ref.: A (akulu-gan); Elexp Berg (akulugaiñ). Punta de la aguijada. "Aguijón, punta de la aguijada" A.
San Paulo apostoluba bildur bajakon bere aragijaren akulu ganari; nor bildur izango ez jako beriarenari? fB Ic II 265. Akulu-ganak atara egin zituen azkenerako; ez jakin bidean urten eutsen ala aberearen narru-mamiñetan trintze sartuta itxi. Erkiag BatB 51.
azpisarrera-6
AKUILU-KASKA. Golpe de vara, varazo. v. akuilukada, 2 kaska, AKUILU-UKALDI.
Biltzen zituen ba akilu-kaska eta ziztako on batzu, ez baitzuen itzaina enganatzen. Larz GH 1959, 90.
azpisarrera-7
AKUILU-MAKULU (Pl.). "Zanco, zancos de palo, que son piernas de palo horquilladas, es del Bascuence zurezko zankoak, akullu makulluak" Lar. "Akullu-makulluak (G), échasses" H A Morf 595 y A Apend.
azpisarrera-8
AKUILU-PUNTA (V-gip ap. Elexp Berg; akhullopunta Urt I 121). "Ondoraiño sartu zotsan akulu-puntia" Elexp Berg. v. AKUILU-EZTEN.
azpisarrera-9
AKUILU-UKALDI. "Akhüllü-khaldü (S), coup d'aiguillon" Lh.
akuilu
<< aitzur 0 / 0 aleman >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper