OEH - Bilaketa

358 emaitza zerbitzari bilaketarentzat

Sarrera buruan (7)


Sarrera osoan (351)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
bihurtu.
tradizioa
Tr. De uso casi general. Biortu es muy frecuente en textos vizcaínos de los ss. XVI, XVII y XVIII; biurtu (documentado ya en el alavés Lazarraga), se encuentra tbn. en el cantar de la batalla de Urréjola, en Barrutia y en Arzadun, y es desde principios del s. XIX mucho más frecuente que biortu. Bigurtu se encuentra ya, si no se trata de una errata, en un ej. de Materre; aparece tbn. en Arrue y es empleado por varios autores occidentales del s. XX. Bühürtü es propio de la tradición suletina. Murtu aparece en Mendigacha (que tbn. emplea muurtu ) y en Erkiaga (que toma sin duda esta var. roncalesa del dicc. de Azkue). En CC de Moguel aparece buirtu, alternando con biurtu (incluso en un mismo párrafo); pese a la cantidad de apariciones (hemos hallado 21, así como una de buirrera ), se trata seguramente de errata. En DFrec hay 342 ejs. de bihurtu .
sense-1
1. (V, G, AN, L; Lcc, VP 93v, Lar, , Dv (+ biur- ), H), biortu (A Apend), bigurtu, buhurtu Ref.: A; A Apend; Iz ArOñ; Gte Erd 63; Elexp Berg .
Convertir(se), transformar(se); hacerse, llegar a ser. "Enmagrecerse, biurtu flako " Lcc. " Ume biurtu, aniñarse" VP 93v. "Aburrado, astotua, asto egiña, asto biurtua " Lar. "Convertir" . " Biortu, convertirse (AN-bali) [?]" A Apend. " Biurketan [...] convertirse" Iz ArOñ. " Katua zakur bi(h)urtu zen (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 63. " Olerki ederra biurtu zen (G-goi, AN-gip)" Ib. 63. En AxN se explica zuhirintzen (423) por autse biurtzen. v. 1 bilakatu. Tr. General al Sur y menos usado al Norte; no se encuentra en textos suletinos (aunque sí en Tartas). Se emplea sobre todo con el predicado en caso absoluto, sin determinantes. Con artículo se documenta ya en el cantar de la batalla de Urréjola (se trata de un part. en función de sust.) y es bastante corriente desde el XIX; con bat es más raro (v. infra los ejs. de predicativo en caso alativo, inesivo, etc.).
Sendo zenduan odolori biurtu jatzu gatzaioa. CantUrr 71. Plazerak [...] atsekabe biurturik. Amendux 6. Doguna jan dogu ta arlot gara biortu. RS 329. Orhoitzeko hauts bihurtzen dela gorputz maitea. EZ Man I 32. Eta ene bazkatzeko ianhari bihurtua. EZ Man II 79. On zukeien sorthu ezpaliz, edo sorthu eta berehala hurtu, hondatu eta ezdeus bihurtu baliz. Ax 593 (V 381). Gatz bihurtu zen. Ib. 466 (V 302). Biortu zan Kristoen gorputz eta odol. Cap 64. Barreneko gizona bisita berriez Jainkoaren imajinaren arauerako bihurtzen da. SP Imit III 54, 8. Berehala hurtu, hondatu eta ezdeus bihurtu baliz. Tt Onsa 143. Auts, Errege, biurtu zara. Aleson 13. Arzain ignorantea ninzan, biurtu naiz sabio. Acto 329. Mendi eta mendizka guziak beheratuak izanen dire, makhur direnak xuxenduko dire eta bide gaitxak zelhai bihurtuko. He Lc 3, 5 (Dv egin ). Non geiago edertu zuten, eta biurtu zuten argiago. Lar SAgust 7. Lurreko animal biurtu-egin balira bezala. Mb IArg I 375. Abere ta beste gauza guziak erre ta auts beltz biurtzen ditu. Cb Eg II 140 (Dv LEd 249 bihurturen ). Auts biortuko da. Oe 30. Mahain saindutik urrunduz ez zare perfetago bihurtuko. Brtc 236. Azkenean harren bazka / bihurtu behar gare. Monho 106.
( s. XIX) Konfesore izan dirian batzubei galdu jakee buruba, biurtu dira zoro; baña ez dau onelangok inos agertu konfesinoeko pekaturik. Mg CO 180. Oneek esan ta bertatik, geiago itxadon baga, Zerutik su ta garra biraldurik erre ta auts biurtu zituan. GGero 97. Mundua bereala infernu biurtuko lizate. Gco I 438. Ainbeste milloi aingeru eder biurtu ziran demonio itxusi nazkagarriak soberbiazko pekatu bategatik. Gco II 23. Bere edanerako makurtasunarekin ezertarako ez biurtzen diranak. AA III 374. Sarthu zen Karmesetako ordenan, zeinaren ornament ederrenetarik bat bihurtu baitzen. MarIl 99s. Zure bizi moldea guretzat damugarriagoa bihurtzeko. Ib. 98. Nahi zarete zuek ere haren dizipulu bihurtu? Jaur 137. Halako moldez non khoroen ornamentik ederrena bihurtu baita. Ib. 407. Irteten dira kapuletik inguma biurturik. It Dial 7 (Dv, Ur bi(hurturik ). [España izena] zelta, hebreo edo arabe biurtuko dutelako uste oso betean. Izt C 15. Onekin on zare egonen, / Baita askotan hobeturen: / Tzarrekin tzar bihurturen. Gy 43. Loten emaztea gatz biurtua. Lard 21. Munduko gauza baliyosuak / erre ta ikatz biurtu. Xe 383. Odolak ur biyurtu / zitzaizkidan oso. Ib. 257. Lorategi au gero baso zan biurtu. AB AmaE 352. Zeren len maitatzen zinuzan gauzak biurtu biar badute latz, samin eta mingarri. Bv AsL 38. Aren lengo larrosa kolore ederrak biurtu ziraden buztin kolorekoak. Apaol 94. Errukituta Iaunak / Ninfa eder armina / biurtu eben iturri / ur-korronte arina. Azc PB 295. Prankotarraren alde biurtu dala. Ag AL 95.

( s. XX) Ezti guztiak mingoztasun biurtu. Ag Kr 75. Kanpozale biurtu da. Echta Jos 41. Simona beltza señora biurturik ikusteak. Urruz Zer 97. Arek siñisteko erakusten digunen bat ukatu edo gezurtatu naiko bailuke iñork, berorrengatik ereje edo siñiste gaiztokoa biurtuko litzeke. Inza Azalp 101s. [Arles-ko] uritarrak kristau biurtzen dire. Or Mi 132. Txorijak mutu bigurtu. Enb 84. Lenago etsai bizi giñanak / orañ aingeru biurtu. Tx B I 93. Bere leuntasun ziar mosu sutsubenak / ezpan ganian, otoi bijurtuten dira. Laux BBa 42. Oi, zein dan ituna / bêra-bear au! / Nik ez nai eguna / biurtzerik gau! Ldi BB 130. Odol bigurtuko da ura. Laux AB 93. Gizonak bere aita-amak utziko ditu, bere emazteari itsasteko; ta biok aragi bat biurtuko dira. Ol Gen 2, 24 (Urt, Ker, Bibl (h)aragi bat izan ). Ingles bihurtu arteraino. Mde Pr 254. Hau Inglaterrako duke-herri bat bihurtu zen. Ib. 249. Berak ordea, etzun nai borroka bi anaien artekoa biurtu. Etxde JJ 128. Itz oek erdi mozkortuta ogutziarren, esanak egin biurtuko zitula. Ib. 189. Politago biurtu al baneza nere burua, munduan dagoen emakumerik ederrena biurtu al banendi. Txill Let 89. Bertsolari biurtu al zerate? NEtx Antz 43. Egia gozo biurtuko ete ziran barruan erabillezan gogoetak? Erkiag Arran 147. Behiak eskapatzen uzten dituzten zezenak, idi bihurtu. Arti Tobera 271. Besten mendeko eleiza zana / biurtu zaie parroki. Basarri 19. Aien usteak ustel biurtu ziran. Zait Plat 119. Jainkoa baztertu egin du, alperrikako biurtu du. Vill Jaink 31. Urrunetan dituan ondasunak diru biurtu. Erkiag BatB 161. Ni, bakar-bakarrik arkitu nintzan, bildurrak, ito bearreko arnas uts-utsa biurtu banintz bezela. Ugalde Iltz 16. Gizon edo emakume biurtzen ari zera, gaztetxo. MAtx Gazt 29. Bakardade onetan orduak egun biurtzen dire. NEtx LBB 117. Begixak itturri biurtuta. Etxba Ibilt 485. Bazirudian Bordaberriko etxekoandrea andereño biurtu zala. TxGarm BordaB 107. Gaur otso zabizen legez, biartik aurrera, arkume bigurtuko zarie. Gerrika 46. Ezin bihur inolaz oraina beti. MIH 265. Infernuetara jaistea zakur-amets edo sorginkeria hutsal bihurtu da. Ib. 323s. Azorin berriz zinema-zale amorratua bihurtu zaigu. Ib. 130.

v. tbn. (para textos septentrionales) JesBih 450. Xa Odol 163.
azpiadiera-1.1
(Con alativo). " Moisek odoletara bihurtu zituen Ejiptoko urak " Dv.
Orhoiturik ezen baldin ioan balire purgara / Hauk guztiak lekiztela bihur progotxutara. EZ Man I 113. [Pekatu mortala da] demonioaren esklabo eta seme izatera biurtzen gaituana. OA 39s. Amore loi guzia biurtu zitzaion gorrotora. Mg CC 132. Ur guzia biurtu zuen ardo eder izatera. Ib. 196. Ala erremedio Kristok utzi ziguna biurtzen <buir-> da animako pozoi izatera. Ib. 6. Ahi! pensauko balitz zetara biurtuten daben pekatuak gure arima ederra! JJMg BasEsc 55. Nire poza biurtu da neure bijotzeko mingoxtasun nausi izatera. fB Ic I app., 7s. Beraren zumua sagardotara biurtzeko. Izt C 138. Gizon, abere eta bertze gauza guziak erre eta hauts beltzera bihurturen ditu. Dv LEd 249. Bere kantuak negarretara dauz biurtu. AB AmaE 436. Biurtu zan barruko izatea beste izate batera. Itz Azald 165. Gu izate batetik bestera biurtu albakeikez. Ag Kr 137. Eguna biurtu zan / Gaua ixatera. Enb 82. Beste zerbait al nintza / utsera biur-bearra! "Convertir en nada" . Or BM 80. Euskerak biiz bear badu [...] euskera jakintsura biurtu bear dala. JAIraz Bizia 8. Naigaberik aundiena ere gutxitara biurtzen din. Or QA 116.
azpiadiera-1.1.1
(Con -raino ).
Nork sinistu kristau bat biurtuko dala gauza ain itsusiraño? Mg CC 117.
azpiadiera-1.2
(Lar, ) .
(Con inesivo). "Petrificar, arritu, arritan biurtu " Lar.
Baña onek biurtzen gaitu / bere sustanzia berean. Elizalde 135s. Zerren penatan bior ekida / Emon zengidan gloria. Mic TAV 3.1.27. Elhur-hormok fite ditu / uharretan bihurzen. Hm 158. Biortuten eutsuzala len iragoriko penak alegriatan. Urqz 60. Zure pensamentu, itz, lan eta neke guztiak biurtu baditzakezu zerurako irabazien urre eder-distiatzallean. AA III 359s. Biurtu zan gobernadoriaren amodijua gorrotoan. JJMg BasEsc 232. Sagardoaren balioa [...] utsera biurtzen da Goierriko sagar-jabeetara iritsi orduko. Izt C 142. Iru bizitzakoa da ta izandu ere zan, oraiñ ordea kapillaetan biurtua, lenengo dala esan degun sala nagusi goieneko hura. Aran SIgn 3. Beste gai gabe ur garbiya ardo onian biurtu zuan. Bv AsL 114. Zubek egiten dezutena da kuarto batzubek izatian zillarretan biurtu. Sor Bar 60. Nork pentsatu bear zuen, goiz eder arrek biurtu bear zuela, arratsalde ikaragarri artan. Ill Testim 3. Jesukristo gure Jaunaren gorputz eta odolean biurtuak izango diran ogia eta ardoa. ArgiDL 61. Eguzki bero ondoan gozo jaus dan euri / zizetan biurtua, dezaket iduri. Or Eus 283. Lengo negarrak biurtu ziran barre aundixetan. Etxba Ibilt 462. Eginahalak egin arren, ezin inork bere burua bestetan bihur. MIH 19.
azpiadiera-1.3
(Con partitivo).
Saint Maur deritzaion jesuiten etxean egin zitun San Iñazioren ejertzizioak, eta berak dionez, beste gizonik biurtu zan. Or SCruz 127.
azpiadiera-1.4
(Sin predicado). Transformar(se).
Iguzki bero batek harrapatzen badu belharra, iduri du batzuetan idorra, hala ez delarik oraino. Sartzen bada barnerat, itxurak enganaturik, belhartegian bihurtzen da, berotasuna hartzen du eta gozoa galtzen. Dv Lab 121s. Oro dezakena baita, ez al zezaken guzia biurtu ta aldatu, gaiztorik ezer gelditzeke. Or Aitork 160.
sense-2
2. (V, L; Lcc, SP, VP 66r, Lar, , Dv, H), biortu (V), bidurtu (A DBols), beurtu (Lar) Ref.: A ( biortu, biurtu ); Iz ArOñ; Etxba Eib .
Volver, regresar. "Retourner" SP. " Etxera bihurtzea, retourner à la maison" Ib. "(A la) vuelta, en volviendo, biur nadiñean, zaitezenean, &c." Lar. "Achocharse, hacerse chocho, aniñarse de viejo, aurtu, seindu; aurtara, seintara biurtu, etorri, itzuli " Ib. "Volver de algún lugar" Lar, . "Repatriar, erriratu, errira biurtu " Lar. "Recaer, volver a caer [...] lengora biurtu " . " Bazohazke merkhatura, bainan goizik bihur zaite " Dv. v. itzuli. Tr. De uso gral., salvo en suletino, hasta finales del s. XIX; en el s. XX su empleo disminuye entre los guipuzcoanos, y apenas aparece al Norte.
Eztugu ill, biur gaiteze eta buka dezagun. (Jaurrieta, 1550). ReinEusk 85. Eta erideiten etzutenean, bihur zitezen Ierusalemera. Lc 2, 45 (He, Oteiza, Brunet, Ker bi(h)urtu; TB, Dv, Ol, IBk, IBe itzuli, Leon berriz jo ). Zegaiti biur nadinean / serbiduko zaut, jauna, zu. Lazarraga A, 1147r. Hutsik datorrena, beralan biortu. " Se torne" . RS 333. Zartegia bior zidi jaiparrira <jay parira>. " La vejez volvióse al nuevo nacimiento" . Ib. 486. Aldi joana biorretan gasta. " Tiempo ido dificultoso es de volvelle" . Ib. 118. Tenpora gaitzak partida bat Finisterrako partidara egotzi zituela, baina gero biurturik almiranta zen lekura bela egin zuela. CartEsp 457. Alaba gaizki ezkondua itxera biur. " Vuelve" . RIs 3. Geure etxetara osasunarekin bihurturik. Mat 336. Noiz nahi duzu bihur nadin? Volt 235. Etzaitzula berriz indarra bihurturen. EZ Man I 50. Erregeak ziren bada / berze bidez bihurtu. EZ Noel 68. Gazte denborako zenbait erhokeriatara bihurtzea, gizonari gertha dakidikaiona da. Ax 189 (V 128). Berriz lotara bihurtzen da. Ib. 47 (V 30). Ofizio zitalori eutzi egizu, biurtu zaitez Jaungoiko poderosoagana. PredBru 167. Bekatari Iangoikoagana biortu ditezanai. VJ 9. Biortu zana ostera aiteagana. Cap 118. Heldu da, fruitu iateaz Parabisutik egotziak garen gero, Mariaren fruitua ianik zu Parabisura bihurzeko. Hm 206. Grazia bihur dadinean. SP Imit III 57, 2 (Mst e Ip jin, Leon itzuli ). Kondenatia ezpaliz bihurtzen hamabost egunen barnaian. Tt Onsa 126. Iuizioko egunean guztiok biortuko gara bizi izatera? Zubia 152. [Ezta] hain fite eta laster osasuna ere leheneko estatura eta izaitera bihurtzen. ES 182. Ez biurtzea geiago Jaungoikoa ofenditzera. OA 144. Gure burloi itxita orain, biurtu gaitezen atzera. Acto 354. Aitzitik lausterrago bihurtuko zaio tentazionea. Ch I 13, 4. Biurtuten zala bere arima santea bere gorputzera. Arz 36. Behar da oraiño gudura berriz ere bihurtu. He Gudu 97. Santua bere estudioetara biurtu zan. Cb Just 52. Ezin egon zen bihurtu gabe berriz ere hobirat. Lg II 286. Bihurtu ziren Nazaretheko hirirat. Mih 114. Egunoro biurtu behar gera gure ogia eskatzera. Ub 161s. Debekatzen dituela bere herrietarat bihurtzetik. Iraultza 102.
( s. XIX) Biurtu zan lengo bidetik. Mg CC 128. Zakurrak bezela biurtzen <buir-> diranak jaatera lenago trokatu edo errebesatu zituzten bekatuen loiak. Ib. 8 (citado por Harriet, que da en su dicc. la var. buirtu ). Deabruaren mendera biurtu zerate. Gco II 10. Biurtu zan Moises mendira, eta esan zion Jaunari Israeldarrakin egin zuana. AA II 5. Gehiago ezin hartarat bihurtuko naiz. Dh 157. Biurtu zan gizon itxurara. JJMg BasEsc 55. Biurtu bediz belauniko ifintera. Astar II 198. Ez urten / neu biurtu artean. Zav Fab, RIEV 1909, 32. Berriz Elizako borthara bihurtu nintzen. MarIl 73. Eta baldin errebelatzen bada, bihurtzen da bere artzainak oihu egiten dioen bezen laster. Jaur 171. Biurtu lengo indarrak ta geratu zan ezer igaro ez baleu legez. Ur MarIl 18. Eskaldun herritarik zenean bihurtu. Hb Esk 154. Baña edontzizaia erregearen adiskidetasunera biurtu bazan ere. Lard 53. Bide meharrera nahi dut bihurtu. Dv LEd 238. Esan zion [...] biurtu zedilla asteazken santuz. Bv AsL 84. Baña ez da biurtzen denbora galdua. AB AmaE 403. Biurtu zakiguz, biurtu. Ib. 380. Bere etxera biurtu zan. Arr May 70. Hek ikhusiz elizatik etxerat bihurtzen. Elsb Fram VI. Soroetako lanetara biurtuko dira. Ag AL 152.

( s. XX) Ikaspideaz biurtuko zan goiz edo belu apaltasunera. Echta Jos 31. [Ameriketara] joaitea errexten ahal ginezoketelarik, han egoitea ezti, hunat bihurtzeko lehia bero. JE Bur 207. Noiz biurtu bear dik Somorrostrora Martiñek? Ag G 242. Burdiostik atzera biurtu nadiñean... Urruz Zer 90. Abadiaren esanak entzun eta lagunakana bigurtuten zan. Altuna 95. Biurtu gaizan / Zuzen-bidera. Enb 100. Errira biurtu al da berriro? Alz Ram 124. Etxiaren ardurea eukitteko eurak urittik bigurtu artian. Otx 115. Gero biurtu zan aiengana ta berriz ere lo zeudela aurkitu zituen. Ir YKBiz 469. Etxera biur diradeneko / --urtea baita joria-- / egiñen dute, gezurrik ez dun / artapil gorri gorria. Or Eus 401. Barriro lengo lanetara biurtu baño urkatu be naiago izan dabe. Eguzk GizAuz 86. Bere ama il ondoko samiñetik poz aldira biurtuz. Ol Gen 24, 67. Ez bedi, arren, biurtu etxera konjuruak egin barik. Bilbao IpuiB 233. Bere gelatik kirofanora bihurtu zenean. Arti Ipuin 75. Ostera biurtu nintzan etzalekura. Anab Aprika 70. Bete dabe burdia, ta joan da. Laster biurtu da utsik. Erkiag BatB 154. Joandako unea, barriro biurtu eziña. Ib. 201. Lengo lekura biurtu bear izan genduan. Alkain 125. Oporrak aurrera, ta atzera bigurtziagaz asmotan asiak giñala. Gerrika 239.

v. tbn. (para textos no vizcaínos del s. XX) Goñi 61. Lh Yol 47. Muj PAm 37. SMItx Aranz 95. Or Aitork 114. Vill Jaink 9. Ibiñ Virgil 118. NEtx LBB 171. Berron Kijote 66.
azpiadiera-2.1
( -gan, -gana, baitara bihurtu 'volver en sí').
Baegoan, bada, Silvero ain akordu gutxigaz, eze Silviak uste eben eze eskuartean ilgo litzakala, arean da beregan biurtu zeitean artean. Lazarraga A, 1143r. Gure baitara aphur bat bihurtu garenean. SP Imit III 31, 4. Beregana zerbait biurtu zanean. Cb Eg II 204. Gizona aserre edo kolera bizian zegoenean, Monika ixilik arria bezala, [...] ta beregan biurtzen zanean. Cb Eg III 373. Ez da hau lo egiteko ordua, baizik ere nere baithara bihurtu eta ohartuki ibiltzekoa. Dv LEd 57 (Cb Eg II 25 neregan biurtu ). Nere baithara bihurtu nintzenean, atsoa eta nere lagunak ere aspaldi guanak behar zituan izan eskolatik. Elzb PAd 51.
azpiadiera-2.2
(Trans.). Hacer volver.
Urten eben ain laster Silvero egoan lekurean, eze ez zan bastadu inor bere biurketa[n]. Lazarraga A, 1143r. Zerren eztozu biortuko / Lengo biotza zeugana . Mic TAV 3.1.27. Bihur ezazu bada batzutan zure espiritua zure bihotzean barrena. SP Phil 124. Bost bider ekustean, / lagunak utzirik / Ardiren bat diala / bide okerretik [...] / biurtuko dezu atzera / lepoan arturik. GavS 27. Eta nork biurtu zuan [matrimonioa] bere anziñako garbitasunera? Ub 223. Bainan bihur gaitzatzu gure elizara. Iraultza 94. Biurtu ebeen Ageda karzelara. JJMg BasEsc 233. Biurtzen badirazu / biyotzera kalma. Bil 137. Nork esan zezakean [...] leku onetara biurtuko nindutela? Arr GB 122. Babelera mundu au egin dau biurtu. AB AmaE 224. Errebotaren joa / doha urrunera. / Paso aldekoak du / bihurtzen barnera. Zby RIEV 1908, 93. Harek zituen zorigaitzetik / Bide onerat bihurtu. Etcham 152. Jaungoikoak lenbailen nere besoetara biurtuko al au. Alz Ram 58. Donostira biurtu zuten gorputza. Ugalde Iltz 54. Bere mandatarien bitartez berriz biurtu zuan erlijioa bere oiñera. Vill Jaink 21.
sense-3
3. (V, G, L, BN ap. A ; Lcc, Ht VocGr, Lar, , VocBN , Hb, Dv, H), biortu (Mic, ), beurtu (Hb).
Devolver, restituir. "Restituir" Lcc, Lar, , A. "Bolver lo tomado" Mic. "Restituer" Ht VocGr 418. "Rendre ce qu'on a emprunté, pris ou volé" VocBN . "Rendre, restituer" H. Tr. Su uso disminuye en el s. XX.
Zeure Semearen Aita eternoa, / biurtu egidazu konsolazioa. Miserere 333. Neure biotzau libre jafindazu; / biurtu libertadea egidazu. Lazarraga A17, 1185vs. Sarri Iainkoak daroe bihurturen bizia. EZ Man I 73. Gero Amari zioen / bere haurra bihurtu. EZ Noel 81. Hazienda haur nabaski, gaizki eta bide gabeki beretakotua zuen, eta guztiarekin ere etzuen satisfatu, eta ez bihurtu. Ax 246 (V 165). Ez biortuterren eta ez pagetarren iñori zor deutsana. Cap 108. Nork ere bidegabezki omen ona edekiten baitio bere lagunari [...], obligatua da hari bere ohorearen bihurtzera. SP Phil 351. Ebak galdu ontasuna / Zuk darokuzu bihurtu. 146. Arimea gorputzera biurtu. CatAnz 5. Gaizki hartia bühürtü behar deia? Bp I 99. Fama restituidu edo biurtu dizokoalik [sic] ere biurtzen ez dionean. OA 130. Estitasun hartaz gabetzen zarenean [...] pazienziarekiñ idurikazu bihur dakizun. Ch II 9, 4. Bere giltza itzul-biurtu zionean. Mb IArg II 270. Bihurtzen diot nere gorputza lurrari, berea bezala. Cb Eg III 221. Bihur diezadazu lehen nuen indarra. Lg I 234. Miserikordien aita, zure adiskidetasuna bihur diozozu zure umeari. Mih 116. Bihurdazu, Jauna, bizia. Monho 80.
( s. XIX) Biurtu gabe ostua. Mg CC 55. Biurtu <buir-> kendua baño geiago. Ib. 55. Ez daukat orain zer biurtu, gastau neban ostuba. Mg CO 74. Besteren gauza, biurtu dezakeala, ez biurtuaz. Gco II 33. Usura da bada au, eta biurtu bear dezu geiegi artua. AA II 189. Ondria galdu ezkero, atzera biurtu biar jako proximuari. fB Ic II 186. Ikusirik atzera biurtu jakola bere erregaluba artu baga. JJMg BasEsc 228. Gura badozu eun dukatak prestadu deizuzadan, ezteustazuz biurtu biarko eun dukatak baño; baña saldu biarko deustazuz zeure arto, edo garijak. Astar II 170. Gobernarijeen zuzentasun, justizija ta biguntasunak [foruak] biurtu deijuezan egunen baten. " Los restituyan" . BBatzarN 169. Ehun libera khendu, ehun libera bihurtu, kito da hori! Dv Lab 146. Hitz hautaz bihurtzen dio bere alaba. Laph 217. Biurtu zion begitako argia. Bv AsL 72. Ezpadeutse biurtzen barriz kapotea. AB AmaE 218. Eman zion etxeko andreari hamar-soseko xuri bat, eta andre horrek bihurtu zionean xehea [...] lothu ginen berriz Olhetako bideari. Elzb PAd 33. Lehen ebatsia bihurtu ondoan ere beti berena baitaukate alimale hoiek. HU Zez 163. Zeinbat biurtu bear da? --Jauberai kalte egin izan jakon beste. Itz Azald 108.

( s. XX) Uste dot laster biurtuko deutsadazala euren jaubeari [milla errealak] . Ag Kr 187. Ixilik [sosa] sakelan sartzeko orde, bihurtzen du gaizoak emaileari, laidoarekin gorri-belztua. JE Bur 149. Orra fama biurtu / bertsoen bitartez. Urruz Zer 85. Dirubaren sarija ta diruba berbera osorik ordaindu eta bigurtu eutsozan bere lengo ugazabari. Kk Ab I 78s. Atzo ogeitabederatzi urte, anima Yaunari biurtu zion Arana-Goiritar Sabin, gure irakasleak. Ldi IL 154. Bereala biurtuko dizka aitari orain aurreratuko dizkigun diru oiek. ABar Goi 29. Ogasunok orrei kenduaz, benetako jabeari, gizarteari, biurtu bear ei yakoz. Eguzk GizAuz 9. [Yose] aren aitari biurtzeko. Ol Gen 37, 22. [Drakma] Zure altxorrera biurtu zula. Or Aitork 188. Baña Jainkoak biurtu zion / gau artan [Agedari] bular mindua. NEtx LBB 367. Bainan ene hutsak ene gain hartzen ditut nik; / aldiz, ama, zuri bihurtzen dut, ni baitan bada deus onik. Xa Odol 80.

v. tbn. GavS 4. Añ LoraS 32. Hb Esk 196. CatBus 50. Legaz 30. Apaol 34. KIkG 58. KIkV 72. Ir YKBiz 482. Zait Plat 92. Biortu: 111.
sense-4
4. (V, G, AN; Lcc, SP, Urt, Ht VocGr, Lar, , Arch VocGr, VocBN , Hb, Dv, H, VocB ), biortu (V; Mic, ), buhurtu (S; VocS , Lecl, Gèze), bigurtu (A Apend), beurtu (Hb), murtu (R), muurtu Ref.: A ( biortu, biurtu, bühürtü, murtu ); Bon-Ond 157; Lrq (/bühürt/); Iz ArOñ ( bigur ); Iz To; Iz Ulz; Etxba Eib; Elexp Berg .
Torcer(se); retorcer(se). "Retorcer" Lcc. "Tordre" SP. " Hari bihurtua, fil retors" Ib. "Aduncare, makotu, bihurtu " Urt I 275. "Tordre le fil, &c." Ht VocGr 432. "Retorcer" Lar, . "Primichón, seda biurtu bageko matazatxoa " Lar. "Descervigar, lepoa, iduna biurtu " Ib. "Rehilado, birtiruna, biurtuegia " Ib. "Hilo torcido, hari biurtua " Lar ( in Aq 1397 ). "Tordre" VocS , Arch VocGr, Gèze. "Tordre, terme de fileur" VocBN . "1. tordre, rouler. Hari bihurtua, fil tordu. Zangoa bihurtzea, tordre le pied, se faire un entorse. [...] 2. tordre, ployer. Zardai zaila, hautsi gabe bihurtzen dena, verge qui sans se rompre, se ploie" H. "Retorcer" A. " Biurtu (V-gip, Sal), bihurtu (BN-baig), estirarse una vena, dislocarse un miembro" Ib. " Murtu (R), estirarse una vena [...] (R), enredarse una cuerda" Ib. " Iru edo lau ari alkarregaz biurtzia, sokia eittia " Etxba Eib. " Anka biurtu nuen, torcí el pie" Iz Ulz. " Tirtarixa. Ari onek tirtarixak, tirtari-unaak dako. Ariaren miar-mankaak edo me-unaak; andik biurtu ezkero, 'tirt' eteten zan aria " Iz IzG. "Retorcer. Kotxia burdina guztiak biurtuta geratu zan " Elexp Berg. " Kontuz ezpaabill lepua biurtukostat " Ib. "Estrujar la ropa para lavarla" Ib. "Retorcerse un miembro" Ib. En AxN se explica bilhukatzea (87) por biurtzea. Cf. A Apend: "Bigurtu, torcer, retorcer. Es distinto de biurtu" (afirmación que no confirman los textos); cf. tbn. AG 2337: "Birgurtu, retorcer, de gurtu (torcer)" (en la vers. de Euzk 1931, 575 bigurtu). v. bihurkatu, bihurdikatu, bihurrikatu, bihurritu (4), bilukatu.
Zango bat bihurzen bezala zaizkola [sic] . Mong 588. Iru soka alkarregaz biurtubak, nekez eteten dira. Mg CO 113. Aritxo ori ondo biyurtu. Echag 74. Buhurtu zutela oillarrari lephoa. Arch Fab 163. [Antzara-piro sorthu-berriak] goseak igorriz, gerthatzen da askotan lephoa bihurtzen dutela belharrari tiraka hari direlarik. Dv Lab 292. Baña, neu izan banintz epai emollea, / Seguru biurtuko eutsuen samea. AB AmaE 316. Arturik eskuan orri puska bat sokan gisa biurtua. Apaol 25. Atzamarrak iminten / ardien ['pulga'] ganean / biortuteko laster / bien bitartean. Azc PB 68. [Urrutxa] da zail murtako. Mdg 131. Zeren [emaztiak] muurten iai kalako gisan aiketa alte guziuetarik zapartada zaian artio. Ib. 164 (dirigiéndose a una pulga). Aurreskua dantzatzen ari dala esan liteke, oñak biurtuta. Urruz Zer 138. Agur egin ondoan lepoa bihurtuko dautzute. StPierre 32. Italianuak nai zion / besuak biurtu. EusJok II 168. Burdina dut bihurtzen gorriturik suan. Ox 169. Orri eiñ biar yako samia bijortu. Enb 178. Plater oneri bezelaxe nik / azkar lepua biortu [sic] . Tx B I 148. Hau angles arrazakoa da, mutur bihurtu horietarik, xerri hauta, azta haundikoa. Zub 71. Liño biurtuzko errezel dundu, ta gorrimin bat. Ol Ex 36, 35. Bizkarraldera biurtu zion besoa. TAg Uzt 168. Zintzurra bihurtu nahi izan zion. Mde Pr 157. Bakea emak, mutil zirtzila! lepoa bihurtzen deat gero! Zerb Azk 40. Or darabillate itzul eta iraul, biur eta birbiur. "Torquetur ac retorquetur" . Or Aitork 94. Noraezeko egoera latzetan gelditzen dira alkar-lotuak, ariurri sendoko gizasemeen biotz-olkarri murtuak. Erkiag Arran 160. Bistia laburtu, / belarriak gortu, / agoa biurtu, / zentzuna agortu. And AUzta 135. Ikatz-zakuak, garoz estali, eta soka biurtuaz lotzen dira. Garm EskL I 86. Burua biurtuaz zer jazoten zan konturatu giñanean. Etxabu Kontu 30. Retorikari eta hitz-jarioari lepoa bihurtzen saiatu zen beti Baroja. MIH 273.
azpiadiera-4.1
(Part. en función de adj.). Enrevesado.
Hamazazpi gisaz [...] deitzen zuten gure yakintsua [Azpilikueta]: Pizkueta, Pazkueta, Pilazkueta, eta holako izen bihurtu eta errebesekin, ezin xuxenki erranez deitura. Zub 45.
azpiadiera-4.2
Torcer (los ojos, la mirada), de cólera.
Eztu aitak bere semea, bere soseguan dagoela, gaztigatzen, eztio begia bihurtu gabe zer egin behar duen erakusten. 'Sin mirarle con ojo airado' . Ax 276 (V 184). Itto biarrez begijak be bijortu egitten zittuzan, txerrenak artuta bai-leguan. Otx 166.
azpiadiera-4.3
Girar, hacer girar.
Sartzen du giltza zerrallan eta biurtzen du emeki. Etxde AlosT 52.
azpiadiera-4.3.1
" Belaunak ez zituen artikulatzen: jokatzen (G-azp), [...], biortzen (V-arr)" Gte Erd 23.
azpiadiera-4.4
Volver, hacer dar la vuelta.
Biurtu egizue orain barrukoaz kanpora soñekoa. LoraS 33.
azpiadiera-4.5
" Biortu, apretar" Holmer ApuntV.
sense-5
5. (L-ain, BN; Arch VocGr, VocBN , H), buhurtu (bühür- S; Lecl, Gèze, Foix ap. Lh.) Ref.: A ( biurtu, bühürtü ); Lrq .
Hacer frente, resistirse. "Résister, s'opposer" VocBN . "Répliquer, répondre: bihurtu zion, il lui répondit. Obedi bihurtu gabe, obéis sans répliquer (Harb)" H. " Pasioner buhurtzea, réssiter aux passions (Mst)" Ib. v. bihurritu (2). Tr. Documentado ya en Leiçarraga, se encuentra en autores suletinos y bajo-navarros, además de en Duvoisin. La construcción más frecuente es con aux. intransitivo y complemento en dativo.
Tentazione guziéi bihur eta garait ahal gakidizten. Ins A, 4r. [Atxakio] hari resistitzen eta bihurtzen enseiatzen bazaizkio ere. Ib. G, 3r. Urte gaitzari bihur daite belazki, arto & urdai etxen duena aski. "Celui-là résistera" . O Pr 470. Aragiaren nahikünter bühürtzen da. Mst III 54, 2. Han [zelian] ihur etzaizü bühürtüren. Ib. 49,6 (SP zure kontra iarriko ). Gure pasionen garaitzeko eta demoniuer bihurtzeko indarra. AR 211. Nahiz güzier obedierazi, orori dirade bihürtzen. Egiat 231. Nola bihürtzen edo kontra egiten dügü tentazioner? CatLan 30. Aita fraudaz sarthürik, ordeñüz ükhenin / hari bühürtü nahiz, ni prozeskan ordin. 'Voulant lui résister' . Etch 180. Mandoak, bihurtzen zelarik / Ganibet txistaz kolpaturik. "En se défendant" . Arch Fab 79. Aingeru gaixtoak Jainkoari bihurtu izan zirenean. Dv LEd 201. Ez bihurtzeko gaizkiari. Dv Mt 5, 39 (SalaBN bihurtu; resistitu, He bihurritu, TB kontra egin ). Bainan ezaguturik hala zela Jainkoaren borondatea, ez zen bihurtu medikuen erranari. Laph 140. Bühürtzen beitira Jinkuaren boronthatiari. CatS 93. Kuraiosenek harmak hartu zituzten, gaixtaginer bihurtzeko. Elsb Fram 117. Debriak zinez bühürtü ondoan, bortxaz errabia handirekin goratik erran zien. Ip Hil 218. Hal'ordian / Adamek sinhetsi / Emaztian, / Ez bühürtü hari. UNLilia 17. Hunen oldarrari bihurtzeko ez baititeke poliza aski azkarrik. JE Bur 196. Nor zuetarik bihurtuko zaut, erranez ez direla gu bezenbat gozatzen? Ib. 94. Eskualdun makilak eskuan, oro bihurturen gitzaizkote arranoeri. Barb Sup VI. Baina haurra ez bazen ere gizonaren agerrean biluztera ausartzen, bihurtu gabe uzten zuen laztan zezan. Mde HaurB 62. Nur ziren aldiz, Bastillan berrogei mila auher eta gose jankin haier bühürtzeko? Ib. 49. Oro etsaier bühürtzez. Casve SGrazi 84.
azpiadiera-5.1
(Con kontra ). Volver(se) contra.
Flandes aserrea / ori ekusita, / Marte biurtu da / Etsaien kontra. FProsp 51s. Zeren nizan hañ erorkor eta flakü, ene pasionen kuntre bühürtzeko. Mst III 20, 2. Ofensa andiakin orien ta indio gaxoen kontra lazki biurtu zan. Cb Eg II 184. Zure herraren malezia / Zure kontra da bihurtzen. Monho 132. Zeure kontra biurtu ez dedin zure eskarija. Astar II 263. Eta berehala nere kontra bihurtzen dira. Dv LEd 266. Kolera de alteramentü desordenatü bat, zuñek erakharten beikütü ogen edo desplazer egiten deikien gaizen kuntre borthizki bühürtzera. CatS 9.
azpiadiera-5.2
(Con kaltetan ).
Baña oek [sakramentuak] biurtu izan ditut nere kaltetan. AA III 570. Orduan gure eguneroko otoitzik ederrena gure kaltetan biurtuko litzaiguke. Inza Azalp 147. Atsegiña bere buruaren kaltetan biurtu oi da. Vill Jaink 82.
sense-6
6. (Con alativo, etc.). Volver(se), dirigir(se), desviar(se). " Neskatxarengan[a] biurtuta, auxe esan zion (G-azp, AN-gip) [...] anaiaren aldera biurtuta (V-gip)" Gte Erd 313.
Zerren biur ez nezan txaolara / neure begi luze ekusgurea. Lazarraga B20, 1193v. Biortu egizuz geugana zeure begi miserikordiosok. Bet 7 (Cap 7, VJ 7, Arz 22, Oe 9 biortu, CatLlo 6 biyortu, CatBus 6, Ur MarIl 73, A Cat 3, KIkV 51 biurtu,EL1 98 itzuli ta biurtu; OA 8, El 7, Iraz 5, CatOiq 255, CatCeg 16 itzuli ). Poblua gana biortu eta esaten dau sazerdoteak: Orate fratres . Cap 143. Biurrerazazuz orain geugana / Jesusa zure begiak. Acto 484. Juez justua nigana biurtzen da. Cb Eg II 109. Ezkerretara biurtu ta gaistoai [...] kondenazioko sentenzia emango die. Ib. 155. Ni ez ikusteagatik begiak beste aldera biurtzen dituzte. Ib. 101. Biurtu begiak lenagoko bitzitzara eta arakatu [...] egin baga itxi dozuzan gauza onak. EL1 36. Bere miserikordiazko begiak gugana itzuli edo biurtu ditzala. Gco I 469. Zu ganat bihurtzen naiz, o ene Jainkoa. Jaur 125. Jaunaren justiziako ezpata ja bihurtua da nere alderat. Dv LEd 103. Ni-ere bihurtzen naiz zugana. Ib. 15. Euren giari gizatxar areik au ikusirik / bere begiak biurtzen ditu lurreruntza. AB AmaE 439. Nora biurtuko dot / nik neure burua? Azc PB 36. Pilota, berek ez dakitelarik nola, bihurtzen dute aldi bakotx ostatu sahetsari buruz. JE Bur 27. Iparreko bidea utzirik, iguzki aldera bihurtu ginen, handik laster Munster-eko hirian jausteko. StPierre 28. Otsein onengana zure begi errukitsuak biurtu itzazu. Alz Ram 137. Bitxikeria ordean: berriz etzaikuia, berehala, bidea bihurtzen ipar-alde? JE Ber 77. Orai artio eguerdi-alderat baikinoazin, bihurtzen gira bat-batean mendealerat buruz. Ib. 19. Bihurtzen gira ezker. Ib. 77. Ta biurtu begijok / Jaun Goikua gana. Enb 44. Burua bigurtu ta ikusi eban. Kk Ab II 97. Bat batian atzera juateko biurtuaz. ABar Goi 59. Eliza Amarengana / biurtu pausoak. SMitx Aranz 217. Ikusleengana biurtuaz. (Acot. escén.). NEtx Antz 114. Burua atzera biurtuta. Lek SClar 138. Zer jazo ete zan? Joxe Migelengana begiak biurtu baiño ez daukagu. Bilbao IpuiB 209. Santxorengana biurtu zan ta onela mintzatu zitzaion. Berron Kijote 195.
azpiadiera-6.1
( VocBN ( A )), buhurtu (Gèze).
Desviar(se), apartar(se). "Dévier d'une ligne droite et prendre une autre direction sur un point où le chemin en offre plusieurs" VocBN . "Changer de direction" Gèze.
Ate itsietarik biortuten da diabrua. Mic 14v. Bihurtzatzu zure begiak, ez ikhusteagatik gehiago ene faltak. 46. Lau eun urte iraganik eskuara ez da aldatu, baztertu edo bihurtu bere bidetik eskualdunen artean Garazi aldean. Zub 18.
sense-7
7. (L-ain, BN-baig ap. A ; SP, Ht VocGr, H).
Rendir, dar (lo debido, lo merecido). " Nori berea bihurtzea, rendre à chacun le sien" SP. "Rendre" Ht VocGr 416. " Eskerrak bihurtzen darozkitzut " H. "Dar (gracias)" A. Tr. Documentado al Norte desde principios del s. XVII, en el XX tbn. lo emplean algunos pocos meridionales.
Mundu beherean dabillan gizondiaz / kontu bihurtu behar du. EZ Man II 103. Ezin bihur diezakezut / laudorio zuzena. EZ Noel 142. Errepusta iakintsunei / bihurtu zinaroen, / Iaun onaren ohorea / zinduela altxatzen. Ib. 166. Gaizki egiten du gizonak Iainkoari aitorrik ez egiteaz eta eskerrik ez bihurtzeaz. SP Imit II 10, 2. Eskerrak bihur diotzotzu Jainkoaren miserikordiari. Ch III 49, 1. Bihur diotzazue, beraz, Caesari Caesari dagozkonak eta Jainkoari Jainkoari dagozkonak. He Mt 22, 21 ( TB, Dv bihurtu; rendatu, SalabBN errendatu ). Zer estimu eta errespektu ez diotzogu beraz behar bihurtu! Lg II 90. Aingeruak Jaunaren partez bisita bihurtu zarotzunean. Mih 29. Nola naiteke atrebi / Ene omaien bihurtzera. Monho 80. Maithagunearen orde bihurtu dautzut beraz higuintza. Dh 189. Hartu emanez errexistroa atxikiko du, eta khondu bihurtuko kontseiluari urthearen azkenean. JesBih 422. Hekien gorphutzei bihurtuko diozte azken ohoreak. Ib. 417. Nitaz lekhukotasun bihurtuko duzue. Jaur 189. Zer dioten gizonek zor Yainkoari, eta nola bihur ezagutza. Hb Egia 54. Gure sainduak eskerrak bihurtu ziotzan Jainkoari. Laph 114. Jainkoari eskerrak bihurtzeko eman zioten lur hari izena San Salbador. HU Aurp 51. Eskerren zuri bühürtzeko. UNLilia 12. Zerbitzu hoberena zerk dautan bihurtzen. Etcham 81. Emakumeari eskerrak biurtu. FIr 148. Batzuk eta bertzeek agurrak bihurtu ondoan heien artean. Zub 54s. Eskerrak bihur ditzan / Seme Dibinoari. LuzKant 91. Ez dakit nola eskerrak bihur. Iratz 54. Zerbitzari leialak zer eskerrak bihurtu ziozkan Jainkoari! Zerb IxtS 22. Kaisari zerga biurtu zion. Or Aitork 105. Jaun Aphezküpiak esker minenak bühürtü dütü oroer. Herr 24-3-1960 (ap. DRA ). Bakoitzari zor zaiona biurtzea omen da zuzenbidea, ta [Simonidak] ori esatean ederki esan zuela deritzat. Zait Plat 92. Eta zer eskerrak etzituen Jainkoari bihurtu. Ardoy SFran 251.
v. tbn. Brtc 17. MarIl 36. CatLuz 35. Dv LEd 5. Arb Igand 125. Elzb Po 184. JE Bur 144. Barb Sup 36. Ox 126.
sense-8
8. (V, G; SP, Lar, ), Ref.: A; Etxba Eib .
(Con complemento en alativo). Traducir. " Eskarara bihurtzea, tourner en basque" SP. "Traducir" Lar, . "Romancear, traducir en romance, erderara biurtu, itzuli " Lar. "Construir, en la gramática, hitzkuntza batetik bestera hitzak itzuli, irauli, biurtu " Ib. Cf. bihurlari. v. itzuli.
Eztitut bethiere, eskritura saindua eta doktoren erranak ere, hitzez hitz euskarara bihurtzen. Ax 19 (V 11). Irakurri dut Ama Birjinaren ofizioa Molde Harizmendi, Sarako iaun Bikarioak eta predikariak euskarara bihurtua. (In Hm 7 ). Latin edo Gaztelaniatik Euskerara biurtu nahi bada. Cb EBO 58. Itxi egiozu erderati euskerara biurtu guriari. Mg PAb 199. Orain euskerara biyortuta. CatLlo 1. Kristauaren ikasbidea, aita Gaspar Astetek egina, zein zentzatua eta berretua agertzen da euskarara biurtua. Legaz I. Liburu onetan aurkietan direan eta euskaldun askok eztakiezan izen batzuk erderara biurtuta. AB AmaE 487. Ulzamako apezak balle ontan yardukitzen den uskerara biurtue. CatUlz 1. Itz-neurtu orreek euzkerara biurturik au diñoe. Belaus Andoni 23. Esakera basak edo ala zitzaizkidan, non ta erderara ez netzazken biur. FIr 155. Biblia, Quijote, irlandara artekozko textu batzu, e.a., oraingo hizkuntzarat bihurtu zituen. Mde Pr 244. Latiñak ala biurtzen du: exaudire silentium Christi . Or QA 126. Latiñera biurturiko Platondarren liburu aiek. Or Aitork 185. 13-garrena ez diteke indar osoan euskerara biurtu. Or ( in Gazt MusIx 52 ). Bizkaiko euskalkitik Naparroako euskera apaindura biurtuta. Alzola Atalak 107. Erderaz jarria dago ta nik ezin euskerara biurtu. BAyerbe 115. Ez dugu [...] aurrizkirik, latinezko ad-, ab-, co(n)-, de-, dis-, ex-, eta gainerakoen indarra bihur dezakeenik. MIH 110.
azpiadiera-8.1
Jangoikuak nai ba, eskribidu ta erdera biurtuta iminiko ditut zuben esplikazinuak. Mg PAb 174 ( erdera, si no se trata de error por erderara, parece ser usado como adv.).
azpiadiera-8.2
Trasladar.
Ai, nere berotasuna paperera biur aal baneza. Txill Let 45.
sense-9
9. (Complemento en alativo). Resumir(se), reducir(se). "Reducirse" A (que cita el ej.de It).
Manamendu guztiak amoriotik eta karitatetik hasten dira, amorioaz eta karitateaz konplitzen dire, eta amoriora eta karitatera bere finera eta xedera bezala, biltzen eta bihurtzen dira. Ax 486 (V 314). Aginte onetara biurtzen dira lagun urkoaren onari dagozkan zazpi aginteak. AA II 105. Itz bitara biurtu nai det au. Ib. 216. Barrengo ildura edo mortifikazio guztia biurtu diteke iru gauzatara. AA III 617. Ebanjelioko doktrina guzia bihurtzen du hiru gauza hautara. Jaur 135. Lur mueta asko dira, baña guztiak bitara biurtzen dira. 'Se reducen' . It Dial 43 (Ur joten, Dv yotzen, Ip ekharten ). Orregatik, bi gertarazte oiek --ageri ez dan Aitarena ta agertu zan Semearena-- batera biurtzen ditu, batean iokarazten ditu. Or QA 156. Zure bertute ta bira / biziarentzat din dira. / Nola biurtu itz bira? Zendoia 182.
sense-10
10. (En la expr. ahotik bihurtu, 'vomitar').
Ian ezazu bada neurriz [...] ase-eginik okha eztagizun, ahotik bihur eztezazun. Ax 137 (V 90).
sense-11
11. (Con complemento vbal. en alativo). Convertir(se) a (en sentido religioso o similar). " Jentillak biurtutzia kristautzara, artu eban beregan " Etxba Eib. " Aundikixa izan arren, biurtu zan anarkistetara " Ib.
Eleiza santara beste berrogei milla hereje biurtu edo konbertitu zituela. Cb Eg III 286. Beste bost eun edo seireun jentilak zirian Ebanjelijo Santura biurtu ez zirianak. fB Olg 143. Apostolubak, jentil asko biurtu edo ekarri arren ebanjelijoko sinistute ta lege garbira, [...]. Ib. 142. Jesusen federa biurtu ez ziran jentillak. Ur MarIl 44. Aien legera biur zedilla / edo bularrak mozteko. Xe 337. An ibilli zan artzain bat legez / Maitez biotz zabaldua, / Jesusengana biortu nairik / Ango siñismen galdua. Enb 81. Arrezkero, etsai aren amorrua iabaldu zan, siñestera biurtu ez ba zan ere. Or Aitork 224.
sense-12
12. (Aq, Hb), biortu (V-ple ap. A ).
"Acedarse la leche, gazurtu, bihurtu (G)" Aq 69. "Se gâter, en parlant du lait" Hb. "Cortarse la leche" A.
sense-13
13. (L-ain, BN ap. A ; VocBN , H).
"Tourner, terme de châtreur, rendre stérile un mâle quadrupède, sans l'avoir châtré" VocBN (?) A. "Châtrer par torsion" H.
sense-14
14. Exclaustrar(se).
Serora bühürtiak, Sorhütako. "Religieuses manquées" . Vin LFPB 392.
sense-15
15. murtu (R ap. A ).
"Amontonar hierba en una larga fila a la izquierda del segador a medida que la va cortando" A.
sense-16
16. Rodear.
Denok nai ainbat luzatzen dute / arozko muga bigurtzen. "Dar la vuelta a la baliza" . Or Eus 395.
sense-17
17. " Bidxortu gosiegaz, tener hambre canina" (V-ger). Ort Voc.
sense-18
18. "Enemistarse, entrar en enemistades. Bide kontuengaittik biurtu zien " Elexp Berg. v. bihurritu (8).
azpisarrera-1
BIHUR-BIHUR EGIN.
"Torcerse un objeto. Bizikletiakin baztarra jo ta erruberia biur-biur eindda geldittu jatan " Elexp Berg.
Baña lata bigunezkua zan eta bigur-bigur eginda geratu zan buru aldetik. Gerrika 85.
azpisarrera-2
BIHUR ERAGIN.
"Avertere, [...] bihurrarazi, bihureragin " Urt III 155.
azpisarrera-3
BIHURTZEKO.
(Dinero) con que devolver.
Hartzedun batek bazituen bi zorduru; batek zor ziozkan ehun denario, bertzeak berrogoi eta hamar. Bainan nola ez baitzuten bihurtzekorik, barkhatu zioten biei. Dv Lc 7, 41s (Lç nondik paga, Dv pagatzekorik ).
bihurtu
<< biarnes 0 / 0 bila >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper