OEH - Bilaketa

358 emaitza zerbitzari bilaketarentzat

Sarrera buruan (7)


Sarrera osoan (351)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 kontu.
tradizioa
Tr. De uso general en los dialectos meridionales, donde la única variante es kontu (hay un único ej. de kuntu en un cuento recogido en Ataun por J.M. de Barandiarán (v. infra KONTU HARTU)). En la tradición septentrional, los suletinos emplean k(h)ontü (Belapeyre (I 149), Maister, Mercy, UskLiB, Archu, Xikito ) y k(h)untü (Xarlem, UskLiB, Etchahun, CatS, Inchauspe, Larrasquet, Casenave (SGrazi 94)); hay kundu en los mixanos CatLan y Lopez. Fuera del área suletina y mixana, puede decirse que kontu es la forma occidental y kondu la oriental. (En cada acepción se da referencia de todos los autores septentrionales que lo emplean; para los meridionales sólo en los usos no tan generales). En DFrec hay 596 ejs. (1 septentrional) de kontu y 9 (6 sept.) de kondu .
sense-1
I . (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (V, G, AN, L; Lcc, Mic 6r, SP, VP 15r, Lar, , H (V, G, L)), kondu ( kh- BN; Ht VocGr 341, Chaho; kh- VocBN , H), kuntu (kh- S; Chaho, Gèze 325, H, Foix), kundu ( kh- H (S)) Ref.: A (kontu, kondu); Lrq (khuntü); Etxba Eib; Gketx Loiola; ZestErret .
Cuenta, cálculo; cómputo, recuento. " Khondu, compte. Khondu onera ematea, donner à compte" Dv. "Cuenta, operación de contar cantidades" A.
[Liburu kanonikoen] kontua da haur. Ins G, 1r. Bada kontu hautan, kontuak ongi egin gabe zebillala. Ax 75s (V 50). Kapituluen kontua. SP Phil 549. Kontu hau izanen da hirur ehun eta hirur hogoi eta bortz egun duben urthekotz. INav 159. Bere zor ta artzekoen kontuak argiro ta garbiro ajustatu ta agirian ifiñi ditzala. Cb Eg III 223. Khontü hura baratürik eta siñatürik date tresorieraz. Mercy 39. Zure kundiak Jinkoaren eretzerat eztirela xuxen. AR 58. Denboren kontuari darraizkanak eta urteen zenbatezkoaren billan dabilzanak. Ub 68. Bereala izango da azken-kontuen eguna. AA III 537. Kontuan gutxiago ematen badizue, edo pagatu nai ezpadizue eman dezun edaria. Ib. 368. Erreinuko Diputazioa dago enkargatua Erriak aurreratu dituzten gauza guzien bonak ekusteko eta kontuetan errezibitzeko. FrantzesB I 98. Ezin kendu dabee gogotik Jangoikuak eskatuko dabela konfesoriari emondako berbeen kontuba. JJMg BasEsc 163. Phezian eta khuntietan zer eztie hek ebasten? Etch 308 (lo recogen tbn. ChantP 184 y Or Eus 281). Kargutik atheratzean emanen dio bere ondokoari khonduen liburua ordre onean. JesBih 422. Lehoaren aztaparrak / egiten du kontia. Arch Fab 85. Orai ez da ordu gehiago. Kontuen muga da. Dv LEd 193 (Cb Eg II 106 kontu ematera goazen). Horra nolakoak diren erran den murde Larrondoren khontuak Eskual-herriko goldeen gainean. Dv Lab 62. Kondeak bere ondasun guzien kontua utzi zion maiordomoari. Arr GB 15. Gañerako juan-etorri ta sal-erosien kontua berak eramaten baizuan. Bv AsL 43. Edo diru kontatzen edo atzamarrak kontatuaz konturen bat zuzentzen. Apaol 93. Atzamarrakaz daroa / kontua ziur noiz izango dan / eguna bear bakoa. Azc PB 76s. Bakotxak badauka eskuan liburu ttipi bat, hartan kondu guziak eginak baitire. JE Bur 172. Urteko errolda edo kontu orokarrak eta azkenenguak gertetan astia. "Cuentas generales y definitivas" . ForuAB 71. Zelango zenbatza (kontuba) emon biarko eben Erabagille Nagusijaren aurrian. Kk Ab I 33. Azken eguneko guzien kontuaren begira egon gabe. Inza Azalp 80. Amonen amonekin nik galdu dut kontu. Or Eus 103. Ikuskizunen kontuak eta banakaritza eramatea. "Contabilidad y administración" . EAEg 18-12-1936, 579. Haren gain zen Lapurdiko konduien atxikitzea. Dass ( in Zerb Azk 61 ). Dena da neurri, kontu, egokitasun, gogo. Vill Jaink 47. To-k galdu du kontua. NEtx LBB 107. Irakurtzen, idazten eta kontuetan ere bai poliki [ikasi] . Ataño TxanKan 166. Seireun eta ogei ta bost pezta eman zizkidan, kontuetan jarriak zeuden bezela. JAzpiroz 189.
v. tbn. EZ Man I 56. O Pr 2. Arg DevB 141. Gç 57. Mih 107. fB Ic I 30. ForuAG 359. Kondu: Lap 157 (V 69). HerVal 253. Ox 194. Lf Murtuts 44. LuzKant 103. Ardoy SFran 51. Etchebarne 96. Larre ArtzainE 185.
azpiadiera-1.1.1
Nik galerazi nion beste egun hura diru kontubari bakarrik begiratzen niolako. Moc Damu 33. Egin zituan diru-kontuak eta mutikoari emon eutsazan egokiozan laukoak. Erkiag BatB 63.
azpiadiera-1.2
2. "Cuenta de rezar, kontu orazio egitekoa " Lcc.
azpiadiera-1.3
3. Millón. "Por un millón dícese también en la lengua castellana un cuento [...], y en la bascongada dicen por un cuento kontubat, y por dos cuentos kontubi, y or tres cuentos irukontu" TNum 299.
azpiadiera-1.4
4. + kondu, kundu. Número. Tr. Documentado en la tradición septentrional hasta mediados del s. XIX.
Zeren zazpitako kontuak perfekzione signifikatzen baitu Skripturán. Ins D, 5r. Fidelen eta Iainkoaren haurrén kontua egunetik egunera augmenta eta multiplika dadin. Ib. E 5r. Aizen madarikatua, o fortuna galdua / zeñek berreturen baituk damnatuen kontua. EZ Man I 94. Zure egunak konturik gabeak dira. Harb 344. Gu kontu gara, gurekin kontuz gehiago, baiña gaiñerakoan, ezkara deusetako. "Nos numeri sumus" . Ax 38 (V 24). Erhoen kontua infinitu da, infinituki anhitz kondenatzen da. Ib. 142 (V 93). Kondia eztaki Ienkoak berak baizi. Tt Onsa 137s. Beraz, behar dut kontu handi, / handi bat konsideratu. 173. Kopla izan dadin ozen, garbi, lixer eta konpli, konturik edo numerorik faltatu gabe. ES 192. Eta zaldizko armadaren kontua zen berrehun millionetakoa. He Apoc 9, 16 (Lç kontu ). Adimendurik duenak konda beza bestiaren kontua. Ib. 13, 18 (IBk zenbaki ). Halaz bizia luziago bekathien kundia emendatuz joanen dela. AR 343. Ezagüteraz itzatazü ene falten khuntia eta handitarzüna. UskLiB 21. (khuntia tbn. en el mismo contexto en CatS 123) Aurkitu zuen kontua / goizaz geroz makurtua, / arthaldea gutitua. Gy 321.
azpiadiera-1.4.1
Orduko urguillua / gostatu zitzaion laur hortzen kontua. Gy 274.
azpiadiera-1.4.2
(Gram.).
Halako moldez, non enzunez geroztik berboa, baitakigu ondoko kasuaren numeroa edo kontua. ES 90.
azpiadiera-1.5
5. (V, G, AN, L; Lar, , H) Ref.: A; Elexp Berg; Gte Erd 203; ZestErret .
Cuidado, atención; consideración. "Cargo, cuidado" Lar, Añ. " Kontu puxkatekin ibilli poltsiakin " Elexp Berg. " Kontukin ibilli orrekin! (AN-5vill), kontu aundirekin (G-azp-goi, AN-gip)" Gte Erd 203.
Gorde kontu andiagaz mandamentu santu onek esaten dabena. Oe 100. Gaizki azitzen diralako gurasoen konturik ezaz. Mg CC 215. Konfesore nasai ta kontu gitxikuen ondoren dabilzanak. Mg CO 76. Gorde ezazue kontu ta arreta andiarekin zeren lenbiziko amorioa. AA III 393. Apaintzeko kontu geiegi ipintzea. Ib. 618. Diodan guztia egija dana ezaututeko inok dudarik badauka, kontu imini begi ta ikusiko dau. fB Olg 59s. Hartu zituen harmak, bainan ez herritan, / bere etxei zioten kontu mugarritan. Hb Esk 28. Bere anaia eta oien ondorengoaz kontu eta ardura andia zuela. Lard 62s. Merezi zuan kontuarekin begiratzen ziola. Zab Gabon 99. Etxearen kontua auzokoai utzirik. EE 1884a, 36. Ortan kontua izan zazute, / neskatxak eta mutillak. Uzt Noiz 101. Bata-bestearekin pare-parean elkartu ditezen kontu-izanaz. Berron Kijote 117. Orregaitik, uragaz kontu andiagoa izan gengian, ur kontagailluak ipiñi ziran. Etxabu Kontu 203s. Kontu piska bat edukitzen badezute, egun batzuren gorabera da [gripea] . Ataño TxanKan 170. Kontu aundia izan egizue Ordenako lege ta araudiak ondo beteten. Onaind STeresa 109.
azpiadiera-1.5.1
Responsabilidad, tutela.
Artzai ona bezala, bere ardien edo bere kontuko animen zelo andiaz. Cb Eg II 156. Bada beste pekatu motarik gure kontuko edo karguko danik? Gco II 6. Apaiz aek etziran idoloen kontua zeukeen gizon batzuek besterik. AA I 555. Mundu guzian zabaltzen zijoan Elizaren kontua bere gañ zeukanak bezala, ibilli-bear andiak izan zituen. Lard 532. Eman zion aditzera orduan elizaren kontua zeukan apaiz Jaun Pedro Mazankoli. Bv AsL 80. Kortean onelako gauzen kontua zuenari itz egiteko. Goñi 87. Inguruan aldiz bi baratze gotor eta seroren etxea, bai-eta haratago semenarioko etxatiarraren konduko lur batzu. Larre ArtzainE 157 (cf. infra KONTUKO).
azpiadiera-1.5.1.1
Jainkoak Dabid erregetzat igortzitzeko kontua Samueli eman zion. Lard 163.
azpiadiera-1.5.2
(V-gip, G-azp; Lar, , H) Ref.: Etxba Eib; Gketx Loiola; ZestErret.
(En contexto imperativo). "Cuidado conmigo, kontu nerekin " Lar. "Antes que te cases, mira lo que haces, ezkondu baño len, kontu zer egiten den " Ib. "Guárdate, begira, kontu " . "Interjección que viene a ser ¡atención! ¡cuidado! Kontu trena dator eta! " Etxba Eib. " Kontu! ¡Cuidado! ¡Precaución!" Gketx Loiola. " Kontu, kontu, kotxia dator ta! " ZestErret. v. KONTUZ; cf. KONTU EGIN, KONTU EDUKI, KONTU IZAN.
Hau ala gertatuko da ta kontu aditzen dezuten hitzarekin. Mb IArg I 115. [Maldiziorik] botatzen badezu, kontu: ezurrik autsi gabe zuk ondo pagatuko dezu. Cb Eg III 390. Zuaz bakian, dino bere aldeti konfesoriak, kontu, ez geijago pekaturik. Mg CO 92. Kontu, diñot, zuek bekatuzko okasiño galgarrietan buruz sarturik zagozanok. LoraS 31. Kontu, diotsa, ez irten / biurtu nadin artean. Mg ( in VMg 93 ). Eta, kontu, ez dezu esan bear nor lagun izan dezun bekatuan. AA III 525. Kontu zer egiten dozun; kontu nogaz bat egiten zarian. fB Ic III 330. Marrubi eta lore / biltzalle gaztea, / kontu, belar azpian / or dago sugea. It Fab 197. Errak, haurra, zenbat den, kontu lerroeri. (Interpr?). Hb Esk 59. Kontu, Pello, kontu! Elzb PAd 52. Je... je! Kontu, kontu, ate zar ori puskatu gabe. Urruz Urz 42 (v. tbn. Zer 100). Kontu gero kosk egin, e? Iraola 96. Ez gira hilak oraino eskualdunak, eta, beraz, kontu arranoak! Barb Sup VI. Oriek guziak arjoak ditezke eta kontu. FIr 175. Ez da gehiago debrukeriarik gizonak asmatzen ez duenik eta kontu --kontu!-- ondoko egunetan ez duten kausituko sekulan ez hiltzeko erremedio zerbeit. Zerb Metsiko 212. Dinamita eskuetan zeukan bitartean... kontu. JAIraz Bizia 79. Kontu, tximeletatxo, / jira-bira! NEtx LBB 219. Ta kontu, elur onekin oiñetakorik jantzi! Ib. 161. Kontu gero! MEIG IX 102.
v. tbn. CartAnd 397. Noe 62. Arr GB 59. Sor Bar 89. EE 1884a, 33. Apaol 23. Anab Usauri 77. Ir YKBiz 138. Ox 89. SM Zirik 127. Etxde JJ 218. Munita 55. Erkiag BatB 29. Ibiñ Virgil 59.
azpiadiera-1.6
6. Importancia. Cf. KONTUZKO.
Bertze gauza bat da behin ezpa bietan bihotz alegeraz gezur erraitea kontu gutitako gauzetan. SP Phil 80 (He 82 kontu). Eztemozutela zure desirei eskurik zure asaldatzeko, zenbat ere xipi eta kontu gutitako baitire. Ib. 463.
azpiadiera-1.7
7. (V, G, AN, L; Lcc, VP, Lar, H (V, G, L)), kondu. Ref.: A; Elexp Berg. Cuento, narración; mentira, invención; suceso, asunto que se refiere. "Cuento como fábula" Lcc. " Atso-kontua, fábula" VP 3v. "Charlataneo, cuento. Kontua eta barriketia ugari eta formalidade gutxi " Elexp Berg. v. ipuin. Tr. De uso gral. al Sur desde principios del s. XVIII.
Pekatuak bakarrik, ez kontuak eta historiak pekatua egiterakotz pasatu ziranak. OA 135. Oiek dirade amesak eta kontuak, Platonen iduripenak, egiarik bagekoak, ipuiak eta gezurrak. Lar SAgust 4. Munduko solas bano, alferrikako esamesak, gezurrezko ipui edo kontuak. Cb Eg III 315. Modu onetan jazoten yake askori kontu loiya edo konbersaziño ezaiña esaten dan lekuban. Zuzaeta 143. Lagun artean ipui edo kontu garbiak gatzarekin esatea. AA III 619. Ipoin berdiak, berba zatarrak, kontu loijak, errazoe bajubak. fB Ic I app., 23. Ipuiñ edo kontu zikiñakaz lujurija predikeetan dabeenak. JJMg BasEsc 102. Goixtiarrek bere kondu zaharretan / diote [...]. Arch Fab 209. Ara, bada, kontatu berorri ainbeste gustatzen zaion eperran kontua. Zab Gabon 70. Biar daud erra ez nazala adexkide kontu baten bi aldiz kontatako. Mdg 132. Berri ta kontu, ipui ta kanta, / kolkoa dute betea. Or Eus 193. Jendea erruz ibili zan inguru aietan Ama Birjiña ikusten zutela esanaz, baña dana kontua. Salav 61. Lenago ere kontua geiago dabil emen dirua baño! Ib. 35. Inguruan entzundako zenbait kontu. NEtx LBB 37. Kontau deustanak jakingo dau nik baiño obeto egia ala kontua dan. Alzola Atalak 56. Iñork asmatu aal izan duan ipui, kontu edo istoriarik berriena ez da, noski, zuk esan duzuna. Berron Kijote 223. Amaika liburu osatzeko aña bertso ta kontu zar entzunak gaituk. Ataño TxanKan 86. Nik nola ez dakidan [dantzan], begira, kontuak esaten bein batekin da bein besterekin. JAzpiroz 189. Gure aurrekoak sorgin kontu asko kontatu oi ziguten. BBarand 15.
azpiadiera-1.8
8. (V-m, G-azp, AN-gip-5vill; Lar, Añ), kondu. Ref.: Etxabu Ond 109; Gte Erd 163, 167; ZestErret. Asunto, cuestión; problema. "(Vamos al) caso, gatozen kontura " Lar, Añ. " Mundu andixan kontu andixak eta geurin andixenak " Etxabu Ond 109. " Aspaldiko kontua da ori (G-azp, AN-5vill), eztuk oraintxeko kontua (AN-5vill)" Gte Erd 163. " Alperrik zabiltza kontu orrekin (AN-gip-5vill)" Ib. 167. En AxN se explica elheak (601) por kontuak.
Kontu barri bat suzedidu da Errebaleko kalean. EiBer 532. Sekula iñok eztau ikusi onereango konturik. Acto 335. Zer probetxu, bada, orrelakoari egingo diote zure berritsukeria, gezur edo munduko kontu eroak? Cb Eg III 316. Zuben kontu ariñetara ni etorri? Mg PAb 75. Gure [...] biotzak munduko arazo, kontu ta aurkerien ondoren. AA III 317. Ezküntü direnian, gero beste khuntü. Etch 398. Ala dezun edo ez or dago kontua. It Fab 258. Onela oi dirade / txoroen kontuak. Ib. 61. Farragarriya da bai / pasa dan kontua. Noe 22. Beraz, ni kontu ortan / ire mende niok? Bil 116. Bost kontu eder jakin biar du / munduan bertsolariyak. Xe 191. Gaurko eguneko gaztiakiñ eztago, jauna, kontu zuzenik. Sor Bar 90. Makiña bat kontu / genduban tratatu. AzpPr 55. Kontu frexkuakiñ dabill orduban. Alz STFer 136. Oiek gure modukoen kontuak izango dira. Urruz Zer 26. Non dira orain amabost eguneko kontu eta umore eder aiek? Ill Testim 14. Kontu bat nai nikek jakiñ: / mundu ontan bi gauzik onenak / zer ote diran. Tx B II 150. Nor sar zure konduetan? Etcham 108. Izigári zü (düzü) ja ene khuntía. 'Ma situation' . Lrq Larraja, RIEV 1931, 234. Herodek bizia kendu nai ziolako kontu ori. Ir YKBiz 292n. Kontu ôk utzi eta dezagun lasai lo. Or Eus 285. Utziko al didak nere eskura kontu au. TAg Uzt 288. Sinistiak pe kontuak jaukaz. SM Zirik 30. Kontua da egin bear dana egitea, eta ez barriketan jardutea. Erkiag BatB 15. Baiña orain ari geran kontu ontan ezta batere olakorik agiri, emen ezta anaitasunik. Vill Jaink 124. Sorginkeria edo zeruko laguntza zirudian kontu arek. NEtx LBB 18. Kontu au erabakitzeko begira apaizak zer egiten duten. Ib. 121. Ederra kontua! Ib. 132. Bertsulariain andriak ere / etxian kontuak ditu. Mattin 134. Bere arteko kontu / batzuk itzegiñez. Uzt Sas 33. Gure erriari buruzko estropaden kontuaz ziarduala. Etxabu Kontu 145. Gaurko egunean olako konturik etzegok. Ataño TxanKan 120. Urrengo egunean kontuak. Desemulatu egin nai, baiña ezin. BAyerbe 109. Oraingo pintatzaile askoren kontua da hori. MIH 79. Ipui zahar eta kontu berri. MEIG III 71. Zeharo bat gatoz kontu honetan. MEIG VII 133.
azpiadiera-1.8.1
" Holaxe ba kontuk ta komerik! Komunikazio-estrategia, betelan gisa, isilune bat saihesteko erabilia" ZestErret .
azpiadiera-1.8.2
(En la expr. beste kontu bat, beste kontua izan ).
Neskatillea Prakerregana ballegok, biarba Motrollo errazago baketuko litxakek [...]; baña esan dozuben erara gauzak dagozan ezkero, beste kontu bat da. Kk Ab I 35. Garai absolutorik ez denaz gain, bizitza guziak garai berekoak dira, denbora berean gertatzen, baina hori beste kontu bat da. Mde Pr 351. Ordena ori zer moduzkoa den: aldian zear baizik agiri eztena edo memento xoil eta jakin batean egizta diteken bezalakoa, ori beste kontua da. Vill Jaink 179. Ordena onen barnean desordenu batzuentzat toki den ala ez erabakitzea, ori beste kontu bat da. Ib. 49 (v. tbn. beste kontu bat da 93, 114, 137, 150). Noraino betetzen eta bete izan diren, beste kontua genuke eta nahiago nuke lintzura irristakor horren saihetsetik pasa. MEIG VI 146. Mugak non leudekeen, ordea, beste kontua da. MEIG VI 133 (v. tbn. beste kontua da MIH 318, MEIG VIII 45, MEIG IX 25 y 66). Nik egitea ala beste norbaitek egitea, zer izango zen hobeena, hori beste kontu bat da, besteek erabaki beharko dutena. MEIG IX 79.
azpiadiera-1.8.3
Benedika ezazü holako denbora, / bizi ederra düzü zük jaun erretora. / Miserablen jokiak beste khontü dizü / haien beso eskiak lanetako tüzü. Xikito 4.
azpiadiera-1.8.4
(Como segundo miembro de comp.). "(Cuento de) viejas, atso kontua " . " Ume-kontuak, niñerías, cosas de niños, bobadas" Gketx Loiola.
Belearen elhea eta funtsikgabeko atso kontua. ES 158. Ondasun-kontu galgarri guziak. Mb IArg I 60. Ez fia iñori / fuero-kontu ori. It Fab 214. Askok diyote kantentan beti / amore kontu naizela. Bil 133. Auzi-kontu au laburtu ta akaba zediñ lasterrago. Aran SIgn 62. Zar-kontu gatz bakoak. Azc PB 145. Ango musikero arrek itz egin ziyon amoriyo kontu. Iraola 70. Neska eru abek senar-gai kontu asi ezkero [...]. Alz Bern 52. Apostu-kontun zabiltza beti / baztarrak lardaskatzera. EusJok 104. Bakian izteko eurei txakur kontu areekaz. Kk Ab II 172. Bazkari kontu ta gañerakoak nere gain artuko ditut. Lab EEguna 64. Zuaitz eta baso-kontu ta arazoetan. FLab ( in Munita 5 ). Lan kontuak. Etxde JJ 12. Negozio-kontuak direla ta kitto. Txill Let 107. Ixil-kontu bat ernarazi dit kolkoan. NEtx Antz 153 (v. tbn. isil-kontu en Azc PB 71 y Tx B I 147). Parkaziño-kontuak alde batean itxita. Bilbao IpuiB 42. Ziri-sartze kontuan atzian gelditzekua ezpazan be. SM Zirik 90. Ardi-bildots-txori kontuak. Vill ( in Gand Elorri 12 ). Txatarra kontua ondo jarri da, daukanarentzat. Erkiag BatB 137. Fugol-kontuak. Uzt Sas 326. Amaika sufritu det abots kontu onekin. Insausti 26. Bainan bera nor zen familia kondu horietan? Larre ArtzainE 266. Forma-kontu hutsean. MIH 112.
v. tbn. Sor AuOst 98. Alz STFer 115. Arrantz 123. EusJok II 64. Ldi IL 82. TAg Uzt 221. Anab Poli 54. BEnb NereA 154. Arti Tobera 287. MAtx Gazt 34. Salav 38. BBarand 35.
azpiadiera-1.8.5
Krokodilaren kontua dute, mintzo dira ahoan bat, gogoan bertze bat. ES 197. Sukhar hektikaren kontua du. Ib. 180.
azpiadiera-1.9
9. (V-gip, G-azp, AN-gip-5vill), kondu. Ref.: Iz ArOñ; Elexp Berg; Gte Erd 168. Cuenta, nota de pago, recibo. " Kontua, mesedez! " Elexp Berg. " Ekarri, mesedez, kontua (V-gip, G-azp, AN-gip-5vill)" Gte Erd 168.
Asentatuko dituzu baba eta ogia berze kontuban. CartVera 265. Amalauna errial / genduben kontuba. Ud 102. Haren zerbitzari fidelek [...] pagatzen zituzten erregeri ekhartzen eta hark paga ez zezazkeen khonduak. Elsb Fram 106s. Kontuba pagatzeko diru orrekiñ osatuko ez baziña. Moc Damu 25. A, mutil, Urlija jaunak (bankerua) bialdu yok urteko ire kontua, ta oker egon biar yok, ainbeste ezin ixan leikek. Kk Ab I 109. Ixtantean pagatuko diat kondua. Barb Sup 131. Kontu garbiya nai duenak ez / ijituakin tratatu. Tx B II 65. Zoin gogo onez eman zauzkun zenbeit pinta arno xahar... konduaren gainerat! Kondu eder baten gainerat... Zerb Gerlan 92. Medikuarengana kontua pagatzera. SM Zirik 16. Afrikara joan gabeko gizonak kontua eskatu zuen. Arti Ipuin 65. Berak jan dit geiena, / gero kontua pagatzeko ni. Salav 47. Bueno, zenbat da kontua? JAzpiroz 180. Bazkalondoan, aitak eskatu zuen kondua. Larre ArtzainE 92.
v. tbn. Azc PB 90. JanEd II 86. Yanzi 181. Anab Poli 57. BBarand 148.
azpiadiera-1.9.1
Pago.
Uste diat Ferragus / badiala ore kuntia / aldi huntan khentü derat / segürtanxaz bizia. Xarlem 533. Bere kontua ukhan zuen / nola merezi baitzuen. Gy 115. Zorraren intres kondu bezala emaiten zutena. HU Zez 210. Tori, orra gure kontua eta gero arte. Iraola 61.
azpiadiera-1.9.2
Cuenta (bancaria).
Dirunekeaz [...] Zaingoko Diru-zaia jabetu bedi; eta "Itxas Eraman-Ekartzearen Gizarte-ekintza" izeneko kontu batean sar bitza. EAEg 23-1-1937, 881. Bankuetxean, Gabontzaren kontuan zenbat dagoan badaki. Erkiag BatB 160. Neure Caja Rural-eko kontuan sartu eben dirua. Gerrika 197.
azpiadiera-1.10
10. "(G-to), sentido, sensibilidad" A. " Konturik gabe da (AN-gip), kontua joan (AN-gip)" Gte Erd 201. Cf. KONTUTIK JOAN, konturatu (3).
sense-2
II . (Tema nudo usado como posposición).
azpiadiera-2.1
1. (Tras gen.). Bajo mi (tu, su...) responsabilidad, de mi (tu, su...) cuenta. "Cargo, a mi cargo, nere kontu " Izt. " Nere... zure... kontu. Bai, ori nere kontu, sí, eso a mi cuenta" Gketx Loiola. " Nere kontu utzi dituzten lan oiek (G-azp-goi)" Gte Erd 253. Cf. infra NIRE KONTU.
Aurrerontzean zuek, zeron emazte eta aurrakin, bear dezutena nere kontu. Arr GB 119. Nere kontu, jauna, nere kontu. Sor Bar 106. Uzten du bere kontu maia. Alz STFer 116. Nik ekarriko ditut ba zezenak, eta gañerakoak zuen kontu. Urruz Zer 133. Jainkoaren legea ta euskera nai ditut Zuretzat, Ama Euskalerria, gañerakoa Jainkoaren kontu. Or SCruz 145. Utzi zak ori nere kontu. Etxde JJ 42. Datil-gurdia dauka bere kontu, ta loak ez artzeagatik ari da. Anab Aprika 32. Gizadia zaitzea eztago nere kontu. Vill Jaink 165. Aldiz hi, ihaurren kondu joaiten hiz. Larz Iru 40. Bere kontu, gizon letz, biarko zala utzi zigortzia alperrori. Etxba Ibilt 470. Gero nere kontu artu bear ikulluko lanak. BBarand 115. Horiek denak Laborantzako Ministerioaren kondu, programaz eta diru laguntzaz. Larre ArtzainE 232.
v. tbn. Moc Damu 30. Ataño TxanKan 237. JAzpiroz 59. Gerrika 47. Kondu: Xa Odol 29.
azpiadiera-2.2
2. (Tras tema nominal nudo). Haciéndose cargo de, ocupándose de.
Errelijiyo-kontu / ez dabill apaizik, / ez dabiltza jaun oiek / txanpon-kontu baizik. (1869). KarlBB 59. Mutikua bigaldu dezadan ardi kontu. Ill Pill 17s. --Zer zabiltza zu emen / makilla ta guzi? / --Ardi-kontu. Tx B II 99. Bei-kontu jartzen niñuten askotan eta an ibiltzen nintzan larri. Salav 28. [Amona] palta zanean, ordea, eguarte geiena aur-kontu galdu bear nik. Ataño TxanKan 162. Bei-kontu genbiltzanean. Ib. 79. Aur-kontu igual ibilzen nintzan, bi aur bazituzten ta aieri erreparatzen batzutan. BAyerbe 53.
azpiadiera-2.3
3. (Tras tema nominal nudo). A causa de.
Amore-kontu ni ametsetan / aiturik egun eta gau. Mattin 141. Haurren arteko haurkeriazko josteta batean izan zen hatxemana apeza, eta haur-josteta kondu salatua. Larre ArtzainE 137.
azpiadiera-2.4
4. (Tras tema nominal nudo). Como, en calidad de. Cf. KONTU ...-(E)LA.
Etziren jende rusoak Alemanian, zakur kondu ziren. StPierre 35. Zure semea nizelako izenik ez dut gehiago merezi, har nezazu sehi-kondu! Leon Lc 15, 19 (He muthilletarik bat bezala, TB sehietarik bat bezala, Dv sehien lerroko, BiblE langileetako bat bezala ). Michel Elissamburuk fraile kondu, Frère Innocentius hartu zuen izena. Lf ELit 205. Oroz gainetik goresten dugu eskual-idazle bezala, astekari eskualdun egile kondu. Ib. 224. Ni ere, mutiko kontu, anitz kontent fan nintzan […] turronez eta girlatxez beterik. ZMoso 40. Baigorrirat igorri zuten bikario kondu. Herr 17-4-1997, 3.
azpiadiera-2.5
5. (Tras gen.). Acerca de, sobre.
Gorra da gure Manu, baiña ez ezer esan aren kontu. (V-m). EZBB I 135.
azpiadiera-2.5.1
(Tras tema nominal nudo). En lo que respecta a.
Bazara arduratu / orazio-kontu, / Jaunak egingo zaitu / zeruetan sartu. Ayesta 101.
sense-3
III . (Adv.).
azpiadiera-3.1
kondu (BN, S ap. A; kh- H (L, BN)), kundu (kh- VocBN A). "Presque. Leonek ez du naski orano bere huntarzuna oro xiflatu bainan uste dut yadanik khundu xiflatua duela" VocBN. "Khunduhil, presque mort" Ib. "Khondu hila da" H. "Casi. Hilkondu, casi muerto" A.
azpisarrera-1
EZIN KONTURIK EMANEZKO. Incalculable.
Baldin heldu bazare kanpora, zato estean nordestean laurdenean, zerengatik marea handiak baitabilza eta goaiak ere ezin konturik emanezkoak, 30 lekoa hetan. INav 112. Arruta hautan tronpa eztaitezen hagitz direla leku hartan goaia ezin konturik emanezkoak. Ib. 132.
azpisarrera-2
GAIZTOENEKO KONTUAN. v. gaizto.
azpisarrera-3
GORENEKO KONTUAN. v. GORENEKO.
azpisarrera-4
GUTXIENEKO KONTUAN, GUTXIENEZKO KONTUAN. v. gutxi.
azpisarrera-5
KONTU ...-ELA. Como si. Cf. supra (II, 3).
Goazélaik, báda, elizará entzuterá méza, kontú goazéla Jerusaléna. LE ( in BOEanm 89 ). Errézu ta alákoak kontú déla ofrátzea kóbre gure Jaunai; óbra ónak zillár. LE Urt (ms.) 5v. Kontú jaiotzendéla berriro [...]. Alákoa dá penitenzia fiñ fiña. Ib. 12r. Errége ain andia dá, ezi guziák berarén aldean kontú txinúrriak diréla. Ib. 109v.
azpisarrera-6
KONTUA ATERA.
azpisarrerakoSense-6.1
a) (Lar, Añ), KONTUAK ATERA (G-azp ap. ZestErret; VP; khonduak H). Sacar las cuentas, calcular. "Sacar las cuentas" VP 15v. "Kontuak atera nituan, echeme mi cuenta" Ib. 15r. "Ajustar cuentas" Lar y Añ. "Khonduak egin, athera, zuzen ditzagun, faisons, tirons, réglons les comptes" H.
Itxozu atera daida kontua. Mic 14v. Kontubak atera ditugu ziatz ta joten dau gure kastubak bost errial ta bost kuarto ta erdiraño. Mg PAb 75. Irakurten, eskribietan, kontuak ateretan, josten, [...]. LoraS 88. Eskolara aurrak bidaltzea, ikasi dezeen irakurten, eskribitzen eta kontuak ateratzen. AA II 76. Kontuak ateraten Martiñ dozuz oker. AB AmaE 238. Diru a zetan eralgi negiken kontuak ataraten. Or Tormes 87. Erreza da kontua ateratzen: amar milla ektarea oiek ogei ta bost urtean bosteun milloi pezeta eman ditzatekela. Munita 66. Biartik kontuak ateratzen ikasi bearko den. NEtx LBB 15. Kontua atera zuan Don Kijotek eta irurogei ta iruraiño igotzen zala arkitu zuan. Berron Kijote 58. Bakotxak atara kontuak il osuan zenbat pentsu biar daben. Gerrika 152. Erakasleak ere beharko zituela eskola berriak, laster atera ginituen konduak eta planak. Larre ArtzainE 231. Oraingo ontan kontuak ondo aterata etorri zaizkit. Albeniz 168.
v. tbn. Oe 128. JJMg BasEsc 89. JanEd I 32. Anab Usauri 84. Kk Ab II 59. Akes Ipiñ 14. Lab SuEm 169. Olea 209. Insausti 32.
azpiadiera-1.1
(Con adj., etc.).
Aurtxoak lenengo ikastetxean ikasten bai dittu bearrenezko gauzak irakurtzen (leitzen) eta idazten eta kontu apurren batzuk ateratzen. Inza Azalp 29. Gero arkeoa egin, falta ziranen kontua atera eta ondo erten ziran. JAzpiroz 189. Milloi bat edo biko kaltea egin ere bai, garai aietako kontuak aterata, ez gaurko kontuekin. Albeniz 139. Atera dezagun lehenik bekatuen kontu garbia. MIH 281.
azpisarrerakoSense-6.2
b) KONTUAK ATERA (V-arr, G-azp, AN-gip-5vill, B) Ref.: Gketx Loiola; Gte Erd 203; ZestErret .
Calcular; deducir; reflexionar. " Kontuak atera (V-arr, G-azp, AN-gip-5vill, B), pentsa zak (BN-arb)" Gte Erd 203. v. KONTU ATERA.
Zer egingo dute bada / moro kuitadubak, / ikusi ezkeroztikan / gure soldadubak? / Alkarri beiratu ta / atera kontubak. Afrika 43. Oriyek nola pasako diran / kontuak ongi atera. Xe 346. Orain atera kontubak, / despreziyu au ez du merezi / matrimoniyo santubak. PE 139. Bestela emendik zer datorkigun / oraiñ kontuak atera. EusJok 124. Atara zazue kontu maitatuko ote zuen beren guraso S. Joakin ta Santa Anak. Ag Serm 336. Elizarako ate onduan / dago gurutze santua, / zeñengatikan ipiñia dan / ongi atera kontua. Tx B I 94. Euskaldunak zer deretxo duen / ortik kontuak atera. Tx B II 86. Guraso aurrak dituzutenak, / garaiz atera kontua. MendaroTx 35. Aren indarra zer zen kontuak ateritzeko. Auspoa 77-78, 21. Nork erantzungo duen / atera kontuak. Uzt Noiz 118. Kontuak atera itzik, bai, ta [...] laxter igerriko diok ez gerala gezurretan ari. Ataño TxanKan 11. Uts egin da gero ataraten ditugu geienetan kontuak, "Au egin baneu... " eta beste. Gerrika 167.
v. tbn. fB Ic I 103. Arrantz 28. Ud 140. Basarri 16. Auspoa 39, 34. Mattin 151. FEtxeb 43.
azpisarrera-7
KONTUA EDUKI .
(Tras gen. o posesivo).
azpisarrerakoSense-7.1
a) (V-ger). Conceder importancia. "Eztakot bere konturik!, equivalente a: ¡no me importa de él!" Ort Voc.
Zeuk esan... Karanba! Gu sartzien gara zugaz ela. Amen dakune guk ire kontue... Ort Oroig 45. Eztakot bere konturik! Ib. 44. Eztakot bere konturik! Ib. 44. Zeugaz konparateko naiyela pentsaten zu ela? [...] Eztakot zeure konturik! Ib. 45.
azpisarrerakoSense-7.2
b) " Zerbaiten kontu, mencionar algo, aludir. Emen gelditzeko konturik ez dauka orrek " Gketx Loiola.
azpisarrerakoSense-7.3
c) Ocuparse de.
[Txantxangorri] oien kontua daukan Jainkoak, gurerik ez ote du edukiko? Ataño TxanKan 22.
azpisarrera-8
KONTUA EGIN.
"Considerar, kontua egin (L-côte)" EI 342.
azpisarrera-9
KONTUA EMAN, KONTUAK EMAN. v. KONTU EMAN.
azpisarrera-10
KONTUA ERRENDATU, KONTUAK ERRENDATU. v. KONTU ERRENDATU.
azpisarrera-11
KONTUA ETA ARRAZOIA (EMAN, ESKATU, etc.).
" Kontue ta errasoie eskatu, exigir responsabilidades" (V-ger). Ort Voc.
Allegatzen dieneko kontue ta errasoie omon biar andrieri. Ort Oroig 60.
azpisarrera-12
KONTUA GARBITU, KONTUAK GARBITU. Arreglar, liquidar cuentas. "Ajustar cuentas, kontua egitea, garbitzea" Lar (tbn. Añ). "Liquidar cuentas" Añ.
Ta aserretu nai duenak, nerekin kontuk garbitu bearra izain du. TP Kattalin 180. Bere mirabekin kontuak garbitu nai izan zituen errege bat iduri du. Ir YKBiz 257. Kontu-garbitzen asi zanean, amar milla talentu zor zizkion gizon bat ekarri zioten aurrera. Ib. 258. Bein baño geiagotan kontuak garbitzera beartu ere egin zuan arroxko ura. NEtx LBB 40. Gaiztakeriren bat [...] egin baneza [...] kartzelan sartuko nindukete eta Justiziarekin garbitu bearko nituzke kontuak. Vill Jaink 103. Ez dugu, bada, egokiera txarra kontuak garbitzeko. MIH 327.
azpisarrerakoSense-12.1
(Con determinantes).
Kontu hau garbitu edo eman artean, nola deskantsu har dezaket? Dv LEd 202. Azkenean don Jose bizardo-rengana joan bear izan zuan diru-kontuak garbitzera. Mok 9. Nere buruarekiko kontuak garbitzeko joaten naiz bakarrik. Txill Let 23. Gero kontu guziek garbituko ditugu eta goan zaite bakean. Izeta DirG 108. Aren alaba totoloa izan zan paper-salduketa kontuak garbitu eutsazana. Erkiag BatB 69. Geuren kontuak garbitzera sartu giñan bazkaldu genduan lekura. BBarand 183.
azpisarrera-13
KONTU AGERI. Cuenta corriente.
Elkartearenak diran diru-etxeetako kontu-agirietan gordeak. "Cuentas corrientes" . EAEg 2-12-1936, 442 (cf. KONTU-AGIRI).
azpisarrera-14
KONTU-AGIRI. Documento contable; cuenta, minuta.
Kontu agiriei buruz emanak dauden aginduak. "Prescripciones sobre balances" . EAEg 14-2-1937, 1064. Kontu-agiriak, argibideak eta bere esku utzitako gañerantzeko idazkiak zaitzea. "Minutas" . Ib. 4-4-1937, 1431.
azpisarrera-15
KONTUA JARRI. Hacer cuentas, hacer una cuenta.
Ta asi omen zan kontua jartzen era ontara: zazpi arrautzetatik aterako ziranak, zazpi txita. Aunditutakoan, zazpi oillo. Aiek egingo zituztenak, gutxi jota, amalau arrautz. JAzpiroz 100s.
azpisarrera-16
KONTUA JO.
" Kontue yo, sacar la cuenta" (V-ger). Ort Voc.
azpisarrera-17
KONTUAK HARTU (G-azp ap. Gketx Loiola; VP). Pedir cuentas. "Kontuak artu, tomar residencia" VP 21v. v. KONTU HARTU.
[Erregea] kontuen hartzen hasi zenean, ekharri zioten aitziñerat bat, zeiñak zor baitziotzan hamar milla talentu. He Mt 18, 24 (Lç kontu egiten, Dv egitekoen garbitzen ). Ni zuei kontuak arzera etorri arte. Mb IArg I 296. Etorriko da biziai eta illai kontuak artzera munduaren azkeneko egunean. Ub 97. Bat-bederaren kontuak hartu ondoan juje adoragarriak ematen du sententzia. Dh 150. Zeruko Erreinuak dirudi bere serbitzariai kontuak artu nai ziezten erregea. Lard 410. Jaunak berandutuko dualakoan beren kontuak artzera etortzen. Inza Azalp 12. Hantxe demonio batek hartu zizkion kontuak. Arti Ipuin 38. Juan zan asarre emaztiagana, kontuak artzera. Etxba Ibilt 458. Kontuak hartu dizkidate [...] euskal idazle bakoitzari liburu batean opa nizkion edo ez nizkion lerroak direla eta. MEIG III 83.
v. tbn. Mg CO 36. LE Ong 83v. AA III 541. Urruz JBDei 1919, 373.
azpisarrera-18
KONTUAK EGIN.
azpisarrerakoSense-18.1
a) (V-gip, G-azp; VP 15r, Lar, Añ; khonduak e. H). Hacer cuentas (sentidos prop. y fig.). "Ajustar cuentas" Lar y Añ. "Hacer cuentas. Juan daneko urte betian kontuak eiñ barik gara dendarixagaz" Etxba Eib. "Afaitako kontuak inbeittugu" ZestErret.
Plazer duzu kontuak dagitzagun. Volt 165s. Orduan kontuak eginen eta zorrak pagatuko ditutzula. Ax 546 (V 350). Beraz, kontuak eginik eta egiazko arrazoinak pisaturik, eztut den konsolazionerik arinena merezi. SP Imit III 52, 1. Huna kontuen egiteko / plumak eta libruak. 204. Ze atsegiña erijotzako orduban kontu guztiak ondo egiñak eukitiaz. Mg CO 270. Azaruan kondiak einik. HerVal 249. Ikastaro edo kursoaren amaieran kontuak egingo doguz. Kk Ab I 108. Aurrena Jainkoarekin kontuak egin bear ditut. Or SCruz 44. Kontuak egin behar ditugu. Zenbat da bazkariaren saria? Barb Leg 143. Laister txekorra salduko diat eta egingo dizkiagu kontuak. Salav 34. Irakurtzen, idazten eta kontuak egiten ondo ikasi eban. Alzola Atalak 50. Kontuak egin eta pake ederrean etxera. Uzt Sas 339. Behar ziren ere kondiak egin. Etchebarne 94. Gero egingo genituala kontuak. BBarand 177. Zuloagak kontuak egiten ez dakit deskuidoa izan zuan. Ainbeste diru eman eta bosteun pezetaren diferentzia atera omen zuan. Albeniz 157s.
v. tbn. DurPl 77. fB Ic I 45. Hb Egia 139. Sor Bar 103. AB AmaE 421. Tx B I 51. Erkiag BatB 130. JAzpiroz 78. Kondu: JE Bur 68. Khuntü: Lrq Larraja RIEV 1935, 139 (khuntík).
azpiadiera-1.1
Ez ekian ez konturik egiten, ez idazten, ez irakurtzen. Alzola Atalak 48.
azpisarrerakoSense-18.2
b) (V-gip, G-goi). "Acariciar a un niño, kontuk ein" VocZeg 285. "Hacer mimos y caricias. Etxera etortzen danian, lenengo zeregiña, umiari kontuak eiñ" Etxba Eib.
Juana seaska-ondoan Xabiertxori kontuak egiten ari zaio. NEtx Antz 116.
azpisarrerakoSense-18.3
c) Hacer recuento.
Konduak egin gintuelarik, Berrogoita Hamazazpigarrenak bazituen zortzi ehun eta hamabi gizon eskas. Zerb Gerlan 29.
azpisarrera-19
KONTUAK KONTU. De todas formas, con todo. "Kontuak kontu, ezkare gaizki" Elexp Berg.
Kontuak kontu, anartean, Nikanor ordurarte ez zan bein bere iñora joan automobillean. Erkiag BatB 45. Aurra, kontuak kontu, Etxegurengo odolekoa izango da. NEtx LBB 26. Beno! Kontuak kontu, zer zan zuen izketa? Ib. 146. Kontuak kontu, Bordaberriko basarria bere martxan zijoan. TxGarm BordaB 153.
azpisarrera-20
KONTUAN .
(Precedido de gen.).
azpisarrerakoSense-20.1
a) De parte de.
Oi zuetara / joan joazen orduan / limosna eske / Jaungoikoaren kontuan, / zuek oegaz / kontu gitxi orduan. Lazarraga A26, 1199v.
azpiadiera-1.1
(Tras pronombre anafórico). Por su (mi, etc.) cuenta.
Joango dira / onak nor bere kontuan; / jarriko dira / angeruakin zeruan. Lazarraga A26, 1200r.
azpisarrerakoSense-20.2
b) Según. v. KONTURA (c).
Yauregiki bat bada Haltsu inguruan / adin handi duena zaharren kontuan / Haitzeko odola zen han premu izana. Hb Esk 143.
azpisarrera-21
KONTUAN HARTU (V-gip, G-azp), KONTUTAN H (SP, Izt, Foix ap. Lh (s.v. khondu)). Ref.: Gketx Loiola; Elexp Berg. Tener en cuenta. "Prendre en compte" SP. "(Si no se toman en) cuenta, ezpadira kontutan artuten" Izt. "Kontuan artu, tomar en cuenta. Ondo kontuan artzekoa zan ba ori!" Gketx Loiola. "Kontuan hartu, tomar en cuenta. Eneban kontuan artu mekanikuan esana" Elexp Berg. Tr. Solo hallamos kontutan en Axular, Duhalde y, modernamente, en Ayesta y Zendoia (107).
Ezteraue Iainkoak deus ere hartzen kontutan. Ax 603 (V 387). Nola konsideratzen baita eta kontutan hartzen bekhatoreak bekhatu egiteko izan zuen gogoa. Ib. 610 (V 393). Kontuan ar itzatzue orduan bertan gertatzen diran lau gauza ziertu oek. Gco II 50. Elemenia bat bekhatu, bereak eta bertzerenak, egundaino menturaz kontutan hartu etzituenak. Dh 146. Eriak ez ditu xoilki kontuan hartzekoak / mediku, sendagaillutan egiñ diren gastoak. Gy 100. Filistintarrak Israeltarren izaera au kontuan artzen zuten nai zietena egiteko. Lard 138. Onuratsua dan ala eztan be kontuan artu bear da. Eguzk GizAuz 54. Zure oharrak kontuan hartuko ditut. Mde Pr 193 (195 khonduan hartu). Filosofoak ere ezin dezake zokoratu, beste gabe, aztertu ta kontuan artu gabe. Vill Jaink 101. Kontuen artuz zer bizi-modu daramaten. Izeta DirG 36. Arek etzuan kontuan artzen gu ere an joango giñala. Salav 63. Jaungoikoak kontuan artuko dizkio alegin auek. NEtx LBB 58. Iñoiz kontuan artzeko berriz / oietako azalketak. Olea 223. Ez eizuez, gaiñera, kontuan artu moja geizto onek emonda izan dozuezan ikasbide txarrak. Onaind STeresa 109. Kontutan artzen bada / dirutza guzia, / sumatuko da zifra / aundi ta luzia. Ayesta 117. H hori ez dedila abcordenan kontuan har. MIH 100. Altubek kontutan hartu ez zuen oinarrizko partiketa batekin egin dut topo. MEIG IV 101.
v. tbn. Sor Bar 72. A BeinB 86. Txill Let 134. Bilbao IpuiB 271. Alzola Atalak 66. Etxabu Kontu 221. FEtxeb 109.
azpisarrera-22
KONTUAN EDUKI (kontuen oki V-ger), KONTUTAN EDUKI (V-gip; SP). Tener en cuenta. "Kontuen oki, tener en memoria" Ort Voc. "Ingelesez jakitea kontutan edukiko da (V-gip)" Gte Erd 39.
Gaxo ninzala, / ez nendukazun kontuan. Lazarraga A26, 1199r. Oi zerren nauzun / beti eugi kontuan. Ib. 1200r. Guztiz ere aphez gabe hiltzerako pontuan / hari egitea othoi iduki zak kontuan. EZ Man I 22. Kontuan iduki zazue [...] etziotela ezertarako astirik eman aingeru gaistoai. Ag Serm 279. Erriak euki bear dute kontuban [...] ordenanza. ForuAG 363. Zeuk okikozu kontuen ze berba esanzun! Ort Oroig 17. Garatz edo negozioa zelan dabillan be kontuan euki bear da. Eguzk GizAuz 141. Berau egiteko zerga-lagijak kontuan eukiko dauz. EAEg 9-10-1936, 7. Kontuan euki bear dogu zelan tokatzen jakon bizitzea gure izkuntza ta literaturari. Alzola Atalak 128. Azkenez zenbat joan zirean / ez neban euki kontuan. FEtxeb 204. Kontuan iduki: beste medikamenturik ez artu onekin batean. Ostolaiz 155. Orain idazten diren euskalkiak kontuan edukitzekoak dira. MIH 109. Hori kontutan eduki behar zuten bilduma hau eta oraingo gureak esku beretsutik datozela uste izan dutenek. MEIG VI 189.
v. tbn. Altuna 62. Mde Pr 220. Ayesta 82. Zendoia 87.
azpisarrera-23
KONTUAN EGON (G-azp ap. Gketx Loiola; Lar, Añ, H). "(Estar a la) mira", "alerta" Lar, Añ. "Estar alerta, estar prevenido, sobre aviso. Gu emen gabiltzala ura kontuan zegok. Gu noiz-pasa kontuan egongo dituk goardazibillek" Gketx Loiola.
Itxozu, esango dit kontuan dagoanen batek, itxozu. Lar SAgust 11. Egon behar dugu gau ta egun kontuan ta erne bear ez den gauzarik ez egiteko. Mb IArg I 303. Horduko kontuan zegoan San Pedro. Ub 103. Beti kontuan egon bear du ta jorraia sarritan erabilli. AA III 633. Gurarijaren kontra beti kontuban ta beti piliadan egon biarra. fB Ic II 262. Janari billa beretakoa noiz irteten dan kanpora kontuan ixiltxorik egon. Izt C 194. Zergaiti bera kontuan egongo dan ernai, zintzo ta pin. Ib. 189. Emen bizi ziranak kontuan zeuden, Israeltarrak lenbizian berai erasoko zizaietela etsirik. Lard 111. Kontuan zegoan Mari Juan Mugarretakoa ere. Zab Gabon 93. Astokillori egin eutseena, kontuan egon ezkero, ezta erraz egitea iñori. Kk Ab II 116. Samartin kontuan egoten zan deabruak noiz ereiteuen artua. (V-gip). Gand Eusk 1956, 230.
v. tbn. Echag 23. Arrantz 145. Auspoa 39, 66.
azpisarrera-24
KONTUAN ERORI (G-azp ap. Gketx Loiola; Añ (G)), KONTUAN JAUSI (Lar, Añ (V), H (V, G)). Caer en la cuenta, darse cuenta. "(Dar, caer en la) cuenta, kontuan jauzi" Lar. "(Caer de su) asno, desengañarse: kontuan (V) jausi, (G) erori; utsegiña ezagutu" Añ. Cf. MIH 230: Zein baserritan ikasi ote du ["Zaloñak"], horixe nahi nuke jakin, kontuan erortzen esaten? v. KONTURA ERORI.
Ezin kontuan jauzi bada. OA 70. Errege oni, Jainkoak argi egin ta kontuan erorteko grazia eman zion. Cb Eg III 239. Etsaiez inguraturik gaudela kontuan erori gaitezen. Gco I 443. Kontuban jausi dedin. fB Ic I 105. Oraintxe asitzen nak / kontuan erorten. It Fab 33. Beren anaia zutela oartu edo kontuan jauzi gabe. Lard 55. Laster jausi zan kontuan. Bv AsL 36. Baña oraiñ naukazu kontuan jausita. AB AmaE 379. Etzaitezen kontuan / berandu erori. Urruz Zer 50. Oraintxe jausten naz kontuen. Enb 133. Ez al zerade oraindik kontun erori? Auspoa 146, 41. (ap. ELok 200) Gerotxeago jausi zan kontuan. Trabenan egongo zan. Bilbao IpuiB 168. Kontuan ez gara jausi. BEnb NereA 136. Lagun maitia, nola etzera / kontuan jausi gaurdaño, / bei batek esne geiago dula / amar idi parek baño? Olea ( in Auspoa 39, 139 ). Gaitz txarragok badaude, / nik badakit ori, / naiz sarritan kontuan / nekez erori. Insausti 139.
v. tbn. K. erori: Lab SuEm 181. K. jausi: Astar II 90. Ur Dial 14. Aran SIgn 36. AB AmaE 86. SM Zirik 124. Etxba Ibilt 459.
azpisarrera-25
KONTUAN IBILI. Andar con cuidado, tener cuidado.
Aiek ere nork galduak izango zituztela eta kontuan ibiltzeko, iru urtean eman izan ziezten ikasbideaz aztu gabe. Lard 521. Oroi zaitezte [...] kontuan ibilli bear dezuela dotriña ta izen berriekiñ. Ag Serm 309. Biak ere gero nerekiñ kontuan ibilli ditezke. Urruz Zer 90. Jokuakin ta erariakin / ibilli arren kontuan, / biziorikan txarrena dago / seigarren mandamentuan. Uzt Noiz 15.
v. tbn. A BeinB 85. JanEd II 24.
azpisarrera-26
KONTUAN IPINI. v. KONTUAN JARRI.
azpisarrera-27
KONTUAN IZAN.
azpisarrerakoSense-27.1
a) (Trans.). Tener en cuenta. " Inglesez jakitea kontuan izango degu (V-arr, G-azp)" Gte Erd 39.
Zenbat eta geiago / beretzat obea, / baña kontuan izan: / lenengo geurea. Basarri 180. Kontuan izan egizu, badakidala emen baiño geiago nun irabazi negian. Erkiag BatB 130. Gaurko denporak kontuan izanda. Etxba Ibilt 453. Bere egitekoan sortu eitekiozan gora-bera guztiak kontuan izanik. Etxabu Kontu 108. Kontuan izan biarra dago, gurasuon ezkontza orretatik eta nire jaiotzara bitarte orretan, beste jaiotza bat be badala, Jose izenagaz. Gerrika 15s. Au egin zan garaian egongo ziran aurrerapenak kontuan izanik. Insausti 39.
azpisarrerakoSense-27.2
b) (Intrans.). "Kontuan naiz, j'y suis, je me rends compte" H (s.v. khondu).
azpisarrera-28
KONTUAN JARRI (G-azp ap. Gketx Loiola ), KONTUAN IPINI (k. ifini ), KONTUAN PARATU. Avisar. "Kontuan jarrri, advertir, prevenir, poner en los antecedentes. Osaba kontuan jarri nuan" Gketx Loiola.
Etxekoak edo eriari laguntzen diotenak kontuan ifiñiko ditu, nola [...]. Cb Eg III 257. Baña kontuan ipintzen zaituet engañatu etzaitezten. AA I 605. Orregaitik gura zaitut kontuban imiñi. JJMg BasEsc 98. Lau lagunek naute gaur kontuan para. Auspoa 106, 27. (ap. ELok 344) Apaiz guziak kontuan ipiñi zituen, beren lanak, arren, ondo egiteko, beste ainbeste gertatu etzekieken. Lard 85. Ango Padriak maite izanik / ipiñi zuen kontuan. Xe 372. Jentea jarri nai dot gaurdanik kontuan. AB AmaE 225. Kontuan jarri naute ni / arkitutzen dala eri. APBB 23. Utsa, aurrez kontuan jarri izan ezpanu... NEtx LBB 140.
v. tbn. K. jarri: Izt C 230. JanEd I 82. Bv AsL 146. Urruz Zer 28. Imaz Auspoa 24, 134. K. ipini: Gco II 64. Ur Ier 7, 13. Arr May 41. K. imini: fB Ic II 210. K. ifini: Izt C 155.
azpisarrerakoSense-28.1
( k. jarriarazi ).
Kontuan jarrierazorik bere aditzalle-talde ugari guzia. Aran SIgn 99s.
azpisarrerakoSense-28.2
(Intrans.).
Oi [Zeruko Jaunak] au desoen puntuan / akorda zatez, / oi eta zarriz kontuan. Lazarraga A26, 1199r. Orkolaga jaun ori / jarri da kontuan / kuidadoz bizitzeko / dabillen puntuan. Arrantz 132.
azpisarrera-29
KONTUAN JAUSI. v. KONTUAN ERORI.
azpisarrera-30
KONTUAN PARATU. v. KONTUAN JARRI.
azpisarrera-31
KONTUAN SARTU.
azpisarrerakoSense-31.1
a) (Trans.). Tener en cuenta, incluir. "Kontuan sartu, meter en cuenta" VP 15r.
Ez daigun kontuban sartu piestia ta dantzia dala medijo baseerri etxeetan egiten dirian kastu alperrikakuak. FB Olg 96. Lenago gaiak zuzentzen igarotako bi urteak kontuan sartu gabe. Lard 212. Baiña gure etsaiek eztute kontuan sartzen mundu ontako aldi au baizik. Vill Jaink 86.
azpisarrerakoSense-31.2
b) (Intrans.). Darse cuenta.
Ez ete dira oneek kontuban sartuko? JJMg BasEsc 116.
azpisarrera-32
KONTUAREN GAINEKO. Por añadidura, además.
To, to, hau ere, eta urririk, konduaren gaineko! Barb Sup 98. Eta denak laster salduz zerbait utzi ere lanaren egileentzat konduaren gaineko. Larre ArtzainE 287.
azpisarrerakoSense-32.1
Astean behin zinaukun eginen euskararen klase bat, konduaren gainekoa, libroa. Larre ArtzainE 121.
azpisarrera-33
KONTUAREN GAINERAT. Por añadidura.
Eta jenden trufak oraino, konduaren gainerat, goxo baita! Ardoy SFran 231.
azpisarrera-34
KONTU ARI IZAN, KONTUA ARI IZAN.
azpisarrerakoSense-34.1
a) Pensar, creer.
Orotarik lariola odol preziatuia, / hek nigatik ziradela ari nuzu khonduia. E 31 (el editor, en EHizt, lo interpreta como "me doy cuenta de que").
azpisarrerakoSense-34.2
b) Cuidar, interesarse.
Grazia ezta kontu hari berriez eta kuriostasun banoez. " Non curat" . Ch III 54, 17 (SP eztu ansiarik, Mst eztü axolik, Ol ez dabil [...] yakinmiñez ). Bera etzen kontu hari, edo bertze hitzez, berak etzuen axolarik ez izenaz, ez onthasunez. Jnn SBi 136.
azpisarrera-35
KONTU HARTU.
azpisarrerakoSense-35.1
a) (V-gip ap. Elexp Berg; Lar). Pedir cuentas. "Residenciar" Lar. "Llamar la atención, pedir cuentas. Zu etza iñor neri kontu artzeko" Elexp Berg. v. KONTUAK HARTU.
Artuko dio kontu penitenteari. OA 131. Errekeridu, kontu artu edo itandu eutsan onelan. Mg CO 167. ta astenbadá kóntu ártzen, ta kárgu egíten, ezdezóket millaetáik bati errespónda. Zerbáit óngi banu ere, artukodút ixilik egótea. LE Ong 83v. Pekatubaren gainian kontu artu eutseenian, ez eban pekatutzat ezautu. fB Ic II 241. Ezta pekatu otsein edo krijadubai kontu artzeia jakiteko leijalak dirian ala ez. Astar II 179. Nork kontu artu izan bagez, bearra egiteko ustean meatze zulora sartu eta lanen pitinik egin gabe. Izt C 68. Aztertu bear dau bere barrua eta kontu artu bear deutso bere arimeari. Itz Azald 139. Ikaslarien gañean eta / dotriñan kontu artzera. Balad 235.
v. tbn. Gco I 434. Añ EL2 32.
azpiadiera-1.1
(Con adj. o determinantes).
Juzgauko gaitu Jangoikoak eta artuko deusku kontu estuba. Zuzaeta 122. Ene erosla eta erredentore danez kontu gogorra artuko deust. EL2 48. Jakinik berak iñok konturik artu ezin leikijola zana zalako. " Aprovechó su inviolabilidad senatorial" . (1864) BBatzarN 203. Nor ete zara zu, olako konturik niri artzeko? Altuna 96.
azpisarrerakoSense-35.2
b) Cuidar de; vigilar. En AxN se explica barrendatuak (342) por kontu artuak; begiaren edukitzea (369) por kontu artzea.
Charles eta familiaz / kuntü dit hartüren. Xarlem 733. Kontu artzen zeuden soldaduak ezerzaz ere oartu etziran. Lard 466. Jaizkibelgo mendian euren ardiai kontu artzen. Zab Gabon 90. Aurrai're kontu artu biar. Sor Bar 54. Oraingoan obeto kontu artuko zioten, eta igesegin bear bazun, len baño ernego ibilli bearko zun. Or Cruz 45. Jesuiten etxean kontu artu zidaten egundañoko begi onez ta maitez. Ib. 132. Ala, gau bateen anaie zaarrena kuntu artzeen geatu ementzan. (G-goi). JMB Mund I 83. Kontu artu aurrari ta zerbait berririk balu deitu. NEtx Antz 127. Atsoa kontu-hartzen ari da eta auzoan dena zabalduko du. MEIG IX 110. Lab EEguna 92. Khuntü: Etch 444.
azpisarrerakoSense-35.3
c) Tener en cuenta, prestar atención.
Kontu artu bada ondo nik esaten dizuanari. Sor AKaik 124. Ta zergatik ez didazu lenago esan ori? Kontu artuko nuan ori jakin banu. NEtx LBB 25. Aditzalliak emen daude ta / artu dezatela kontu. Uzt Auspoa 22, 142.
azpiadiera-3.1
Ez da handi, delako "berpizkunde" horretan kondu hartzen badute euskaldunek. Mde Pr 203.
azpisarrerakoSense-35.4
d) "Escudriñar" VP 15v.
azpisarrera-36
KONTU-HARTZAILE.
azpisarrerakoSense-36.1
a) Juez.
Jesu-Kristo izango da bada gure kontu artzalle ta Juez. AA III 466. Laster agertuko da Jesus munduaren kontu artzallea. Ib. 540. Behar zela, beraz, prestatu bere Kontu-Hartzaile Handiaren aintzinean agertzera. Jnn SBi 11.
azpiadiera-1.1
"Kontu-arzallea (errikoa), veedor" VP 22v.
azpisarrerakoSense-36.2
b) Cuidador, defensor.
Nafar-alderontz dauzka Gipuzkoak kontu artzalle ernai eta murru irmeak. Izt C 34. Baratza soldadu kontu-artzalle gabe. Lard 467. Soldadu-talde bat kontuartzalle zuela. Ib. 156. Beartsuen ta gaixoen serbitzari ta kontuartzalle geldi ziraden. Aran SIgn 83. Trumoi-soñuak baño lenago, / aurretik tximista-argiya, / kontu-artzalle ona degula / au da señale garbiya. Auspoa 79-80-81, 113.
azpisarrerakoSense-36.3
c) Encargado. "Ganaduen kontu-arzallea, ganadero" VP 35v (con el sdo. de 'cuidador del ganado').
Bere ondasunen kontu-artzalle edo maiordomoari. Lard 27. Esaten dio mastiaren jaunak bere kontuartzalleari. Ur Mt 20, 8 (Ker kontuartzaille; rezebidore, He etxegizon, TB menaiant, Ip mithil-bürüzagi, Dv etxeko gizon, Echn maiordomo, Ol otsein-buru, Or morroi-nagusi, IBk morroi-buru ). Ameriketan egondu batek, Mexikoko ola andi batean kontu-artzale gisaz leku polita eskeiñi zion. FIr 132. Lan berezi bakotxaren kontu-artzale eta eskolako irakasle bat ere bai. Ib. 136.
azpisarrera-37
KONTU-HARTZE. Examen; juicio.
Ez daki iñork juizio edo kontu-artze hau noiz izango dan. Ub 137. Zetarako da esaminia edo kontu artute au? Mg CO 13. Eta or amaitu ziran aurrerako itaun eta kontu artziok. Gerrika 89.
azpisarrera-38
KONTU ATERA. Sacar cuentas, sacar la conclusión; reflexionar. "Kontu emendik ateratzen da, de aquí se infiere" VP 16v. v. KONTUA(K) ATERA (b).
Guziaz ere atera zuen kontu obe zuela mundu onetan lotsa apur bat igaro ta konfesatu zuzen. Mg CC 134. Emendik kontu atera ezazue zenbat estimatu bear dituzuen. Gco I 426. Ezta oraiñ kontu ateratzea besterik nolako indarra duan idurimendu edo imajinazioak gure griña ta pasioai su emateko. AA III 627. Atera kontu zelan arduratzen diran uskeri uts dala emoten daben ori zaintzeko. Gerrika 248.
azpisarrera-39
KONTU ATXIKI.
azpisarrerakoSense-39.1
a) Tener cuidado.
Kondu atxikazu [...] zure alabek eztezaten ikus [...] gauzaik ekin konzienziaren garbitasuna gal daitekenik. LuzSerm 279.
azpisarrerakoSense-39.2
b) Tener en cuenta.
Heugas anaiak, Paul Salaberry apeza, Kanboko bikari ohi hura bera eta holakoak, denetan ere guk ahantziez kondu atxikiz. Larre ArtzainE 142.
azpisarrera-40
KONTU-AZTERLARI
Goi-Batzordeko eta Uri-Batzordeetako Batzorde kontu-azterlariak. "Comisión revisora de cuentas" . EAEg 8-4-1937, 1459.
azpisarrera-41
KONTU-AZTERLE
Batzorde kontu-azterlea eraberritzeko. "Comisión revisora de cuentas" . EAEg 8-4-1937, 1458.
azpisarrera-42
KONTU BIHURTU. Rendir cuentas.
Mundu beherean dabillan gizondiaz / kontu bihurtu behar du. EZ Man II 103. Errexistroa atxikiko du eta khondu bihurtuko kontseiluari urthearen azkenean. JesBih 422. Beharko dute egun batez, khondu bihurtu Jesu Kristori. Jaur 393. Eman zerozkitzun dohain ederrez kontu bihurtu behar diozu. Dv LEd 189.
azpisarrerakoSense-42.1
" Khonduak bihurtzea, rendre les comptes" H.
azpisarrerakoSense-42.2
( k. bihurrarazi ). Hacer rendir cuentas.
Bere konduitaz khondu bihur arazteko. Jaur 412.
azpisarrera-43
KONTU EDUKI. Poner atención, fijarse; preocuparse por. "Kontu eduki, prestar atención. Kontu eukizu ez deiñ aldendu kontua eiñ barik arlote ori" Etxba Eib. En AxN se explica begia [eduki] (396) por kontu.
Zure señoriak gastigatu didan negozioaz eztut konturik eduki beraren señoriari gastigatzera. CartEsp 456. Zer e[re] baita, edukikoren [sic] dut kontu jakitera, eta ez faltarik eginen deus ofrezitzen denean gastigatzera. Ib. 464. Egungo ene intenzionea biz [...] zure loriaz eta ohoreaz kontu edukitzea. Mat 185. Guztien buruan eduki behar duzu kontu, ea badenz probe-eririk. Ax 231 (V 154). Engoitik ordu zinuke hontu, / eta nizaz eduki kontu. O Po 15. Ardiaz kontu dadukala / esan zeagot Gatxiri. (1705). GavonC , Egan 1956 (5-6), 27. Nork nizaz kontu idukiko deu, eta zeu il ezkero nork ni zaituko nau? Lar SermAzc 53. Zeinetaz jende prestutasun erakhusten dutenek ere ezpaitaukate bethi behar den bezenbat kontu. Dh 66.
azpisarrerakoSense-43.1
(Con adj.).
Eugi legiala kontu andia Silverori bear ebena emaiteaz. Lazarraga A, 1142r.
azpisarrera-44
KONTU-EGILE.
azpisarrerakoSense-44.1
a) "Comptable, dühülzaiña (S), khuntü egilia" Foix.
azpisarrerakoSense-44.2
b) "(L), surveillant" Lh.
Etxe aren kontu-egille edo nagusi-ordearen bizitza. Anab Aprika 62.
azpisarrerakoSense-44.3
c) "(L), soigneux, méticuleux" Lh.
azpisarrera-45
KONTU EGIN.
azpisarrerakoSense-45.1
a) (V-gip ap. Elexp Berg; Urt I 24, Izt, H). Tener cuidado, poner atención; preocuparse, interesarse. "Abjicere, konturik ez egitea, kasurik ez" Urt I 24. "(No hace) caso, kontu egiten ez dau" Izt. "Caso, sin hacer caso, justiziagaz konturik egin bagarik" Ib. "Tener cuidado con. Prestar atención. Kontu eiñ suai ni kalian naizen bittartian" Elexp Berg.
Andre gaixtoa bazinade, nik eznaidi kondurik. E 171. Baldin hain salbamendu handiaz konturik ezpadagigu. He 2, 3 (He konturik ez badagigu; TB arthagabetzen bagare, Dv bazterrerat uzten ). Nigaz konturik egin nai ez dozu. Lazarraga A17, 1185r. Presentatzen deraukun garaziaz konturik egin gabe bekhatutan barrena sartzea. Mat 173. Kontu dagigun, diozu, saindu induljenziez. EZ Man I 24. Ethorkizunaz konturik egin gabe, haragiaren arauaz bizi nahi dutenentzat. Ax 485 (V 313). Mundu haur ezta deus, egizu kondu bertze mundiaz. Tt Onsa 89. Zein dira gitxi Birjiñaren doloreaz kontu egiten deueenak! Lar SermAzc 54. Ta onelako bere ditxaz konturik egin ez duenak zer mereziko du? Cb Eg II 14s (Dv LEd 41 axolarik ez daukanak ). Etzuen konturik batere egin munduaren errankizunaz. Lg II 158. Humiltasuna duzunean ez duzu konturik egiñen yenden erranez. Mih 33. Eztizü zure editez / egiten kuntürik. Xarlem 715. Enzun ezazu, eta kontu egin azi on au ez galtzeaz. AA III 444. Kontu egizu gogortu ez dakizun. fB Ic I app., 3. Egizu kontu gexo orretatik Jaungoikuak atera zaizan. Astar II 53. Apañdura arroaz jazten ezpanaiz, nizaz konturik egiñgo ez dute. Arr May 68. Umekeri utsa zalakoan, etzion konturik egin leenbizikoan. Mok 9. Olako amorruakin erantzuten dun? No! (zartako bat ematen dio) ikas zan ire miiari kontu egiten. TP Kattalin 184. Ohitura eta tradizioaz batere konturik egin gabe. MIH 347.
v. tbn. SP Phil 156. He Gudu 38. Mst III 7, 1. FIr 151.
azpiadiera-1.1
(Con guti, handi, gehiago, etc.).
Kontu andia bear dau egin / ez erorteko arean. Lazarraga A24, 1196r. Guzas kontu geiago egin deu. MPortal 47. Bere etxeaz, onez eta biziaz ere kontu guti eginik. Ax 6 (V 3). Emaztez kontu guti eginik dabillan bat. Ib. 514 (V 331). Nork ere baitaki bere baitan barrena ibiltzen eta kanpoko gauzez kontu guti egiten. SP Imit II 1, 7 (Ch kanpoko gauzetan gelditzen eztenak, Mst kasü aphür egiten ). Barrenkoia eta spirituala bazare kontu guti egiñen duzu haizeak daramatzan hitzez. Ch III 28, 1 (SP eztuzu kontu handirik eginen, Ol ayola gutxi ). Aurreranzean kontu geiago egiteko bere inspiraziñoe eta abisu santuai. Oe 43. Zein kontu guti egin behar duzun lurreko ontasunez. Mih 78.
azpiadiera-1.2
(Interj.).
Egik kontu! Elzb Po 221.
azpiadiera-1.3
Atender. "Haretxek gure amai kontu in!" ZestErret.
Geroko segidari / egin beza kondu. Bordel 172. Haren pasioneari ongi kontu eginez eta haren pasioneko urratsei jarraikiz. Jnn SBi 78. Egizu kontu Jesus Jaunak ematen darotzun irakaspen huni. Ib. 21. Jaun erretora banintz, kontu egin niro nik beatterreri, xantreari eta behar bada andre serorari! Barb Sup 23.
azpisarrerakoSense-45.2
b) Hacer cuentas.
Kontu egiten hasi zenean presenta zekión bat, hamar milla talent hari zor zeraukanik. Mt 18, 24 (He kontuen hartzen, TB kondatzen, Ip khuntien bardintzen, Dv egitekoen garbitzen, Samper [kontuak] artzen, Leon konduak xuritu, BiblE kontuak garbitzen ). Egizu kontu, egizu gogoeta, ea zenbat urthe duen bekhatutan zaudela. Ax 81 (V 55). Irakurtzen, izkiribatzen eta kondu egiten. Ardoy SFran 70.
azpiadiera-2.1
"Contar, kontu egin, kontadu" Lcc.
azpisarrerakoSense-45.3
c) Tener en cuenta. "Intzazu kontu, egun hartane etzala etxea bate azaldu" ZestErret.
Zeren kontu egizu espiritu gaixtoak enganatu nahi duen arimarekin lehenbizi egiten duen paktua dela ixilik egoiteaz. SP Phil 450 (He 455 kontu egizu ). Huntan ezagutuko duzu portutxoa, egizu kontu dela batetik bertzera musketa tiro baten arrastoa. INav 130. Pisa zazu zer erraten zaitzun, kontu egiñ gabe nor den erraillea. " Non quaeras" . Ch I 5, 1 (SP eztuzula ansiarik, Mst eztezazüla galtha ). Eztezazula konturik egin ni zer naizen. Jnn SBi 106. Ni ez nazu nor zuri ezer galerazteko, Biedermann jauna, zu zere etxean bait zaude, baiñan egizu kontu... Lab SuEm 196. Geneuzkan tiroai ongi kontu egiñez, an ari giñan. Alkain 51.
azpisarrerakoSense-45.4
d) (G-azp; SP, VP, Lar, Añ, Izt, H). (Usado en imperativo). Suponer, pensar, figurar. "Kontu egin zagun orrela zala, supongamos que era así" VP 22r. "(Haz) cuenta que, kontu dagizula" Lar. "(Demos) caso que, kontu dagigun" Lar y Añ. "Figúrate, haz cuenta, kontu egizu" Izt. "Intzaun kontu bihar euriya iteula, toki earrian geatzeia hainbeste baba" ZestErret.
Egin dezagun kontu gizon batek [...] erabazi duela [...]. Ber Doc 108r. Kontu egizu ezen orai ditutzula berrogoi urthe. Ax 162 (V 109). Kontu dagidan, bada, lasterka infernura naramatela. Cb Eg II 119. Kontu daigun ama batek daukala seme bat guztiz maitea. MisE 163. Egizu kontu eguzkia dala argizko itsaso bat. It Dial 110 (Ur iruditu egizu, Dv emozu buruari, Ip goguan emazü ). Oieratzean kontu egizu zu juzkatzera dijoala Jaungoikoa. Arr May 49. Jateko gogorikan ez badun, kontu egin zan botika dala. Apaol 51. Zer irabaziko degu munduan? Dirua? [...]. Ein zagun kontu baietz. Ag Serm 213. Errezago konprendi dezazuten, egin zagun kontu bi erri dirala. Ldi IL 82. Illuntzen ba da / nigan zure irudi eztia, / kontu egizu, Maite, / galdu dedala nik bizia. NEtx LBB 346. Kontuizu danak pasa zituala. " Haz cuenta" . Berron Kijote 223. Kontu egin zazu au Pello Errotak azken urteetan bertsotara joateko ibiltzen zuan makilla dala, eta bota iru bertso. Insausti 346. Egin dezagun kontu, labur beharrez, berdin ebakitzen dela beti bi hizkuntza hauetan. MEIG VII 181.
v. tbn. SermAN 1v. El 40. Zuzaeta 135. Mg CO 160. LE Ong 17v. Astar II 140. Aran SIgn 105. Bv AsL 165. A BGuzur 155. Eguzk GizAuz 147. MAtx Gazt 57.
azpiadiera-4.1
Ebanjelio sandua enzuten duenak egin bear du kontu enzuten duela Iesu Kristo gure Iauna bera. Ber Trat 53r. Kontu egiten dabela dala fiskal akusetan daben bat. Cap 91. Kontu egin behar duzu bethiere gida hura zuretzat angeru bat dela. SP Phil 18. Obeto egia au aditzeko, kontu egin nai det esan diran urte oriek igaro dirala. Cb Eg II 128 (Dv LEd 228 eman dezagun ). Egitzu maiz gogoetadura hauk, hiltzeko phonduan zarela kontu eginez. Dh 131. Ain modutan isilik euki biar dozu, ze kontu egin biar dozu ezteutsula esan. Astar II 181.
azpiadiera-4.2
(Añ, H). "Verbigracia, [...] kontu daigun" Añ.
Nastuko baliz mota obearekin, egin dezagun kontu Estellako ardoa Peraltakoarekin. AA II 168. Debekatzen ditu Elizak oetatik batzuek, egin dezagun kontu: tribunalera deitzea, testiguai juramentu artzea, sentenziak ematea. Ib. 50s. Guztirako dauka tranpia banidadiak; daigun kontu: ulia zuritu bada, imiñi peluka gorri bat [...]. JJMg BasEsc 189.
v. tbn. CatLlo 30.
azpisarrerakoSense-45.5
e) Cuidar, atender.
Jesu-Kristok, Zeruan dagoala, kontu egiten dio bere Elizari? Ub 138. Emazteari dagoka etxeari ongi kontu egitea. AA I 574. Arimako gauzai bakarrik kontu egiteko ordu balijo andiko atan. fB Ic III 278. Ez da mingarri berari obeto kontu ez egitea, orai berrogei urterañoko gizonak egin oi zioten bezala? Izt C 108. Ostatura eraman zuen eta gauean kontu egin zion. Lard 412. Gu bueltatu artean kontu egingo diyozu etxeari. Moc Damu 7. Kontu egiñ ni etorri bitartean. Alz STFer 116. Apariari kontu egiñaz. JanEd II 107. Jesuseri kontu egitten zegoan zenturionak. Inza Azalp 70. Piarres, ordea, etzan sabelari kontu egin eta kantuan ari beste burubiderik etzun oietakoa. Etxde JJ 270. Nork kontu egin / lore auei? NEtx LBB 300. Asko ez diogu kontu egin ere. Uzt Sas 21. Bere zaldiari arretaz kontu egiteko esan zion ostalariari. Berron Kijote 46. Ta gu, zerramari kontu eginda, berriz etxera. BAyerbe 23.
v. tbn. It Fab 133. Arr GB 60. Bil 164. Aran SIgn 70. PE 82. Sor Gabon 61. Ag G 20. Or SCruz 63. Anab Aprika 57. Basarri 98. Alkain 34. TxGarm BordaB 96.
azpiadiera-5.1
( Kontu handia egin ).
Atsegin andia Silverok artu eben, zegati ain kontu andia agaz egiten eben. Lazarraga A, 1142r.
azpiadiera-5.2
Atender, hacer caso.
Arkadiako xantreak ez dio egiten kontu, / hortz-kolpe xoil bat galtzeaz zeren bailuke damu. Gy 37.
azpisarrerakoSense-45.6
f) Hacerse cargo (de que), enterarse.
D. Jose Antonio, egizu kontu gure Mañasigaz da gugaz eztaukazula zer ikusirik gaurtik aurrera. Ag Kr 187. Eizu kontu D. Jose Antonioren diruak neureak diriala. Ib. 126.
azpisarrerakoSense-45.7
g) "Kontu egin, atxiki; eutsi. Contener. Kontin emendik. Kontin ongi. ('Kontu egin hemendik. Kontu egin ongi')" Izeta BHizt2.
Etxeko bi atariak etsi eta barneko aldetik agaz eta etxeko zer andiez ateak kontinez eta indartuz. FIr 140. Asturiasko minetatik etorri zan apeak egiteko eskea. Apea oiek dira mendi ustelari kontutzeko (kontu egiteko) zutikako egurrak. Auspoa 63-64, 17.
azpisarrera-46
KONTU-EGITE. Cuidado.
Eramango du bere ardi erratua, eukitze ta kontu egite saririk eman bage. Izt C 227.
azpisarrera-47
KONTU-EMAILE (El) que da cuenta.
[Seme alaben] pekatuen errudun egiñ ez zaitezen eta Jaungoikoaren aurrean euren arimen kontuemotzalle izan ez zaitezen. Itz Berb II 169.
azpisarrera-48
KONTU EMAN, KONTUA EMAN, KONTUAK EMAN.
azpisarrerakoSense-48.1
a) (Lar). Dar cuenta (de).
Berez eta ardi oroz eman behar han konduia. E 59. Zer kontu emanen duzu bada urthe galdu hetzaz? Ax 162 (V 109). Ez duzu zuk bertzeentzat ihardetsiko, baiñan zure buruaz kontu eman beharko duzu. Ch III 24, 1 (SP emaiteko duzu kontu, Mst zihauren khontiak behartüren zaitzü eman ). Hek dire ezen zuen arimarentzat beillatzen dutenak hetaz kondu eman beharko duten bezala. He He 13, 17 (cf. kontu eman Mt 12, 36, Rom 14, 12). Orañ nere biziaren kontu eman bear det. Cb Eg II 91 (Dv LEd 166 kontu eman ). Agertuko da Josepatko ballean, bere bizitzako gauza guztien kontu emoten. Oe 31. Zuk bakharrik duzu zuzena nahi duzun guzia egiteko guri kontu eman gabe. Mih 90. Ikus ezazu heia ziren estathian nahi zintuzkeenez Jinkuari kundiak eman. AR 57. Bere bizian egin duan guziaren kontua ematera. Ub 155. Oek dira eriotza, juizio edo kontu eman bearra. Mg CC 189 (v. tbn. 29). Eureen kontu emon zeure arimeko Aitari. EL1 77. Biltzen diranean Adanen ume guziak, kontuak emateko, Josafateko ibarrean. AA III 540. Horiez guziez kontu eman beharko dugu. Dh 139. Askoren kontuba emon biarko dabela arimeen karguba artuten dabenak. JJMg BasEsc 217. Dotorrei zaiela, eta ez zuri, kondu emaitea Fedezko gauza guziez. CatLuz 14 ( CatBurg 20 kontu ematea ). Mement hartan Jesüs-Kristi haiez kontü eman behar banü bezala. UskLiB 69. Kontuak emon biar zituzanian. Ur MarIl 80. Deus ez du balioko / ondoko nigarrak, / kondiak eman behar / ditu bat bederak. Bordel 144. Iltzen zegoanen antzik gabe, Jaunari kontu eman zion. Lard 62. Danok degu zer eman kontu azkenean. AB AmaE 400. Da Jaungoikoai kontu matia mundu guzien aillziñen. CatUlz 48. Berak egiñen kontua bearko dute eman. Inza Azalp 81. Kontu eman bear degula / Jaungoikoaren aurrean. Basarri 122. Eta geiago ez dut emanen / egun nik hemen kondurik. Xanpun ( in Xa EzinB 122 ).
v. tbn. Ber Trat 89r. Harb 221. Mic 15r. Cap 122. Zubia 152. Arz 37. Iraz 21. Lg II 250. Mb IArg I 133. Brtc 162. Añ CatAN 27. Gco II 59. LE Ong 79r. Astar II 220. CatB 33. CatLlo 29. Izt C 83. CatBus 17. Hb Esk 149. Gy 75. Noe 42. Arr GB 84. CatAe 30. CatSal 31. CatR 31. Aran SIgn 41. Legaz 18. Zab Gabon 39. Sor Bar 74. Bv AsL 149. Ag Serm 312. Ill Pill 4. Tx in Imaz Auspoa 24, 52. Ir YKBiz 197. Ataño TxanKan 38. Kondu: Prop 1876-77, 120 (khondu). HU Aurp 123. Etcham 183. Ardoy SFran 70. Mattin 54. Khuntü: Ip Hil 59.
azpiadiera-1.1
(Con kontu determinado).
Fede santuko gauza guztin kontue ematea. (G-goi). Otag ( in BOEg 2905 ). Zeatz eta meatz eman genduan kontua: zenbat diru artu genduan, zenbat gastatu. JAzpiroz 187. Emongo dautzut kontua, / kapellan naz ta tenienteren / gradua daukat artua. FEtxeb 33.
azpiadiera-1.2
(Con adj., etc.).
Kontu estua emango digozu / Zeruetako Jaunari. Lazarraga B28, 1204v. Bada nork ere bere arimaz kontu ona eman nahi baitu [...]. Ax 547s (V 351). Ohoinkeria oroz kontü hersi bat eman behar dela. Bp I 101. Beren umeen kontu ona Jainkoari emateko. Cb Just 89. Berari kontu ertsia emateko. CatAN 27. Diputaziño jeneralak emongo dau konta [sic] ziatza [...] auturiko jauneen egitada guztijeena. (1850). BBatzarN 71. Guzien kontu hertsia eman beharko dudala. Dv LEd 202.
v. tbn. Tt Onsa 45.
azpiadiera-1.3
" Kontu txarra eman (G), emplear mal" Bon.
azpiadiera-1.4
Avisar, contar; denunciar.
Hiri guziai eman zedilla kontu irundarrak billatu ta arkitu zituzten egiteko egiazkoena. Lar Fueros 226. Igo eban bildurturik, guardianubari kontu emotera. Zuzaeta 70. Ikaraturik emon eutsan kontu konbentuko buru edo nagusijari. Mg CO 167 ( CC 117 eman zion kontu ). Beñere bada ez nastu onelako matxinadetan [...] eta bai jakingo bazenu besteren batzuen asmua matxino jagiteko, azpitik emun biarko dozu kontu. msOñ 41. Gurasuari kontu emon bagarik, ezkontzia egitia, al izan ezkero, pekatu dala. fB Ic III 354. Itzuli ziran, Nabalek zer zion kontu-ematera. Lard 175. Tratu onen gora-bera guztiak neri aurraz kontu emotekotan, beste danen ixillean. Etxba Ibilt 457.
azpiadiera-1.5
Jan edanaren gozua, kontuemonaren gaistua. Mg PAb 122 (Osk Kurl 157 kontu-emanaren ).
azpisarrerakoSense-48.2
b) Tener en cuenta, comprender.
Egon behar du goaita eta sentinelan gauaz eta egunaz, zuhur bada, bertzela harenak egin diala kondu emazu. Tt Onsa 136. Oengatik ezeren okerrik baletorkit, kontu eman gero gure lagun izateak laxter bukatuko dirala. Ataño TxanKan 54.
azpisarrerakoSense-48.3
c) Prestar atención; vigilar.
Emozu zure buruari kontu, eta ahanzatzu bertze guziak. Ch II 5, 2. [Aristokrat] heier kondu emaiteko, / faltarik badute hiltzeko. Iraultza 108. Hekiei behar zaie kontu eman guzien gainetik. Dh 51. Ordean egiten zituen bere othoitzak eta lanak artha gehiagorekin eta hobeki kontu emanez zer hari zen. Jnn SBi 69.
v. tbn. Kondu: Balad 233.
azpiadiera-3.1
Tener cuidado. " Kontu ematea, faire attention" H.
Khondu emazu. Laph 60. Osaba, emazu kontu! Herdea darizu kokotsa behera. Elzb PAd 54. Halako orduetan emazue kontu! Jnn SBi 178. Ordun erran zioten kontu emateko ta ez kantatzeko bertso oriek iñoren antziñian. Auspoa 77-78, 75.
azpisarrerakoSense-48.4
d) Darse cuenta. "Kontu (e)man dugu eskuen dardara bazuela (G-azp)" Gte Erd 234.
azpisarrerakoSense-48.5
e) Dar cuenta (de), comer, consumir.
Kazuelkada on baten kontuak emateko, etziteken besteren bearrik. Ataño TxanKan 210.
azpisarrera-49
KONTU-EMATE. Acción de rendir cuentas.
Azpitik emun biarko dozu kontu denporaz [...] eta kontu emute au egin biarko dozu [...] gizon juiziosoren baten bitartez. msOñ 41.
azpisarrera-50
KONTU-ERAMAILE. Intendente.
Oien artean Juana, Herodesen kontu-eramalle Txusas-en emaztea. Lard 466s. Gizon aberats batek bazuen artadun bat (kontu eramalea, etxeko kontuak ta eramaten dituena). (Lc 16, 1). Ir YKBiz 303 (He despentzer, TB menaiant, Dv, Leon etxegizon, Brunet administratzalle, BiblE etxezain ).
azpisarrera-51
KONTU ERRENDARAZI.
Pedir cuentas, hacer rendir cuentas.
Hargatik da zeruetako Erresuma konparatua errege batekien, zeiñek nahi izan baitzaroen kontu errendarazi bere sehiei. He Mt 18, 23 (Dv ikhustekoak xuritu ).
azpisarrera-52
KONTU ERRENDATU, KONTUA ERRENDATU, KONTUAK ERRENDATU. Rendir cuentas. v. KONTU BIHURTU.
Gure izateaz kontu rendatzera konparitu behar bagendu bezala. ABC A, 7r. Hil behar dutela eta hil ondoan kontu errendatu behar dutela ohartzen eta pensatzen. Ax 165 (V 111). Errendatüren bere khontia urthe oroz. Mercy 39. Jinkuari bere kuntiak / rendatü dütiela. Xarlem 1. Kontu errenda diozozue zuen burueri orduan egin ditutzuen hutsez. Arb Igand 185.
v. tbn. EZ Eliç 132. Kondu: Tt Onsa 116.
azpisarrerakoSense-52.1
(Con determinantes).
Kontu on renda dezakegun bezala iratzar baikaitezke hire izen sainduaren inbokatzera. ABC B, 6r. Jainkoari kontu hersi bat errendatuko baitiogu. CatLav 19. (V 17) Baiñan kontu errendatuko diote biziak eta hillak jujeatzerat prest presta dagoenari. He 1 Petr 4, 5. Zure biziaren moment guziez errendatu behar duzun kontu hertsi eta garratz hartaz. He Gudu 126. Kundü ikharagarri bat hari behar baitükete errendatü. CatLan 21.
azpiadiera-1.1
Errendatü behar dükegün khuntü garratzaz. Ip Hil 208.
azpisarrera-53
KONTU-ERRENDATZE. Acción de rendir cuentas.
Bizitzen dira Iainkorik, heriotzerik edo kontu errendatzerik ezpailliz bezala. Ax 164 (V 111).
azpisarrera-54
KONTU-ESALE, KONTU-ESATAILE. Narrador; persona elocuente "Hiztuna; erraztasunez edo trebetasunez mintatzen dena. Kontu-kontari aritzen dena. Pozak eote giñan beti hura etortzeko, kontu-esatalle earra zan da " ZestErret.
Amona Illipontxa kontu-esale aparta zan. JAzpiroz 87.
azpisarrera-55
KONTU-ESAN.
Relato de asuntos, acontecimientos. " Kontu-esan galantak ingenittun " ZestErret.
azpisarrera-56
KONTU ESKATU, KONTU GALDEGIN, KONTU GALDETU, KONTUAK ESKATU (G-azp), KONTUAK GALDETU. "Aizu nereana ez etorri kontuak eskatzea e!" ZestErret.
Geure buruari kontu galdegitea xeheroki <ge->, egun hartan eginez, erranez. Mat 308. Gizon hebaindu bati egin diogun ungiaz kontu galdetzen zaikunaz geroztik. He Act 4, 9. Solhasa akhabatu ondoan zure buruari kontu galde diozozu erabilli ditutzuen gauzez. Mih 66. Kontu galdetuko zaio ordu artean eraman duen denboraz. Brtc 125. Neure guraso legez, kontu eskatuko deust. EL2 42 ( EL2 48 kontu zorrotza eskatuko deust ). Ez dizu aren gaizkiaz Jaunak konturik eskatuko. AA III 367. Jainkoak khondu galdeginen derauku gure faltaz galdu izan direnez. Jaur 128. Nagusia etxera zan eta morroiai kontuak eskatu ziezten. Lard 434. Jaun horri behar ziozkatela konduak xuxen galdatu. HU Zez 46. Gizon guziai kontuak eskatzera agertuko danean. Ir YKBiz 245n. Nor naiz, beraz, herri oso bati kontuak eskatzeko? MIH 212.
v. tbn. Kontu eskatu: Ax 163 (V 109). Kundu galdein: in CatLan 4.
azpisarrerakoSense-56.1
Geure obren kontu hertsia / daroku galdegiñen. EZ Noel 128. Egiten dituen emaitzez kontu hertsi bat galdetzen duena. Dh 216.
azpisarrerakoSense-56.2
(Precedido de gen.).
Oien kontu eskatzen badiozu, auxe erantzungo dizu berak [...]. Vill ( in Gand Elorri 19 ).
azpisarrera-57
KONTU-GARBIKETA, KONTU-GARBITZE. Ajuste, liquidación de cuentas.
Kontu-garbiketarik ez bait zaie azaldu izan. "Rendición de cuentas" . EAEg 4-12-1936, 453. Earp eta Crantondarrek tiroka egin zuten kontu-garbitzea. MEIG I 190. Mayans-ekin eta, kontu-garbiketan ari zen. MEIG VII 31.
azpisarrera-58
KONTU-GARBITASUN. Informe de cuentas.
Ziur-Bazkunen kontu-garbitasunak jasoko diran bitartean. " En tanto [...] no pueda precisarse la situación económica" . EAEg 3-2-1937, 969.
azpisarrera-59
KONTU-GARBITZAILE
Latorre'tar Joseba, Kontugarbitzallea. "Liquidador" . EAEg 21-10-1936, 102.
azpisarrera-60
KONTU-IKUSLARI
Kontu-Ikuslariak izendatu zituzten. "Comisarios de Cuentas" . EAEg 2-6-1937, 1187.
azpisarrera-61
KONTU ITSU. "Kontu itsuak egin, réciter des fables" Hb GH 1929, 84.
azpisarrera-62
KONTU IZAN.
azpisarrerakoSense-62.1
a) (Con compl. en instr.). Cuidar (de una persona).
Geuretzat kontuzkoak gara, geugaz kontu dogu, baña gañerokoan gauza ez gara ezpada lurreko frutuak jateko. GGero 28 (seguramente interpretación errónea de Ax 38 (V 24) gu kontu gara, gurekin kontuz gehiago, baiña gaiñerakoan, ezkara deusetako, lurreko furituen eta onen iateko baizen "nos numeri sumus"; v. supra (4) ). Baña, Jainkoak bere serbitzari leial onezaz kontu zuen. Lard 46. Ni neronek zuzaz non-nai kontu izango det. Ib. 35.
azpisarrerakoSense-62.2
b) (Con compl. en instr.). Tener cuidado, poner atención.
Patriarka andi onek bere anaiai agindu ziela kontu izateko, bere ezurrak Kanaanera eraman eta emen lurpetzez. Lard 120. Sabel-gaiñaz kontu du esterik leer gabe. " Tiene mucho cuidado [el carnicero] al llegar al vientre para que no reviente algún intestino" . Or Eus 137.
azpiadiera-2.1
(Con oración compl.).
Abereak toki esituetan ez sartzea aberen jabeak bakarrik kontu izan bear dutela. " Cuidar de que" . (1919) ForuAG 313. Bata-bestearekin pare-parean elkartu ditezen kontu-izanaz. " Advirtiendo" . Berron Kijote 117.
azpiadiera-2.2
(En imperativo).
Geienak gera zaliak baño / kontu izan eranian. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 153 ). Kontu izan, kontu izan, / tximuaren antzekoa / bizitzan! [...] / Sarritan, sarritan / eroriaz lengo / utsegiñetan. NEtx LBB 321.
azpiadiera-2.3
(Con dat.).
Kontu izan, orratio, aren ustegabeko atzamarkazko eraso zitalari. TAg Uzt 63.
azpisarrerakoSense-62.3
c) Suponer.
Kontu dezagun dagoala bat bekatuko okasio gaiztoan bere etxeko personaren batekin. Mg CC 114 (Mg CO 160 kontu daigun ). Kontu dezagun [...] egin duala Konfesio jeneral eder ta damu andiko bat. Ib. 185.
azpisarrera-63
KONTU-JARDUN. Rato de contar cosas.
Ta bapo jarri ta altxa ta beste tabernara joan. An kontu-jarduna egin da berriz lengo lekura. JAzpiroz 104.
azpisarrera-64
KONTU-JARIO. Elocuencia, facilidad para narrar.
Txikia bizioz, / berdin maldizioz [...] / baiña bai dotorea / kontu -jarioz! Zendoia 49.
azpisarrera-65
KONTU-JATEN (G-goi-bet, AN-gip) (Estar...) escuchando conversaciones ajenas (empleado sobre todo ref. a los niños, con respecto a conversaciones de adultos). Hay tbn. kontu-jale.
azpisarrera-66
KONTU-KATILU. "Curioso (de noticias), kontu-katilu (G-azp-bet)" A EY III 372. Cf. kontakatilu.
azpisarrera-67
KONTUKO (Tras gen.). A cargo de. Cf. supra (I, 5) ejs. de kontuko con valor adnom.
Lurrak nehurtu dire barnez barne; zerrategiak etxiaren kontuko. (1768). SenperEus 72. Ez ene gain egin bertzen hobenak: / apezenak, apezen konduko. Iraultza 23.
azpisarrera-68
KONTU KOMUN. Número romano.
Balioa [bat], xifrea [1], kontu komuna [I]. ABC (tabla final). Kontu komunezko eta xifrezko letrén ezagutzeko taula. Ib.
azpisarrera-69
KONTU-KONTARI. Contando (algo), charlando. "De parloteo, parlotear. Eskolatik ertenda kontu kontari ez geratu" Gketx Loiola.
Neguko arratsetan su ondoan kontu kontari. Zab Gabon 59. Gau batean, kontu kontari zeudela sukaldean, esan zuen auzoko batek [...]. Urruz Urz 36. An beti bezela lotaa biño len arrosayua san ta kontu-kontai gaudela, ejua. (AN-gip). AEF 1924, 11. Broma ederrian kontu-kontari / allegau nitzan Zarautza. MendaroTx 357. Gero denbora pasatu gendun, / kontu kontari atian. Tx B I 62. Mayi joan al-zaik kontu-kontari? Etxde JJ 126. Or jardun gera biok izketan kontu kontari. Salav 38. Alaxe elizpean oi dira / agure zarrak, kontu-kontari. NEtx LBB 254. Kontu-kontari eta kanta-kantari, irurak umore onean. Alzola Atalak 38. Kontu-kontari asteko esan zion Don Kijotek. Berron Kijote 218. Prankotan Aiztunaldeko sukaldean sutondoan berarekin kontu kontari egona naiz. JAzpiroz 15s. Trenera giñan, eta kontu-kontari Bilbora. Gerrika 68. Etxetik hasiko naiz kontu kontari. MIH 366.
v. tbn. Enb 175. MendaroTx 357. Or Eus 214. Bilbao IpuiB 199. Vill Jaink 164. Ataño TxanKan 156. BBarand 54.
azpisarrerakoSense-69.1
Bakarra zan atxomotxa kontu-eder-kontari.Or Eus 49.
azpisarrera-70
KONTU-LIBURU.
azpisarrerakoSense-70.1
a) Libro de cuentas.
Apostu bat egin zuen bere buruarekin, kontu-liburuetan idatziriko numero bakoitzagatik, bertso bateko puntu 1 (bat) modutuko zuela. Arti Ipuin 35.
azpisarrerakoSense-70.2
b) Libro de cuentos.
Zaletasun aundia eukan kontu-liburuak irakurtzeko. Alzola Atalak 87.
azpisarrerakoSense-70.3
c) Libro que da cuenta de asuntos.
Batzutan, [nik egin dodan idazlan au] Ondarroako kontu liburua baiño, nire inguruko kontu liburua geiago dala esango neuke. Etxabu Kontu 7s.
azpisarrera-71
KONTU ONEAN.
azpisarrerakoSense-71.1
a) A buen precio, a bajo costo.
Balin ezin baduzu idikoa, har zazu kontu onean larrua. " À bon compte" . Volt 233.
azpisarrerakoSense-71.2
b) (Tomar, anotar) en su cuenta.
Póbrei itenzaióna berai itenzaióla [...]. Ta berak arzenduéla kontu onean baña nola? Bat emán ta konta egún. LE ( in BOEanm 664 ). Alá [neke] guziak artukotióte Jan[goikoa]k kóntu ónean; ezperén utzikotú pagadezkiótela deabruak, zeñi zerbitzatukodióten. Ib. 602.
azpisarrerakoSense-71.3
c) Exactamente (?).
Sinestenbadúgu / egi eta fédean, / errán beár dugu / déla kontu onéan / Jangoiko gizóna / persóna batéan / Jangoikóa bezain óna. LE Kop 80.
azpisarrera-72
KONTURA.
azpisarrerakoSense-72.1
a) (Precedido de gen.). A cuenta de, a expensas de. "(A tu) cuenta va, zure kontura dijoa" Lar. "Kontura, a cargo de, a cuenta de. Majo bizi da aura aittan kontura" Elexp Berg.
Zeuen kontura joan ditezen Kristoren eriotzea ta bere amaren doloreak. Lar SermAzc 56. Bere kontura eragin zituen beste ontzi bi armada Ozeanokorako. Izt C 463. Nik edango det ardoa zure kontura. Urruz Urz 53. Mutillen kontura izango zala denentzako gosari eder bat. A BGuzur 115. Lurdesko langilleak bide on bat egin zuten Ama Birjiña agertzen zen lekura; guzia borondatez eta beren kontura. Goñi 64. Artaben kontura babil / amaikatxu alper. Enb 183. Baño gaxuak nere kontura / etzuen busti muturrik. Tx B II 158. Egun artako zurruta, oituraz beste, Antzuelaren kontura izan zan. TAg Uzt 208s. Pixkat loditu zaikigu ori / gure errian kontura. Uzt Noiz 45. Besteren kontura danean, jale txarrik ez. EZBB I 69. Astie osorik, bide eta jan da lo, erriaren kontura. Gerrika 238. Batzuk gogor lanean / argitik argira, / bestek aien kontura / aunditik aundira. Insausti 49.
v. tbn. Azc PB 359. EusJok II 148. Alzola Atalak 58. Etxba Ibilt 466. Etxabu Kontu 31. Ataño TxanKan 145. JAzpiroz 104. BBarand 151.
azpiadiera-1.1
" Gure kontura barre egin dute (AN-gip)" Gte Erd 69.
Bazkaldu baiño len bere kontura barre apur bat egin bear ebala otu yakon. Bilbao IpuiB 70. Zerbait umore jarri bear zanean, aren kontura parra egiten zuten. Salav 68. Etziran txarto ibilten baserritar gizajoaren kontura kalearroko demontre batzuk. Alzola Atalak 58. Jendearen kontura parre egingo degu. NEtx LBB 134. Bixak barre eiñaz gizonen zoro usaiñen kontura. Etxba Ibilt 474.
v. tbn. BBarand 56.
azpisarrerakoSense-72.2
b) (Precedido de gen.). A cargo de; por cuenta de. "Bego nere kontura, que cela reste à ma charge" H. Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII, es de uso gral. al Sur desde principios del XIX.
Jangoikoaren izenean ta beraren honragatik ontzi bat prestatzea zure kontura. Mb IArg II 290. Egin bear andi au zure kontura arrezazu. Cb Eg III 282. Neure kontura goisian zuri dei egitia. Mg PAb 66. Berak artu gaituz semetzat, berak sortu ta bere kontura gaukaz. MisE 29. Bere kontura eman ziozkan [erregek] etxea ta gauza guztiak; ta bereala ugaritu ziran Joseren eskuetan. AA III 330. Sazerdoten pekatubak Jesukristoren kontura dagoz. fB Ic III 309. Jakoben kontura [ardi] kolore batekoak utzita. Lard 38. Artuko ditubezala euren kontura beste lan eta egikizun batzuk bere. (1866). BBatzarN 223. Silbestroren kontura utzirik etxia. Bv AsL 83. Eta gustura / bere kontura / artu eban, zaldun Iaunari / emazte emotea Mari. Azc PB 164. Baña euzkeldunak ezetz erantzun eutson, bere aberrira etorrala bere kontura lan-egitera. Kk Ab II 188. Liburu sanduak irakurri ta beste olako eginkizunak beren kontura zeuzkatenai. Ir YKBiz 95. Euren kontura lanean ziarduen askok, ezin jarraitu izan eben. Eguzk GizAuz 21. Ukulluko aberea berriz zaharren kontura ziok. Etxde JJ 29. Zeure pentzura ta kontura gelditu oi dira mariñel gaisoak. Erkiag Arran 78. Famili jator batek etxe-bizitza utzi zigun geure kontura. Albeniz 244.
azpisarrerakoSense-72.3
c) (Precedido de gen.). Según. v. KONTUAN.
Martirologio Erromakoaren kontura, mundua Iaungoikoak kriatus gero ariketa Iesu Kristo jaio arteraño pasatu baiziraden borz milla eta laur ogei eta emeretzi urte. Ber Trat 42v.
azpisarrerakoSense-72.4
d) "A crédito. Ogixa eta ardaua ataratzen zittuan kontura Buru-nian " Etxba Eib.
azpisarrerakoSense-72.5
e) (Precedido de gen.). Acerca de, sobre.
Eta au diñot, jauna, Zaldun baten kontura. Etxba Ibilt 479. Atara zetsan zer ixilleko aututan ziarduan emaztian kontura. Ib. 463.
azpisarrera-73
KONTURA ERORI, KONTURA JAUSI (H). Darse cuenta. "Kontura jausten naiz, j'y suis, je me ressouviens" H (s.v. khondu). v. KONTUAN ERORI.
Geroenean erori zan kontura Irizar jauna. Izt C 166. Kontura erori zaitia zu, / gabaz illunbian juan biazu / peligro aundiz. Bil 79. Aita gizagaisoa / kontura iausi zan / zeinbat bidebageko / gauza egin ebazan. Azc PB 147 (Ur PoBasc 193 kontuan jausi). Orain erortzen naiz / kontura egiyaz. Otañ 98. Begiratu bat egin orduko / ni naiz kontura erori. Tx ( in Uzt LEG I 225 ).
azpisarrera-74
KONTURA ETORRI.
azpisarrerakoSense-74.1
a) Darse cuenta.
Lotsatzen dira azita, ainbeste gauza loi egiña ain goiz, ta gero egiten dituzte konfesio txaar asko, kontura etorririk agertzen ez dituztelako Konfesioan. Mg CC 113.
azpisarrerakoSense-74.2
b) Volver en sí, recobrar el conocimiento.
Bein Txirrita kontura etorri zanean, asarre bizian eraso omen zioken. Ataño TxanKan 111.
azpiadiera-2.1
Kanpoan argi, barnean illun, / begiak zaizko lillura. / Ganbelak utsik arkitzen ditu / datorrenean kontura. " Cuando recobra la vista" . Or Eus 337.
azpisarrera-75
KONTURAKO.
azpisarrerakoSense-75.1
A) (Uso adv.).
azpiadiera-1.1
a) Gurari onak artuten ditugula, konturako, pekatubakaz damutu, konfesau. Ur ( in BOEv 109 ). Gizonak alkarri diotsate, konturako, alkar maite dutela eta alkar ikusi ezin dute. Arr GB 73. Janean bere buruari uko egitea, konturako, gogokoen zaion jakiren bat edo bere zatiren bat utziaz. Arr May 10. Egun oro ordu laurden batean liburu onen bat irakurtea, konturako, Mariaren Gloriak dakaizkiena. Ib. 9.
azpiadiera-1.2
b) (Tras gen.). A cargo de. v. KONTURA (b).
Bi adar badaukazki / bere konturako, / puñal oberik ezta / orren bururako. Xe 206.
azpisarrerakoSense-75.2
B) (Adnom., tras gen.).
azpiadiera-2.1
a) Que es a cargo de, a costa de.
Kofradiaren konturako diru partiue zanean, gaxo ta zarrentzat be izaten zala uste dot. Etxabu Kontu 107. Bazkari au, jakiña, Kofradiaren edo estropadarako batu zan diruaren konturakoa da. Ib. 155.
azpiadiera-2.2
b) Que está a cargo de.
[Beor] aiek aitonaren konturakoak zirala uste det. AZink 20.
azpisarrerakoSense-75.3
C) (Adj.). Digno de tener en cuenta.
Ukabilkada osdunen artean konturakoena Batxik, bakeak egitera ioala, Urabillagandik arturikoa izan zan. A BGuzur 149.
azpisarrera-76
KONTURAKO HARTU. "(Vc), tomar en consideración" A.
azpisarrera-77
KONTU-SAIO. Rato de contar cosas.
Partiran kontu saio bat eginda, ala partitu giñan. BBarand 88. Aitagiarrebak ikusten baniñun, afaltzera sartu arazi egiten zidan. An urrengo kontu saioa. Ib. 98.
azpisarrera-78
KONTUTAN.
(Estar, etc.) charlando, contando cosas.
Bixente izeneko bat, andik zijoala, gelditu egin zala kontutan. Berriketan gustatzen zitzaion. BBarand 31. Agurtu nituan da exeri arazi ninduten, da kontutan giñan segituan. JAzpiroz 165.
azpisarrera-79
KONTUTAN HARTU, KONTUTAN EDUKI. v. KONTUAN HARTU, KONTUAN EDUKI.
azpisarrera-80
KONTUTAN EKARRI.
Registrar, contar.
Dohatsu gizona, zeinari ez baidio kontutan ekharri Jainkoak bekhaturik. He Rom 4, 8 (Lç inputatu, Dv iratxiki ).
azpisarrera-81
KONTUTAN EZARRI. Registrar, contar.
Zeren erresumako populia kondutan eta roletan ezarten ziala sobera glorifikatu baitzen. Tt Onsa 43.
azpisarrera-82
KONTUTAN SARTU (Aux. intrans.). Pedir cuentas.
Etzaitezela ordean / sar kontutan enekin. EZ Eliç 341. Giristiño bat, beraz, bere buriareki kundutan sar bedi, eta bere buriari galdein beza, nola aitziñatzen niz bertuthian? AR 140. Juje zorrotz hura kontutan sartzen da haren aizinean agertzen den arimarekin. Dh 139.
azpisarrera-83
KONTUTARA ETORRI. Tomarse en cuenta (?).
Guk dugu konfesatzen ezen haren Spirituaren gidamenduz egiten ditugun obra onak eztiradela kontutara ethortén hek gu iustifika gaitzatenzát. Ins G, 5r. Othoitz egiteko draukagu eztadin gurekin iujemendutan sar, ez kontutara ethor. Ib. D, 1v.
azpisarrera-84
KONTUTIK JOAN. Perder el conocimiento.
Kondia asi zan oraziyuan / kontutik iya jonian / aurra poztu zan aita ikusi-ta / ain deboziyo onian. (1899). Auspoa 123-4-5, 118.
azpisarrera-85
KONTUZ.
azpisarrerakoSense-85.1
a) (V, G, AN; VP 15r, Lar, Mg Nom, Añ, Izt, H). Ref.: A; Gketx Loiola; Holmer ApuntV; Elexp Berg. Con cuidado, con atención. "Cuidadosamente" Lar. "Erne, bizkor, kontuz, diligentemente" Mg Nom. "Diligentemente" Añ. "Cuidado, si no anda con cuidado, si no vive con cuidado, kontuz bizi ezpada bat" Izt. "A tientas, con tiento" A. "Kontuz ibili tta baztarretik joan" Elexp Berg.
Nun asi zan bere erropaak kontuz maleta baten sarzaen. Lazarraga A, 1144v. Erne ta kontuz dabilzanenzat Jangoiko maitagarriak egiña. Mb IArg I 209. Euskeraz nola ondo esango dan kontuz konsideratu. Cb EBO 58. Alan bere zabilz kontuz. Mg PAb 77. Mirabeak gorde bear dituztela kontuz etxeko gauzak. VMg 28. Txit kontuz aditu ezazue. Gco II 46. Zaude, bada, kontuz eta adi ezazu esatera noana. AA III 422. Eskatzen du kontuz eta arretarekin jarraitzea gure egin bide guztiai. Ib. 304. Kontuz aterako da / zuen autik itza. FrantzesB II 40. Zer baña ta zer maña, zabiltza kontuz autoridadiakin. Iraola 40. Despatxatuko naute / ez banabil kontuz. Tx B 34. Kontuz ezpazebillen txakur amorratua bezela jipoituko zukean. TAg Uzt 163. Kontuz ibiliz den gutxien hotsik ez egiteko. Mde HaurB 15. Ibilli zaitez kontuz edozein ordu ta lekutan domixtikun egiteagaz. Bilbao IpuiB 249. Belarra txukun moztua ta bideak kontuz egiñak. Anab Aprika 27. Baina kontuz dagotzila hauk ere holako semeekin. Larre ( in Xa Odol 15 ). Nai ez duenak orditu / eta ondoren eritu, / kontuz eraten aritu. BAyerbe 105. Kontuz juan biar estrepezuren bat izan eztedin. Gerrika 36. Edizioak kontuz eta arretaz egin direlako. MEIG IV 129.
v. tbn. Oe 66. Ub 198. DurPl 100. Añ LoraS 16. fB Ic II 287. Zav Fab RIEV 1907, 537. Echag 74. Gy 268. Lard 482. Bil 151. JanEd I 134. Aran SIgn 206. Xe 330. Ud 95. Arr May 98. Urruz Urz 31. Apaol 97. A BeinB 75. AzpPr 69. Alz STFer 130. Moc Damu 15. Azc PB 289. Etxeg in Ag AL 6. Goñi 78. EusJok II 117. Inza Azalp 125. Altuna 105. Enb 80. Lek EunD 32. Ir YKBiz 136. Or Eus 21. Munita 112. Etxde JJ 44. Arti MaldanB 205. SM Zirik 104. Erkiag BatB 187. BEnb NereA 262. Gand Elorri 76. MAtx Gazt 78. Ibiñ Virgil 108. NEtx LBB 364. Alzola Atalak 126. Uzt Sas 230. Berron Kijote 124. Ataño TxanKan 141. Onaind STeresa 56.
azpiadiera-1.1
(Con reduplicación intensiva).
Ziur iakin da bere, kontuz kontuz, ezin bestez da miiña labanegitu barik. A BeinB 64. Arakatu eben etxia betik-gora kontuz-kontuz, eta ezeben ezer idoro. Kk Ab II 87. Khontuz khontuz gordetan zituan. Osk Kurl 103. Kontuz-kontuz Rozinanteri lokerak kendu zizkion. Berron Kijote 225. Kontuz-kontuz gañeko zotalak kendu ta lurra karobira. Ataño TxanKan 199.
v. tbn. Lek SClar 109. Olea 127.
azpiadiera-1.1.1
Olloak biroa bete ebanean kontuz-kontuzean abiratu eban. Bilbao IpuiB 257.
azpiadiera-1.2
(Con suf. de comparación).
Beste egiteko ta nekeetan baño kontuzago billatu behar dugu erinzako komunio santan. Mb IArg I 187. Aurrera kontuzago bizitzeko proposito firmearekin. Gco II 53. Onela ari danak, alabaña, nai ta ez kontuzago egingo ditu gauz onak. AA III 320. Kontuz baino kontuzago ibili. MEIG IV 108.
azpiadiera-1.3
(V-gip, G-azp, AN-gip, B) Ref.: Gte Erd 203; ZestErret. (Interj.). "Kontuz orrekin! (V-gip, G-azp, AN-gip). Kontuz ibilli! (G-azp, AN-gip, B)" Gte Erd 203.
Erdeltzaliak, kontuz, ez aiztu / Jaungoikuaren Legia. Enb 67. Kontuz irrilariakaz! Kk Ab II 111. Kontuz, bada! Kontuz, irakurle! Bilbao IpuiB 254. Khontuz gero, Bilbon galdu barik! Osk Kurl 82. Kontuz! Ez neskarik engañatu! MAtx Gazt 35. Kontuz, kontuz! Bego! Lab SuEm 183. Kontuz gero iñork alde-egin. Berron Kijote 181. Ta kontuz: ez dezala iñork surik zabaldu mendietan. Ostolaiz 20.
v. tbn. Ag Serm 279. Mde HaurB 42. Erkiag BatB 73. SM Zirik 79. Izeta DirG 21. Onaind STeresa 61. BBarand 177. Zendoia 62.
azpiadiera-1.4
"(Con) cuenta y razón, kontuz eta moduz" Lar y Añ.
Euskeraz kontuz ta moduz egozten zaien Jainkoaren hitza artzeko, gordetzeko, azitzeko ta eunetan anbat emanarazteko. Lar Carta a Mb 280.
azpisarrerakoSense-85.2
b) (Entregar) fiado, a crédito.
Bere nausiak kontuz eman diotzan ontasunak baliarazten ez dituen sehiya punituba izanen da. Mih 11.
azpisarrera-86
KONTUZKO.
azpisarrerakoSense-86.1
a) (SP, Añ, H (V, G, L), A). De cuidado, importante. "Kontuzkoa, kontuzko gauza, chose de conséquence" SP. "Importancia, kontuzko gauza" Añ. "Chose qui mérite du soin, de l'attention. Kontuzko gauza da hori, c'est d'importance" H. "Interesante" A.
Errazu ala gauza kontuzkoetan ala arinetan. EZ Eliç 147. Horrelako lanak barraiatzenegi duela kontuzko gauzetan enplegatu behar den adimendua. SP Phil ẽ, 2v. Hura ekharri duen gaizkia erremediatu behar dugu on eta zuzenezko diren bideez, guzien gainetik guk egin gaizkia kontuzkoa eta seinalatua denean. Ib. 218 (He 219 kontuzkoa ). Villa de Condeko arradan muillatuko duzu, kanpoan 13 brasetan, eta da marea kontuzko portuba. (Interpr?). INav 17. Ondo derist, ta asko da gaurko konbersazino kontuzkorik. Mg PAb 111. Kontuzko gauza bat eukala zer esan berari. MisE 137. Esamiñ zorrotz, kontuzko eta estu batean. Goñi 82.
v. tbn. Mb IArg I 270. Ub 176.
azpisarrerakoSense-86.2
b) (VP 15r, Lar, Añ, H, A). Cuidadoso, atento, diligente. "Cauteloso" VP. "Económico, se dice de seres animados" A (que cita el ej. de It).
Hala etzen iende ohorezkorik eta kontuzkorik dantzetan edireiten. Ax 412s (V 268). Emakume kontuzko txit on estimatu bat zeukan etxean. Cb Eg III 363. Gauza txikietan kontuzkoa dana gauza andietan eskuarkiro kontuzkoagoa izaten da. Gco II 12. Itz batean, erakusten digute langilleak eta kontuzkoak izaten. It Dial 27. Konfesore kontuzko, izen oneko ta jakituna. CatBus 51s. Izan zaitezte kontuzkoak, sugeak bezala. Lard 394. Jan-edanean txit begiratu eta kontuzkoa. Arr May 187. Ez bere kulpaz, baizik guraso ordekoak kontuzkoak etziralako. Goñi 23. Ontan Ibane ez da ain kontuzkoa. Or ( in Gazt MusIx 28 ).
v. tbn. Lar Carta a Mb 280. Mb IArg I 296. Mg CO 10. Añ MisE 71. AA III 472. VMg 35. Ur BulaAl 49. Anab Aprika 64.
azpisarrera-87
-(E)LA KONTU. Se sobreentiende que, entiéndase que. Cf. KONTU EGIN (d).
Errege eziñ erbesteratu diteke uribatzarren baibena gabe, eta egiten badu, koroa utzi duala kontu. "Se entiende que ha abdicado la corona" . EConst 58. Egiten ezpadu, koroa utzi duala kontu. "Entiéndase" . Ib. 60.
azpisarrera-88
NIRE KONTU (Expr. equivalente a 'te aseguro que'). Cf. supra (II, 1).
Jaunaren graziarekin, nere kontu zure ume edo mirabe ori seguru erremediatuko dala. Cb Eg III 387. Neke ta izerdizko santu oni bere obra ta pausoetan jarrai zaiozu, ta nere kontu, Jainkoa seguru zure fabore izango dezula. Ib. 340. Au egin nai duanak, nere kontu, bere etsaiaren gorri gaistoan-ere izango du eriotz on bat. AA III 385.
kontu
<< kontinuatu 0 / 0 korapilatu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper