OEH - Bilaketa

358 emaitza zerbitzari bilaketarentzat

Sarrera buruan (7)


Sarrera osoan (351)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
sentitu.
tradizioa
Tr. La forma senditu (utilizada ya por Dechepare y Leiçarraga) es propia de la tradición suletina y bajo-navarra; desde principios del s. XIX su uso se extiende a los labortanos, y es prácticamente la única documentada al Norte en el XX: sólo hay algún ej. de sentitu en Zerbitzari (IxtS 98), Mirande y Xalbador (todos ellos usan tbn. senditu ), y seinditu en CatLan (64). La emplean tbn. los roncaleses Hualde y Mendigacha (126). Hay ejs. seguros de part. senti en Arrese Beitia, D. Agirre (Serm 170), Lauaxeta (BBa 100), Erkiaga (Arran 94) y Azurmendi (HitzB 37). La forma sentirik que utiliza Iturriaga (Fab 139) podría tal vez corresponder a senti izan. En DFrec hay 110 ejs. de sentitu, meridionales, y 20 (11 septentrionales) de senditu.
sense-1
1. (V-gip, G-azp, AN-gip, L, BN, S; Volt 115, SP, Urt II 103, VP 87r, Lar, Añ, H; -du Lar, Añ), senditu (B, S, R-uzt; Ht VocGr 422, Gèze, Dv, H), sendi (L, BN, S), senti , seinditu (VocBN). Ref.: Lh (sendi); Lrq (sendit); Iz R 293; Gketx Loiola (geriza); EAEL 19; Elexp Berg ; Gte Erd 20; Izeta BHizt2 (kireski).
Sentir, notar, percibir a través de los sentidos (oír, oler, etc.); sentir (emociones, impresiones, etc.). "Sentir" SP. "Sentir, padecer dolor, pesadumbre, hambre" Lar. "Sentir, percibir con el sentido" Ib. "Sentir, oir" Lar y Añ. "1. sentir, percevoir par l'odorat. Usain txar bat sentitzen dut, [...]. Percevoir par l'ouïe, entendre quelque son, bruit. Ohoinak nituen etxean senditu, [...]. Percevoir par le goût. Mintasun bat senditzea arnoari, [...]. 2. sentir, éprouver une impression dans le corps. [...] 4. sentir au moral, avoir du sentiment [...]. Atsekabe handia sentitu du semea galtzeaz" H. "Kolpea ez dut batere sendi, le coup, je ne l'ai pas du tout senti" Lh. "Gabian eztot zure kotxia sentidu" Elexp Berg. "Aldarteak asko egiten du hotza sentitzeko (AN-gip)" Gte Erd 20. "Orrek in dakun maltzurkerie kireski senditu dugu" Izeta BHizt2 (s.v. kireski). v. senti izan.

Nik zugatik dudan pena, othoi, sendi ezazu. E 217. Eta sendi zezan bere gorputzean sendatu zela plaga hartarik. Mc 5, 29 (He sentitu; TB, Dv ezagutu, Ol, Or, IBk, IBe sumatu, Leon hauteman, Ker igarri ). Ezen deusetan eztut neure burua hogendun senditzen. 1 Cor 4, 4. Fortunearen etsai zala / ya asi zan sentitzen. Lazarraga A, 1145r. Donzellea, zuk banozu sentietan, / sentitzen zaitut, bai, zeurori bere; / zuk banazauzu ni, bai nik zu bere; / zuk ni legez, nik zu zaut adietan. Ib. A17, 1186v. Gonbidatu ditut sei ingles, berririk neon denean lasterrenik sentitzen duenetarik. CartEsp 457. Sentituko du bere baitan konsuelo andia. Ber Trat 75r. Fiñean sentitu eta hilzerako pontua. EZ Man I 19. Ohoiñak [...] sentitzen duenean iustizia [...] ihesi itzalgaizka abiatzen dela. Ax 432 (V 281). Non ezpaitute sentitzen ez goserik ez egarsurik. SP Phil 477. Gizon mortalak orok sendi eta pati dezan Jinkoak ezin senditzen eta patitzen diana. Tt Arima 6. Ukitzen du ene mihiak [Sakramendua], / ene bihotzak sentitzen. 114. Usaia sentitzea. OA 99. Izorra sentitzen dot neure esposea. Acto 55. Haiñ sustatua zure amudioz non ezpaitut neure burua sentituko. Ch III 21, 3. Senti ahal daitezken tormenta suerte guziak. CatLav 72 (V 44). Berzearen ondasun edo gaitza sentitzea berea bezala. El 85. Biotz ark sentitzen ditu ezpataz josirik balego bezalako doloreak. Lar SermAzc 50. Gaitzik senditzen eztian thenporan. Mst I 13, 8. Zerua galdu sekulako, ta zer sentituko nuen? Cb Eg II 72. Eguzkia ilundu zan [...], eta kriatura guztiak sentidu eben Jesu-Kristoen eriotzea. Oe 157. Sendituko dizi bere beitan pitzten eskerrezko eta amoriozko sendimendu handirik. AR 181. Non ez bai du sentitzen ere bere hobenaren izigarritasuna. Brtc 221. Dolorerik handienetan / ez da senditzen penarik. Monho 146. Zerren gitxiago sentiduko dozun miña. Mg PAb 78. Gaitzik batere ikusiko eta sentituko eztegula. Gco I 470. Bihotza idor sentitzen duten denboretakotzat. Dh 109. Sentidurik bere bijotzian emoten deutsazan aginkadak. Astar II 222. Usai gaiztorik gutxiena ere ez da sentitu bear. It Dial 83. Beroa duelarik senditzen. Arch Fab 201. Asmau ta sentiu eban zelako usain gozua botaten ebeen umiaren zaurijak. Ur MarIl 117. Nere dohakabetasuna hain da guzizkoa, non ez baitut kasik senditzen. Dv LEd 101. Eta senditu zen zeuritik mintzo bat erraiten: [...]. Hual Mt 3, 17. Biyotza sentitzen det / enamoratua. Bil 100. Bazter onetan ez da lapurren beldurrik, / orretan ez da senti iñoiz euskaldunik. AB AmaE 412. Andi puntuko sentitu nituan nere aita ta ama gaixoak zotinka. Apaol 80. Non ere [harmak] sendi baitzituzten eta harat yuan izan ziren xerkha. Elsb Fram 77. Zer duten gure begiek ikusten, zer gure sentsuek sentitzen. Lap 5 (V 4). Ama bihotzbera harek senditü dütü bihotzian bere Seme Dibinoak khorpitzian sufritü dütian oiñhaze güziak. Ip Hil 170. Sentidu-artean eguna / dama ederra ta laguna / ioan zirean / euren bidean / egin barik zaratarik. Azc PB 163.
(s. XX) An zer ikusi, zer aditu ta zer sentitu nuan. Urruz Zer 16. Sentitu ditun karraxi izugarriak. Ill Testim 26. Zigarro usain bat noiz eta non sendituko zuen. Barb Sup 64. Bekatxa (enbirija) sentiduko ebala. Altuna 57. Yan-gurea sentidu barik. Or Tormes 79. Izpiritu saindua senditzen dut ni baithan. Lf Murtuts 13. Sentitutako urrats otsa. Etxde JJ 113. Bero sentitzeagatik ere. Txill Let 141. Pikekada batzuk sentietan. Bilbao IpuiB 230. Bizi berri baten indarrak senditzen zituen. JEtchep 115. Egikera batzuen aldera sentitzen dudan onginaia eta beste batzuenganako daukadan iguiña. Vill Jaink 84s. Ez duzia senditu semea etxetik jalitzen? Larz Senper 76. Orbeletan otsa sentitu omen zuan. BBarand 45. Geruago eta min geiago sentitzen neban gorputz guztian. Gerrika 171. Kanpoko aire freskoa senditu nueneko, horra bai libertatearen hats mehe-meheñoa. Larre ArtzainE 23. Udazkeneko hotzikara sentitzen dugula gorputzean. MIH 304. Ohartzen gara, sentitu bezala egiten dugu, ez direla [...] a pious hope deituko luketen zerbait. MEIG VI 147.

v. tbn. Mat 199. Volt 257. Harb 292. Arg DevB 4. Urqz 79. Zubia 151. LasBer576. He Gudu 43. Mih 61. Lg II 133. Zuzaeta 68. CrIc 75. LE Doc 202. fB Ic II 265. JJMg BasEsc 216. CatLlo 57. EgunO in Arb Igand 179. Lard 33. Gy 81. Aran SIgn 40. Zab Gabon 102. Xe 278. Ud 132. EusJok II 101. JanEd I 25. Sor AKaik 124. Bv AsL 188. Arr May 185. Ag Serm 148. Zby RIEV 1909, 105. Moc Damu 21. AzpPr 63. Goñi 43. Kk Ab I 13. Arrantz 130. Tx B II 109. Laux BBa 108. SMitx Aranz 114. Erkiag BatB 54. SM Zirik 52. BEnb NereA 245. Basarri 140. Arti MaldanB 195. Gand Elorri 192. Osk Kurl 198. Gazt MusIx 229. MAtx Gazt 31. Ibiñ Virgil 72. Lazkao-Txiki in Uzt Noiz 67. Azurm HitzB 44. Berron Kijote 166. Etxabu Kontu 59. Senditu: O Po 40. Mong 586. Mercy 22. In CatLan 3. JesBih 399. MarIl 47. Jaur 157. CatS 9. Elzb PAd 42. Jnn SBi 101. HU Aurp 185. Mdg 148. Ox 148. Zerb Metsiko 54. Zub 106. Etcham 192. Lrq Larraja RIEV 1931, 239. Iratz 71. Mde HaurB 50 (89 sentitu). Ardoy SFran 140. Xa Odol 119 (in Mattin 23 sentitu). Mattin 56.
azpiadiera-1.1
(Con ablativo). Estar aquejado de.
Gibeletik ta maxkuritik sentitzen badu, ondo ondutako gerezia artu. Ostolaiz 47. Bronkioetatik sentitzen duenak. Ib. 127.
sense-2
2. (V-gip; VP ).
Sentir, lamentar. " Txit asko sentitzen det, en gran manera lo siento" VP 16v. " Sentitzen dot, baiña alde ein biarra daukat " Elexp Berg. Tr. Al Norte sólo se encuentra en Axular, Harizmendi y Larre.
Ainbat sentidu eben, bada, Silverok Sirenak agaz egin eben kaso gutxia, eze etorri zan eriotzako puntura. Lazarraga A, 1142r. Zenbatenaz eta galtzen duzun gauza hura baita hobeago, handiago eta baliosago, hanbatenaz sentitzenago duzu. Ax 576 (V 369). Sentietea bakotxak laguneen gatxak. Cap 75. Ikusi Iainkoa mortalki ofensatzen eta zu [¿por zuk?] ez sentitu. Hm 193. Ezagutzen, sentitzen ta konfesatzen det [nere esker gaistoa], Jauna. Cb Eg II 145. Frutu ugarien itxaromena euki danean, geiago sentietan da abustu eskas urria. LoraS 9. Gutxi emana sentitzen degu. Ud 137. Orra bada, sentitzen det emen gertatu dana ta barkatu bezate. Sor AuOst 100. Keixak, baduaz arintzen, esan zuan Juanek, eta sentitzen det Don Josegatikan. Apaol 28. Biyotzetik sentitzen det. Moc Damu 21. Askoz geiago sentitu zuan / Japonen enterratzea. Tx B I 44. Nesken arteko elkartasuna sentitzen zuan gehienik. Osk Kurl 48. --Ba al zoazten? --Bai adiskideak, asko sentitzen dut. Lab SuEm 213. Mundu ontatik zu juatia / sentitu degu benetan. Uzt Sas 130. Garaziko Donibane hunek ez du ahanztekoa nola senditu zituen bere hiru erretoren goizegi joaiteak. Larre ArtzainE 309. Ango jendeak sentitu zuan, baña neuk ere negar egin nuan. Albeniz 195.
v. tbn. PE 53. Iraola 105.
azpiadiera-2.1
( -du V-gip ap. Elexp Berg; Añ). "Resentirse, desazonándose" . " Neskatillia oso sentiduta dago bere egunian ezotselako erregaluik eiñ " Elexp Berg.
azpiadiera-2.2
(-du V-gip ap. Elexp Berg). (Part. en función de adj.). "Sentido, el que se duele fácilmente. Oso ume sentidua da. Asarre eiñ ezkero betozkuakin daukazu egun guztia" Elexp Berg.
sense-3
3. (-du V-gip ap. Elexp Berg; Lar). (Aux. intrans.). "Sentirse, bueno, malo, llamado &c." Lar. "Bakarrik sentitzen da" Elexp Berg.
Koleraren eritasunaz ukitua sentitzen zenean. Ax 316 (V 210). Inspiratua senditu zen Jesu-Kristori galdatzeko. MarIl 82. Aurdun sentitu zan. Arr GB 22. Laster sentitu zan obeto. Bv AsL 185. Erria an aundi sentitzen da ta / jauntxoa, ez txiki, erritar! SMitx Aranz 76. Lasai sentitzen ez bazara. Lasa Poem 90. Eurak benetako euskaldun sentitzen dira. Gerrika 286. Ez naiz sekula osoki arrotz senditu batean ala bestean. Larre ArtzainE 180. Ni ere oso gustora sentitzen nintzan garai artan luistar kongregazioan sartuta. Albeniz 40 (cf. ib. 264 gustora sentitzen nuan nere burua).
sense-4
4. " Senditu, [...] puer" Lh.
sense-5
5. " Sentiduta egon, entrar en el preparto un animal. Beixa sentiduta dago ta laster dou txalgintzia " Elexp Berg.
sense-6
6. (Part. en función de adj.). Sentido, sincero.
Xalbadorren gorakadak bultzaturik bertsu senditu batean. Larre ArtzainE 249. Mintzaldi gozo eta senditu baten egiteko. Ib. 280.
azpisarrera-1
SENTITU GABE. Sin darse cuenta. "(Sin) sentir, oarkabez, senik bage, sentitu bage" Lar.
Izur-ariau baekidan / sentidu baga askatu. Lazarraga B12, 1180r. Sentidu baga kastatzen da / andiro aziendea. Ib. B5, 1159v. Aitzitik ikhusiko dugu, sentitu gabe, ioan zaizkigula [urtheak], eta nola eztakigula zahartu garela. Ax 69 (V 41). Zeren denborak gauza guztiak sentitu gabe emeki emeki eta eztiro baitaramatza. ES 107. Gure aisien gutizia hurren sentitu gabe sartzen da gure xedeetan. Ch I 15, 2. Adiskidetasun suerte hautara, sentitu gabe, lerratzen da bisita husuez. He Gudu 110. Estáien ito [aurra], estáien il sentitugábe. LE Matr5 299. Ta abora orduko [baso sagardua], klak, sentitu gabe. Sor Bar 95. Hola iraun zuen hiru egun eta gero pausatu zen batere senditu gabe. Etchebarne 149.
v. tbn. SP Phil 159. Mih 122.
azpisarrera-2
SENTITU GABETARIK. Sin darse cuenta.
Gauaren erdian, / senditu gabetarik, / ithorik, / laurdenkaturik izan ziren. Arch Fab 141s.
azpisarrera-3
SENTITZAKA (V-m ap. A), SENTITZAGA (V-oroz ap. A). Sin darse cuenta. "Insensiblemente" A.
Gaztea sartu ninzan [monesterioan], sentitzaka / andi arzaiteneben engañua. Lazarraga B15, 1181v. Onelako edo alako pekatu egiteko oitura, aztura edo kostunbre gaiztoa, sentitzaka pekatura dakarrena. Gco I 418. Arboliaren orrijak jausten diran legez negu antzian, alan gizonak banaka, biñaka, gustijok guaz sentitzaka luurrera. JJMg BasEsc 264.
azpisarrerakoSense-3.1
Orregaitik eztozu zuk sentietan pensamentuben, edo tentazinoe loijaren lapurra, eta zuk sentitzaka, kenduten deutsu zeure arimako ondasun guztija. Astar II 141.
azpisarrerakoSense-3.2
( Sentitzakarik ).
Dei egin zidan neure izenaz, / neurk baize sentitzakarik. Lazarraga B21, 1198r.
azpisarrera-4
SENTITZEKOA IZAN.
azpisarrerakoSense-4.1
a) Ser digno de meditación, ser de obligada consideración. "Hoc magis sentire nos convenit" .
Iakin dezagun gauza bat, sentitzekoa baita; igurikitzen dioela bat bederari Iainkoaren pazientziak, bere bekhatuen neurria betha arteiño. Ax 112 (V 75).
azpisarrerakoSense-4.2
b) Ser lamentable.
Bestegaitik artzea alako portua, / On Pedro, elitzake sentidutekua? AB AmaE 250. Sentitzekoa da baña ez degu oerik. Lab SuEm 170.
sentitu
<< sendo 0 / 0 serbitzari >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper