Hiztegia - EHHE
- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
txistor (xixtor ~1650: Pouv; xistor 1712: EtxSar; txistor 1745: Larm). ■ Hitz zabaldua (bizk., gip., gnaf., bazt., lap., bnaf., erronk., zub.). Aldaerak dira txistor (bizk., gip., gnaf., bazt., lap., bnaf., erronk., zub.), xistor (lap.), xixtor (bazt., lap.), eta ziztor (gnaf., bnaf., zar.).
Esanahiak dira ‘fruitu-atal’ (Pouv; EtxSar eltzaur xistorra); ‘jaki-zati’ (Arak (gip., gnaf.) “casco de longaniza asada”); “cala para evacuar el vientre” (Larm); ‘lukainka’ (Azk/Izag/Satrustegi/Elexp/Izeta (bizk., gip., gnaf., bazt., bnaf.); xixtor Izeta (bazt.), ziztor Orixe); ‘izotz-burruntzi’ (Izag (gnaf.), ziztor Azk (gnaf., bnaf., zar.)) eta ‘ume-zakil’ (Garbizu (gnaf.)). Cf. zizter.
Erreka-rekin bigarren osagai gisa ere agertzen da (Izt iturri oetatik egiñeratzen dira erreka ziztor asko, Etxeg ibai eta erreka txistor); cf., gainera, pozu txistar ‘sakontasun gutxiko putzu’ (frBart).
● txistorka1 Lakoiz (baratxuri txistorka); “bulto del excremento sólido” xixtorka Azk (bazt.); atzizkirako, cf. Azkuek sailkatutako zuloka, buruka, apurka, etab. (Morf §293).
● txistor-mistor Orixe (ziztor miztor, “Emakunde”, / urdai edo arraultze); ziztor-miztorka Orixe; elkarketa fonosinbolikoarekin, cf. agur-magur, handi-mandi, etab. (FHV 273).
● txistortoki “lugar en que hay restos del tallo de helechos, zarzas, etc.” ziztor- Ondarra (Nafgip.); badirudi ziri, zurkun eta halakoen esanahira hurbiltzen dela eratorri honetan dagoen adiera.
txistorka2 (“par quartiers de fruits” Lhande (lap., bnaf., zub.)).
► Esanahiari begiratuz gero, zizter-i lotua dagoela pentsa daiteke, cf. batez ere partekatzen duten ‘fruitu-atal’, ‘jaki-zati’ adiera. Bukaerari dagokionez, zeldor/zelder bikotearen arteko txandakatzea dakar gogora, eta han -dor bukaeraren lehentasunaz mintzatu baikara, agian hemen ere hala egin beharko genuke; baina ohar bedi mende bat lehenago dokumentatzen dela izter, eta orokorra dela.
Aipatzekoa da, nolanahi ere, zenbait adiera zur-en familiako zenbait hitzenetara hurbiltzen direla: ‘izotz-burruntzi’-ri dagokionez, cf. zirtzil, zirpil eta zirpitz hitzetan dagoen ‘dindirri’; ziztortoki-ren “tallo de helechos…” esanahiari dagokionez, cf. ziri-ren ‘baratxuri, tipula eta besteri barruan sortzen zaien zotz gogorra’, zil-en “cogollo”, zurkun-en ‘kukulu erdiko kirten gogortu’; irudizko erabileratik sortua izan daiteke ‘ume-zakil’, baina cf. halaber zil eta ziri-ren ‘zakil’ adiera. Egiari zor, ‘lukainka’ adiera ere haietara bil daiteke, ‘zintzilik’ esanahi orokorraren bidetik.