Hiztegia - EHHE

001 Abade [6]

abadesa

abatei

- etxe-abade

- apate

- apat

001a Abadia [2]

- apatia

002 Abagadaune [2]

abagadaldi

003 Abar [14]

abar

abareta

abarrean

abartegi

abartu

abaritz (!)

abaro (!)

abarrakitu

harrabots

zabar

arba (!)

arbazta

zarba

zarbazta

004 Abendu [1]

005a Aberats [3]

aberasgarri

aberatsi

005 Abere [8]

abelbide

abeldun

abeletxe

abelgorri

abelodi

abeltegi

abere mutu

006 Abuztu [2]

abuztua egin

007 Adar [17]

adabegi

adaburu

adakin

adaje

adalko

adantzu

adapo

adar-makur

adarnatu

adarra jo

adazu

addar

adegi

adondo

adaki

adakitu

007a Adareta [1]

134a Adats [1]

008 Aditu [10]

adikune

adila

adilari

adimen/adimendu

adiunde

adi

adibide

aditz

aiurri (!)

009 Agur [8]

agur egin

agur eta erdi

agurgarri

agur-magur

agurmaria

agurreria

agurztatu

010 Ahaide [5]

ahaikatu

ahaiko

ahaide nagusi

ahaidetasun

011 Aho [17]

ahakan

aharantza

ahats

aheri(a)

aho-handi

ahomenta

ahopil(o)

ahozabal

ahuspe

ahaire

ahakar

ahapaldi

aharra (!)

aharrausi

ahobizar

ahots

012 Ahul [2]

ahuleria/ahulkeria

- arol

013 Ahutz [3]

ahutzetako

auzka

014 Aingeru [3]

aingeru begirale

aingeruzko

015 Aita [28]

aita

aitabisaba

aitaborze

aita handi

aitaizun

aitaki

aitama

aitanditxarko

aitarren seme

aitasaba

aitaso

aitaxo

aitso

attitto

aitabitxi

aitader

aita izan

aitano/aitane

aitaren

aitona

aitonume

aitoren/-onen seme/alaba

aitaonenseme etxe

- Aitor

aitatu

aipatu

aipagarri

aipu

016 Aizkora [5]

aizkolgile

aizkolta

aizkoratu

aizkolari

017 Alhatu [20]

alhatu

alamentu

alarazi

alha

alagura

halatu

hala

alamarka

albide

aliri

alhaba (!)

alabaizun

alabasasi

alabasazan

alabaso

alabatxo

alabatzako

arralaba

alababitxi

alabaeder

018 Alkate [3]

auzo-alkate

alkatez

019 Ama [21]

amabisaba

amaborze

ama handi

amaizun

amama

amanditxarko

amandre

amañi

amasaba

amaso

amatto

amaxo

amazulo

amiña

amabitxi

ama(n)der

amona

amona mantagorri

ama birjina

amaginarreba

020 Amets [2]

ametseta

021 Anaia [4]

anaiaizun

anaiatxo

anaitzako

anaidi

022 And(e)re [7]

anddereder

anderauren

andrakilla

andreki

Andre Maria

andredena

023 Antsia [2]

antsikabe

024 Apal [6]

apalategi

- apala

- balda

zapal

zapalda

025 Apez/Apaiz [5]

apex-seme

apezetxe

apeztegi

apex

134b Arrats [7]

arrastegi

arrasti

arrats-hegi

arrastiri

arratsalde

arratsaldi

026 Ate [22]

ate

atalase

ataposta

atarte

ate-buru

atetila

atetzar

atezain

atondo

- at

- athendustatü

- atamüstatü

ataide

ataka

atera

atari

atalmendatu

atalondo

- ari

atal (!)

txatal

zatal

027 Azal [21]

azal

azalatu

azaldatu

azalde

azaldor

azaleratu

zalauts

zaldar (!)

zail (!)

zaldi (!)

zaldi-buztan

zaltzain

zaldizko/zaldiko

zalgurdi

zaldun

zaldunaketa

zaldun-aratuste

zaldunbide

zaldun-buruzagi

zaldunde

zalduneria

028 Babes [1]

035a Bagai [1]

035b Bakant [2]

- bagant

029 Bake [3]

bakea egin

bakeoso

baketan

030 Baldin [7]

baldinba

baldinbere

baldinde

baldinetan

baldinetaria

baldintza

031 Balea [4]

balenarri

baleazale

- lumera

032 Baratu [36]

♦♦ baratu/paratu

- parada

baratz

baratxa

baratxu

baraxtu1/baraxtu2

baratxe

maratz

baratze (!)

baratxuri (!)

♦♦ bare1

nare

bare2 (!)

baraistu (!)

barakarro

barakuilu

barakuilora

barakurrilo

baranga

baraskoil

baraxixa

barekarakoil

barekurkuilu

barekurlo

baresbarakila

bareskurlo

baretximar

marakilo

barraskilo

bare3 (!)

bareak heldu

bare-handi

♦♦ bazkari

bazkarite

bazkarraldo

bazkaldu

033 Barkatu [6]

barkagarri

barkamenduskatu

barkazio

barkamen/barkamendu

barka eskatu

034 Barren [36]

barren

barrena

barrendegi

- barbildu

- barga

barrandatu

- barrandan

barne

barna

barrun

barruna

barrunbe

- barrundatu

barru

barruti

- barruki

barro

barre (!)

barregarri

bartz (!)

barzi (!)

bazpi

baso (!)

basagizon

basahiri

basajaun

basamortu

basarte

basetxe

basakaran

basurde

basaka

basoi

basa

baserri

baserritar

035 Bat [47]

bat

baka

baku

bakun

bakura

baño

baten bat

bateo

bate(t)an

batto

batu

batxo

batza

batzandu

batzu

bana

banaborratu

batzarre

bakan

bakandatu

bakandu

bakar

bakoitz

bedera

batbedera

bederakar

bederatzi

bederatzi hogei

bederik

bederen

ezperen

ezpererik

ezperetanik

bete

betegin

beteginzarre

ipete (!)

beti (!)

betibizi

betidanik

betan

bet-betan

gabe

gabezia

gabeko

gaberik

- barik

036 Bazka [4]

- mazka

- barrabaska

bazkatu

034a Bazter [2]

bazterretxe

037 Bedeinkatu [3]

bedeinkazio

bedeinku

038 Begi [30]

begi-belar

begiko

begiluze

begitandu

begitaune

begitazio

begite

begi-urdin

begizko

begizta

begiztatu

begizto

bekain

bekar

bekarai

bekatxo

bekoz/bekoz beko (!)

bekozko (!)

bekurunde

betezpal

betor

betortz

txibista

begi-nini

begitarte

begitartos

bekaitz

letagin

bekoki

039 Begiratu [5]

begirada

begirale

begiratzaile

begira

040 Behatu [8]

behako

beha

beharri

beharrazaldeko

beharri-belar

beharrondoko

belarrimotz

039a Beila [1]

041 Beltz [14]

beltz

beltx

beltzaran

beltzune

belztura

beltzurda

beltzuri (!)

bele

belabeltz

belapika

belatxiko

belaxaga

belatxinga

belatz

042a Belu [3]

belubegi

belumendu

042 Berandu [5]

berantarbi

berantu

berandatu

043 Berna [13]

♦♦ berna

bernadaka

bernazain

pernazkaka

bernazaki

hezur (!)

hezueri

hezurberritu

♦♦ belaun (!)

belaunaldi

belaunikatu

belaunika

belauniko

039b Bigira [1]

044 Bizi [18]

bixika

bizigarri

bizikide

bizinahi

bizio

bizitore

bizitza

bitxi

bitxidun

bitxilore

bitxikeria/bitxitasun

pitxikula

bizkor

piztu

arrapiztu

berpiztu

pizgarri

045 Borda [4]

bordaldu

bordari

bordariar

046 Bortitz [2]

bortizkeria/bortiztasun

047 Bortz/bost [22]

boskoitz

bosnotz

bostarri/bostarrika

bostoñaza (!)

bost-oilo

-bo

borobil

zazpi (!)

zazpi hankako atsoa

zazpi izarrak

zazpi lapurrak

zazpi-sugate

zazpi txitoak

zazporri

hogei (!)

berrogei

hogeiarte

hogeieratan

hogeietan

hogeitak/hogeitakaz/

hogeitaz

hogeita lau oreneko

048 Boz [11]

boz

boz apal

boz batez

boz nagusi

bozka

poz (!)

bozgune

pozarren

pozgatu

pozik

bozkario

049 Damu [4]

dametsi

damuari

damurik

050a Deitoratu [2]

deitore

050 Deitu [12]

deitura

dei

deiagora

deidura

deietan

deiez

deiadar

deiadar egin

deiadarren

deiadarroso

deitatu

051 Dolu [3]

dolamen

dolu ukan

052 Dorre [1]

053 Eban [15]

eban/ebaki

ebaki-belar

ebatune

epai-

epai

epail

epaile

epain

epaipide

epaite

epe

epatu

erabaki

hebain

ebatsi (!)

054 Ebatzi [2]

irabazi

055 Edan [16]

edan

edabe

edalontzi

edari

edateko

edatun

edaran

ardo/arno

ardanaska

ardanbusti

ardandegi

ardantze

arno-bustiño

- ardanburu

- ardangrina

mahatsardo

056 Eder [7]

edergailu

edergarri

ederretsi

ederrez

edertaratu

ederto

057 *Edin [26]

♦♦ *edin

-di

-din

jin

ediren/idoro

edireitze

jaiki

eraiki

jaio

jaiotari

jaiotza

jarraiki/jarraitu/jarrain

jarraika

jarraikai

jarrai

jarraio

♦♦ erion (!)

irion

irigoan

irioide

jario

darion

herio

heriotza

arerio (!)

anuerioak (!)

058 *Edun [29]

*edun

-dun

eduki

eraduki

*eradun

erauki

ukan

ukanduru

- ituten

heuragi (!)

ugari

ugaldu/ugaritu

ugaride

ugariez

ugarizta

jaun (!)

jaun eta jabe

jauntxo

jaunzor

jauregi

jauretsi

jabe

jabeandre

jabetu

jaundone

jaungoiko

jaungoikoarrengo

jaungoikoilo

jaurri (!)

059 Egosi [2]

ekosari

060 Egotzi [19]

ekoitzi

ekoizle

ekoizpen

eragotzi

eragozka

erauzi

erauzkin

jauzi

jauzkeiri

jauzketa

jauzki

jauzkidatu

jauzteka

jauzteketa

jauztikalari

jauzteko

jauztiri

urgatzi (!)

061 Egun [39]

egun

eguantz

egunabar

egunsenti

egurastu

egutera

- ekera

eguzari

eguzaro

eguazten

eguberri

eguen

egundaino

egundo

eguraldi

eguzki

eguzki-begi

ekain

ekaitz

eki

ekialde

engoitik (!)

iguriki

higuin (!)

higuindu

egubakoitz

ebiakoitz

uda

udalandu

udalen

udamin

udaro

daguenil (!)

udare (!)

udaretze

madari (!)

madaritze

malko2

malko1

062 Egur [18]

egur-belar

egurbide

egurketa

egurketari

egurtze

gurdi (!)

gurdibide

gurdigile

gurpegi

gursarta

gurtaker

gurtese

gurteskalla

gurtetz

gurtigun

gurtzil

gurpil (!)

063 Eho [44]

♦ eho

ehaile

ehoaldu

ehe

ehoki

eihera

ile (!)

ilai

ilain

ilede

iledi

ile-barban

ile-malta

ile-mamo

ile-munjaro

irin

irinbonba

irin-onedeki

birrin

birrindu

birringatu

ehun1

ehuna

ehunen

ehun-hosto

ehun2

ehule

ehundegi

- geun

ero1

eraiteka

- daragun

ero2

erasun/erotasun

haragi (!)

arakaitz/arakaizto

arakun

haragiki

harakai

harakin

harategi

aratuste

eraile

erail

064 Ekin [18]

ekin

akioan-akioan

akio egin

irakin

jakin1

jakiara

jakina

jakinduria/jakituria

jakintsu

jakite

jakiteria

jakitun

jakitus

jakiunde

jakile

jakin2

ide/kide (!)

ideko/kideko

065 Eliza [8]

eliza-aitzin

elizalde

elizari

elizate

elizaurre

elizkari

elizpe

066 Elur [5]

elur-luma

elur-malo/elur-maluta

elurrauso

elutsa

067 Eman [11]

emai

emaienak

bonbon

iramon

jaramon

maite

maitasun

maitazarre

maitatu

maitagarri

068 Eme [13]

emabatzarre

ema erdi, emerdi

emagin

ematxar

menatura

emakume

emasabel

emasabel-belar

emazte

emazteki

emeki

emekixe

069 Endore [1]

070 Entzun [5]

entzuerri

entzuez/ez-entzun

entzute

erantzun

156b Erori [1]

071 Erraz [1]

072 Erre [5]

errari

erregaldostu

erregarri

erresumin

073 Errege [8]

errege-bide

erregetxo

erregetxopit

erregexka

erretate

erretatu

erretegi2

073a Erregina [1]

074 Estakuru [3]

estakuruketa1

estakuru-mestakuru

075 Etsai [3]

etsai-beldurtzaile

etsaitasun/etsaigo

076 Eutsi [6]

euskarri

eustaga

*eradutsi

uste

ustekabe

070a Ezagun [14]

ezagun

ezauari

ezagun izan

ezagun-ez/ezezagun

ezagutu

ezaupegi

ezagupen

ezaupide

erazagutu

zauri (!)

zauritu

zorne

zorne-belar

- sorna

077 Eztei [4]

ezteiatu

ezteile

eztegu

078 Faltsu [3]

faltsatu

faltsakeria/faltseria

079 Fede [3]

fedatu

fedegabe

080 Festa [4]

bestaberri

bestale

festamu

081 Fidatu [6]

fidamen

fidantz(i)a

- fiat

fida

fidos

081a Fio1 [1]

081b Fio2 [2]

- fiodera

082 Gain [146]

♦♦♦ gain

gainbehe

gaineandu

gain-ihar

galatz1

galatz2

galeiho

ganboila

gando (!)

gandu2

gantxe

-gan (!)

-ga (!)

gaindi

gailendu

gaihendu

gandu1 (!)

gandutu

kain (!)

kinber

gimurzi

♦♦ ganga

gangatsu

gangaila

gangailen

- gingil

gargaila

gargailetara edan (!)

gargaildu (!)

- karkaila

gangarabil

♦♦ gangar1

gangar2

gangar3

gangarda

gangarla

gangarril

gandor

gandorki

gangor

♦♦ galdur/galdurru

gailur

gailurdiru

galdor

galdots

♦♦ gantz

gantxar

gantxarri

gantxirri

gantxoil

gantxuts

gantzatu

gantzero

gantxigor

gantzagi

gantzutu

gantxitu

gantzu

♦♦ igan/igo

igande

ikai

ike

nike (!)

iragan/igaro

iragaro

♦♦♦ garai

garaitiko

garbarei (!)

garaite

♦♦ garaitu

garaikoa

garaipen

garait

garaiti(a)

garatu

gara

garezur

garondo

gartzelai

garun

gaila/galia (!)

gailadi

galin (!)

garo1 (!)

garadi

garamar

garamendi

gareban

garopaite

garota

garo2 (!)

garasta

garastatu

♦♦♦ gari

galafari

galatz3

galaza

galbahe

galeper

galeze

galgorri

galots

galtxuri

galtzu

galza

garil

garitza

gari-zori

- garbeltxagi

- gargale

- garhi

- gari ‘garatxo’

egari (!)

egarsari

garagar

garagardo

garagarril

garagartzaro

♦♦ garbatu

garbai

garba1

garbi (!)

garbitoro

garbitu

garbitzaiki

garbizu-

♦♦ garbal

kalpar

♦♦♦ galdu

galarazi

galdumendi

galdura

galduro

galetsi

galgarri

galtzapen

kalte

kaltean

kaltiar

galendu (!)

galde (!)

galdatu/galdetu

galdera

galdegin

galdeitza

galdo

083 Gar [14]

gardostu

garkarastatu

garmendi

garretan

- gartu

egarri (!)

egartsu1

egartsu2

garratz

garlatz

garraxka-belar

garrazta

karmin

082a Garba2 [3]

garba3 (!)

garbaginen

082b Gartzeta [1]

084 Gatz [14]

gatzari

gatzartu

gatzil

gatzontzi

gatzotz

gatzagi

gatzaio

gatzatu

gatzun

gazi

gazitu

gazta/gasna

gazur

085 Gau [19]

gau

gau-enara

gauerdi

gau-hontz

gautxori

gaur

garbaindian (!)

gaurdaino

gaurgehiago

gaurgero

bart

bartanik

berdantza

afari

afaldu

afaloste

afari-iski

afariusi

bariku (!)

086 Gauza [2]

ezgauza/gauzaez

087 Gero [3]

geroengo

- gesu/gesi

088 Gibel [9]

gibel-handi

gibeleko

gibeldornu

gibelgorri/-ori/

-txorrotx/-urdin

gibelalde

gibelamendu

gibelatu

gibelondo

089 Gizon [12]

gizagende

gizaseme

gizaki/gizonki1

gizazalke

gizeli

gizonto

gizontto

gizontxo

gizonxkila

gizotso

izurde

090 Gor [44]

gor

gorraize

gorsortu

gorbizi/gorbezi

gormindu

gogor

gordin

gorri

gorrail

gorrara

gorrarats

gorrats

gorrikara

gorrina

gorringo

gorritarako

gorrizta

igorri

igorle

irten

urtento

aurtiki

aurtikikarika

aurtikilaska

jaurtiki

jaurti

igurtzi1

igurtzi2

igurdi/egordi

egortu/ekortu

golde (!)

goldarapo

goldarron

goldaspeka

goldatu

goldatz

goldatzaio

goldebat

golde-lur

golderna

goldeska

goldeuski

goldopil

goldenabar

091 Gorroto [3]

gorrotatu

gorrotagarri

092 Gose [8]

gosaia

gosailu

goseak

gosekil

gosari

gosaldu

gosari txiki

093 Gudu [5]

- guda

gudari

gudatu

guduka

094 Gutun/kutun [2]

095 Haitz [26]

haitz

haitzarte

haitz-buru

haitzulo

haitzurdin

haizpe

aitzur

aitzurketa

aitzurkulu

aitzurrotx

aitzurtu

aitzurre

aizto

aiztaga

aiztur

gaitz (!)

gaizkile

gaizkoatu/gaizkondu

gaitzi

gaixo

gaizki

gaizko

gaizto

gaiztofikatu

gaiztoto

gaiztotoro

096 Handi [71]

♦♦ handi

haandi

handiari

handientsu

handigaitz

handi-handilo

handikeria1/handikeria2

handiki1/handiki2

handikote

handikutun

handi-mandi

handios

handipot

handiskote

handitasun

handi-ttipi (-txiki)

handizuren

handurreria

hantuste

handitu

hantu

hanpatu (!)

hanpa

hanpurus

hanpurutu

♦♦ anitz

♦♦ hamar

hamarra

hamarren

hamartsu

hamartzuk

hamabost

hamahiru

hamaika

hamalau

hamarratz

hamasei

hamazazpi

hemeretzi

hemezortzi/hamazortzi

hamabi

hamabikatu

amaina

amaitu

amai

♦♦ aker

aker-aihen

akertzantz(a)

akelarre

aketo

aketiren

ahardi

ahardi-ordots

aharkela

arditx

artama

ahari

aharka

ahartzain

ahalusain (!)

ahartzartz

ahuntz

ahuntzar

ahuntz-erdara

ahuntz-hosto

ahunztika

ahuñe

antxume

antxumatu

auma

aketz

097 Hanka [1]

098 Haran [2]

aran

099 Harea [3]

hareatza

hare-harri

100 Hats [47]

♦♦ hats

hasperen

hatsalbotu

hatsanka

atsitu

- ats

arnasa

asaskatu

asti

astin(du)

astun

astun eman

atseden

atsedengarri

atsegin

atsegin egin

atsegingarri

atsekabe

atsekabada

haserre

haserretu

hausnar (!)

asaldatu

asalda

asaldu1

asaldu2

asaldura

♦♦ hasi

hasikin

hasmenta

hastapen

haste

hatsarre

haskari

♦♦ ase

asera

aski

asko

asko (den) adina/

asko (den) adinbat

aspaldi (!)

aspaldian

♦♦ atso (!)

asotza

atso-lor/atso-lorreta

atso-palaka

atsorio

atsotitz

101 Hatz [103]

♦♦ hatz

atximixka

atximur

atzazal

atzoskol

azarkatu

azkazal

azazkuilu

azazkar

azkordin

azkura

aznarru

azpantar

hatz-belar

hazpegi

haztamu/haztamuka

azarri (!)

atzeman

atzo

atzodanik/atzoganik

atzo zortzi

azken

azkendu

azken fin

aztal

aztapo/oztopo

hazta1

atzapar

ama birjinaren atzapar

atzaparkada

atzaparrada

atzaparta

aztapar

aztaparkin

aztapar-kosko

aztaparretaratu

atzamar

atze1

atzelari

atzera

atzetik

atzigar

atziri

atze2

atzerri

atzetu

atzen

atzena

atzendu

atzeren

atzitu

atzipe

atzipetu

atzipio

atxilotu

atxilo

azpi

azpiegatz

azpierre

azpikotzatu

azpiola

azpiratu

azpigun

azpimamula

azpin

azpitroila

azpizorri

azpizun

aztarren

aztarna

aztertu

aztarrondo

aztartegi

aztarkada

azterka

azterri-

aztarrika

aztakarra-

behatz

behatzarri

behaztopa

behaztopa-harri

behazun (!)

♦♦ hazi

azatz

hazaita/hazama

hazikuren

hazil

hazizurri

hazkor

hazmendu

hazkurri

hazta2

azaro

azkazi

aztura

azkar

azkarrara

azkor

azti

aztiatu

aztinantza

aztu (!)

102 Hauts [16]

hauskara

haustarri

haustegi

hausterre

haustiatu

errauts

errautsi

hauspo

hauspogile

hauspogin

hauspotegi

hautsi

ausiabar

hautsi-mautsi

haustura

103 Hezi [32]

hezi

heziez

heziko

heztiri

hezkur (!)

ezkurbeste

ezkurdi

ezker (!)

ezkerdo

ezkerret

ezki (!)

ezpel (!)

ezpeldi

ezpeleta

ezpelko

ezpeltsu

heze

ezo

heztul (!)

ezti

eztimetxa

eztitu

ezko

erle

erlabio

erlakizten

erlanbo

erlaro

erlategi

erlauntz

erle-belar

erle-txori

104 Hil [30]

♦♦ hil1

ilbeltz

ilegun

ilull

hilabete

ilargi

ilargi-jo

ilargi xuri

iretargi

ilaski

ilaskiara

ilen

ilun (!)

ilunabar

ilunantz

ilunbe

ilundiri

ilunetan

iluntze/iluntziri

♦♦ hil2

hilarri

hildumatu

hiliki

hilkarre

hilotz

hiltzeka

ilor

ilorta

irol

xiroldu

105 Hoin [17]

hoin

oinatz

oindagora

oinorde

oin(t)uts

orberatu

orbi

orbide

orkoi

orkatila

orpo

ortuts/ortoz

ortustu

ortutsik/ortozik

ohondikatu (!)

ondiko (!)

ondikatu

106 Hor [58]

hor

hordi

hordi arrail

hordi-lapa

hordi sats

hori

horail

horasta

horats

horikail

horika

horikara

horixka

horixkara

horixko

ohara

ohalano

oratu (!)

- olagarro

ozar

hortz

hortxikatu

hozka

hozkada

otso

otsalarre

otsatz

otsoko

otsorpo

otsozulo

otsail

ozpin1

ogi

ogi-azpiko

ogiketa

ogitu

ogituko

okin

okuntza

otamen

otarre

otordu

otron

otsein

oturuntza

otzara

ogigazta

okaran (!)

ope

opeil

opil

opilarinzada

opildu

opildura

opil egin

opilkan ibili

opilteria

opil-zulo

107 Horma [2]

horma beltz

108 Horri [9]

orbel

orrikara

orriketa

orril

orriratu

hosto

hostaila

hostoil

109 Hots [15]

hosdun

hotsandu

hotsarka

hotsean

hots egin

hots eman

hotsemateko

hotsendu

hots-hots

hotsidako

ospe

ospatu

ospetsu

110 Hur [87]

♦♦ hur1

ubera

ubide

ubil

uhain

uharri/uharritza

uholde

uraga

uraska

urats

ur-begi

urketa1

urketa2

urmael

urmariatu

urziri/urziritu

uzabal

idol

idor (!)

idorberi

idorsitu

izotz (!)

izotz beltz

ubel

ubelori

ubeluri

ugaraxo

uhadera/igaraba

uhaitz

uhalde

uhar

uharte

uhin

uhin-harta

urdin

hibai

ibai-ondo

hidoi

idoieta

idoiztatu

ibar

ibar-buru

ibarjaun

ibaso (!)

ifar/ipar

ipar-arraka

iparbiso

ibi

ibiri

ibitu

ibide (!)

ipurdi

ipurdiko

ipurtats

ipurterre

igel

igel-kaka

igeri

legen/negel (!)

legenar

legentziar

ugera

uher/uger

uherlo

urte

urtabe

urtarril

urtats

urtaur

aurten

aurtemein

aurtemeindan

geurtz

♦♦ hur2

hurbil

hurko

hurran

hurren

hurrendu

hurrenkin

hura

urrun

urrunean

urrundanik/urrundik/

urrunetik

urruneko/urrungo

urruti

urrutiko

111 Hur3 [6]

hurdi

hurto

hurritz

hurritze

hurrizti

112 Ihes [2]

ihesi

113 Ikatz [5]

ikatz-xori

ikazkin

ikaztegi

ikaztobi

114 Iloba [6]

arrailoba

biloba

ilobaide

ilobaso

ilobatxo

093a Ingude [1]

115 Inguru [9]

ingurina

ingurumari

inguru-minguru

ingurune

inguratu

ingura

ingiraun

ingura-mingura

116 Ino [25]

♦♦ ino

- zainezo

oñon

iño

♦♦ inotsi

eusi

inarrosi (!)

erauntsi

erauntsios

erausi

erauskidatu

erasi

eraskitz

erasia

eresi (!)

erosta (!)

herots (!)

♦♦ euskara

euskalari

Euskaltzaindi

euskaldun

euskal herri

euzko

euzkadi

euzkotar

117 Itxura [5]

itxurant

itxurantza

itxurga

itxuroso

118 Izeba [2]

izeko

119 Izter [9]

ixtaklok

iztai

izter-aran

izter-barrabil

izter-sagu

izterbegi

izter-lehengusu

zizter

058a Jainko [8]

alajainkoa

jainkoaizun

jainkoar

jainkoaren izeneko

jainkoaren oilo

jainkosa

jainkot(i)ar

007b Jarri [4]

jarkatu

jarki1 (!)

-da-

063a Joan [8]

goaia

goazemak, -zu, etab.

joaera

joaira

joangarri

johan

eraman/eroan

156a Jori [2]

gori (!)

120 Josi [7]

jostalari

jostorratz

jostun

erosi

arrerosi

erostun

121 Jostatu [4]

josta

jostailu

josteta/jostaketa

086a Kausa [1]

122 Ke [5]

keatza

kebera

ketan

keztatu

123 Kendu [3]

-ge

-ke

124 Keru [4]

kindu

kino

kirats

125 Kirol [2]

kirolzale

126 Kristau/giristino [5]

kristautu

kristaunde

kristautasun

127 Kutxa [4]

kutxabalda

kutxatila

kutxot (!)

128 Labur [14]

labur

laburto

lau

laudardu

laumutur

lauhortz

lauoineko

laurgitu

lauridikitu

lauzka

laborri

laurden

laurdenegu(n)

laurdenkatu

129 Lagun [10]

lagunabar

lagundi

lagundu

laguntza

alargun (!)

alargun-belar

alarguntegi

alarguntsa

larunbat (!)

130 Lahar [15]

ardui

asu

asuar

lahardi

lahartsu

lahartza

larrakitu (!)

nahasi (!)

nahas-mahas

nahaspilatu

nahaste

nahaste-borraste

nahasteka

nahastela

131 Laino [1]

132 Landa [3]

landaburu

landetxe

132a Lander [2]

landerbeso

133 Lapur/napur/ñapur [4]

lapurren

- naflatu

- lapar

007c Lar [5]

larretan

larregi

larregitxo

larri

007d Larre [9]

larrapo

larratz

larrazka

larre-ote

larretxeki

larrain

largana

larrazken

134 Lats [5]

laster

latsa

latsarri

latsatu

135 Lehen [8]

lehenago

lehenbailehen

lehenbizi

lehenengo

lehenetsi

lehengo

lehengusu

136 Leinu [2]

leinargi

137 Lor [4]

lorratz

lorrin

lortu

138 Luze [5]

luzanga

luzamen/luzamendu/luzapen

utzi

uzten

139 Madarikatu [4]

madariku

madarikatutasun

madarikazio

140 Maiatz [2]

arramaiatz

141 Mairu [1]

142 Maiz [2]

maiztu

143 Maizter [1]

144 Makila [4]

makila-dantza

makilazo

- makulu

145 Mesede [1]

146 Min [20]

min

mingar

mingots

min hori

minte

mikatz

mihi (!)

miazkatu

miaztu

mihi-luze

mizto

mingain

mintzo

mintzaide

mintzaira

mintzaraje

mintzatu

mintzatzaile/-zale

mintzuru

mintz (!)

147 Muga [3]

mugarri

mugaz

148 Murri [5]

murrika

murritu

murritz

murriztu

149 Mutil [7]

mutildu2

mutilzahar

mutiko

mutikozutu

- putiko

mutildu1 (!)

169a Mutio [1]

150 Nar [16]

nar

nardeka

narras (!)

narraseko

narras eta barras

narraski1

narrastaka

narrasti

har

hartzar

harjo

harro

harrokeria

harroputz

harrotasun

harroxko

151 Nazka [2]

nazkatu

021a Neba [1]

152 Negar [8]

negarbide

negargarri

negar-ibar

negar-malko

negar-ontzi

negarti

negar-xopin

153 Negu [4]

negu-azken

neguta

nekaitz (!)

154 Neke [8]

nekaldu

nekez

nekoso

nekatu

nekaporratu

nekazale

nekazari

155 Neska [11]

neskako

neska-senti

neskaso

neskatxa

neskazahar

neskuts

neskame

neskatila

neskato

neskenegun

156 Odol [6]

odoletan

odolgiro

odolki

odoloste

odoluri

157 Ohore [4]

ohorable

ohorailu

ehortzi

158 Oihan [5]

oihanbide

oihantsu

oihantxo

oihartzun

159 Olio [3]

olio-edale

olio-mixar

160 Orain [10]

orain

oraindi(n)o

oraindo

orainga(i)no

orainganik

oraingino

oraino

oraindaino

orast

arestian

161 Ordu [5]

orduanda-

ordulari

orduan

orduango/orduko

105a Orein [1]

162 Oren [1]

105b orkatz [2]

orkazka

163 Oroit [5]

oroipen

oroitzarre(n)

oroitu

oroituki

047a Ortzi [16]

ortots

ortzaizki

ortzantz

ortzikara

oskarbi

oskorri

ostantz

ostarku

osteleuri

ostr(e)ilaka

ortzadar

ortzegun (!)

ortzirale

ozpin2

ozpinarri

109a

164 Oste [8]

osteango

osteiren

ostera1

ostera2

osterantzean

osterengo

ostendu

165 Otu [3]

otu

otoitz

otoi

166 Paradisu [1]

167 Polit [3]

poliki

polito

168 Portu/bortu/mortu [2]

bortubete (!)

169 Putzu [2]

zupu

170 Sabel [7]

sabelaldi

sabeldario

sabeldarraio

sabeldu

sabel-zorri

sabelzuri

171 Sagar [15]

sagar

sagar-amun

sagardi

sagarko1

sagarkoatze

sagar min

sagarpe

sagartegi

sagarteka/sagarteko

sagartruxa

sagartze

sagardo

sagasti

sagastarro

sagarroi

172 Sagu [14]

sagu-belar

sagutxo

sagu-txori

saguzar

satain

satandere

satartera

satero

satitsu

satitz

satsuri

sator

sator-lan

191a Sano [1]

173 Sari [8]

saridun

saripeko

sariztatu

saldu

salmenta

saltun

saltzapen

174 Sarri [6]

sartu

arrasartu

sarbide

sartzai(k)era

sasi (!)

175 Sen [36]

sen

senaera

senar

sein/sehi

se(i)nge

seinzain

sehaska

sei

seietan

seilaste

seira1/seira2

semai

sendi

sendo

sendatu/sendotu

sendoro

sendagaila (!)

sendor

- sendor ‘sorta’

senide

senidetzako

senikera/senitera

senikide

seniparte

seme

arraseme

seme bakoitz

semeizun

semesazan

semeso

semetxo

semetzako

seme xatsi

semebitxi

semeder

176 Solas/jolas [1]

177 Sor [25]

sor

sordun

sor egin

sorgor

soraio

sorgin (!)

sorgin-afari

sorgineria/sorginkeria

sorgin-oilo

sorgintzu

sori1

sori2

so (!)

sorotsi (!)

soin

soinegi

soineko

soinera

soingainta

sorbalda

sorbeltz

sorka

sorta

- txortan

sortu1 (!)

178 Su [27]

su

sugina

suhalama

suhar1

suhar2

suhartu

sumur

surtan

sustatu

sutegi

sutopil

sutsu

sutunpa

subil

sugar

sugarastatu

su garastegi (!)

sugate

suhats

sukalde

sukar

sukarretan

sukartu

sute

suhi (!)

susper

suspertu

178a susperro [1]

179 Titi [5]

titiburu

titidor

titika

titizulo

180 Trebatu [4]

trebe

trebantzia

trebezia

181 Tresna [3]

tresnatu

tresneria

182 Txakur [3]

txakur-amets

txakur-hizkuntza

183 Txiki/ttipi [7]

tipito

txikillin

txikirritiko

txikitan/ttipian/xipitik

xipitasun

txiker

184 Tximista [2]

tximistarri

119a Txistor [4]

txistor-mistor

txistorka1

txistortoki

185 Ume [8]

umazi

umegin

umerri

umetu

umoi

umontzi

kume

186 Umil [3]

umildade

umildantzia

187 Urratu [6]

urre (!)

aren borz urrea

urretxindor

urreria

- urre gorri

188 Urri1 [6]

- urritu

urri2

urriada

urrieta

urril

188a Urriki1 [9]

errukien

urrikarri

urrikimendu

- erruki

urrikari

urrikalde

urrikarizti

urrikalmendu/urrikaltasun

188b Urririk [1]

189 Ustel [1]

190 Uxatu [4]

uxaka

uzarka

- oxatu

006a Uzta [6]

uzta-hurrondo

uztail

uztalda

uztatu

- uztargi

191 Xahu [1]

192 Xedatu [3]

xede

zedarri

193 Zabal [4]

zabalera

zabaltza

- platuxa

003a Zabor [1]

194 Zahar [19]

zahar

zahardade

zahar-kume

zaharreria/zaharkeria

zahartegi

zahartza

zaharzutu

zar

zarki/xarki

txar

ttar

tzar

zahagi (!)

zahagi-azal

zahagi-dantza

zahako

zahato

zahatoki

zahatondo

195 Zama [1]

195a Zamari [4]

xamarinko

zamalgende

samalda (!)

196 Zehe [11]

zehe

-xe (!)

xehe

xehatzaile

zeharo

zehatu

zehatz

zehume

zehar (!)

zeharbide

zeharrola

197 Zeru [1]

198 Zirol [1]

199 Zor [1]

199a Zori1 [6]

zoritu

zolda

zoldatsu

zoldi

zuldar (!)

199b Zori2 [12]

zorion

zorigaitz

zoriz/zorizko

txori

txolarre

txolarte

txoriburu

txori-gerezi

txori-herri

txorimalo

txoritegi

200 Zur [207]

♦♦♦ zur1

zuhandur

zuhari

zuharotz

zuhirin

zuhoi

zurbil

zurgin

zurmindu

zurorda

zurtu

zurzai

sustrai

zubi

Erromako zubi

zubi-buru

zubitu

zubitxo

zurda

zurdapal

zurdapila

zurdatz

zurduntzi

zuri

xurikin

zuhail

zuriko

zuringo

zuritu

zurubi

zuzen

zuzenez1/zuzenez2

zuzter

zoro (!)

zorabiatu

zoragari

txoro

zuhaitz

zuhaizti

zuhain

zuhain madarikatu

zuhaintze

- zumai

zuhamu

zume

zumaka

zumaki

xume

zumalakar

zumelika

zurkaitz1

zurkaitz2

zurkaitz3

zurrun

zurrunbilo

zurrunga (!)

zurrungaka

zurtz

emazurtz

haurzurtz

umezurtz

- zirotz

♦♦ zuntz

zumar

zumardi

zumarreta

zumarrondo

zundo/zungo

zunzi

zuhur

xuhur

zur2

zoegi (!)

zoegierez

zuin

zunatz

zegun

zuzun

zuntzun (!)

♦♦ zut

zutagoi

zutari1

zutari2

zutegi

zutigar

zutik

zutoin/zuntoi (!)

zutun

zutundu

zutunik

♦♦ zulo/zilo

zilanga

zulakaitz

zulanpo

zulazaki

zuloka1

zulu-mulu

zumitz

zizpahe (!)

zumitzari

zurkun

zurtoin/txorten

zikoitz

zukoitz

zimel

zumel

zubeltz

♦♦♦ zi1

zi2

zinkor

txingar

pindar (!)

xingar

txinparta (!)

txistin (!)

txingor

txirgora

zimur

zimurdikatu

zimurta

zimurtzi

zimiko

♦♦ zikin

zikintza

zidor

zidor-zumaka

bide-zidor

zigor

zigorbide

zigorda

zigorrada/zigorradatu

xigor

xigortu

zibo (!)

ziburu (!)

♦♦ zil

zilaga

zilbor

zilbot

zilko

zilegi

zilegi-baso

ziletu

zilar (!)

zilarbizi

zilargin/zilargile

- zilar zuri

♦♦ ziri

zirigaizto

zirika

zirikada

zirikaga

zirikaka

zirikando

zirikari

zirimiri

ziririku

zirizpiut

xirgil

zirkin (!)

zirpil

zirto

zital (!)

ziztrin (!)

zipotz

- bipotz

txirbil

txirlora

zirin (!)

zirinbio

ziringa

zirimola (!)

txirimilo

zirpitz (!)

zipitz

zirtzil

pirtzil (!)

zirtzikatu

xirtxifrikatu

zirtzilu

zintz (!)

zintzaiki

zintzil

txintxiliz

zintzilik/zintzilika

zintzilikari

zintzilikario

zintzilikatu

zintzilikotz

zintzilizka

zinzili

txintxa (!)

zintzarri (!)

zintzur (!)

zirt (!)

zirt edo zart

zirt-zart

zirti-zarta

zirta (!)

txirta

♦♦♦ zin

sinestatu

sinetsi

zindo

zinegotzi

zintzo

su. Hitz honen azpian su, suhi eta susper sarrera-buru nagusiak bildu dira. Su-ren azpisarrera modura subil, sugar, sugarastatu, sugate, suhats, sukalde, sukar eta sute daude. Susper-en azpisarrera modura, suspertu.

Proposaturiko familia honetan, eragozpen formalik gabe lot daitezke sarrera-buru nagusiak. Suhi ere familia honetan kokatzeko, esanahiaren aldetiko xehetasunak dira argitzekoak, hitzaren motibazio antropologikoaren bila.

su (xiii.-xiv. m.: DocArtaj [Elvira Suberria]; ik. suhi eta akit.). ■ Hitz orokorra. Suan erako formak ekialde zabalean erabiltzen dira gehienbat, eta sutan erakoak, aldiz, erdi-mendebaldean;[1] surtan erakoak bizk., gip. (jad. IbargC) eta Voltoire eta EtxZib-engan aurkitzen dira (ik. behean). Sur aldaeraren adibide esanguratsua izan daiteke Leizarragaren hau: Iainkoaren glorifikatzera sur behar dugu, eta bethiereko gure desir guziak fin hartara beha egon behar dirade; ‘gogo bizi’ edo antzeko zerbait esan nahiko luke (konpara bedi Belap-en adibidearekin, gure salbatzeko sü handi baziala). Suia/süia forma mugatuak bnaf. eta zub. ageri dira, Etxeparegandik hasita.

Berezko eta irudizko erabilerak ditu (ArrasErrek suak erre azala, Etxep urhe hunak behar dizi suian unsa purgatu, JElizalde estomaguaren suan, Materra zure amorioaren sua, OihAtsot odolak su gabe diraki, Belap gure salbatzeko sü handi baziala, AgirAst betiko surtara). ‘Azaleko pikorta’ adierazteko ere oso zabaldua egon da.

□ Erdi Aroan, Artaxoakoa da lehen lekukotasuntzat jo dugun Suberria, eta “fuego (hogar) nuevo” itzultzen du Mitxelenak (1969b: 48); itxuraz deitura berarekin, cf. Sancho Sumberria, Miguel Sumberria (PobNav 1330) eta Garcia Sumberria (PobNav 1366), guztiak artaxoarrak. Esanguratsua izan daiteke sudurkaria berreraikitzeko.

Lehenagokoa izan liteke peçam in Seuteguia (SJuan ~1252), sutegi-ren adibide baldin bada. Cf., bestalde, Sugarteguieta (LibRub xiii. m.) eta lehenagoko gomic sugabarra (SMig d.g., xii. m.; Sugaharra eman ohi da), baina hauek azken buruan suge-ren adibideak dira, Mitxelenaren iritziz (1971b: 255-257). Honela, zail da esaten horietarik den Sancho dit Suguar (OnomNord 1381), ala suhar ‘kartsu’ dagoen hor (ik. sugar). Hitzaren adibide garbiagoa izan daiteke Mingonin de Subieta (OnomNord 1399), Suhobieta baldin badago hor; cf., bestalde, Martin de Suquiasu (ArchMarq 1490), Sukia-ren adibide baldin bada (hitzaren adibidetzat du Mitxelenak deitura hori (19733: 150)).

Horrela azaldu dira, orobat, Iohan de Sumendiaga (ArchEib 1494) bezalakoak, baina baliteke asu ‘sasi’-ren adibide izatea: Catalina de Sumendi izenaren ondoan, cf. Juan Çuri de Asumendi (VecVizcII 1514), eta, lehenago, Asumendi (ArchLeqI 1334).

Akitanierazko svtvgio/svhvgio jainko izenean su egon daitekeela aipatu izan da, bestelako aukerak baztertu gabe (FHV 420, Mitxelena 1961g: 202, OnomAquit §615).

sugina ‘sukaldearen zola’: Ax (labe gori beroan, sugina gogorrean); badirudi izenari lotu zaiola -a artikulua; esanahiari begira, pentsa liteke -gain dagoela, diptongoaren bakuntzearekin; agian ez da erabat baztertzekoa -gin atzizkia egotea; *su-egina dela uste du Harrietek.

suhalama ‘gar’: Belap; gask. hlãma ‘gar’ eta halamá ‘gartu, suak hartu’-rekin lotu behar da bigarren osagaia (FEW 3, 599b, 600b, flamma); ik. sulama.

suhar1 ekialdeko hitza; EtxSar (kapitain hagitz suhar eta balent hark); atzeranzko osaeraz azal liteke, suhartu-tik; bestela ez legoke argi zer sintaxiren araberakoa litzatekeen su + har moduko osaera bat; ik. halaber sukar.

suhar2 ‘ipurtargi’: Azk (erronk.: suãr); su + har (zomorroa).

suhartu Oih (bihotza suharturik); ekialdean ageri da, batez ere igaitz.; cf. hedadura handiagoko su(a) hartu: Pouv (belharrak sua hartzen du), frBart (etxiak su artuta) eta suak hartu: EtxZib (ustekabe harturen du suak mundu guztia); su + hartu; itxuraz suhar-tu baino egokiagoa, ik. suhar1.

sumursümurra, braise” Géze; bigarren osagaia gask. mo(u)r(t) ‘hila’ izan liteke, izenondo gisa ere erabiltzen dena, ik. Palay s.v. mourt eta mor(t).

surtan IbargCsurtan quiere decir ‘en el fuego’”, Volt (bikia surtan, “geme au feu”), EtxZib (surtarik delira dezan kharrez inguratua), Ubill (infernuan beti surtan erretzen); arkaismo lexikalizatua, mendebaldean gaur arte iraun duena eta ekialdean XVII. mendeko zenbait testutan (usuago den suan-en ondoan) dokumentatzen dena; sutan modernoagoak bestelako balioak ditu, hala nola ‘garretan’.

sustatu ‘sutu, bizitu, bultzatu’: Pouv (suz-), Xurio (zure amudioz sustaturik); Lopezek usustatu darabil (amorioz erre edo usustatu); osaeraz *su-z-ta-tu, apikariaren aldeko asimilazioarekin, cf. behean sutatu, instrumentalik gabe; ez dago argi nola esplikatu behar den usustatu aldaera.

sutegi ‘arragoa’: “entre la fragoa o suteguia” (ZestBurdin 1527), Ax (errementaldegian, harotzaren sutegian); ‘sukalde’: OihAtsot (horak suthegian); goiko Seuteguia-z gain, cf. Spolssuteguia (OnomVasc 7 1486), hau ere arazoekin.

sutopil Materra; su-opil ez ezik, sukopil ere badago, eta baita surtopil eta sustopil ere; Mitxelenaren ustez, *suko opil-etik azal daiteke sukopil aldaera (FHV 248); badirudi asimilazioz azaldu behar dela txistukaria sustopil-en, sus- < sur-; surtopil-eko -t-rako, ik. sukalde.

sutsu Harrt, Mogel (arro, sutsu ta aserrakor); cf. Suchuportillua (EslabTop 1588), atzizkiaren balio apur bat ezberdinarekin.

sutunpa “cañones de artillería”, “pieza de artillería”, “culebrina, pieza de artillería”, “espingarda” Larm; Larramendik asmaturiko eta aitorturiko hitz bakanetarik, cf. halaber godari; badirudi onomatopeia bat erabili zuela bigarren osagairako, cf. Mogelen sutaunpa aldaera.

su-arma (Larm, Mogel), su-arotz (‘errementari’: EtxZib (suharotz)), suburu (“chimenea” Arak (gip.)), su-egur (RS [iausi din ezkurra oroen su egur]), su eta gar (Haranb [gure ganako amorioz su eta khar ditxetzula]), sugai (‘erregai’: Ax [eltzeari… sukhaien gutitzea]; ‘pospolo’: Harr; “carga de escopeta” Larm; “inflamable” Larm, Pouv (sukhai; baliteke sukhoi-rekin nahasi izana)), sugarri (‘sugai’: Lizarg (sukárri); “incentivo” Larm (sukarri); ‘sukar’: Lizarg (sukarri); ‘kitzikagarri’: frBart; herskariaren xehetasunetarako, ik. sukalde), sugin (Larm (suk-), BMogel [erremienta sugiñekin]; herskariaren xehetasunetarako, ik. sukalde), suharri (Pouv, Lizarg; sutarri ere badago han-hemenka, ik. sukalde), su-hauts (‘bolbora’: Larm, Mogel; sutauts Larm, Iturr; ‘errauts’: Artxu), su-hazi (Lopez [bekatiaren su-azia]), su-inar (EtxZib), sukari (‘sugai’: Xurio), sukoi (Ax [sua lotzen zaie, zeren sukhoi baitira, ihar baitira]), sukor (Larm, Mburu [bere pasione sukorrak]), sukune (‘sutondo, supazter’: Mendig [< sut-/su’- + gune, ziur aski, eta ez su + une; ik. sukalde]), su-lama (‘gar’: Leiz (su flama), Gaszar (su-lama); ik. goian suhalama), su-leize (Mburu [sulezeko etsai amurratu guziak]), sumin (Pouv; sumindu EtxZib), sunahi (‘sugai, sukoi’: Azk/Izag AranOñ (bizk.)), supazter (Leiz (su bazter), Monho (supazter) [< sut-/su’- + bazter, ik. sualde]), supe (Gaszar [errerik hemen supean]), su-pindar (Lopez), supizgarri (Ax (su pitzgarri)), sutaitzin (Zalgiz [zer dio suthundokoak? zer baitio suthaitzinekoak]), sutantz (RS [otsailean aldiz eguzkitan, aldiz sutanzean]), sutaratu (Mburu (surt-)), sutatu (‘sutu, piztu’: Salab, Laphitz [bere hitzaz berotzen ditu, sutatzen ditu]; ik. goian sustatu), sutoki (Urte, JEtxep), sutondo (Zalgiz [zer dio suthundokoak? zer baitio suthaitzinekoak]; sutondo OihAtsot; su-ondo Hbarren, EAEL (gnaf.); sutondo orokorra da, su-ondo erdi-ekialdean ageri da), sutto (Lizarg), sutu (Ax [goritua eta sutua zaudenean]), sutxo (Larm, Astar (-txu)), suzko (Leiz [suzko habeak bezala]). Cf. egartsu1, jo eta su, labesu

► Hainbat argudio bil daitezke su baino zaharragotzat jotzeko sur aldaera: (1) gutxi dira CV egitura duten euskal hitz ez-gramatikal zaharrak (cf. ke); (2) antzina aski eremu zabalean zegoen zabaldua sur (bizkaieratik hasi eta lapurtera arte, gutxienez; bestela, erdi-mendebaldeko berrikuntzatzat hartu beharko genuke; ik. eratorrietan surtan); (3) gnaf. surtopil bezalako aldaerak hedadura zabalduago horren lekukotzat har litezke (surbil-ekin bestelako arazoak egon litezke, ik. subil), cf. orobat Mburu surtaratu; (4) hitzaren forma zaharra genuke Leizarragaren adibidean (sur behar dugu), predikatibo moduan edo gordea —hor ere modu arkaikoan—, eta esanahi berezi batekin.

Horretaz gain, aintzat hartzen baditugu Erdi Aroko Sumberria deiturako artaxoar ugariak (ik. goian), *sun aitzinformara ere irits gintezke; orobatsu egin dugu zur-en kasuan, *zun berreraikita (dardarkari bakuna du hitz horrek). Sudurkaridun forma horren alde egingo lukete zenbait eratorriren aldaerek: suhats-en sumats aldaerak, subil-en sunbil-ek, etab.; ik. halaber suhi.

Zaharrena sur izanik, elkartuetako su- aldaera ugaritik azaldu beharko da su. Dardarkariaren izaera bortitzaren alde egin lezake zub. egoteak, baina baliteke, besterik gabe, dardarkaria galdua izatea su > gertatu zenerako; ez dago argi hitzarekin lotu behar diren bazt. -sur eta surrean ‘bila’. Hauetan dardarkari bortitza azaleratzen da, baina horixe da espero dena polisilaboetan.

Oro har, zailagoa da dardarkaririk gabeko formatik abiatzea, ez bailegoke azalpen errazik amaierako -r azaltzeko (ez dirudi erakusleetako ha/hark modukoak aintzat har daitezkeenik hemen).

Esanahiaren aldetik, pentsa daiteke Mitxelenak Erdi Aroko Suberria-n ikusten duen “fuego (hogar)” inoiz orokorra izana dela; sugate-k eta sukalde-k ere badute adiera hori, eta ik. bestalde suhi.

subil (xubil 1559: NatVasc [Eneco Sanz, Xubill, bastero]; ~1715: Barrutia; sunbil 1717: LéxNavI; ik. Erdi Arokoak). ■ Hitz zabaldua (bizk., gip., gnaf., bazt., bnaf., zub.). Aldaerak dira subil (bizk., gip., zub.), sugil (gip., gnaf.), suil (bizk.), sühil (zub.), sühüil (zub.), sunbil (gip.), sungil (gnaf.), sunpil (TomAgir), sumil (bnaf.), supil (bizk., gip.), surbil (Astar), soil (bnaf.), eta, z-rekin, zubil (bizk.), zupil (gip.), zunbil (gnaf., bazt.), zumil (bnaf.), zunpil (gip.) eta zurbil (ADonostia); hasierako sabaikariarekin, lehendabiziko lekukotasunaz gainera, xunbil aldaera (gnaf.) dago (cf., gainera, aezk. Xubilaro).

Esanahi ohikoena ‘enbor’ da, bereziki sutondokoa, eta maiz Gabon-gauean jartzen denaz esana (Barrutia egin eginik aren gorputza Natibitate subila, Mburu gain orrelakotik amiltzen den zunbil andi edo zur edo aitz biribila, Astar (franzesak) dagoz geldi geldi subil bat eginik). Beste adierak dira ‘goldean jartzen den egur-zatia’ (Azk/Izag (bizk., zunpil gip.)), ‘egurrezko eserleku’ (Azk (bizk.)), ‘gainean ebakitzeko egur puska’ (Azk/Izag (bizk., xunbil gnaf.)), ‘mulko, bultu’ (ArreseB), ‘bultu, tailu’ (Izt), ‘leraren zolako egur’ (Azk sunbil (gip.)), ‘etxe-zolako zureria’ (Althabe (zub.)) eta “pièces de bois sur lesquelles reposent les barriques” (Lhande sühil, sühuil (zub.)).

□ Erdi Aroan, cf. agian Miguel Survill (MerEst 1427). Orobat ez dago argi hitzaren adibide den Nafarroako Sunbilla herriaren izena: cf. villa de Sunbil (AGNComp5 1291), lehenago Husumbil (AGNComp2 1280). Are lehenagokoa da Aragoiko “in uilla [Be]nascu in loco ubi dicitur ad Subilla” (ColObar ~1015). Agian ziurxeagoak dira Subilerreca (ArchElgoi 1452) eta Juan Peres de Subileta (ValladVizc 1486); cf., bestalde, Arabako Susumbilgo Yturriondoa (ArchBar 1478). Sunbil aldaeraren lehen lekukotasun gisa jarri dugun horri dagokionez, “tronco que llaman sumbil, para la noche de Navidad” dakar agiriak.

subil-aizkora (‘aizkora handi’: Azk (bizk.)), subil-arrats (‘Gabon-gau’: soila oats AEtxaide (bnaf.)), subilaro (‘Eguberri-gau, Eguberri’: Suhilaro Duv; Subilaro Azk/AEtxaide (lap., aezk.), Orixe; Xubilaro CEEN 1971 (aezk.); Sunbillero AEtxaide (gnaf.); Subilaro-egur Azk/Barand (aezk.)), subil-harri (“piedra del fogón” Azk (bizk.)), subil-egur (“tronco o tizón de Navidad” Iribarren (gnaf.)), subil-ondo1 (“leño pequeño” zubilondo Añib; cf. ondo ‘kondo’), subil-ondo2 (‘sutondo’: EAzk), subil-oste (‘egurtegi’: Azk (bizk.)), subil-txondor (‘egur handiz osatutako txondor’: subil-txendor Izag (bizk.)).

► Mitxelenak su-ren eratorritzat du 1967an (“sería mejor dejar aparte subil ‘tronco junto al fuego’, que procede más bien de su ‘fuego’” 1967c: 607), nahiz eta Apellidos Vascos-en zur-en azpian sailkatzen duen (Mitxelena 19733: 170). Berez, badirudi errazago ulertzen dela zur-en eratorri moduan —batez ere sutondoarekin zerikusirik ez duten adierak gogoan hartuta—, ‘zur biribil’ esanahiarekin eta, hala balitz, su-ren nahasketaz azaldu beharko lirateke s- aldaerak. Aitzitik, ‘su ondoko (zur) biribil’ gisa interpretatuko bagenu, zur-en gurutzaketaz azalduko genituzke z- aldaerak; aukera honen alde, ohar bedi ‘sutondoko enbor’ dela hitzaren adiera ohikoena, eta Gabonetako ohitura hori euskal eremutik kanpora ere zabaltzen dela. Jakina, ez da baztertzekoa bi osaera ezberdineko hitzak bildu izana hemen, zur + bil eta su + bil (gogoan har bedi zur-en *zun protoforma).

Aldaerei dagokienez, jatorrizko *sun ikus daiteke sunbil, sumil eta surbil-en (betiere su-ren hipotesian); sugil-en ezpainkaria galdu ondotik sartu da belar epentetikoa, eta sühil-en hasperena.

‘(Gabonetako) sutondoko enbor’ esanahi ohikoenerako, cf. inguruko herrietako ohiturak eta sutondoan jarri ohi den enbor hori izendatzeko hitzak: kat. tió (< lat. tītio ‘ilinti’), Lleida eta Aragoi aldeko tronca de Nadal, etab. (DECat 8, 495a, tió, eta 871b, tronc).

sugar (1545: Etxep; ik. Erdi Arokoak). ■ Hitz zabaldua (bizk., gip., gnaf., bazt., lap., bnaf., zub.). Esanahi nagusia ‘gar’ da (Etxep sekulakoz egon behar hango sugar bizian, Maister sü gar bizi bat bezala, Mburu Sodomako sugar izugarrietatik, Zuzaeta infernuko sugarretan); irudizko adieretan ere erabiltzen da: ‘kar, berotasun’ (ZubDot bihotza betha sü garrez, ArreseB sugarraz zebana / maite Erria), “agonía” (Larm). Azk-ek (bizk.) ‘sukar, kalentura’ esanahiarekin ere jasotzen du (cf. Añib sugardun). Urtek eta Larramendik sukar aldaera bat dakarte ‘gar’ esanahiarekin. Ik. sukar.

Izenlagun moduan zenbait hiztegigilek aipatzen dute: “impatient” (Harrt) eta “fiero” (Arak (gnaf.)).

□ Erdi Aroan, cf. agian Sancho dit Suguar (OnomNord 1381), bertan suhar ‘kartsu’ egotea baztertzekoa ez bada ere. Hitzaren adibide gehiago omen daude Erdi Aroan, izengoiti moduan, Mitxelenak dioenez (19733: 150), baina ez dugu beste lekukotasun esanguratsurik aurkitu. Bestela, cf. agian “en lo que llaman Suarr Hondoa” (ValdCas 1580).

Bestalde, cf. Sugarteguieta (LibRub xiii. m.) eta lehenagoko gomic sugabarra (SMig d.g., xii. m.; Sugaharra eman ohi da), baina hauek azken buruan suge-ren adibideak dira, Mitxelenaren iritziz (1971b: 255-257).

sugardun (“calenturiento” Añib), sugardura (“inflammation, échauffement” Duv), sugarretan (‘sutan’: Lizarg, Urte (su kharretan); Urteren adibidean khar aldaera dago, ez nahas sukarretan-ekin, ik. behean), sugarrezko (Añib [sugarrezko oe izioan]), sugartu (“se mutiner” Pouv; Arana [karidadean sugarturik]).

► Osaeraz, su + gar. Esanahiaren aldetik, sugar honekin lotzen da Urteren eta Larramendiren sukar ‘gar’; baliteke sukar-en gurutzaketaz gertatu izana ahoskabetzea edo, bestela, cf. sukalde eta halakoak. Bestalde, baliteke esanahiaren gurutzaketa gertatu izana Azkuek dakarren bizk. ‘sukar, kalentura’-n.

sugarastatu. ■ Azkuek bizk. jasotzen du, sugarastau, sukarastau eta sukaraztau aldaeretan. Esanahia ‘gardostu’ da (Azk (bizk.) ondo sugarastau barik lapikoan sarturiko oilloa eneuke jan gura). Hitz honekin lotua egon daiteke esanahi bereko sugarrastu (Azk (gip.)).

! ● su garastegi “poste que es en el su garastegui” (ZestBurdin 1527); esanahi ezezagunekotzat du Azkunek, eta garastegi ematen du lema bezala. Badira, gainera, 1544ko agiri batean, suarasteguia “taielaz lantzeko lekua?” eta suara ‘taiel’, lehendabizikoa suaraztegia lemapean; testuinguru zehatzagorik ezean, ez da baztertzekoa hitz bera izatea su garastegi eta suarastegi. Larramendik, bestalde, sugarats bat dakar, lihogintzari loturiko hitza, guk hemen suhats-en azpian eman duguna.

sugarastada (“fuego o llama de un momento” sugarastaa Izag (bizk.)).

Sugar-en eratorritzat jo liteke, baina ez dago argi -astatu bukaeraren nondik norakoa; ez dirudi -ats edo -asta moduko bukaerak proposa daitezkeenik (cf. gorrats, gorrasta, etab.; Morf §290-291), ekialdekoak baitira atzizki horiek. Dardarkari bakunari begira, ordea, su-ren eratorritzat hartzeko aukera dago, cf. agian garaztatu ‘ihinztatu’. Erabilera metaforikoren bat beharko genuke hemen, ‘garrarekin ihinztatu’ edo; garaztatu hitzaren hasieran gar- egoteak ere erraztu egingo zuen hori.

sugate (suate ~1496: RS; sugate 1562: Land). ■ Mendebaldeko hitza (arab., bizk.). Aldaerak dira sugate (arab., bizk.; Land, Lazarg, Mikol…), subate (Larm, Añib (bizk.)), suate (bizk.; RS, Añib), sugete (bizk.), subete (bizk.), suete (bizk.), sueta (bizk.) eta suite (bizk.).

Esanahiak dira ‘sutondo’ (Lazarg jarri banadi sugatean / beroetan jat iturria, Zabala gure etxea / suak artu dau / sugatetik) eta ‘sukalde’ (RS badagik suatean ipirdia uzkarti, EgiaKant zegaiti deutsudan negu guztiko / zer esan ifini sugaterako, Añib suateko lan ta tresnak); ‘etxe’ adieran ere erabili izan da (Akesolo onenbeste zerga ezarri eutsien… bertako suite edo etzeen neurrien).

sugate-harri (suetearri Azk (bizk.)), sugate-bazter (suete-bazter Kkiño), zazpi-sugate (“capigorrón” zazpi-suete Azk (bizk.), Otxol).

► Osaeraz su + ate da (ik. sute, homonimo izatera iritsi ahal izan daitezkeen formetarako); hiatoa apurtzeko sortu da osagaien arteko -g-, cf. agate (< aate < ahate); ez da baztertzekoa inoiz *suhate moduko bat egon izana, elkartuetako *suh- batekin. Esanahiari dagokionez, badirudi esanahi orokorragoa duela hemen ate-k (cf. elizate, etab.).

‘Etxe’ adierari dagokionez, cf. sukalde-rentzat Larramendik dakarren “fuego, casa, vecino” eta, beste hizkuntzetan, gazt. hogar, hoguera, fr. foyer, etab., etimologikoki fuego eta feu ‘su’-rekin lotuak (DCECH 2, 969a, 1. oh., fuego). Ik. bestalde suhi, eta goian Erdi Aroko Suberria.

suhats (sugaratx 1565: NavApod [Catelina Sugaracha]; sugats 1745: Larm; ik. substratukoak). ■ Hitz zabaldua (bizk., gip., gnaf., bazt., lap., bnaf., zub.). Aldaeren artean ditugu, alde batetik, hirusilabadunak: sugarats (Larm), subarats (gip., gnaf.); beste aldetik, bisilabadunak: suhats (gip., lap., bnaf., zub.), suatz (bizk.), suatx (lap.), subats (gip.), sugats (gip.), sugatz (Izt), subets (gip.), sumats (lap., bazt.), zuhats (zub.); -tsu bukaeradun suberatsu (bizk.) eta suatsu (bizk.) ere badaude.

Esanahi zabalduena ‘trukes, matxarda’ da, bereziki sutondoan edo sukaldean erabiltzen denaz esana (Duv eginen dituzu untziak hautsen altxatzeko, eta trukesak, eta suhatsak); Azkuek “acial, tenacillas de madera” (bizk.) adiera ere ematen du.

Lihoa lantzeko zurezko artazi moduko tresna bat ere adierazten du: “tascador”, “sedadera” (Larm), “chevalet à battre le lin” (Lhande (lap.)), “tijera… para separar las fibras finas de las bastas en el lino ya agramado” Barand (gip.); lihoa biguntzeko egurraz ere esaten da (Azk (gip., gnaf.)).

‘Are-gider’ (Izag (bizk.) eta ‘izerdia kentzeko uretan sartzen den ohola’ (Althabe (zub.)) esanahiak ere ageri dira.

□ Goitizen moduan dugu hitzaren lehendabiziko adibidea, Catelina Sugaracha (NavApod 1565, Gares); lihogintzari loturiko adiera dukegu hemen, ikus jarraian substratukoak.

◊ Aipatzekoak dira, antzinatasunagatik, “con un palo mango de soracha” (NavApod 1547, Tafalla), “unas mujeres xugarachaderas” (NavApod 1582, Elo), “con mujeres a sogarachar” (AutócSant 1608); adieraren argigarri, cf. “lino por sogarachar” (TafallNav 1549), “lino sugarachado” (AutócSant 1584), “sugarachando lino” (NavApod 1637, Uxue).

suhasle (‘lihoa lantzeko suhatsen erabiltzaile’: Arin/Izag (gip.)), suhaspeko (“residuos de lino que se emplean para encender fuego” subaspeko Azk (gip.)), suhastu (“tascar el lino” sugarastu Larm; suastu Izag (gip.)), suhats-piko (‘suhatsei eusteko ohola’: Barand (gip.)).

► Pentsa daiteke su + hatz moduko osaeraren batean, esanahiarekin ere ondo lihoakeena: ‘sutako gauzak hartzeko hatz’ litzateke berez; jatorrizko erabilera horren zabaltzez azalduko genuke ‘lihoa lantzeko artazi’. Erregularra da txistukarien s-tz > s-ts berdintzea —eskuarki, apikariaren alde—, cf. errom. sazón > sasoi (Land sazoi) eta, igurzkari/afrikatuarekin, Oih satsuri (< *sat-zuri); ik. FHV 283. Ez da hain erraza azaltzen zub. zuhats aldaera (Azkue da aldaera horren iturri bakarra).

Agerikoa denez, osaera ezberdinekoak behar dute aldaera hirusilabadunek: sugar egon liteke lehen osagai gisa, eta honek berak su-ren aldeko hipotesia sendotuko luke. Sumats aldaeran su (< *sun)-en jatorrizko sudurkariaren aztarna ikus genezake: *sunats > sumats bilakaerarako, cf. zumar (< zunhar), Lumo < Luno, etab. (FHV 304).

sukalde (~1557: OihAtsot). ■ Hitz zabaldua. Aldaerak dira suk(h)alde (bizk., gip., gnaf., lap., aezk., erronk., zub.), suk(h)alte (erronk., zub.), sukulde (gip.), xokalte (erronk.); sutalde Mikoletak darabil, eta Azkuek bizk. jasotzen du; gainera Harrietek suthalde aipatzen du eta Lhandek sutalde lap., bnaf., zub.-tzat ematen du, baina ez da euskalki hauetako beste lekukotasunik aurkitzen. Iparraldean hasperenarekin (-kh-) agertzen da batik bat.

Esanahiak dira ‘supazterreko gela’ (OihAtsot haurrak athean duena erasi, sukaldean zuen ikasi, Ax kuzinako eta sukhaldeko eltze-plateren artean, Kardab sukaldean ontziak garbitzen ari zan, Astar aposentu, sala ta sukaldetan) eta ‘sutondo, supazter’ (Haranb atsekabek ene gorputza sekatu dute ilhetien berotasunak sukhaldea nola, AgirAst galde sukaldeetako laratzai); Mikoletak ‘sutontzi’ adieran darabil (urtu egizu (leia) sutaldean), eta Larramendik “fuego, casa, vecino” esanahia ere ematen dio.

Zenbait eratorritan sukal- forman agertzen da.

sukaldari (Mburu [sukaldariak eta barazkalgiñak]), sukaldaritza (ArEgut 1960), sukalde-atze (Orixe), sukalde-bazter (BMogel), sukalde-diru (“contribución fogueral” Azk (gip.)), sukalde-gela (Barand), sukalde-giro (‘sutondoan egoteko moduko giroa’: Garate (gip.)), sukalde-jakintza (Anab), sukalde-laguntzaile (Etxaide), sukalde-lan (AMZabala [Iñaxi ta neskamea ari ziran sukalde-lanetan]), sukalde-mutil (“marmiton” TourLaf, Berron), sukalde-nagusi (Anab), sukalde hotz (“sobre cuisine” Hbarren), sukalde-pertz (sukal-pertz Orixe), sukalderatu (Duv, Etxaide), sukalde-tresna (Mogel), sukalde-zatar (Azk (gip.)), sukaldezain (‘sukaldari’: sukalde-zai Arrue), sukalde-zoko (sukhalde xoko Goihetxe; sukal-txoko Soroa), sukaldiar (‘sukaldari’: Azk (zar., erronk.)), sukalki (Etxaide [ene amak… egiten zitun sukalki sail bat]), sukalkide (Zaitegi), sukalkin (‘sukaldari’: Larm, Beobide), sukalkintza (Beobide [artu zuan… ospizioko sukalkintza]), sukalondo (‘sukalde-atze’: sokalondo Inza EuskEsn 1913), sukaltarte (‘eskaratz’: sükhal- Azk/Lhande/Larrasket (zub.)), sukalzilo (“qui aime à fréquenter la cuisine” Lhande (lap., bnaf.)).

► Aski argi dago su eta alde direla osagaiak, baina aukera ezberdinak landu dira tarteko -k- eta -t- azaltzeko. Mitxelenak gogora dakar *suko alde proposatu izan dela sukalde-rako, baina, sutalde jatorrizkotzat hartuta, disimilazioz azal daitekeela dio (FHV 248). Sutalde-n, berriz, uste du -t orokortu dela, zabaltze analogikoz, beste elkartu eta eratorrietatik, eta bi aukera aztertzen ditu hauetan: (1) -te aditz-izenetakoan egon daiteke -t horren sorrera (cf. jatordu < *jate-ordu), edo (2) elkartu-eratorrietako fonetismoetarik azaldu behar da (cf. artalde < *ardi-alde). Egiari zor, halako orokortzerik behar izan gabe ere, ez dirudi ezinezkoa *sute-alde moduko osaeraren bat, -te aditz-izenetakoarekin.

Bestelako bide bat aztertzen du Hualdek (2006: 504): su’ondo > sutondo gertatu zen haren ustez, hitz elkarketan sorturiko herskari glotala herskari bilakatuta (dioenez, herskari glotalak /t/-rekin du antzekotasun akustikoa handiena; kakotxarekin adierazi da glotal hori). Aukera honen aldekoak izan daitezke ustekabe bezalakoak (< *uste’gabe), ahostunaren ahoskabetzea ezin baita bestela azaldu horrelakoetan.

Edozein dela ere onartzen dugun aukera, -k- ez da inoiz elkarketako emaitza primarioa. Eztabaida honetan kokatu behar dira goiko hainbat eratorriren zenbait aldaera ere, guztiak sut- edo su’-rekin: sutopil, sukarri, sukin, sukune, supazter, sutarri, sutauts, sutaitzin, sutantz, sutondo; ohar bedi sukarri-n, sukin-en, sukune-n eta supazter-en bigarren osagaiaren lehen kontsonantearen ahoskunea gorde dela (-garri, -gin, -gune eta -bazter), lehenaren -t-rengatik edo glotalarengatik ahoskabetuta.

sukar (-kh- 1627: EtxZib). ■ Hitz zabaldua (gip., gnaf., bazt., lap., bnaf.; bizkaieraz Añibarrok eta XIX. mendearen azken urteez geroztiko zenbait autorek darabilte). Iparraldean -kh- ageri da gehienbat, baina XIX. mendearen erdialdeaz geroztik -k- ere aurki daiteke. Azkuek (bizk.) sugar bat ere jasotzen du ‘sukar, kalentura’ esanahiarekin (cf. Añib sugardun). Ik. sugar.

Esanahi nagusia ‘helgaitz, kalentura’ da (EtxZib lehoñ sukharrez zoratuak, Ax sukhar handiarekin zaudenean, Gerriko etikazko sukar edo kalenturarekin dagoan eria); irudizko adieretan ere ageri da: ‘berotasun, kar’ (Haranb eman diazozu ene arimari karitatezko sukhar bat, Hbarren ikhasteko sukharrak), ‘haserre’ (Azk (gip.)). Urtek eta Larramendik ‘gar’ esanahiarekin dakarte.

Bestalde, adizlagun moduan ageri da XX. mendeko testuren batean (TomAgir gogoz eta sukar lotu zitzaion ekiñaldiari).

◊ Corominesen ustez, sukartu-tik heldu da gazt. eta kat. socarrar ‘erre, gardostu’, haren eratorri ugariekin (DCECH 5, 283ab, socarrar; DECat 7, 990a, 991a, socarrar). Erromatar aurrekotzat du hitza; aukera honetarako, aintzat hartzekoak dira euskal hitzaren osaeraz esaten ditugunak: argitu beharko litzateke, besteak beste, zenbateraino izan daitekeen zahar suk + har moduko osaera bat. Nafarroan, cf. “el dicho puerco […] estaba entero sin abrir ni chocarrar” (TafallNav 1552).

sukarretan ‘karrarekin’: Barb (othoitz eta othoitz ari zen, sukharretan); ik. sugarretan-en Urteren adibidea, su kharretan, argi eta garbi su + khar.

sukartu “arder” Larm, Zink; ‘haserretu’: Larm, Azk (erronk., + x-), Etxaide; ‘beroa jasan’: Larm; ‘sukarrak hartu’: Uriarte; osaeraz suk + hartu, ik. behean, eta osaera horri dagozkio, esanahi etimologikotik hurbilen daudelako,“arder”, ‘haserretu’ eta ‘beroa jasan’; Uriarteren ‘sukarrak hartu’, ordea, sukar + -tu analizatu behar da, sukar-en gainean osatua.

basa-sukar (‘sineskeriako kar’: Hbarren), berrogei egunetako sukar (‘sukar ustel’: berrogoi e. s. JEtxep), sukar-amets (‘lilura’: Laf), sukar-belar (“digital” Azk (bnaf.)), sukar beltz (‘sukar ustel’: Hbarren), sukar-bulta (Herria 1958 [lehen sukar-bulta joan-eta]), sukardun (Pouv, Harand), sukar egosi (Pouv [sukhar egosia eta errea]), sukar-errabia (‘sumindura’: Barbier), sukar erre (“fièvre ardente” Pouv), sukar hetika (EtxSar), sukar hirukor (Beobide; ik. sukar laukor), sukar kabardil (“fiebre escarlatina” -kafardil Azk (lap.), Laf [non ez duen sekulako zerbait bildu nahi, sukar kafardil… eta holako]), sukarkin (“socarrina, chamusquina” Larm), sukar laukor (Beobide; ik. sukar laurden), sukar laurden (Laf; ik. halaber laurden), sukar malet (Laphitz [flakeziaren gainerat sukhar malet batek]), sukar malin (Laf), sukar min (“fièvre ardente” Pouv), sukarraldi (sukhar aldi Pouv), sukarti (Mburu), sukartsu (‘sukar-sortzaile’: FedProp 1911; ‘sukardun’: Zink), sukar ustel (‘tifus edo tifus antzeko sukar’: FedProp 1876), sukar-usteldun (Irig).

► Mitxelenaren ustez (1977b: 263), suk + har da hitzaren osaera, eta lokartu-ren etimologia dakar gogora, ergatibo marka ihartuaren adibide gisa (< lok + hartu, cf. Ax lohakartu). Hipotesi honetan, badirudi atzeranzko osaeraz behar duela sortua izan, sukartu-tik, horrela baizik ez baita azaltzen sukar izen izatea. Esanahiari dagokionez, irudizko erabilera batetik azaldu behar da ‘suak hartua’ ← ‘sukartua, sukarrarekin’.

Bestela, sut-/su’- + gar osaera proposa liteke (ik. goian sugar), eragozpen larririk gabe esanahiaren aldetik; ohargarria izan daiteke suk(h)ar eta (h)ar ekialdean (baina ez zub.) hasten direla agertzen bereziki, biak XVII. mendetik aurrera.

Baliteke hitzaren aldaera izatea Azkueren (bizk.) sugar ‘sukar, kalentura’, sugar-ekiko gurutzaketarekin; bestela, sugar bera izan daiteke, sukar-en esanahiak hartuta. Urtek eta Larramendik dakarten sukar ‘gar’, sugar-en eraginez azal daiteke edo, bestela, sugar-en aldaera gisa (ik. sugar).

sute (1912: EuskEsn). ■ Erdi-mendebaldeko hitza. Esanahiak dira ‘sualdi’ (EuskEsn 1912 bigarren sutea 1422g. izan zan) eta ‘supazter’ (Orixe an egoan sute-alboan, Lauax oin yakun samurra suteko murmurra); bigarren honetatik datoz ‘sukalde’ (Lauax suteko tresnetan) eta ‘etxe’ (Orixe Errekaldeko beste sutean (etxean)).

► Osaeraz, -te atzizkia du (cf. elurte, etab.). Hainbat eratorriren oinarrian egon liteke, ik. sukalde; horri dagokionez, ohartzekoa izan daiteke hitz beregain gisa sute aski berandu lekukotzea, eta bazterrekoa izatea, baina, egiari zor, su + -te osaera aski automatikoa da bestela ere.

Bigarren adieran, baliteke sugate, suete-ren aldaera izatea, ez sute; ik. sugate.

! suhi (~1181: ColIrach [Orti Suia]; suin xiii. m.: SJuan [Domicu Suinna]). ■ Hitz orokorra. Aldaerak dira su(h)i (arab. (Land), gip., gnaf., bazt., lab., bnaf., aezk., zar., zub. (sü-)), suin (arab. (Lazarg), bizk.), sühi (bi bokalak sudurkariak, zub.), sühü (bi bokalak sudurkariak, zub.), (erronk.) eta (erronk.); Lhandek gainera sühil (zub.) jasotzen du; Egiategik sünhi aldaera darabil (beharbada, lehen bokala sudurkaria dela adierazteko).

Esanahia ‘alabaren senar’ da (Lazarg edozeiñek gura leuke / angoa bere suiña, Urte edo suhi edo seme edo alaba edo bertze zenbeit).

□ Erdi Aroan, cf. halaber Garcia Suya (PobNav 1330). Ez dago argi hitzaren adibidetzat har daitezkeen Pere Arnalt de Suyn (OnomNord 1354), Garcia Periz de Suyona (PobNav 1366) eta Iohan de Suyaga (ArchElguet 1430; cf. Suinaga deitura 1690an, EibTop).

suhi-behar (‘suhigai’: Laf), suhi-errain (pl. Azk [suin-errain lotsa galdukoak legez]), suhigai (Lardiz [bere bi alabakin ezkontzeko zeuden sui-gaiai esan zien]), suhitu (‘suhi bihurtu’: suindu AranaG).

► Bokal eta kontsonante sudurkariak dituzten aldaerak kontuan hartuta, *suni berreraiki behar da, eta argudia daiteke *sun + -i dela osaeraz: pentsaturik ‘etxe’ dela hemen su (ik. goian Erdi Aroko su-ri eman ohi zaion “hogar” adiera; sugate-k eta sukalde-k ere badute ‘etxe’ adiera), eta partizipiozkoa dela -i, berez ‘etxekotua, etxeratua, etxera ekarria’ moduko zerbait izan liteke suhi.

Esanahiaren gorabeheretan eta osaeraz kideko den hitz baterako, ik. sein/sehi.

susper (suspar 1745: Larm; susper 1746: Larm;[2] ik. Erdi Arokoak). ■ Gip., gnaf., bazt. eta bnaf. hitza. Aldaerak dira susper (bazt., bnaf.), suspar (gnaf., bazt.) eta zuzper (gip.); txosper (gip.) eta txoxper (gip.) aldaera sabaikaridunak ere badaude, beharbada balio adierazkorrarekin.

Esanahiak dira “valiente” (Larm), “fogoso, ardiente, vivo” (Azk (bazt.)), “agudo, ingenioso” (Larm, Azk (bazt., bnaf.)), ‘berpiztua, indarberritua’ (Azk zuzper (gip.), txosper (gip.), SMujika txoxper)) eta ‘sargoritsu’ (Garate (gnaf.) gaur egun susparra duk, Izeta (bazt.) susper).

□ Ez dugu aurkitu Susperregi deituraren adibide zaharrik (Mitxelena 19733: 150); 1479ko sozparregui bat aipatzen du Orpustanek (1999: 344), baina uste du leku-izen horri ez zaiola ongi egokitzen susper-en ‘bizi’ adiera.

susperde (“valentía” susparde Larm), susperkeria (‘zorrozkeria, agudezia’: xuxperkeria Berron), susperkiro (“valerosamente” susparkiro Larm), susperragotu (‘lasaitu’: xusperragotu Zaitegi), suspertasun (Kardab [gorputzaren zuzpertasunean pensatzeko garaia]).

► Argudia daiteke su-z (instrumentalararekin) + ber dela osaeraz; ‘su berritua’ litzateke jatorrizko esanahiz, eta irudizko erabilerak lirateke ‘ausart, abil’ eta beste. Txistukariei dagokienez, hedadura zabalagoa dute s-s dutenek: bilakaera erregularra da hori, apikariaren aldeko asimilazioarekin (FHV 283); z-z aldaera murritzagoan, berriz, lepokaria gailendu da. Ikusirik zabalagoa dela hedaduraz suspertu aditza baino, badirudi izenondoaren eratorria dela aditza.

suspertu (zuzpertu 1745: Larm). ■ Gip. eta gnaf. hitza (XX. mendean bizk. autore batzuek ere badarabilte). Aldaerak dira suspertu (gnaf., gip.), zuzpertu (gip.), zuspertu (gip.), eta, sabaikariarekin, txospertu (gip.), txoxpertu (gip.), txuspertu (gip.), txuzpertu (gip.), xuspertu (Zaitegi), xuxpertu (gip.).

Esanahi nagusia ‘berpiztu, indarberritu, alaitu’ da (Izt gelditu zedilla bere etxean alik eta zuzpertu arteraño, TxAgir zuzpertu zaite, gizona, Labaien erri guzia suspertu ta poztu dezutela). Beste adiera batzuetan ere aurkitzen da: ‘esnatu’ (Arana iñortxo ere suspertu bage zirrikatu zan igesi kanpora), ‘konturatu’ (Arana beragan sarturik ta susperturik milla barkazio eskatu ziozkan), ‘zerbait egitera bultzatu’ (Labaien zuen garrak zerbait suspertzen ba-nau ere), ‘oinarritu’ (Barand berortan suspertutako illeta oikunik) eta ‘mindu’ (Berron Santxo Panza izan zan lenbizi xuxpertu zana eta… samiña zerion abotsez esan zuan).

suspergarri (iz. zuzpergarri Harr; xuxpergarri Lizardi; izond. Lizardi [eguzkiaren sua… ezta nekegarri, bai zuzpergarri]), susperkor (Orixe), susperraldi (“convalecencia” zuzperraldi Azk (gip.); susperraldi EArrese), susperrarazi (xuxperrarazi Lizardi), susperraro (Etxaide [geienak zuzper-aroan baitzeuden oraindik]), suspertuxe (zuzpertuxe Berron), suspertzaile (Labaien).

► Osaeraz, susper + -tu da, ziur asko: zabalagoa da izenondoaren hedadura, aditzarena baino.


[1] ‘Erretzen’ esanahiarekin sutan aski erabilia da ekialdean (Urte hesia sutan zegoen, Larg sutan ematerat hekin hiria).
[2] Arak-en hitzekin batera Fitak argitaratutako zatian.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper