Hiztegia - EHHE
- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
eman (emun ~1457: Sandailia; emon ~1490: Garibai; eman ~1520: Isasti). ■ Hitz orokorra. Aldaerak dira eman (gip., gnaf., bazt., lap., bnaf., aezk., zar., zub.), emon (bizk., erronk.),[1] emun (bizk., arab.),[2] omon (bizk.), emen (erronk.) eta man (gnaf., bazt.). Lazarragak eman eta emun darabiltza (cf., gainera, emon B testuan, eta emaite aditz-izena). Cf. OihAtsot emoi, agian emon-en arrastotzat har litekeena.
Aditz-izenari dagokionez, -aite ageri da mendebaldean (XVIII. mende arteko testuetan, emon partizipioari dagokiola) eta ekialdean (lap., bnaf., zub.), -ate erdi-ekialdean (gip., gnaf., bazt., lap., aezk., zar.), -ote bizkaieraz, -oite bizkaieraz eta erronkarieraz (cf., gainera, -oitan azken euskalki honetan) eta -ute Lazarg-engan.
Adizki trinkoak eremu guztian ageri dira lehendabiziko testuetatik (RS maemana, Etxep eztemaio, EtxZib demogun), baina hegoaldean urriak dira testu zaharrez kanpora; XX. mendean, dena dela, haien erabilera berpizten da. Cf., bestalde, esanahi bereko adizki supletiboak (MLastur arren diguela gure andrea, Leiz esker draukat neure Iainkoari).
Adiera nagusia ‘norbait (edo zerbait) zerbaiten edukitzaile egin, norbaiti zerbait eskuratu’ da (RG zaldiari oloa emon ez, EzkonBeorb ematen derauzut neure fedea, Leiz ezne edatera emaitez, BretKant degiola eman Konde laztanari / bitoria andia).
Honako adiera hauetan ongi lekukotzen da eremu zabal batean: ‘(gauza bati) lotu edo ekin’ (Leiz zakusanean hiria idolatriari emana, Ax ian-edanera eta emaztetara emana, Kardab jokoari eta tabernari eman dio, Mogel emoten deutsa negarrari); ‘adierazi, ikusarazi’ (Lazarg nork emaiten eben musika oa, AstoL eman buhame dantza, HiriartU orai emanen dudan ixtorioak); ‘(denbora) igaro’ (EtxZib ea zertan… eman duzuen denbora, Gerriko eren bizitzak tormentuen artean ematea) eta ‘(honelakotzat edo halakotzat) hartu’ (Ax iragaiten zautzun denbora, emazu galdutzat, AgirAst (obrak) usteltzat emango ditu).
‘Jarri’ adiera ohikoa da iparraldean, zubereraz izan ezik (Leiz ene dirua bankean eman, Ax zubirik ezten lekhuan oiñak emanik). ‘Eraman’ lap., bnaf., zub. ageri da (Leiz heriotara eman, INabig (librua) egiña franzezez eta… eskararat emana, Maister zañiala drano aixkora phikua eman).
‘(Gaitz batek etab.) hartu’ esanahiarekin hegoaldean ageri da (Mburu uste etzuen gaitz batek eman, AgirAst eman zion eztulak añ gogorki).
Beste adiera batzuk dira ‘jo’ (Lazarg utra agitz emuten leustela bere ezpata zorrotzagaz); ‘iruditu, itxura izan’ (AgirAst zeñ eder ematen due (zeru) oriek, Hbarren beltz ematen du lurrak orduan, TxAgir oraiñ beste gauza bat ematen du), batzuetan datiboarekin (Lopez praubezia eta umilitatia elgarri hain emanak dituzu); eta ‘(-ra) jo’ (Lizarg ordua zeintan (semeak) eman zuen obera, Kkiño etxe-osteko korta-argira, ortu-aldera emoten ebanera).
Konpletibo batez, subjuntiboko moduan, argudiatzean gauza bat onartzen dela adierazten du (Xurio baiña emagun hala dela, Astar emon daigun ezin baserrikuak jatsi leitekezala).
Izen moduan ere ageri da, honako esanahi hauekin: ‘emaitza’ (Ax bere aitaren eman hek guztiak), ‘joera, etorrera, joaera’ (Labaien ikusiko dezute jendearen emana!), ‘ondorio, emaitza’ (Lizardi (Euskel-egin) oien aztarrenik emanetan ezta agertzen) eta “fuente por donde salen los malos humores del cuerpo” (Azk emon (bizk.)).
● emai ‘emaitza’: RS; emoi OihAtsot; partizipio zaharreko -i du, bokalarteko sudurkaria galduta, *emani > emai bilakaerarekin; cf. OihAtsot ikhai ‘igoera, malda’, ikhan-ekin lotu behar baita (Mitxelena 1958a: 40).
● emaienak “albricias [dádivas para el mensajero]” Larm; hapaxa da, eta Mitxelenak azaldu bezala (1970a: 58), emai + -(r)en da osaeraz, bokalarteko dardarkariaren galerarekin; osaeraz RS-ko bidarien-en kide dela nabarmentzen du, eta esanahiaren aldetik “lo que corresponde al don” azaltzen du, gogora ekarriz haren sinonimo albiriste-rentzat Pouv-ek ematen duen “étrennes qu’on donne à celui qui apporte une bonne nouvelle”.
emaiera (“producción cualquiera” emoiera Azk (bizk.)), emaikor (EuskEsn 1917), emaile (RS [adikatzen da emallea, ta ez arzallea]), emairik (‘dohainik’: emoiik OihAtsot), emaitza (Leiz), emakari1 (‘emaitza’: emokari Añib; emokai JJMogel), emakari2 (“dador” emokari Añib), emakida (“concesión” Larm, Lizarg), emakintza (“franqueza, liberalidad” Larm, Izt), emakun (‘emaitza’: emokun Eguzk), emalari (‘emaile’: emanlari Urte; emolari Zabala), emaldi (‘emanaldi’: NeolJFlor), eman-ahala (‘ahalegin guztiarekin’: Zaldubi [jo zak eman ahala]), eman-behar (emon biar BBatzarN), eman eragin (Urte; emon e. Mogel), (ederki, ondo) eman ere (‘bai zera!’: Urruz [nerau presondegira? Bai ederki eman ere alajaiña]), emangai (emangei Egiat), emanik (‘dohainik’: emonik Azk (erronk.); ik. emairik), ematen egin (‘etsi, amore eman’: Lizardi), emanai (“liberal” Larm, Kardab), emanaldi (‘argitaraldi’: Labaien; ‘emateko aldi’: EAEg; “tiempo o época de producir, de dar” emunaldi Izag (bizk.)), emanarazi (‘joarazi’: Leiz [muthurrean eman eraziten]; ‘eman eragin’: Haranb), emanarazle (‘argitararazle’: Eskuald 1908; “qui force à donner, qui fait donner” -erazle Larrasket), emanbera (“abundans” Urte), emanbide (Mburu), emangarri (“adjectivus” gañetik emangarria Urte; atsegiñ emongarria ArreseB), emanka1 (‘borroka’: Lizarg), emanka2 (FedProp 1900 [azoteaz emanka abiatu zitzaukun]), emankara (EtxSar [lur edo landa bere baitharik emankara dagoenak]), emankari1 (‘emaitza, ondorio’: Urte; ‘tradizio’: Harand), emankari2 (‘borrokari’: Lizarg), emanketa1 (Ax [berzeri kargu emanketan (ibili)]), emanketa2 (“quantité de présents” Pouv), emanki1 (‘ondorio, emaitza’: Urte), emanki2 (‘egoki’: Herria 1962 [gauzak hobeki erran ditazkeen… gure denborari emankiago]), emankin (“libéral, généreux” Duv), emankizun (‘zerga’: EConst; ‘emateko beharkizun’: Izt [etzuten danboliñari dirurik emankizunik]), emankoi (‘emankor’: Arana), emankor (‘(lur) jori, gizen’: Urte; ‘eskuzabal’: Harrt), emanpide (‘ordain, ordaintza’: FedProp 1896), emantasun (‘emaitza’: emontarzun Hualde; ‘joera’: FedProp 1896; ‘eskuzabaltasun’: FedProp 1897), emantsu (“fértil” Azk (gip.)), emantza (Azk (bazt.: emantza ona du aurten ogiak)), emantzaile (emanzalle Beriain; emanzale Lizarg), emanzale (emonzale TEtxeb (bizk.)), emapen (‘fruitu’ eta ‘emaitza’: emopen AranaG), emari (‘emaitza’: Olab), emate (bigarren osagai gisa: esker emaite Leiz; hitz emate Harand; ‘emateko ekintza’: Mburu [onginaiezko ematea da]), emateko (‘emaitza’: emaiteko FedProp 1897), ematekoka (Azk (bizk.: andik azturantzean etorri zan emotekoka “diciendo que se le diese”)). Cf. atzeman, goazemak/-zu(e), harreman, hauteman, hitzeman, jaramon…
► Hitzaren aldaerak eta aditzen egituraz dakiguna aintzat hartuta, *e-bon-i berreraiki dezakegu. Erroa *bon izatearen alde, ohartu behar da euskal eremuko bi bazterretan dugula emon aldaera, eta mendebaldean badela emun ere, errazago azal daitekeena jatorrizko emon batetik eman-etik baino. Bi datu horiek sustengatzen dute zaharrena emon izatea.
Bizkaierazko testuek erakusten duten bezala, emon/emaite- zatekeen egoera zaharra (cf. RS emaite- aditz-izena eta emai “dádiva”, baina emon); erronkarierarako ere horixe pentsatu behar da, eta orobat hizkera guztietarako. Bizkaieraz eta erronkarieraz, beraz, emon/emaite > emon/emoite (eta emote) gertatu da, aditz-izena partizipioarekiko analogiaz berrituta; gainerako hizkeretan, berriz, emon/emaite- > eman/emaite- (eta emate-) gertatu bide da, aditz-izenetako bokalismoa partizipiora zabalduta.
Esanahiari dagokionez, ongi azaltzen dira adiera nagusitik beste guztiak, erabilera metaforikoz edo esanahiaren zabaltzez.
bonbon (~1527: Zalgiz). ■ Hitz zabaldua (bizk., gip., gnaf., lap., bnaf., erronk., zub.). Zub. bun-bu aldaera jaso da (baina cf. Zalgiz bonbon); Herria aldizkarian gainera bun-bun ageri da.
Gramatikaren aldetik balio jakinik gabeko hitza da, eta oparotasuna adierazten du (Zalgiz dugunian bonbon, eztugunian egon, Duv bilatzen duzue bonbon, / zuentzat izanen da zedebon, ArreseB urtean bein Gabon… pasau eiñaz bonbon, Erkiaga dagonean bonbon-egitea).
bonbondu (“dilapider” TourLaf), bonbonkada (“derroche, exceso en el gasto” Azk (orokotzat ematen du)), bonbonkeria (‘alferrikako gastu’: Olab).
► Pentsa daiteke *bon erroaren erreduplikazioz sortua dela. Erro osoaren errepikapenarekin, cf. gal-gal (irakitearen edo likido batek gainezka egitearen onomatopeia gisa definitzen dena) eta bor-bor (irakite handiaren onomatopeia), zeintzuetan *gan ‘gain’ eta *bor ‘borobil’ erroak egon daitezkeen.
Esanahi etimolologikoa ‘neurrigabe eman’ litzateke, eta hori ongi lotzen da oparotasunarekin, gehiegizkotasunarekin, eta eratorrietan ageri diren ‘xahutze’, ‘eralgitze’ eta gisakoekin.
iramon. ■ Arabako testuetako hitza. Lazarragak iramo aldaeran darabil (AL: 1142v eskuetan eukan arpea iramo eben, ain furia andiaz eze utra pedazu asko egin zan, A23: 65 bide artati iramo badot / zure kalera gezirik, B9: 11 ez nigana iramo / zeure gezia). Landucciok iramon aldaera dakar (“botar la pelota, pelota yramona”, “derribar, yramon”, “esparzir, yramon, eguosçi”). Esanahiz, ‘jaurti, bota’, ‘erorarazi’.
► Osaeraz, i-ra-mon analizatu behar da, eta *bon erroaren kausatiboa da. Badirudi i- aurrizkia dugula, ez baitago e- > i- aldaketa azal dezakeen testuinguru fonetikorik. Datiboko balioa eman diogu i- horri, eta hori ongi ezkontzen da ‘jaurti’ esanahiarekin (ik. igorri).
jaramon (1745: Larm). ■ Batez ere bizk. hitza; gip. autore batzuek ere badarabilte (Larramendi aurrenekoa). Jaramon da aldaera nagusia; honez gain, jaamon (frBart), jamun (Kortazar), jamon (SMartin), jaraman (Ibiñ) eta jara eman (Orixe) ere badaude.
Aditz moduan eta izen moduan erabiltzen da, batean zein bestean gehienbat ezezko testuinguruetan. Aditz moduan esanahia da ‘kasu egin’ (Larm eztiegu beste jendalla horiei jaramon bear, Añib ori baño geiago lagundu ta jaramongo ezteustazu?). Izen moduan esanahia da ‘arreta’; egin aditzarekin ageri da (Mogel konfesorearen esanai jaramonik egin gabe bazabiltza, Astar arimiaren jaramonik egin baga), baina XX. mendeko autore batzuek bestelako testuinguruetan ere badarabilte (Lizardi beti yaramon-eske, Zaitegi nire yaramonik ez duzu); cf. Mogel “jaramon, caso, aprecio” eta Añib “caso… jaramona”, bietan joskerari buruzko argibiderik gabe.
Bada bestalde lap. jaraman/jalaman ‘xuhur’ (Harrt “avaricieux”, “intéressé en fait de bien, ontasunkorra, iaramana”, EgunO zenbatenaz baitu gehiago abariziosak edo jalamanak, hanbatenaz nahi du gehiago).
ez jaramon (“desatender, no hacer caso” Larm), ez jaramon egin (Kardab [zeren txakurrak, kasorik ez edo ezjaramon egiten dionari zangarik egiten ez dion]), jaramon(ik) ez (iz. Mogel [Jainkuaren jaramonik eza onelako pekatariei]; izond. Añib [zeinbat okerkeria, neure erruz aztuak ta jaramonezak agertuko dira an?]), jaramon izan (ezta jaramon “no se le da mucho” Larm).
► Mitxelenak “izen + emon” egiturakotzat du aditz hau, eta izena bizk. jera, txera “acogida” dela uste du hasieran (FHV 71; mailegua da azken buruan, DCECH 3, 521a, jira); osaera beretsukoak lirateke jaretsi eta jaregin aditzak ere (FHV 557). Nolanahi ere, 1977ko “Notas sobre compuestos verbales vascos” lanean, jar- osagai nominal ezezagun batez mintzo da, eta badirudi jardun eta gisakoak ere talde berean sartzen dituela (Mitxelena 1977b: 268-269). Ohar bedi jaramon-entzat egoki balitz ere, jaretsi, jaregin, jardun eta bestetarako ez litzatekeela inolaz ere egokia hastapenean proposaturiko bizk. jera/txera.
Gure ustez ondare zaharrekotzat hartu behar da hitza: j- dugu jar- ezezagun horretan, eta Mitxelenak berak aditzetan (edo aditz izandakoetan, cf. jaun) aurkitzen du j- hasiera ondare zaharreko hitzetan; ildo honetatik, j- hau maiz -a(V)- bati lotua ageri dela nabarmentzen du (FHV ). Mitxelenaren ohar horiek bilduaz eta zabalduaz, -da- morfemaren bitartez azaldu ditugu hainbat aditz (ik. han, s.v. adar). Horrenbestez, hitz hau ere euskal morfologia zaharraren barruan analizatu daiteke, *e-da-ra-mon proposatuaz, hots, -da- (ik. han, s.v. adar) eta -ra- aurrizkiekin, eta *bon erroarekin (> *mon); cf. jarauntsi. Ageri denez, aditz erabilera da oinarrizkoa, eta sekundarioa behar du izenak.
Hitza ondare zaharrekotzat hartzeak erraztu egiten du lap. jaraman ‘xuhur’ analisi beraren pean jartzea (aurreko proposamenetan ez bezala), eta ‘diruari arreta gehiegizkoa eman’ legoke esanahi horren oinarrian. Analisira lap. jaraman ekartzeak berretsi egiten du gure proposamena: batetik, bizk. jera/txera maileguaren aukera zailtzen du, eta, bestetik, egitura konplexu eta zahar hau noizbait orokorra izan dela erakusten du. Ik. ardano eta arrats.
maite (~1527: Zalgiz; ik. behean Erdi Aroko lekukotasunak). ■ Hitz orokorra. Moite aldaera dago Erronkarin (Hualdek darabil). Hasperenari dagokionez, maithe Goihetxegan bakarrik aurkitzen da, baina maitha-dun eratorrietan (maithatu etab.) -th- aski ugariagoa da, adibide zaharrenak zuberotarrenak direlarik (Oih, Belap, Maister).
Maite izenondo gisa agertzen da maizenik (Etxep hura bezain maiterik, Lazarg ene laztan maite biotz gogorra, ibid. ene lindatxo maitea, Beriain bere semea guzis maitea eta oneritzia; cf., superlatiboarekin, Oih maitenaren gal-kexua, ChantP maitenareki leihuan); izen bezala ere bai (Etxep neure maitia, Mogel maite bat balitza bezela). Mendebaldean elkartuetako bigarren osagai moduan aurkitzen da ‘zale, maitale’ balioarekin (Apaol oso diru maitea).
Maite izan ere orokorra da (Zalgiz sorhaioa higun, arropa maite, Etxep maite bide ninduke, NavIntel [Elo, 1598] mayte ditustela, Ezkurra maite ditu gizonak; cf., -ago-rekin, Leiz aita edo ama ni baino maiteago duena). Badirudi mendebaldean geroago zabaltzen dela, oniritzi/onetsi-ri gailendurik. Ordezkatze horren lekuko, cf. Etxep zeren, bada, hon deritzat hon ezteriztanari?, eta batez ere Leiz ezen baldin zuei on daritzuenei on baderiztezue, zer sari ukhanen duzue?, zeini mait(h)atu dagokion Harand, Intxpe, Salab, Uriarteren itzulpenetan, eta maite izan TBLap, Duv, Etxen, Olab eta besterenetan (cf. hala ere Sanper onetsi). Cf. behean maitatu.
□ Ez dago garbi hitzaren adibidetzat har daitezkeen Erdi Aroko Ioanne fillo de Maitele (ColRonces 1267) eta Miguel Periz Maytessa (PobNav 1366). Argiagoa dirudi Juan Mayte (FábrLeq 1500, ArchBizkII 1505); cf. orobatsu casa de Maytea (NavApod 1591, Villatuerta) eta Maitia de Miramonda (LéxNavI 1605), Jutsiko emakume baten izena.
● maitagarri izond.: Oih; ‘maitekor’: Pouv; iz.: ‘maitasun-adierazpen’: Añib; ‘pertsona maite’: frBart; Xahok ustezko mitologiako pertsonaia baten izentzat ematen du: “Maithagarri, la plus jeune et séduisante des péris ibériennes” eta izen arrunt moduan XX. mendeko testuetan ageri da.
● maitasun maitarasun Pouv, maitetarzün Belap, maitharzun Artxu; maitetasun Larm ImposV; maitatasun Mburu; maitasun Izt; iparraldean gutxi erabilia, eta hegoaldean XIX. mendea arte ez da ohikoa; batik bat onirizte/oniritzi eta amodio/amore izan ditu lehiakide.
● maitatu Materra (zure maitatzeko), Volt, Pouv…, BonapOnd/Azk/TEtxeb/Elexp/Garate (bizk., gip., gnaf., bnaf., -tha- zub.); ‘laztandu’: Larm, Etxeberria (ikusi zituen… alako moduan alkar maitatzen ze… bereala ezagutu zuen senar emazteak zirala); “alagar” Larm; ‘(ardiak besteren umea) beretzat hartu’: Izag/Elexp (bizk.); maitatzeko ‘maitagarri’: EtxZib; ez da maite izan bezain orokorra eta erabilia.
● maitazarre Oih (badut gertuz / maitazarre zugana); cf. gorazarre, betegintzarre…
maitagune (‘maitasun’: Birjin), maitakari (‘maitasun’: Oih), maitakeria (“mal d’amour” Oih; maitekeria Añib, frBart [lotsarizko maitekerijaak]), maitale (TxAgir), maitari (Oih), maitaro (EtxZib (-tero), Ax), maita-sari (Oih), maitati (Larm, Izt), maitatuki (‘maiteki’: Haranb), maitatzaile (Materra (-zaille)), maitatze (OihAtsot), maite-damu (‘kontrizio’: Añib, KIkGip), maiteki (EtxZib [peril guztietarik begiratu maiteki]), maitekor (Astar), maitemin (Orixe), maiteño (Urte, Goihetxe), maitetsu (“amoroso” Larm (-ta-), Kardab; ‘maite’: maita- Afrika; ‘maitemindurik’: TEtxeb (bizk.) [maittetsu nenbillen]; ‘maitale’: TEtxeb [ixilleko maitetsu bixen artian]), maitetto (ChantP [nik banizün maitetto bat]), maitetxo (Urte, Iturr), maitexko (FedProp 1900 [aphaintzea maitexko du]), maitez (Harizm [zuk maitez erosia; ibid. zure maitez hor darraitzo]). Cf. elkar-maite.
► Tradizio luzea du hitzaren jatorri zeltaz mintzo den hipotesiak: ‘on’ esan nahi duten irl. zah. maith, gales. mad… izenondoak aipatu ohi dira paralelo moduan, galierazko mati- forma hipotetikoarekin batera.[3] Mitxelenaren arabera (1964b: 145, 1977b: 267, 51. oh.),[4] t’ lukeen euskal protoforma adierazkor batetik abiatuta ez legoke arazorik: matte sabaikaridunetik gero berregingo zen hitza maite moduan[5] (cf. hainbat tokitako matte ahoskera, baita -i- bokalak eragindako sabaikaritzerik ez duten hizkeretan ere); honen alde legoke hitzaren hasperen falta (1951a: 543); maithatu-ren herskari hasperenduna azentuarekin lotzen du (FHV 409).
Bilakabide semantikoa azaltzeko (‘on’ ← ‘maite’) irl. zah. bi esaldi aipatzen ditu Mitxelenak: is maith less “le gusta, lo considera bueno” eta, bereziki, an-as maith la cách “bat bederak onhesten duena”; egitura hauetan on eta maite-ren esanahien hurbiltasuna agerikoa da, are gehiago kontuan hartuta eusk. zah. onetsi, oniritzi ‘maitatu’ aditzek tokia galdu dutela historikoki maite izan-en aurrean. Bestalde, aipagarria da maite izenondo gisa agertzea maizenik, hizk. zeltetako hitza ere izenondoa baita.
Schuchardtek zalantzan jartzen du jatorri zeltaren aukera (1907b: 35), esanahi ezberdintasunarengatik, antza (1924a: 19); Meyer-Lübkek (1923: 485) aipatzen duen arazo formala, konparaziorako aintzat hartu beharreko aldaera gal. mati- izatea, ez zaio hain garrantzizkoa iruditzen.
Kontuan harturik euskal lexikoan jatorri zeltako hitzek duten ordezkaritza urria (ik. hogei eta adar hitzen adibide okerrak), egokiagoa izan daiteke euskararen barreneko aukerak aztertzea. Erronk. moite aldaera hartu behar da azterbide honen abiaburu gisa: -o- bokala aurreko m- kontsonante ezpainkariaren eraginez azaltzen du Mitxelenak (FHV 107), baina azalpen hau erabat ad hoc da, eta, gainera, ezkutatu egiten da dialekto horretan ustezko aldaketa berbera dugula eman aditzarekin ere; egokiagoa da pentsatzea ez direla bi fenomeno ezberdin, baizik fenomeno bat eta bera. Horrenbestez, moite horren jatorrian erronk. emon ‘eman’ ikusi behar dugu: izan ere, emoite du aditz-izenaren forma, eta emoite > moite bilakaerarekin azal daiteke, aferesiarekin (ik. behean). Erronkarierazko datu honek bideratzen du, beraz, maite bera emaite aditz-izen inoiz orokorrarekin lotzera.
Goian proposatu bezala, bizkaieraz historikoki dokumentaturiko emon/emaite bikotea da eman aditzaren joko zaharra. Orokorra izandako emaite horretatik azaltzen da, beraz, emon duten mendebaldeko hizkeretan ere maite izatea. Erronk. moite forma emoite analogikoaren gainean egindakotzat jo behar da (cf. jad. OihAtsot emoi).
Esanahiari begiratuta, maitasuna adierazteko esapide jakin baten erabilerari egongo zen lotuta jatorrian emaite aditz-izena. Halako esapideen paralelo gisa, cf. ital. volere bene eta fr. tenir à kolokazioak, ‘nahi izan’ eta ‘eutsi’ aditzekin osatuak; interesgarriagoa izan daiteke gazt. ser dado a ‘zerbaitetarako joera izan’, dar ‘eman’ aditza baitugu bertan. Euskararen barrenean, eta eman aditzarekin, gogora ekarri behar dira aditz honen zenbait erabilera: orokorra da zerbaiti eman ‘zerbaitetara dedikatu, zerbaitetarako gogoa jarri’ kolokazioa (Leiz zakusanean hiria idolatriari emana, Ax zeren ni naiz haragiz eta haragiari emana), eta orobatsu zerbaitetara eman (ez zub.; Ax ian-edanera eta emaztetara emana, Lardiz Israeltarrak jainko gezurrezkoetara eman ziran ezkero). Are interesgarriagoa da norbaiti eman esapide orokorra (Kapan emaiten dala guztia, Pouv ene ezin hautsizko fideltasunaz emaiten natzaitzu), pertsonekiko maitasunetik hurbileko erabilerak sortzen baitira; adibide modernoa izanik ere, deigarria da Xalbadorren norbati eman nintzan maitearen maitez, esaldi berean biltzen baititu norbaiti eman eta maite.
Areago dira esanguratsu Lazarragaren adibideak, aditz gisa oneretxi darabilelako, eta izenondoa baizik ez delako maite; horretaz gain, bietan agertzen delako genitibozko izenordain sintagmetan, eta agian horrela azal daitekeelako emaite > maite aferesia, berranalisiz, *ene emaite moduko sintagmetan usu agertuko baitzen (cf. agian zauri). Aurrekoa gogoan, interesgarria izan liteke ene maite… moduko sintagma bat RS iratxoen da irazia atsotitzaren eredura ulertzea: hots, genitiboa azaleko egituran sakoneko subjektu ergatibo baten ordez dela, eta maite bera partizipio edo adjektibo bezala dugula hor (Mitxelena 1977b: 262, 271).