Hiztegia - EHHE

gain. Hitz honen azpian gain, garai, gari eta galdu sarrera-buru nagusiak bildu dira. Gain sarrera-buru nagusian, maila bereko hainbat azpi-familia bereizi dira: ganga, gangar₁, galdur/galdurru, gantz eta igan/igo, zein bere azpisarrera nagusiekin eta azpisarrerekin.

Gain-en beraren azpian, -gan, -ga, gaindi, gailendu, gaihendu, gandu₁ eta kain azpisarrerak daude, eta, jarraian, kinber (gimurzi azpisarrerarekin). Ganga-ren azpian, berriz, gangaila, gargaila eta gangarabil. Gangar₁-en azpian, gangar₂ eta gangar₃ azpisarrerak daude, jarraian gandor dutela (gangor azpisarrerarekin). Galdur/galdurru-ren azpian, berriz, gailur (gailurdiru azpisarrerarekin) eta galdor (galdots azpisarrerarekin) daude. Gantz-en azpian, gantxigor eta gantzagi azpisarrerak daude, eta jarraian gantzutu (gantxitu eta gantzu azpisarrerekin). Azkenik, igan/igo-ren azpian igande dago azpisarrera soil modura, jarraian ikai (ike eta nike azpisarrerekin) eta iragan/igaro (iragaro azpisarrerarekin) dituela.

Garai-ren azpian, garaite dago azpisarrera soil modura. Garaitu du jarraian, eta honen azpian garatu (gara, garezur, garondo, gartzelai eta garun azpisarrerekin), gaila/galia (galin azpisarrerarekin) eta garo₁ (garo₂ eta garasta azpisarrerekin) bildu ditugu.

Gari-ren azpian ezarri ditugu gar- alomorfoarekin osatuak direnak baina garai-ren azpifamiliakoak ez direnak: egari eta garagar daude azpisarrera soil gisa, eta garbatu (garbai, garba₁ eta garbi azpisarrerekin) eta garbal (kalpar azpisarrerarekin).

Azkenik, arrazoi etimologikoak alfabetikoen gainetik hobetsita, gal- alomorfoarekikoak bildu ditugu, galdu-ren azpian: kalte eta galendu azpisarrera soilak ditu, eta galde (galdatu/galdetu, galdegin eta galdo azpisarrerekin).

Proposaturiko familia honetan, ongi lot daitezke gain eta garai sarrera-buru nagusiak: esanahiaren aldetik inolako arazorik gabe, baina baita formaren aldetik ere, gan erroaren gar- alomorfo erregularrarekin (cf. *zun → zur). Garai-ren azpian, gaila/galia hitzak dira formaz arazotsuenak; esanahiaren aldetik, berriz, garo₁-en motibazioa geratzen zaigu ilunen (orobatsu garo₂, zeina, bestalde, mailegutzat ere jo izan den).

Gari ere garai-ren oinarri formal berberaren arabera lot dakioke gain-i, gar- alomorfoaren bidetik; are nabarmenagoa da esanahiaren aldetiko lotura, garbatu-ri ere begiratzen badiogu: izan ere, lihogintzari dagokion terminoa da garbatu, eta gain hitzak badu ‘lihoaren gain, azal’ esanahia. Labur esanda, gan erroaren ‘gainazal’ adieratik azaltzen da gari-k eta garbatu-k familiarekin duten lotura. Gari-ren azpian, arazoak ditu egari-k (esanahien aldetik), eta, garbatu-ren azpian, garbi-k (formaren aldetik, ez baitaude argi bigarren zatiaren xehetasunak).

Horretaz gain, gari eta galdu bikotearen arteko lotura formal biribilari lotura semantiko betea aurkitu diogu. Zalantza izan genezake, garbal non sailkatu behar den, garai-ren ala gari-ren azpian, baina honek familia barreneko hitzen arteko lotura berretsi baizik ez du egiten. Formalki egokia izanagatik, arazo semantikoak ditugu galde-rekin lotura ziurtasunez ezartzeko.

■ Historia □ Protohistoria ◊ Substratua ► Etimologia

♦♦♦ gain (1110: DocLeire [Aycita Gayna]; gan 1300: ArchBilbI [sierra de Ganguren]). ■ Hitz orokorra. Gan aldaera bizkaieraz erabiltzen da (cf. Araban Land, Lazarg gain, baina ik. Erdi Arokoak). Gein XIX. mende bukaeraz geroztik aurkitzen da bnaf. eta gnaf. puntu batzuetan. Bada Arak, gip., gnaf. kain ere (‘akuilua, zaharoaren mutur’ esanahiarekin).

Leku-kasuetan sistema bikoitza dago Zuberoan eta Amikuzen: adibidez, inesiboari gagozkiola, alde batetik gañen/gañan eta bestetik gañian.

Esanahi nagusiak dira: ‘altu, goi’, ‘gailur, tontor’, ‘gainazal, kanpoko alde’, ‘teilatu’, etab.; cf. halaber Larramendik dakartzan ‘bike-geruza, gisu-geruza…’, ‘oihalaren aurki’, ‘buru-gain’, ‘gainazal’. Baditu bestalde ‘esnegain’, ‘gantz’ eta ‘zaharoaren burdinazko mutur, akuilu’ ere, eta ‘lihoaren azal, hondakin’ esanahiarekin darabil Mogelek.

Postposizio gisa erabiltzen da atzizkiekin edo gabe (ErrodZar saldi urdinaen ganean, RS izotzen ganeko kaina gorputz guztiko mina), eta baita izen bezala ere (EtxZib lur planoaren gaña, OihAtsot gaina eder, barrena uher; Ax gaiñak, pikaiñak eta hautuak; frBart gan [‘akuilua, zaharoaren mutur’] zorroz bat bijotzaren erdijan; Mogel lino agorra bada, jakoz ateraten ganak [‘lihoaren azal, hondakin]; Duv gaina [‘esne-gaina’] ona bada). Elkartu ugaritan agertzen da (bekain, bikain, besagain, mingain, eskugain…; gainarri, gainbero, gainestali…); Larramendi hasten da ia aurrizki moduan erabiltzen, super-/supra- hasten diren hitzen baliokideak ematerakoan (adib. “supersubstancial, gainsustanziarra”).

□ Lehenagokoa izan daiteke Çugaineta (SMig d.g.), XI. mendeko agirien artean baitago; ik. zuhain. Ganna (SMillán 871) jotzen du lehendabiziko lekukotasuntzat Orpustanek (1999: 319), gan aldaeraren adibide gisa hartuta; Sancta Maria de Foze de Arganzone, de Ganna, de Letonu irakurri izan den pasarte batekoa da, eta Gauna-ren adibideen artean sailkatzen da Líbanoren Toponimia Medieval en el País Vasco bilduman. Alabaina, bestela irakurtzen da gaur, Sancta Maria de Foze de Arganzone, deganna de Letonu, eta latin berantiarreko decania-ren aldaeratzat dute editoreek deganna, esanahiz ‘monasterio baten jabego den lursaila edo landa-eliza’.

Adibide zaharrenen artean, Nafarroako agirietan cf. Sanso gaynza merino (SMig d.g.; 1185ko eta 1186ko agiri banaren artean), Gayneco Çauala (ColIrach 1245), Jurdana d’Arguain (AGNCartII 1249; Donamartirikoa), Mutiloa Gaynna (AGNComp6 1294), Laçagayna (AGNRealIII 1298). Zuberoan, cf. Jaurguain, Berrogayn, etab. (CenSoul 1377). Gipuzkoan, cf. Johan Ochoaviz de Bunhagayn (ArchTolI 1349), Yerdo Gaynna (ArchRentI 1409), etab.

Burgosen, baliteke hitzaren adibide izatea Johan Perez de Urganna (ColOña 1258), ur (edo buru) + gaina analizatu behar bada; bada gaur Urgaña izeneko errekasto bat, Villaránen, Medina de Pomar udalerrian, eta badirudi horrekin lotu behar dela: agiri berean Nofuentes, Urria, Cebolleros herrietako jendea ageri da, Villarándik 5-10 kilometroko tartean. Bada beste Urgaña bat, hegoalderago, Villagalijo herrian (Mujika 1992: 343; Urgana ere ageri da, 336), eta hurbileko Fresnedan badira Burgañas eta Gurgaña ere (334-335), Santa Olallan Ugaña (336), etab.; inguru hauetan, Villoroben, abizen gisa dakar Merino Urrutiak Urgaña (1936: 38). Gain-en adibidetzat ditu Mujikak. Bestela, Urgana izeneko baserri bana dago Muxikan eta Etxebarrian (EAETop), eta Araotzen ere bada Urgaña izeneko baserri bat (Auñamendi s.v.).

Hitzaren adibide baldin bada Gana leku-izena (ArchPlen 1299), gan aldaeraren lehen lekukotasuna urte batez aurreratuko luke; cf. bilduma berean montes de Yragana (ArchPlen 1499); cf. halaber Sancho Martinez de Gana (ArchBilbI 1321). Cf., bestalde, Galarreguigana (ArchLeqI 1454), Vrquiolagana (ArchOchand 1497), etab. Ik. behean gan aldaeraren adibide gehiago.

Interesgarria da Bizkaiko monesterio de Sancta Maria de Ximengayn (ArchMarq 1355); gain aldaera da gaur ere Markinan erabiltzen dena (cf. [gáɲin, gaíɲera], Baraiazarra 1986). Bilduma berean, ordea, bada Juan de Vizcaigana (ArchMarq 1512), Errigoitiko pertsona baten izena, itxuraz.

Deba ibarrean, gaur ere gain darabilten lurraldeetan, cf. Juan Yvannes de Ysasiganna (ArchMondI 1353; hala agertzen da ArchMondII-ko 1415eko agiri batean eta beste hainbatetan ere); sabaikaria adierazten du <nn> digrafoak hor, cf. orobat syerra de Ostoroganna (ArchEsko 1497). Horien ondoan, Juan Peres de Ysasigana (ArchMondII 1420) moduko adibideetan pentsatu behar da sabaikaria zegoela <n>-ren azpian; cf. <in>-rekin Forttuno de Ysaigaina (ArchMondIV 1480). Artikulurik gabeko adibideak are argiagoak dira, cf. Arrasateko prado de Elorgayn (ArchMondII 1438) eta Elgetako Ochoa Peres de Yvargayn (ArchElguet 1497; Arrasateko Ysasiganna ageri da bildumako 1487ko agiri batean).

Datuek bide ematen dute pentsatzeko gan aldaera zabalduago zegoela Erdi Aroan. Mendebaldean, Araban ere ugari dokumentatzen da, testu historikoetan agertzen denaren kontrara: cf. Amoneatogana (ArchBern 1420) eta Menazugana y Ganecobarro (ArchLagr 1456; cf. Ganecobarro eta Sologorriganeta 1603an, TopAlav), Arabako Mendialdean; ez dago gain-ik bilduma horietan, eta sabaikaria adierazteko <nn> eta <ñ> erabiltzen dira batez ere, baina badira <n>-ren adibide gutxi batzuk ere (seynnor-en eta señor-en dozenaka adibide daude, esaterako, seynor-en hiru; leynna-ren eta leña-ren adibideak ere dozenaka, lena-ren bakarra; Trevinno eta Treviño-renak ugari, Trevino-renak zazpi, etab.)

Badira adibide gehiago Agurain inguruan: agiri berean, cf. Susabelgana, Luçurigana, Goresticogana, Usamendigana eta Luçuriaganeco Heguia (ArchSalvatIII 1488; gazt. anno eta sennor modukoen ondoan daude). Aramaio inguruan, cf. Murgana eta Meçugana (ArchAram 1499; gazt. leña, señores, señalado…), eta ez urrun, cf. Ysusquiçagana (ArchUllib 1486; cf. Zigoitiko Ganecomendia 1703an, TopAlav). Gasteiztik hurbilago, cf. Ysyngana (ColCenar 1486; bada Ysynbea ere agiri berean). “Apeo de Vitoria” delakoan gane-ren eta gana-ren adibideak ditugu: cf. Arenagane, Duranagane, Echabarri gana (ApeoVit1 1482), Aracagana (ApeoVit1 1485).

Mitxelenak (1982: 303), auzian sakondu gabe, Araba mendebaldean kokatzen du gan, eta ekialdean gain. Egoera ñabarragoa da, datu berriei begiratuta. Nolanahi ere, interesgarria litzateke Arabako gana, gane eta gain aldaeren azterketa diatopiko eta diakroniko xehakatua egitea (ik. esaterako TopAlav-ekoak). Ildo honetatik, cf. Arabako lautadan bertan, gain-ekin, Onicutigaina eta Ayznabasogayna (ArchSalvatII 1430), penna de Malmicuategaina, mojon en Azquiolagaina eta en Jaun Lope Asteri Arangainna (ArchSalvatII 1454), Erreguia Aldaygaña (ArchDonem 1461), etab.

Mendebaldetik kanpo, ekialdean, cf. agian Gileminge de Bidegana (CartSord ~1105); oharrean, editoreak dio “forme latine de Bidegain” dela. Geroago -gain-ekin agertzen da beti izen hori, cf. Bidagaineo (OnomNord 1245), Pedro Garssias de Bidagueign (AGNCartII 1249), etab. Betiere ekialdean, hitzaren adibidea da, Orpustanen ustez (1999: 67, 319), don Arnalt, seynnor de Ganauerro (AGNComp1 1266). Izenok hizpide dituela, badirudi zenbait kasutan bederen eskribau gaskoien idatz-ohiturei egozten dizkiela Orpustanek forma sabaikaridunak (1999: 135-136); gure ustez, Bidegana-n gan aldaera egotea ez da segurua, ezin baitira baztertu grafiazko gorabeherak, eta, nolanahi ere, lehenetsi egin behar da gain aldaera euskararen barrenean azaltzen duen esplikazioa.

Txistukari ondotik, -kain dugu: Azkain herri-izenaren adibideen artean, cf. Lupus Anerii de Escan (LivOr 1125) eta Salomonem de Scain (LivOr 1235); cf., bestalde, Martinus Garssie d’Anizcayn (AGNRealIII 1295; Aniz + gain?), miguel oryozcayn de Erros (SMig 1374), gain-en adibide diruditenak. Horietaz gain, cf. agian Beasaingo Juan de Asteis de Herauscain (ArchAtaun 1399; bilduma berean, Pasqual de Erausqin 1504an); baliteke bnaf. herauts ‘zerri ar’ beraren lekuko izatea, inoiz zabalduago zegokeena (cf. akit. herauscorritsehe).

Txistukaririk gabe ere, cf. agian Urbicayn (DocLeire 1121); urbi + gain izatea ez du erabat baztertzen Salaberrik (2000: 131-132); ahoskabetzerako, cf. Gurdipide edo Sorhapuru (Orpustan 1999: 89). Ez dirudi eztabaida honetan kokatu behar denik Andrequiayn (AGNComp1 1266), gaur Andrikain, nahiz eta baden Andragueyn ere, behin (AGNRealIII 1295; Andrikain-en aldaera gisa dakar editoreak); Nafarroako hiru ibarretan jasotzen du Jimeno Juríok, eta Andrequina emakume-izenetik eratortzen du (1986: 256-257). Izen honetan ziur antzekotzat ematen du Irigaraik (1947: 414) jatorri erromatarra duela -ain atzizkiak.

Mitxelenaren ustez (1971b: 264, 44. oh., 1973³: 90), baliteke -gain egotea Larrasoaina eta Lizasoain izenetan; XI. mendean dokumentatzen dira, eta lehen lekukotasuna aurreratuko lukete. Orobat ikusten du aukera hori Biain, Sasiain eta Uriain izenetan (1973³: 38). Zuhurragoa da Salaberri (2000: 134), nabarmenduz ziur asko uste izan den baino gutxiago direla -gain jatorria duten -ain leku izenak.

◊ Bada gaztelaniaz ganape ‘oheko estalki’. NTLLEko hiztegietan 1846an agertzen da lehendabizikoz, zaharkituriko hitz bezala. Hainbat aldaera dakartza Gual Camarenaren Vocabulario de comercio medieval-ek (s.v. guenabe): guenabe, gainape, galnape, kenape, etab. Erdi Aroko adibideak baizik ez ditugu aurkitu CORDEn: “todo vermeio e velloso como guenabe” (~1200; La Fazienda de Ultramar liburukoa), “un lecho con guenabe” (1234-1275; Fuero de Cáceres), “un lecho con guenabe” (1242-1275; Fuero de Usagre), “un lecho con .i. guenabe” (1252 aurrekoa; Fuero de Ledesma) eta “.i. lecho con una guenabe” (1300 aurrekoa; Fuero de Salamanca).

Gure corpusean, lehenagoko adibideak aurkitu ditugu Aragoiko eta Burgosko agirietan: mea gaynape de lana eta ipsa gainape (CartValp 1019; editoreek “manta de lana” itzulita), “Habemus in Aragone UI gannapes […] et I ganape de pallio […] In Aguero U ganapes” (ColRamI ~1059), “vno coopertorio et vno tapete […] et vno gannape” (SancRam2 1075), et II gannapes eta VI gagnapes eta tres gagnapes osatas eta una gagnape de seriko (SancRam2 1081; “colchón o almohadón”), “uno frontale grande qui fuit gannape castellana” (ColFanlo, DocMont xii. m.; “pabellón de cama” itzultzen du Canellasek).

Ez dago argi euskal hitzarekin lotu behar den, batez ere zaila delako esplikatzen bigarren silabako -a-, baldin gain eta -pe osagaiekin analizatuko bagenu; esanahiaren aldetik, ‘estalki’ ongi lot daiteke gain-ekin. Nolanahi ere, ez dugu haren etimologiarik ezagutzen (Corominas eta Pascualen hiztegian ez dugu aurkitu). Baina esanguratsua da bildu ditugun lekukotasunen artean, zaharrenetan, euskal eremutik hurbilekoenetan, <ay, ai, gn, nn> grafiekin agertzea; argi geratzen da ai > e bakuntze erromantzea dugula guenabe-n (herskariaren ahostuntzearekin batera, itxuraz).

● gainbehe termino orografikoa: “términos y montes, pastos y gainbeas” (AbelZab 1438), gaztelaniazko “vertiente” ordaina ematen diote editoreek.

● gaineandu Leiz (baldin nehor gaineanzen bada [Harand nausitu]); gain + -e-an + -tu, inesibo mugatuarekin, -e- epentetikoarekin, cf. Larm gogoango zaitut (Mitxelena 1977b: 253); mugagabearekin, cf. atzendu, ostendu, etab. Ik. gailendu.

● gain-ihar “rama podrida en el mismo tronco”, “ramas podridas de un árbol sano” Azk (orok; bizk. ganigar), “árbol con las ramas superiores secas” Aspiroz (gnaf.); belar eta garo-metez ere esaten dela dakar DRAk, gainaldea ihartua dutenez; osaeraz, gain + ihar, eta esanguratsua da definizioaren oinarrian dagoen ‘adar’, hori berau baitugu gaila, garia, gara eta bestetan, gure ustez gain-en familiakoak diratekeenak.

● galatz₁ “corteza” Larm; “relieve en las obras” Larm; “manteca de vacas”, “gordo, manteca de animal” Añib, “nata o tela de la leche” Azk (bizk.); gan- + latz; baliteke eratorpenezko gan- bat egotea hemen (cf. arrain/arran-), edo mendeb. gan, ik. jarraian galeiho eta gando; esanahiari dagokionez, cf. gain-en ‘esne-gain’ bera.

● galatz₂ “lixa, pescado de cuerpo áspero” Larm; gaina, azala latza duen arrain mota, osaeraz ik. galatz₁.

● galeiho “buharda, ventana sobre el tejado”, “guardilla de desván” Larm; gan- + leiho, esanahiz ‘gaineko, goiko leiho’.

● ganboila “quitasol” Larm; osaeraz, gan- + bo(i)la, eta Larramendiren asmazioa izan badaiteke ere, agian erakusten du garai hartan gan- uler zezaketela gain-en elkartu-eratorrietako forma gisa.

! ● gando ‘kimu, adaxka’: Duv; ‘adar’: k- Azk (lap.); pentsa daiteke gan- ‘gain’ dagoela lehen osagai gisa, kimuak zuhaitz-adarretako gainazalari ateratzen zaizkion luzakinak direlako edo; sekundarioa behar du ‘adar’-ek.

● gandu₂ ‘lihoari azal latza kendu, garbitu’: Mogel (txarrantxarijak ditu / txarrantxan iminten, / kukutsak kendu eta / erbatz baga isten, / kirruba alde batian / besteti amuluba, / au ganduba eta / perreztupetuba), Azk (bizk.); osaeraz, gan + -du, Mogelek berak dakarren gan ‘lihoaren azal, hondakin’-en eratorria; esanahiaren aldetik, ulertu behar da ‘gainak kendu’ dela etimologikoki (cf. lumatu ‘lumak kendu’), ik. gari.

● gantxe “tela, cáscara, &c., axala, gantxea” Larm; pentsa daiteke gan erroa dela, -txe atzizki ttikigarriarekin, ohar bedi Larramendik sabaikaridun axala-ren ondoan dakarrela; baina baliteke egokiagoa izatea hitz elkartu gisa hartzea, eta ‘gain-xehe’ dela ulertzea.

gainalde (Ax), gainazpikatu (Duv), gaindu (Larm, Egiat (-tu)), gainera (Kardab [gañera ori ere bai?]), gainerako (Leiz [gainerakoaz den bezenbatean]), gaineratu (EtxZib), gainez egin (Materra), gainezka (gan- Añib), gaineztu (Larm, Añib (gan-)), gaingiroki (Ax [gaingiroki, azaletik eta kanpotik]), gainka (Larm [elkarren gainka]; Mburu [gogoaren gainka, bortxaz bezala]), gaintar (Duv [“habitant des hauts pays”], ChantP (gaiñetar)), gaintto (Goihetxe [gaiñtto hartarat]), gaintxo (Azk [gaintxo ederra]), gaintxuritu (Larm, AgirAst [ez itz lotsagarriakin, baizik gañtxurituakin]), gainzka (Larg [elkharren gainzka]). Cf. beregain, bekain, bikain, ekain, mingain, uhain, zuhain.

► Erroa *gan dela onarturik, *gan-i osaera duela proposa daiteke, eta *gani > *gah̃ĩ > *gaĩ > gain bilakaera batean pentsatu. Mendebaldeko gan aldaeran despalatalizazazioa gertatu bide da, cf. orobat zain/zan, ezpain/ezpan (FHV 139); Mitxelenaren azalpen fonetiko horretatik harago jo nahi izanda ere (badira, esaterako, bizk. arrain bezalakoak), ez dago argi zein neurritan proposa litekeen jatorrizko erroaren jarraitzaile zuzena izatea gan. Ohar bedi, dena den, baditugula gando eta gandu moduko eratorriak, eta litekeena dela gar- dutenak ere erro honen beste alomorfo baten lekuko izatea (ik. behean); horietan denetan gan- dugu. Berranalisiz dugu -gane (FHV 133; ik. atze).

Gavelen arabera (GramBasqI §123, 3. oh.), *garen baten kontrakzioa da gain —hain < haren eta zein < zeren ematen ditu paralelo gisa—, eta *garen hori gara ‘garai, goi’-ren superlatiboa. Hitzaren bi formak ikusten ditu Azkain eta Azkarate leku-izen bere ustez esanahikideetan (1951: 2).

Arazo nagusi bat du Gavelen proposamenak, kontrakzioaren kronologiari dagokiona. Gavelek berak (1949: 74), Bearnoko Argagnon leku-izenean Argain ikusteko aukeraz ari denean, zalantzan jartzen du halako kontrakzio bat Bearnoren latinizazioa baino lehenagokoa izatea; Mitxelenak, ordea, nabarmentzen du hain-ena baino zaharragoko kontrakzioa behar lukeela gain-enak, gan aldaera azaltzeko (FHV 141).

Nolanahi ere, egon daiteke modua gain-ekin lotzeko garai. Ez, ordea, Gavelen proposamenaren bidetik: gan erroaren gar- alomorfoa dugu hainbat eratorritan, eta horietako bat dateke garai; gogoan izan *zun errotik datorrela zur, bere eratorri ugariekin batera (cf. orobat *sun/sur-). Jatorrian, elkartu-eratorrietako forma izango genuen gar-, eta, hain zuzen, hasiera hori duten hainbat hitz ditugu ‘goiko, gaineko’ eta ‘gainazal’ adieren inguruan bilduak: cf. garai bera, gara, gari, garbatu/garbaitu, etab.; xehetasunetarako, ik. haietan.

■ Historia ► Etimologia

! -gan (-gaz 1448: ArrasErrek [Juanikotegaz lagundurik]; -gan ~1457: Sandailia [ardao zuria Mendoza gana doa]). ■ Atzizki orokorra (-gan). Bizidunen deklinabidean erabiltzen da (Morf §480), genitiboarekin (Leiz norenganik, Oih enegana) zein genitiborik gabe (RS begi gextoaganik, Leiz Iainkoagana hurbiltzeko, OihAtsot zordun gaxtoaganik olo). Denborazko sintagmetan ere erabiltzen da, bizk. eta erronk (Morf §479): cf. bizk. aurganik ‘aurrez’, biarganik ‘bihartik aurrera’, gaurganik ‘gaurtik aurrera’, erronk. betiganik ‘betidanik’. Mendebaldekoa da -gaz, beti genitiborik gabe erabilia (RS ogiagaz ura, oragaz eroen elikatura).

► Litekeena da gan erroarekin lotu behar izatea bizidunen deklinabideko -gan. Beronen berranalisiz azal liteke -gaz komitatiboa, inesibokotzat harturik erroak berezkoa duen -n (ik. udalen, s.v. uda); bestela, honi dagokionez, ez da baztertu behar -ga atzizkiaren gainean osatua izan dadin.

Lafonek ere batera aztertzen ditu -gan, -gaz, -gatik eta haien eratorriak, eta desagerturiko *gan izen bat ikusten du haien oinarrian, espazioaren adierazpenari loturiko gauza edo nozio bat izango zena (Lafon 1933a: 152-153). Guk ez bezala, ordea, ez du ikusten izen hori gain-ekin lotzeko modurik, gogora ekarriz Gavelek honentzat *garen proposatua duela. Gure ustez, Lafonek deskribatzen duen espazioaren adierazpenari loturiko nozioa ongi lotzen da gan-ekin.

Beste auzi bati gagozkiolarik ere suertatzen da interesgarri Lafonen ikuspegi orokorra, eztabaida berean ezartzen baitu -gatik. Ez du aipatzen motibatiboko atzizki horrek -gaitik aldaera ere baduela, baina gure hurbilketan aukera dago gai hitza ere gain-era hurbiltzeko: sen erroaren *seni eratorritik sein eta sehi ditugun bezala, saioa egin liteke *gan erroaren *gani eratorritik gain eta *gahi > gai atera zirela proposatzeko. Eragozpen modura, onartu beharko genuke orokorra izan dela hasperenaren galera —agian elkartuetako bigarren osagai gisa erabiltzen zelako batez ere, edo hain zuzen ere posizio horretan sortu zelako?—, eta esanahiaren bilakaeraren xehetasunak zehaztu beharko genituzke (cf. zerbaiten gainean hitz egin-eko erabilera, zeina gai ‘mintzagai’-tik hurbil geratzen den).

■ Historia □ Protohistoria ► Etimologia

! -ga (-aga 934: SMillán [rivo de Galharraga]; -k x. m.: DonemGl [guec ajutuezdugu]). ■ Atzizki orokorra, pluraleko zein ergatiboko marka gisa. Bigarren pertsonako adizkietako datibo zein ergatiboko marka ere bada (cf. duk, duan).

□ Erdi Aroan, ugariak dira -aga bukaeraren adibideak euskal eremu osoan: cf. Araban Elhorriaga, Arriaga… (SMillán 1025) eta Zuberoan Lostau de haritzssague, Lostau de harriague… (CenSoul 1377). Adibide horiek pluraltasunarekin lotu ohi dira, baina baita lokazio hutsarekin ere, ez ezinbestean ugaritasunarekin: cf. Amesbacochaga (ArchLeqI 1347), çerro de Pagobacoyçaga (ArchLegazp 1401), Areizbacochaga (ArchElgoi 1452), tierra llamada Usobacoyçaga (ArchEsko 1497), etab. Mitxelenak talde honetan biltzen ditu Andrearriaga (1973³: 36), Çuuycoaga (SJuan xiii. m.) eta Çuviverriagua (SJuan 1246) (1969b: 41).

Bestalde, ergatiboaren marka garbia dugu Pelegrinus dat gaudium apezari, ez orok atsegin (NANPel 1415) adibidean.

► Pentsa daiteke gan erroaren alomorfoa dela -ga (> -k), gramatikalizazioz: -gan → -ga, cf. *din → -di. Ergatiboaren lehen adibidetzat jo dugun Donemiliagako glosetako guek izenordainean ergatiboa eta plurala ditugu atzizki berean bilduta; sinkretismo honetaz, ik. Manterola (2015: 473-504).

■ Historia □ Protohistoria ► Etimologia

gaindi (~1350: CenBNav [(casa de) Onayndi]; gainti 1377: CenSoul [Lostau donainty]). ■ Iparraldean erabilia, gehienbat -n gaindi ‘-n zehar’ (Leiz Bithinian gaindi) eta -z gaindi ‘-(r)en gainetik’ (Oih orozaz gainti) joskeretan; orobat izen eta izenondo moduan (JesBih amodiozko gaindi hoin espantagarrira, Xarlem Franziako gaintitik; Goihetxe bere seillaru gaindiak).

□ Erdi Aroan, ekialdeko adibideez gain, cf. mendebaldeko Rodrigo de Onayndi (ArchBizkI 1392). Adlatiboko erakuslearekin, hona + gaindi analizatzen du Onaindi Mitxelenak (1973³: 62). Osaera berarekin, cf. haraindi (< hara + gaindi; Mitxelena 1978b: 88, 2. oh.); horren adibide dirudi Lostau darainty (CenSoul 1377). Esanguratsuak dira Zuberoako onainti eta arainti, bat egiten baitute zub. gainti aldaerarekin. Bada halaber (lostau) donalaynty (CenSoul 1377), agian -la adlatibo pleonastikoarekin. Ez da aintzat hartu behar Orpustanen proposamena (NouvTop §10), Baiona izeneko ona-rekin erkatzen baitu lehen zatia (bun-/mun- ikusi nahi du hor).

gaindidura (Aranbill), gaindi egin (‘gainez egin’: Pouv), gaindika (-tika Maister), gainditu (Pouv, Maister (-titu)), gaindiz (Harand), gaindizko (Harand [aberatstasun gaindizkoak]). Cf. haraindi.

► Osaeraz, gain + -ti atzizkia, cf. barruti, beheiti, goiti, urruti (FHV 236). Adibideon hedadurari erreparatuta, nabarmena da atzizkiaren erabilera hori orokorra izana dela. Gaindi-ren kasuan ere horren alde mintzo da mendebaldeko Onaindi. Atzizki honetaz, ik. -di, s.v. *edin.

■ Historia ► Etimologia

gailendu (1745: Larm). ■ Gip. eta gnaf. eremuko hitza. Erabilera iragankorra eta iragangaitza ditu (BurgDot besteak gallentzeko gurari erabageko bat, Xenp mutillzartu ta ezkondu, / oraiñ andria gallendu; cf. Garate aizea gallendu [“handitu”] egin du (gnaf.)).

gailen (Azk/Garate (gip., gnaf.), TxAgir [(borrokan) gallen ikusi zuanari]), gailentza (Etxaniz [urte asko bitza… Beorren Gallentzak]).

► Leizarragak darabilen gaineandu-tik eratortzen du Mitxelenak (FHV 120; 176, 16. oh.), gai(h)endu-rekin batean aztertuta, -ea- > -e- bakuntzearekin (cf. ondorean > ondoren, azeari > azeri) eta sudurkaritasunaren disimilazioarekin: n-n > l-n gertatuko zen gailendu-n. Berariaz bereizten du gallendu/gaiendu bikotea ereiaro/ereillero eta saiatu/sailatu modukoetatik, zeintzuetan [λ] indartutako jatorrizko [j] ikusten duen. Ik. gaihendu.

Gure ustez, ordea, gain + lehendu osaeraz ere azal daiteke gailendu, eta, hala bada, ez zaio zuzen-zuzenean lotzen gaihendu-ri. Eragozpena izan daiteke lehendu aditza XIX. mendetik aurrera baizik ez dokumentatzea, eta ekialdean.

■ Historia ► Etimologia

gaihendu (gaien- 1746: Arak; gaihen- ~1800: Monho). ■ Arakistainengan (“gnaf.” markarekin) eta lap. eta bnaf. autore batzuengan agertzen da, ‘gailendu’ esanahiarekin (adib. Monho itsas-leihorretan / ezin gaihenduz, Duv beharra gaihendurik).

gaihen (Duv [“supérieur, qui l’emporte”]), gaihenzia (Duv [“supériorité, dessus”]).

► Mitxelenak gaineandu-tik azaltzen du (FHV 120; 176, 16. oh.), n-n > (h)-n bilakaerarekin, aurreneko sudurkariaren galera disimilaziozkoarekin gaiendu-ren kasuan, eta VnV > VhV bilakaerarekin gaihendu-ren kasuan. Aukera honetan, atzeranzko osaeraz sortua da gaihen.

Beste aukera bat da gain hitzaren superlatibo gisa hartzea, hitz horren etimologiaz dakiguna kontuan harturik: *ga(n)i- + -hen litzateke osaera. Kasu honetan, gaihen litzateke oinarrizkoa, ez gaihendu.

Azalpenak azalpen, hitz honen dokumentazio modernoak ez du bat egiten VnV > VhV bilakaeraren kronologiaz dakigunarekin, eta, horrenbestez, ez da erraza aukera bat hartzean. Ik. gailendu.

hasHistoria() hasProtohistoria() hasSubstraktua() hasEtimologia()

! gandu₁ (kandu 1745: Larm; gandu ~1808: AgirAst). ■ Batez ere erdialdeko hitza. Aldaerak dira gandu (gip., gnaf.), kandu (bizk., gip., gnaf., lap.) eta kando (bazt.). Esanahi zabalduenak dira ‘begi-lauso’ (AgirAst griña txarrak animaren begietan zabaldu oi duen lañoa edo gandua) eta ‘lanbro’ (Orixe itsasotik… yeikitzen zen gandu zuri ariña); badaude bestalde “deslumbramiento” Larm, “aureola, disco de luz” (Azk (gnaf.)), “paño de los cristales” (Azk (gip.)) eta “humo de candil” (kando Izeta (bazt.)). Gandu “andituera” (Zubik (bizk.)) hitz bera izan daiteke.

● gandutu ‘liluratu, itsutu’: Larm (lilluratuko zituen argi ark… kandutuko ziran eta itxutuko ere bai); ‘goibeldu’: gandu Azk (gip.), gandutu Aspiroz (gnaf.); gaizki jasotakoa ez bada, esanguratsua da Azkuek partizipio gisa dakarren gandu, hitzaren etimologiarako partizipio gisa analizatu baitugu -du.

gandupean (Mirande), ganduzko (Orixe).

► Osaeraz, gan- ‘gain’ eta -tu partizipio marka daudela proposa daiteke (ik. gandutu eratorrietan); gan- ‘gain’ ikusten du Boudak ere (1951a: 58), baina oinarri gabeko *du ‘laino’ erro bat aldarrikatuta “brouillard d’en haut” dakar jatorrizko esanahi gisa.

Gure ustez, ‘gaindua’ edo ‘gainean, zerbaiten azalean jarria’ izan daiteke hitzaren esanahi etimologikoa: hola azaltzen dira ‘begi-lauso’ eta ‘kristaletako lurrun’, begiaren zein kristalaren gainazalean sorturiko geruza gisa; paralelo ezin hobea dira gazt. paño ‘begietako gandu’ eta haren eratorri empañar ‘kristala lurrundu’. Badirudi ‘begi-lauso’ horren zabaltzez azaldu behar dugula Larramendik dakarren “deslumbramiento” (ik. goian gandutu-ren ‘liluratu, itsutu’); aukera bat izan zitekeena “aureola, disco de luz” horren inguruko adiera gisa ulertzea, baina agian egokiagoa da pentsatzea argiaren gunearen inguruan, gainean dagoena dela ‘argi koroa’.

‘Lanbro’ adierarako, cf. familia berekotzat jo dugun kain; hango azalpen bera ekar genezake hona, baina orobat pentsa daiteke eguratsean esekiriko zerbait dela gandua edo lanbroa. ‘Lanbro’ adiera honetatik eratorri behar da “humo de candil”. Aukera dago gandu ‘handitu, hantura’ ere hitz honetara biltzeko, azalaren gainean sorturiko zerbaiten gisa ikusita, ik. gando ‘kimu’.

■ Historia ► Etimologia

! kain. ■ RS-n agertzen da: izotzen ganeko kaina gorputz guztiko mina “niebla de sobre helada” itzulpenarekin. Azkuek ‘kristalen gaineko lurrun’ eta ‘hodeitzar’ esanahiarekin jasotzen du bizkaieraz. Bada bizkaieraz beste kain bat ere, Azkuek hiru esanahirekin jasotakoa: “materia purulenta” (Azk begiko kaina), eta euskalki marka gabeko “suciedad que deja en las manos la ubre de las ovejas, vacas y cabras” eta “grasa, malos humores” (Azk izerditan zatoz? Doala kaina kanpora).

► Gure ustez, gain hitzaren aldaera izan daiteke hau, herskariaren ahoskabetzearekin (cf. RS-ko kibel bera). Eragozpen bat egon daiteke, -ai- segidarena (cf. atsotitz berean ganeko). Mitxelenak nabarmendu bezala (1955a: xxii, FHV 141, 4. oh.), ezpain eta zain-ekin batera doa gain mendebaldeko hainbat hizkeratan, haietan diptongoa ezpan, zan eta gan bakundu baita. Horregatik, Mitxelenak dioenez, kain-ek forma bisilabikoa behar zuen, sain ‘lumera’-k bezalaxe, zeinak fr. zah. saïn eta okzit. sagin dituen kognatu; ik. behean kain-entzako aukera latino-erromantzea.

Arazo hori ez da gaindiezina: onar genezake lexikalizatu delako edo gorde duela jatorrizko -ai- taldea, edo, agian Markinako [gaíɲera] moduko azentuerak ekar litezke gogora (Baraiazarra 1986: 153); orobat da aintzat hartzekoa azentu ezberdinak dituztela, osagai morfologiko eta lexiko berberak izanagatik, gánera ‘gainaldera’ eta ganéra ‘gainera, horrezaz gain’ sintagmek. Ororen gainetik, dena den, ez da ahaztu behar badirela bizkaieraz arrain moduko hitzak ere, **arran eman ez dutenak; honetan, arraĩ > arrain bilakera proposatu ohi da, eta baliteke kain ere halakoa izatea: gain-ek, posposizio gisa erabilita, despalatalizazioaren bilakaera segituko zuen (gainera > gaiñera > gañera > ganera), baina ez izen beregain eta lexikalizatu gisa erabilita (*gani > *gaĩ > *kaĩ > kain). Egoera bertsuan, cf. agian ezain (<ezayric> RS-n).

Esanahiaren aldetik, hitza ongi lot daiteke *gan erroaren eratorrien artean bildu ditugun hitzekin: ‘laino’, ‘lurrun’ adierak ongi lot daitezke gandu₁ hitzaren esanahiarekin, eta ‘gai zornetsu’, ‘gantz, izerdi txar’, ‘abere-errapeek utzitako eskuetako zikinkeria’, berriz, gantz-en deskribaturiko adieren gorabeherekin.

Jatorri erromantzearen aukera aipatzen dute Corominasek eta Pascualek (DCECH 3, 115a, 3. oh., garúa). Haien ustez, lat. caliginem ‘laino edo ke beltz’ dago hitzaren oinarrian, eta astur. caín “neblina” ere jatorri horri berari lotzen diote; are gehiago, ezin baitute asturierazko bokalarteko albokariaren galera erromantzezko bilakaeren barrenean azaldu (cf. gazt. calina), euskaratik harturiko hitza datekeela uste dute, oharturik, dena den, albokariaren galera ezin azal daitekeela euskararen barrenean ere. Mitxelenak ere nabarmentzen du bitxia dela XVI. menderako bokalarteko -r- galdu izana (1955a: xxii). Schuchardtengandik dator ideia hau (1906a: 28), gazt. calina jartzen duenean kain ‘laino’ hitzaren jatorri gisa (bide batez astur. caín eta cainada aipatuz), eta jatorri ezberdinekotzat jotzen duenean kain ‘gai zornetsu’, ‘izerdi txar’, ‘abere-errapeek utzitako eskuetako zikinkeria’.

Formaren aldetik, ezinezkoa da lat. caliginem batetik euskarazko kain sortzea, eta, arazoak arazo, egokiagoa da gain-ekin lotzea. Horren alde, gainera, esanguratsuak dira asturierazko hiztegietan ematen diren definizioak: cf. “niebla, neblina, copia de niebla que hay de una vez sobre la tierra” (DGLA s.v. cainada), “bruma” (Vigón s.v. caín; itsasoko terminoa); zerbaiten gainean, edo gainazal batean dagoen lainoa da, ez edozein laino, dela lurraren gainean, dela itsasoan. Aukera honetan, euskaratik hartua behar du asturierazkoak; itsasoari loturiko terminoen arten, cf. halaber astur. cai ‘kai’, azken buruan mailegu galo-erromantzea izanik ere euskararen bitartekaritzaz hartua izan litekeena.

■ Historia ► Etimologia

♦ kinber (khinper 1785: Egiat). ■ Ekialdeko hitza (bazt., bnaf., zar., zub.); Olabidek ere badarabil. Aldaerak dira khinber (zub.), khinper (zub.), kimer (zar.), binp(h)er (bnaf.), minper (bnaf.), pinper (bnaf.), ginper (Olab), girbin (bazt.) eta girbun (bazt.).

Esanahia ‘ifrentzu’ da (Egiat nolako dian (gizonak) khinperra, kanpotik xuri ta barnetik beltz diala soiñekoa). Egiategik adlag. eta postposizio moduan ere badarabil, ‘aurka’ esanahiarekin (bethi bere borhondadiaren gaizak khinper diana; haren begien khinper ari baginande; legen khinper egina; borhondadiari khinper aritzia); baita izenondo moduan ere (aize khinperrek bidia baratzen).

Ohikoa da instrumentalean (Azk (bazt.) “atorra girbinez yauntzia du” erraten da… asarre dan [sic] batendako).

kinberrez goiti (Garate (bnaf.: horrek gauza guztiak binperrez goiti egitentzik)), kinbertu (‘alderantziz jarri’: binphertu Hbarren; ‘haserretu’: girbindu Azk/Izeta (bazt.); “descarriarse” girbindu Azk (bazt.); aurki-girbindu ‘haserretu’: Inza (bazt.)).

► Mitxelenaren ustez (FHV 412, 9. oh.), gain + behere (edo behera) da hitzaren osaera, azken bokalaren galerarekin, diptongoaren bakuntzearekin eta herskariaren ahoskabetzearekin. Kinber honetatik dugu kimer, -nb- > -m- bilakaerarekin. Lehen silabakoak eraginiko ahoskabetzez azal daiteke bigarrenean ahoskabea duen kinper; ezinbestean elkarketak eraginiko ahoskabetzea ikusi beharra dago, ordea, ginper-en kasuan. Holako forma batetik azal daiteke binper (< ginper), lehen silabako herskaria ezpainkarira asimilatuta, bigarrenekoak eraginda; forma honetatik ditugu hala minper nola pinper. *Ginber baten metatesiz genuke bazt. girbin, bokalen asimilazioarekin; forma honetatik azaldu behar da orobat bazt. den girbun, bokal altuen disimilazioz, baina agian ez da baztertzekoa *bun erroaren gurutzaketa (cf. buruz gora, etab.).

Erabilera metaforikoz azaltzen da eratorrietako ‘haserretu’.

■ Historia ► Etimologia

gimurzi. ■ Erronk. hitza; honako aldaera hauek ditu: gimurzi (Azk), girmuzi (Azk), gurrumus- (Izag) eta gerremus- (Izag). Antza denez, batez ere gimurziara, gurrumúseara, gerremúsiara ‘alderantziz’ esapidean erabilia izan da.

► Mitxelenak dioenez (FHV 412, 9. oh.), *gainber eta lat. inuersum-en ondorengoren baten (cf. inpersu, inprensu, inprentzu, ifrentzu) gurutzaketaz azaldu behar da gimursi/gimurzi. Hitzaren bokalismoak, ordea, bazt. girbun ere ekar dezake gogora (ik. goian); hala, *ginbur baten gainean osatua izan liteke, -zi bukaerarekin (cf. ehortz, berezi). Dardarkariaren metatesiz dugu girmuzi, eta goiko bokalen asimilazioa eta anaptixia moduko zerbait dugu gurrumus-en; orobatsu gerremus-en, baina bokalaren bilakaera ezberdinarekin.

■ Historia ◊ Substratua ► Etimologia

♦♦ ganga (~1650: Pouv). ■ Ekialdeko hitza (lap., bnaf., zub., zar., erronk.; ik. behean hedadura zabalagoko gangaila, gangailen, gangarabil). Gañga aldaera inoiz jaso da zub. (Foix). Esanahiak dira: ‘ahosabai’ (Pouv zein ezti diren zure hitzak ene gangan), maiz ahoganga elkartuan (EtxSar (eskuarak) eztu hortz karraskarik, ez ahogangazkorik); ‘aho-gingil’ (Larm) eta ‘aitzur edo aizkoraren ahogabeko aldea’ (Azk/Lh (zar., erronk., zub.); gañga Foix). Pouv-en hiztegian gainera ganga eroria “la cahuette” (= ‘etxola txar’) eta ganga erori zait (itzulpenik gabe) ageri dira; hemendik ateratzen bide du Azkuek “bóveda” esanahia.

◊ Rohlfsek (LeGasc §70) eusk. ganga “voûte” eta gangar “crête des volatiles” hitzekin lotzen ditu gask. gànco “promontoire d’où la vue s’étend”, gàngo “angle; spécialment angle du tranchant d’une faulx, d’une cognée”, “crête en montagne” eta gangue “arête, crête, ligne de jonction de deux montagnes”^[1] (hirurak Palay s.v.).

● gangatsu “gangoso” Larm; ez dago argi zenbaterainokoa izan zen hitz honen erabilera erreala, eta litekeena da Larramendik sorturikoa izatea, gazt. gangoso-ri euskal etimologia eman asmoz.

gangatxori (“ganga, ave” Larm).

► Traskek, itxuraz Corominasek eta Pascualek gangail-i buruz diotenari jarraikiz (DCECH 1, 805a), gazt. canga ‘uztarri’-rekin lotzen du (gazt. hitzaren ‘orga-mota’ eta ‘mendi pasabide estu’ esanahiak ere aipatzen ditu); gal.-port. eremuan ere erabiltzen da, batez ere ‘uztarri’ adieran. Zelt. *cambĭca ‘zur makotu’-tik eratortzen dute Corominasek eta Pascualek (DCECH 1, 804b, canga). Formaren aldetik, jakina, aukera egokia izan zitekeen eusk. ganga, baina, orduan, zub.-erronk. **ganka espero genezakeen, batez ere zelt. *cambĭca-tik abiatuz gero; euskal esanahirako bilakaeraz, berriz, ez du xehetasunik ematen Traskek.

Gure ustez, gan ‘gain’-en eratorritzat aztertzea da aukerarik behinena; gañga aldaerak ez du ezinbestean islatzen jatorrizko egoera bat (gan- baita, bestela ere, gain-en elkartu-eratorrietako alomorfoa), baina bai salatzen du hiztunek hitz horren osaeraz izan zezaketen kontzientzia —edo Foixek berak?—, herri-etimologia hutsetik harago.

Esanahiaren aldetik, ez dago eragozpen larririk ‘gain’ esanahirekin lotzeko ‘ahosabai’ (horren metonimiaz azal genezake ‘aho-gingil’) eta ‘aitzur edo aizkoraren ahogabeko aldea’. Lehenerako, aipagarria izan daiteke, esanahian erabat kidea izan gabe ere, lat. epiglottis (< gr. ἐπί + γλωττίς), etimologikoki ‘mihi gaineko’ baita.

■ Historia ► Etimologia

gangaila (~1826: Lecl). ■ Hitz zabaldua (bizk., gip., gnaf., lap., bnaf., aezk., zar., erronk., zub.). Aldaerak dira gangaila (lap., bnaf., zar., erronk.), gaingaila (erronk.), gangail (bizk.), gaingil (gip., gnaf.), angailla (gnaf.), angabilla (gnaf.), eta angreila (aezk.).

Orohar, zintzilikako hainbat haragi-zati adierazten ditu: ‘aho-gingil’ (Lecl, Duv,

Bilaketa

Atalak

Hiztegia - EHHE

KOMUNIKAZIOA

ERAKUNDEA

EUSKALTZAINAK

ANTOLAKUNTZA

EGITASMOAK, BATZORDEAK ETA LANTALDEAK

HIZTEGI OROKORRAK

HIZTEGI ESPEZIALIZATUAK

HIZTEGI HISTORIKOAK

ZALANTZEN TXOKOA

ONOMASTIKA

TOKIKO ONOMASTIKA BILDUMAK

ARAUAK

GRAMATIKA

CORPUSAK

HEZKUNTZA-BALIABIDEAK

DIALEKTOLOGIA

MORFOLOGIA

SUSTAPENA

EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA

AZKUE BIBLIOTEKA ETA ARTXIBOA

ERAKUSKETA BIRTUALAK

FUNTS BEREZI BATZUK

BBK-Euskaltzaindia Literatura Ataria

ZER BERRI

KATALOGOA

GAIAK

EUSKERA IKERKETA ALDIZKARIA

EUSKALTZAINDIAREN BULETINA

Bilaketa

Atalak

Hiztegia - EHHE