Hiztegia - EHHE

EU
ES
FR
EN

Bilaketa

Atalak

Hiztegia - EHHE

001 Abade [6]

- etxe-abade

- apate

- apat

001a Abadia [2]

- apatia

002 Abagadaune [2]

003 Abar [14]

004 Abendu [1]

005a Aberats [3]

● aberasgarri

005 Abere [8]

006 Abuztu [2]

● abuztua egin

007 Adar [17]

007a Adareta [1]

134a Adats [1]

008 Aditu [10]

● adimen/adimendu

009 Agur [8]

● agur eta erdi

010 Ahaide [5]

011 Aho [17]

012 Ahul [2]

● ahuleria/ahulkeria

- arol

013 Ahutz [3]

014 Aingeru [3]

● aingeru begirale

015 Aita [28]

● aitanditxarko

● aitarren seme

aitoren/-onen seme/alaba

● aitaonenseme etxe

- Aitor

016 Aizkora [5]

017 Alhatu [20]

018 Alkate [3]

● auzo-alkate

019 Ama [21]

● amanditxarko

● amona mantagorri

020 Amets [2]

021 Anaia [4]

022 And(e)re [7]

● Andre Maria

023 Antsia [2]

024 Apal [6]

- apala

- balda

025 Apez/Apaiz [5]

134b Arrats [7]

● arrats-hegi

026 Ate [22]

- at

- athendustatü

- atamüstatü

● atalmendatu

- ari

027 Azal [21]

● zaldi-buztan

● zaldizko/zaldiko

● zaldunaketa

● zaldun-aratuste

● zaldun-buruzagi

028 Babes [1]

035a Bagai [1]

035b Bakant [2]

- bagant

029 Bake [3]

030 Baldin [7]

● baldinetaria

031 Balea [4]

- lumera

032 Baratu [36]

♦♦ baratu/paratu

- parada

● baraxtu₁/baraxtu₂

♦ baratze (!)

♦ bare₂ (!)

● baraistu (!)

● barakuilora

♦ bare₃ (!)

● bareak heldu

● bazkarraldo

033 Barkatu [6]

● barkamenduskatu

● barkamen/barkamendu

034 Barren [36]

- barbildu

- barga

- barrandan

- barrundatu

- barruki

035 Bat [47]

● banaborratu

● bederatzi hogei

● ezperetanik

● beteginzarre

- barik

036 Bazka [4]

- mazka

- barrabaska

034a Bazter [2]

● bazterretxe

037 Bedeinkatu [3]

● bedeinkazio

038 Begi [30]

● bekoz/bekoz beko (!)

● bekozko (!)

039 Begiratu [5]

● begiratzaile

040 Behatu [8]

● beharrazaldeko

● beharri-belar

● beharrondoko

● belarrimotz

039a Beila [1]

041 Beltz [14]

042a Belu [3]

042 Berandu [5]

043 Berna [13]

● hezurberritu

♦♦ belaun (!)

♦ belaunikatu

039b Bigira [1]

044 Bizi [18]

● bitxikeria/bitxitasun

045 Borda [4]

046 Bortitz [2]

● bortizkeria/bortiztasun

047 Bortz/bost [22]

● bostarri/bostarrika

● bostoñaza (!)

● zazpi hankako atsoa

● zazpi izarrak

● zazpi lapurrak

● zazpi-sugate

● zazpi txitoak

● hogeieratan

● hogeitak/hogeitakaz/

● hogeita lau oreneko

048 Boz [11]

049 Damu [4]

050a Deitoratu [2]

050 Deitu [12]

● deiadar egin

● deiadarroso

051 Dolu [3]

052 Dorre [1]

053 Eban [15]

● ebaki-belar

054 Ebatzi [2]

055 Edan [16]

● arno-bustiño

- ardanburu

- ardangrina

056 Eder [7]

057 *Edin [26]

♦ jarraiki/jarraitu/jarrain

♦♦ erion (!)

● anuerioak (!)

058 *Edun [29]

- ituten

♦ heuragi (!)

● ugaldu/ugaritu

● jaun eta jabe

● jaungoikoarrengo

● jaungoikoilo

059 Egosi [2]

060 Egotzi [19]

● jauztikalari

061 Egun [39]

- ekera

● eguzki-begi

062 Egur [18]

● gurteskalla

063 Eho [44]

● ile-munjaro

● irin-onedeki

- geun

- daragun

● erasun/erotasun

● arakaitz/arakaizto

064 Ekin [18]

● akioan-akioan

● jakinduria/jakituria

♦ ide/kide (!)

● ideko/kideko

065 Eliza [8]

● eliza-aitzin

066 Elur [5]

● elur-malo/elur-maluta

067 Eman [11]

068 Eme [13]

● emabatzarre

● ema erdi, emerdi

● emasabel-belar

069 Endore [1]

070 Entzun [5]

● entzuez/ez-entzun

156b Erori [1]

071 Erraz [1]

072 Erre [5]

● erregaldostu

073 Errege [8]

● errege-bide

● erregetxopit

● erretegi₂

073a Erregina [1]

074 Estakuru [3]

● estakuruketa₁

● estakuru-mestakuru

075 Etsai [3]

● etsai-beldurtzaile

● etsaitasun/etsaigo

076 Eutsi [6]

070a Ezagun [14]

● ezagun izan

● ezagun-ez/ezezagun

● zorne-belar

- sorna

077 Eztei [4]

078 Faltsu [3]

● faltsakeria/faltseria

079 Fede [3]

080 Festa [4]

081 Fidatu [6]

● fidantz(i)a

- fiat

081a Fio₁ [1]

081b Fio₂ [2]

- fiodera

082 Gain [146]

- gingil

● gargailetara edan (!)

● gargaildu (!)

- karkaila

♦♦ gangar₁

♦♦ galdur/galdurru

♦♦ igan/igo

♦ iragan/igaro

♦♦♦ garai

● garbarei (!)

♦ gaila/galia (!)

♦ garo₁ (!)

- garbeltxagi

- gargale

- garhi

- gari ‘garatxo’

● garagartzaro

● garbitzaiki

♦♦♦ galdu

galdatu/galdetu

083 Gar [14]

● garkarastatu

- gartu

● garraxka-belar

082a Garba₂ [3]

082b Gartzeta [1]

084 Gatz [14]

085 Gau [19]

● garbaindian (!)

● gaurgehiago

086 Gauza [2]

● ezgauza/gauzaez

087 Gero [3]

- gesu/gesi

088 Gibel [9]

● gibel-handi

● gibelgorri/-ori/

-txorrotx/-urdin

● gibelamendu

089 Gizon [12]

● gizaki/gizonki₁

090 Gor [44]

gorbizi/gorbezi

● gorritarako

● aurtikikarika

● aurtikilaska

♦ igurdi/egordi

091 Gorroto [3]

● gorrotagarri

092 Gose [8]

● gosari txiki

093 Gudu [5]

- guda

094 Gutun/kutun [2]

095 Haitz [26]

● gaizkoatu/gaizkondu

● gaiztofikatu

096 Handi [71]

● handi-handilo

● handikeria₁/handikeria₂

● handiki₁/handiki₂

● handi-mandi

● handi-ttipi (-txiki)

● handurreria

hemezortzi/hamazortzi

● akertzantz(a)

● ahardi-ordots

● ahuntz-erdara

● ahuntz-hosto

097 Hanka [1]

098 Haran [2]

099 Harea [3]

100 Hats [47]

- ats

● atsedengarri

● atsegin egin

● atsegingarri

● asko (den) adina/

asko (den) adinbat

♦♦ atso (!)

● atso-lor/atso-lorreta

● atso-palaka

101 Hatz [103]

● haztamu/haztamuka

● atzodanik/atzoganik

● atzo zortzi

● ama birjinaren atzapar

● atzaparkada

● atzaparrada

● aztapar-kosko

● aztaparretaratu

● azpikotzatu

● behaztopa-harri

● hazaita/hazama

102 Hauts [16]

● hautsi-mautsi

103 Hezi [32]

104 Hil [30]

● ilargi xuri

● iluntze/iluntziri

105 Hoin [17]

ortutsik/ortozik

♦ ohondikatu (!)

106 Hor [58]

● hordi arrail

- olagarro

● opilarinzada

● opilkan ibili

107 Horma [2]

● horma beltz

108 Horri [9]

109 Hots [15]

● hotsemateko

110 Hur [87]

● uharri/uharritza

● urziri/urziritu

● izotz beltz

uhadera/igaraba

● ipar-arraka

legen/negel (!)

● aurtemeindan

● urrundanik/urrundik/

● urruneko/urrungo

111 Hur₃ [6]

112 Ihes [2]

113 Ikatz [5]

114 Iloba [6]

093a Ingude [1]

115 Inguru [9]

● inguru-minguru

● ingura-mingura

116 Ino [25]

- zainezo

● erauskidatu

● Euskaltzaindi

117 Itxura [5]

118 Izeba [2]

119 Izter [9]

● izter-barrabil

izter-lehengusu

058a Jainko [8]

● jainkoaizun

● jainkoaren izeneko

● jainkoaren oilo

● jainkot(i)ar

007b Jarri [4]

● jarki₁(!)

063a Joan [8]

● goazemak, -zu, etab.

156a Jori [2]

120 Josi [7]

121 Jostatu [4]

● josteta/jostaketa

086a Kausa [1]

123 Kendu [3]

124 Keru [4]

125 Kirol [2]

126 Kristau/giristino [5]

● kristautasun

127 Kutxa [4]

128 Labur [14]

● lauridikitu

● laurdenegu(n)

● laurdenkatu

129 Lagun [10]

● alargun-belar

● alarguntegi

130 Lahar [15]

● larrakitu (!)

● nahas-mahas

● nahaspilatu

● nahaste-borraste

131 Laino [1]

132 Landa [3]

132a Lander [2]

133 Lapur/napur/ñapur [4]

- naflatu

- lapar

007c Lar [5]

007d Larre [9]

134 Lats [5]

135 Lehen [8]

● lehenbailehen

136 Leinu [2]

137 Lor [4]

138 Luze [5]

● luzamen/luzamendu/luzapen

139 Madarikatu [4]

● madarikatutasun

140 Maiatz [2]

141 Mairu [1]

142 Maiz [2]

143 Maizter [1]

144 Makila [4]

● makila-dantza

- makulu

145 Mesede [1]

146 Min [20]

● mintzatzaile/-zale

147 Muga [3]

148 Murri [5]

149 Mutil [7]

- putiko

169a Mutio [1]

150 Nar [16]

● narras eta barras

● narraski₁

151 Nazka [2]

021a Neba [1]

152 Negar [8]

● negar-malko

● negar-ontzi

● negar-xopin

153 Negu [4]

154 Neke [8]

● nekaporratu

155 Neska [11]

● neska-senti

156 Odol [6]

157 Ohore [4]

158 Oihan [5]

159 Olio [3]

160 Orain [10]

● oraindi(n)o

● orainga(i)no

161 Ordu [5]

● orduango/orduko

105a Orein [1]

162 Oren [1]

105b orkatz [2]

163 Oroit [5]

● oroitzarre(n)

047a Ortzi [16]

● ostr(e)ilaka

164 Oste [8]

● osterantzean

165 Otu [3]

166 Paradisu [1]

167 Polit [3]

168 Portu/bortu/mortu [2]

● bortubete (!)

169 Putzu [2]

170 Sabel [7]

● sabeldarraio

● sabel-zorri

171 Sagar [15]

● sagarkoatze

● sagarteka/sagarteko

172 Sagu [14]

191a Sano [1]

173 Sari [8]

174 Sarri [6]

● sartzai(k)era

175 Sen [36]

● seira₁/seira₂

● sendatu/sendotu

- sendor ‘sorta’

● senidetzako

● senikera/senitera

● seme bakoitz

176 Solas/jolas [1]

177 Sor [25]

● sorgin-afari

● sorgineria/sorginkeria

● sorgin-oilo

- txortan

♦ sortu₁ (!)

178 Su [27]

● su garastegi (!)

178a susperro [1]

179 Titi [5]

180 Trebatu [4]

181 Tresna [3]

182 Txakur [3]

● txakur-amets

● txakur-hizkuntza

183 Txiki/ttipi [7]

● txikirritiko

● txikitan/ttipian/xipitik

184 Tximista [2]

● tximistarri

119a Txistor [4]

● txistor-mistor

● txistorka₁

● txistortoki

185 Ume [8]

186 Umil [3]

● umildantzia

187 Urratu [6]

● aren borz urrea

● urretxindor

- urre gorri

188 Urri₁ [6]

- urritu

188a Urriki₁ [9]

● urrikimendu

- erruki

● urrikarizti

● urrikalmendu/urrikaltasun

188b Urririk [1]

189 Ustel [1]

190 Uxatu [4]

- oxatu

006a Uzta [6]

● uzta-hurrondo

- uztargi

191 Xahu [1]

192 Xedatu [3]

193 Zabal [4]

- platuxa

003a Zabor [1]

194 Zahar [19]

● zaharreria/zaharkeria

● zarki/xarki

● zahagi-azal

● zahagi-dantza

195 Zama [1]

195a Zamari [4]

196 Zehe [11]

197 Zeru [1]

198 Zirol [1]

199 Zor [1]

199a Zori₁ [6]

199b Zori₂ [12]

● zoriz/zorizko

● txori-gerezi

● txori-herri

200 Zur [207]

♦♦♦ zur₁

● Erromako zubi

● zuzenez₁/zuzenez₂

● zuhain madarikatu

- zumai

♦ zurkaitz₁

- zirotz

zutoin/zuntoi (!)

♦♦ zulo/zilo

● zizpahe (!)

zurtoin/txorten

♦♦♦ zi₁

● zimurdikatu

● zidor-zumaka

● zigorrada/zigorradatu

● zilegi-baso

● zilargin/zilargile

- zilar zuri

- bipotz

♦ zirpitz (!)

● zintzilik/zintzilika

● zintzilikari

● zintzilikario

● zintzilikatu

● zintzilikotz

● zintzilizka

● zirt edo zart

■ Historia ► Etimologia

adareta (abareta 1858: Duv; adareta 1873: van Eys). ■ Ekialdeko hitza (bazt., lap., bnaf.). Aldaerak dira adareta (lap.; adaeta bnaf.), abareta (lap.), arabata (Harr (lap., bnaf.)) eta arabeta (bazt., lap., bnaf.). Golde mota bat adierazten du (Duv abareta da pare gabea zelhaietako, Barbier erreka ziloetan adareta sartuz).

► Arazoak daude adar-ekin lotzeko: formaren aldetik, agian **adarreta esperoko genuen —eta ez legoke argi bukaerako -eta-ren funtzioa—, eta esanahiaren aldetik ere ‘adar’-en eratorria izatea ‘golde’ azalpen eske legoke. Besterik ezean, baliteke maileguaren hipotesia hobetsi behar izatea: cf. bearn aradét ‘golde ttiki’, metatesiz adareta eman lezakeena; erromantzezko ttikigarri arrunta da -et(a), ik. AgudTov s.v. Abar-ek eraginda hartu ahal izan du abareta forma (ik. han), edo baliteke, besterik gabe, bokalartean galdutako herskari ahostuna era ez-etimologikoan berrezarri izana.