OEH - Bilaketa

756 emaitza garai bilaketarentzat

Sarrera buruan (50)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hasi.
tradizioa
Tr. General en todas las épocas y dialectos. La forma del sustantivo verbal es hatse en Leiçarraga; cf. tbn. sust. hatse (argi-hatse...) empleado por autores como Dechepare, Oihenart, Lopez, TB... Por lo demás, no hay más que haste entre los autores septentrionales. La forma asite- se encuentra en textos vizcaínos antiguos: VJ, Capanaga, Arzadun (tbn. en Landucci) y, junto a aste-, en Añibarro, Astarloa, Uriarte, Arrese Beitia, Iturzaeta y E.M. Azcue; en los restantes autores vizcaínos a partir de principios del s. XIX, y ya antes en Urquizu, es aste- la forma empleada. En la tradición guipuzcoana y alto-navarra, parece ser asitze la forma más empleada hasta fines del s. XVIII: se documenta en Beriayn, F. Elizalde, Ochoa de Arín, Irazusta, Cardaberaz, Ubillos y, junto a aste-, en Mendiburu. Más adelante emplean asitze Aguirre de Asteasu, Guerrico, Arana, Apaolaza..., y, junto a aste-, Iturriaga, Iztueta, Lardizabal, Arrue, Xenpelar, Bilintx, Soroa... Hay sólo aste- en CatB (21), Echagaray, Beovide y Mocoroa. En el s. XX, asitze- se emplea casi exclusivamente en bersolaris y diálogos, normalmente junto a aste-. El part. de futuro gral. es (h)asiko. Encontramos hasiren en Leiçarraga (Apoc 10, 6), Maister (I 23, 3), Xarlem (941), y algunos ejs. de Duvoisin (LEd 144), Hiribarren (Esk 131) y Arbelbide (Igand 67).
sense-1
I . (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; Lcc, Mic, SP, Urt, Ht VocGr 299, VP 4v, VocS , Lar, , VocBN , Gèze, Dv, H) Ref.: A; Bon-Ond 157; Lrq; Iz ArOñ; Iz Als 53; Etxba Eib; Gte Erd 150 .
Empezar a, comenzar a, ponerse a. v. ekin. Tr. Cuando el complemento es un sust. vbal., se trata por lo gral. de un ines. -t(z)en ; son escasos los ejs. de -t(z)era, incluso en textos orientales: unos versos guipuzcoanos del s. XIX, Añibarro, y ejs. aislados en Duvoisin, Arrese-Beitia, Echeita, Villasante, Basarri y Uztapide (cf. tbn. infra el ej. de Lar y ejs. de sust. con suf. alativo en Uztapide). Es tbn. frecuente su empleo con distintas expresiones adverbiales, equivalentes a -t(z)en , la mayoría de ellas formadas con suf. ines., instr. o suf. -ka ).
azpiadiera-1.1.1
(Con -t(z)en ). " Hasi naiz egiten, j'ai commencé à faire" SP. "Ya han empezado a abotonarse, moteatzen asi dira, motea ernetzen, agertzen, ateratzen asi dira, ninikatzen asi dirade " Lar (s.v. abotonar ). " Jaten hasi da, il a commencé a manger" Dv. "Commencer à. Uzta ontzen hasi da, la moisson a commencé a mûrir. Gure nausiak ohartzen has diten artean, Jusqu'à ce que nos maîtres commencent à s'[en] apercevoir" H. Tr. De uso gral.
Amoriak, othoi, parti gitezen; / Jendiak diradela hasi bekhaizten. E 197. Bere buruaren manifestatzen hasi. Io 2, tí. Gero berriz hatsen da Ministrea othoitz egiten eta Iainkoari bere Spiritu sainduaren graziaren eskatzen. Ins A, 1v. Egunak argitzen has dezakeno, eta artizarra ilkhi daiteno zuen bihotzetan. 2 Petr 1, 19. Asi zan manera onetan kantaetan. Lazarraga A, 1140v. Bergararrok asi dira / Trajioe baten asmatzean. Mondr 22s. Ganboarrok su emaitean / Asi dira, ta onegaz urten daude beralan. Ib. 30s. Hurdinetan asiazkero / prestu ezta seizaroa. "Después de comenzado a canecer, no es de provecho el niñear" . RS 166. Gero has zaitea pausatuki zazpi orazino hauken erraiten. Mat 196. Au esan diodanean asi da gaizki esaten. CartAzp 126. Eta asitzen dirade eskues bularretan golpeak ematen. Ber Trat 87r. Miretsirik hasi ziren / aho batez erraten: [...]. EZ Noel 118. Eta nola zaharra ezin has baititeke bizitzen, segur da obrez mintzo dela Seneka lekhu hunetan, eta ez adinaz. Ax 185 (V 125). Ni zuretzen has bezain sarri / Berhez nindizun bertarik. O Po 42. Bekhatu egiten hasi nintzen lehenbiziko egunetik. Ib. IV 9, 2. Has gaitezen kontenplatzen / Damnatuen lekhua. Arg DevB 18. Akhabatu zituenean / Deithore dolorezkoak, / Hasi izatu zen isurtzen / Nigar bethierekoak. 183. Zergatik Jesüs-Krist hasi da haurzaroan bere odolaren isurtzen? Bp II 22. Eskualdunen pena eta neke hau ikhusirik hasi nintzen Eskuaraz, Latinez, Franzesez eta espainolez hitztegi baten moldatzen. ES 400. Iditen asi dira zeruko portaleak. Acto 367. Beharra baginduke berriz has litezen gure nausiak gauzarik xeheenak guri irakasten. Ch I 22, 7. Erremediorikgabe erranen dut noiz asi ziren Jendeak amarren egiten. SermAN 5r. Jan da edaten asiten garianean. Arz 27s. Asten zarianean bada, errezetan errosarioa. Urqz 19. Txoratzen bezela asi zan, esaten ziola: [...]. Lar SAgust 14. Zure sensuetan sortzen hasi den txartasuna. He Gudu 83. Eta emendatü gure debozioniaren süia, egün lehenik hasten beikina bezala, salbamentüzko bidian sartzen. Mst I 19, 1. Ardietara sartu ta hitz egiten asi horduko, ezagutzen dute hau beren arzaitzat ango ardiak. Mb IArg I 371s. Urteak baditu negu otza, udaberri epela, uda beroa ta utza edo udazar epelzen ta ozten asia. Ib. 169. Ta kontu egizu, nola bereala, eternidadea zer dan pensatzen asiko zeran. Cb Eg II 125. Eskribitzen asi baño lenago munduan itzegiten zan. Cb EBO 14. Non aingeru oste bat hasi baitzen kantatzen Jainko Yaunaren laudorioak. Lg II 108. Noiz hasten da Jesu-Kristoren Gorphutza izaiten Ostia seindian, eta haren Odola Kalitzian? CatLan 131.
( s. XIX) Nurat juan da, jaunak, / Aygalonen ürgülia, / abatitzen hasi beita / haren füria handia. Xarlem 297. Lazaro usteltzen hasia / Biztu zuen Jauna bera / Gure biztera da jautsia. Monho 114. Zetan dago penitenzija ez egitia; edo egiten asi bada, ez irautia? Mg CO 284. Egiñaren lotsa ta damubaz asmo barri batzuk artuten asi dirianakaz. Mg PAb 210. Arnasa artuten dot orain; askatuten asi jat bijotza. Ib. 192. Asi gaitean esaten / Jesusen neke, penak. EL1 179. Baña zer aditu oi degu eskuarkiro nagitasunagatik? --Gauza onak egiten asitzeko pisutasuna eta atzerapena. Gco II 74. Asizékio erráten. LE Ong 79r. Adimenduaz zerbitzatzen hasten garen lehenbiziko mementetik. Dh 132. Gizonak begi onez ez ekustea emaztea, batez ere azalprinza zimurtzen, eta ortzak erortzen asi bazaizka. AA I 586. Berandu asi nas, Jauna, zeu ameetan. fB Ic I 67. Errazoe andijagaz asiten gara orazinoe egiten emetik. JJMg BasEsc 253. Egun baten ginoiazala, arbola arteko kerizpe batetik, asi jatan esaten. Ib. 278. Zerbait obra on egiten hasten garelarik. CatLuz 8. Etsitzen asiak gira. Bordel 58. Eta artzanora, ikusirika / ari zirala bakantzen, / len bezin berri asi izan zan / egun eta gauak galtzen. It Fab 141. Jupiter asitzen da / eztanda egiten, / duenean alako / figura ikusten. Ib. 127. Batzuk pipitadunak, besteak loratzen asiak. Izt C 165. Idumearrak eta Siriarrak asi zitzaiozkan zirikatzen. Lard 215. Eta bere lanbideari ekiten bereala asi zan. Ib. 111. Bizkitartean eraiten hasi gabe, ofizioa ezin ikhas daiteke. Dv Lab 66. Kristo hasi zen lehenik egiten, gero erraten. Hb Egia 66. Asiyagatik urdintzen / gaztiak diyo segitzen; / nork daki nola dabiltzen! Xe 274. O Jesüs, egün zira / Hasi odol ixurten. UNLilia 19.

( s. XX) Ordu orretan asi ziran gazteok etxerantz joaten. Echta Jos 34. Ala da; pobrien otordua bezela: jaten asi bañan len akabatua. Iraola 82. Gure gizonak bere behia ezin sal. Lotsatzen hasia da. JE Bur 170. Eta zaldija [...] bidiari ekitten asi zan. Altuna 67. Primo de Rivera Debara mutur batetik sartzen asi ordukoxe, bestetik ateratzen apaiza. Or SCruz 72. Aspaldidanik euskeldun utseri, zaarreri, asi nintzaioten oartzen. FIr 155. Laguntzen asi gatzazkio bere etxerako bidean. Txill Let 34. Etzaite, beraz, aparia garrazten asi beti bezela. NEtx LBB 138. Eta, Angiro lagun, hasi zen berehala moldatzen bere... hirurgarren katixima! Ardoy SFran 213. Pertsu kantatzen hastera noa. Mattin 59. Hasi hiza laketzen? Etchebarne 27. Karta irakurtzen asi danean. TxGarm BordaB 57. Has nadin beraz nere esatekoak esaten, nola edo hala. MIH 233.
azpiadiera-1.1.1.1
( hastenago ).
Zeren zenbatenaz hiltzenago baita nihor bere baitan, hanbatenaz hastenago da Iainkoa baitan bizitzen. SP Imit II 12, 14 (Ch hanbatenaz gehiago hasten zarela Jainkoarentzat bizitzen ).
azpiadiera-1.1.1.2
(Dv) .
(Con aux. trans.). " Jaten hasi du, il a commencé a le manger" Dv.
Gizon hunek hasi du edifikatzen eta ezin akabatu du. Lc 14, 30 (Dv etxe egiten hasi zaiku ). --Noiz egin oi dozu kurutze ori? --Oetik jagitzen naizanean, oera noeanean [...] eta edozeinbere bear egiten asitzen dodanean. CatAnz 2 (corregido sobre naizenean (no seguro) sg. el editor)). Traidoreen hatzak Parisen / Kontsularen sentinelak / Hasi ditu ezagutzen. Monho 66. Amairu urtetik amabostera / estudiyo bat ikasi / gero aitaren ofizioa / erakusten zuten asi. Xe 369. Drumontek hasi du berak pizten sua. HU Aurp 60. Hilario zeritzan batek egin zun bandera ori. Santa Kruzen bigarren mutil-taldea Hilarioren agindupean zebillen eta aiekin asi zun eramaten. Or SCruz 80. Zerk ekarri au neregana? --Alegia, buruan iraultzen asi dukan liburu ortan ez gaitukala ipiñi bear ipernu edo erdi-ipernuan Dantek bezala. Or QA 95. Gau ñabarrak iluntzen hasi zituela munoak eta munoetan sakabanatuta ziren etxe-arbel hegatzak. Mde Pr 144. Hunek zerratzen hasi tu finki / zeruetako gakoak. Mattin 69.
azpiadiera-1.1.2
(Con -t(z)era ). "Encañutar, encañar los panes, gariak lastotzera asi " Lar.
Kaifas gaiztoa / Aurrenekoa / Asten zaio itaunzera. Cb Bast 11 (Balad 235 asten zaio galdetzera ). Marien amarreko au / Aita gureaz batera, / Birjiña eder, maite berari / asi gaitezan esatera. EL1 221. Asi nadin nosbait, biziera barri bat egitera. Ib. 186 (v. tbn. 36, LoraS 7 y 130). Alabak zuenean / aita ala ikusi / apaiza ekartzera / bertatik zan asi. Balad 221. Eta halarik ere nik ez arnegatzen, ta behar den bezala uztera hasi ere ez naiz. Dv LEd 156. Zuzendurik gaztea zarraren etxera, / Asi ei jakon berba leunez esatera. AB AmaE 244 (v. tbn. 128). Asi baño lenago / iñor edatera. JanEd I 36. Gizonak galdetzen dio [ardoari] / "Ona ote zera?" / "Botellan nago eta / asi progatzera" . Ib. 30. Bere ikasmenak amaittuta, asi zan lenago lez, baserri bearrak egittera. Echta Jos 245 (v. tbn. 333). Kulpik eztuna zertako asi / konpromisuan jartzera? EusJok 104. Gizon oik biyak / asi ziraden / aizkoran jokatutzera. Ib. 108. Orain, berriz, jendea pixkanaka egite oiek parkakizun eta are txalogarritzat jotzera ere asia da. Vill Jaink 81. Gero diru kobratzera / nintzanian asi, / Arruiz baño azkarrago / etxera igesi. Basarri ( in Uzt Noiz 35 ). Amorratuta asiak gaude / batak bestia galtzera. Uzt Sas 216.
azpiadiera-1.1.2.1
Lana billatzen ere ibilli / baitzan suerte onian, / aitarentzako zer deskantsua / lanera asi zanian! Uzt Sas 209 (v. tbn. 185 lanera asi ). Apaiz jaun ori len asia da / alkatiaren kargura, / konfesatzera beregana ez ta / orrek dadukan ardura! Uzt Noiz 44 (en boca de un alcalde al que el cura del pueblo acusa de confesarse en el pueblo vecino). Ordurako, urrengo iru semeak lanera asiak itun. Ataño TxanKan 202.
azpiadiera-1.1.3
(V-ger-gip, G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb; Lar, H) Ref.: Holmer ApuntV; Gte Erd 90, 278 .
(Con distintas exprs. adverbiales equivalentes a -t(z)en, formadas la mayoría de ellas con suf. ines, instr. o suf. -ka ). "Exclamar, [...], ostanboka asi " Lar. "Maullar, miauka asi, egon " Ib. "Dar arcadas, goragalez, goronkoaz asi, egon " Ib. " Irriz-oihuz-iauzika hastea, commencer à rire, à crier, à sauter" H. " Borrokan hasi zen (V-gip, G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb)" Gte Erd 90. " Arrisku ederrean asiko ginateke (G-azp)" Ib. 278 (junto a ortara arriskuan jarri gaitezke, arrisku ederraren gañean jarri gintezke, etc. de otras zonas). Tr. De uso gral.
Ene begiak, / asi zatez negarrez. Lazarraga A29, 1203v. [Iguzkiak] begiak argiturik / has gaitezen lanetan. EZ Noel 138. Aiphatzeaz beraz ere errabiatzen da, erratzen da, arneguz eta iuramentuz hasten da. Ax 302 (V 201). Bada milagroka asi baliz bere Pasioko denboran, beldurtu ta izutuko ziran beraren juezak eta borrero gogorrak. Mb IArg I 252. Asitzen zaizka isekaz Erregeri bezala agurrak egiten. AA I 520. Mesede andiren bat egiten bazenio bezala asitzen zatzaizka konbidatu bearrean. AA III 368. Eta orai [...] behar amuinan hasi edo pelegri juan bestela. Etch 244. Oillarra kukurukuz hasirik, / Atsoa zen iratzartzen. Arch Fab 163. Maillaita hortan gainen / Bera da jauziz hasten. Ib. 187. Amorratu zorian / igeska asi da. Echag 164. Lausengari meta hasi zen bibaka. Gy 159. Plañu, deiadarka hasi zitzaion sahetsean. Ib. 148. Arratsa da othoitzean hasi direnean. Laph 165. Oihuz hasten zen. Ib. 191. Dantzarako tokirik / ote zegon nonbait / galdezka Donostiyan / asi giñan zenbait. Bil 32. Ikusi zuenean, deadarka asi zitzaion. Arr GB 66. Errira etorrita [...] eskean asi zan. Aran SIgn 79. Lanian hasi gabe, errazü: [...]. CatS 128. Asi dira gabonzaleak kantari. Zab Gabon 36. Ez dezu ezer arrapatuko / asi ezkero izketan. Xe 168. Asi giñan kantuban / biyok lau puntuban. AzpPr 43. Zerbait zerrepeldu ziranean, asi ziran bertsoetan. Urruz Urz 40. Zaldibira juanda / biyaramonian, / mendiz-mendi asi giñan / koraje onian. Ud 99. Etsaia, gau batez eta neguan, / Lohiki zitzaion hasi guduan. Zby RIEV 1908, 415. Emazte bat bozkariorik handienean hasi zen oihuka, jende guziaren artetik. Jnn SBi 43. Batek oihu, bertzeak marruma, hor hasten dire borroka. HU Zez 59. Ta gudabarrian asten ziran euskaldunei begi txarrakaz begiratuko neutsela. Ag AL 50.
( s. XX) Eta gero guziuak asen [sic] gra zũreko lanetan negu guzuko. Mdg 129. Asi zren nexarrez eta llantoka. Ib. 169. Negarrez enintzan ba asi? Ag Kr 114s. Asten da jendea nexka gaixo ark zer oker egin zuen galdeka. Goñi 41. Xikito eiheazaiña aphez bateki / Hasi zen xikitokan oi bena hardiki. Xikito 2. Amaikak aldera asten da eztulka. Iraola 81. Hipaka hasi zen. JE Bur 134. Eta berriren berriz asten ziran beren lanean; ez asi bakarrik, asi ta ekiñ, ekin ta jarraitu. Ag G 25. Gau baten asi nintzan ametsetan, lo nengoala. Urruz Zer 15. Asi da agiraka ta didarrez gustiz asarre. Kk Ab I 12. Eta berehala, eskua tinkatzen ziola, hasi zitzaion hau galdeka. Barb Sup 17. Elaia, orduban, inguruban asi yakon egaizka, olgetako goguaz. Altuna 10. Asi yakon andriari berbetan edo izketan. Kk Ab II 8. Madalenetan Errenteriyan / pruebetan ziñan asi, / au nola zan jende guziyai / nai diyot adierazi. EusJok 54. Ohointzan doi-doia hasi hainitz bezala. Barb Sup 152. Egitekotan, oraintxe --esan nuan, eta asi nitzan lanean. Muj PAm 12. Asi naiz etxe-garbiketan poz pozik. Or Tormes 45. Eta asi zen xede ortan emaztegai baten bila. Zub 87. Tiroka asi orduko itzuri ziren. FIr 144. Eta asten da zakurra zaungaka, eta Pilartxo negarrez. Lek EunD 26. Agopeko mintzo bigunean [...] asi zitzaion Zito izketan. TAg Uzt 206. Elizaren kontra aztaparka lanean hasi. Zerb IxtS 97. Mendeko ditun agintariai / asi da agindu ta agindu. SMitx Aranz 21. Guarda-ondoa buruari hazka hasi zen. Lf Murtuts 18. Ta semearen galdez lez asi yakon emazteari. Erkiag Arran 127. Etxeko gizonezkoak, beiai esnea erasteko zeregiñetan asi dira. Erkiag BatB 115. Eta Peio nigarrez hasi zen. JEtchep 62. Baiña gero, uretatik irtetzean, alako ozkirri bat nabaritu du eta asten da korrika eta saltoka. Vill Jaink 71. Nonbait bere erlijioko sinismenaren kontra asi. Anab Aprika 80. Nere adiskide ori gidari izana da, ni bezela, ta orain nai luke berriz gidari asi. Ib. 45. Eta antxen asi nintzan lenengo palaketan ikatzarekin, etortzen ziran kamioiak ustutzen. Salav 40. Oraindik, baiña, eztira burruka gogorrean asi. Ibiñ Virgil 88. Pozaren pozez salto ta brinko asi da nexka gaixoa. NEtx LBB 211. Non eta zelan asi ziñan euskaltzale eta euskalari? Alzola Atalak 120. Ostatu bila hasi ziren lehenik, bainan holako eskelari alderik nork nahiko zuen? Ardoy SFran 228. Gaur ere hemen astokerian / bertsutan naizen hasia, / beharriz eztut itxurik bañan / astoaren irrintzia! Mattin 136. Horra nun irriz hasi nintzan. Etchebarne 64. Oiuka asi zitzaidan. JAzpiroz 200. Inguruko sagu -arratoia guztiak dantzan asi ziran. Gerrika 151. Borrokan hasi baino lehen. MIH 393. Izenak gora eta izenak behera hasi garenez gero [...]. Ib. 222.
azpiadiera-1.1.4
(Con ines.). Empezar con, empezar en (alguna cosa).
Asi zen Jesus gaztedanik bere lan latz gogor onetan. Mb IArg I 151. Egun artan goizik jaiki ta asi ziran israeldarrak beren egitekoan. Ib. 390. Baña onetan asi baño len billa dezagun Espiritu Santuaren argia. AA III 578. Atan asi ezkero. fB Ic I VIII. Egiteko onetan asi ziran. Lard 111. Ta guda onetan asten danari begi txarrakaz begiratuko deutsadala. Ag AL 27. Gero zen abiatu / Jesus predikatzen, / Bere botherearen / jendetan agertzen, / Bere erresumatzat / Elizaren biltzen. / Apostoluetarik / lan hortan hasi zen. Zby RIEV 1908, 208. Ainbeste gizadiren artean, ezin geintekez asi autu orretan. Echta Jos 130. Egia esateko / dute bai laguna / artan asi ezkero / txito ezaguna. JanEd II 19. Pedro Maria Motrikuarrak / prueba bikañak baditu / [...] Mutrikuarra baño lenago / bazeuden ortan asiyak. EusJok 48. Ernanin jaiua naiz / an bertan aziya [...] amabost urterako / lan ontan asiya. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 136 ). Ezingo aiz orrela egon, zer edo zertan asi adi. ABar Goi 45 (v. tbn. en contexto similar Alzola Atalak 138 zeozetan asi ). Bein ortan asi ezkero. Etxde JJ 138. Bizimodu barri orretan asi, ta ba diardu egun batzuetan zintzo-gogoz edo. Erkiag BatB 182. Nik e gazterik asi ezkero / ikasiko nuen gisan, / zerbaitxo baño naiago nuen / lan ortan asi banintzan. Uzt Sas 200 (v. tbn. en contexto similar Ldi IL 137 lanbide ortan asi, ABar Goi lan orretan asi ). Eta aruntz ta onuntz asi zan askaren aurrean zutibili lerdenean; ibilli ontan asi zanean, gau-illuntzen asia zan. Berron Kijote 53. Iñun lanean asi gabe nengoan. BBarand 146. Polliki hasi baitzen arte hortan mintzairan. Larre ArtzainE 326. Lan horretan hasi nahi duenari. MIH 294. Burdin-negozio batean hasten da lagun batekin eta ez dago zer esanik, estabilizazio aurrean garenez gero, laster duela bere burua zeharo aberasteko bidean. Ib. 336. Argitara dituen liburuak izendatu behar ditut orain, baina horretan hasi baino lehenago [...]. MEIG IV 110.
azpiadiera-1.1.4.1
(Con alativo).
Eizilarik obena / joan da lenbizi, / bañan basurdia ezta / bate juan igasi; / ez dirade ok bromak, / lan ortara asi, / dudik gabe bazuten / munizio aski. Noe 15.
azpiadiera-1.1.4.2
(Con sociativo).
Ta indarrezko ariketa batzuk kendu ta parragarrizkoak egin aien ordez. Ta len ikusitako batzuk egin ondoren, tentelkeriakin asi. Anab Poli 112. --Emen Argibide irratia! Biotz maitale guzien laguntzaille. --Zuekin, gure olerki-ordua. --Bertso-saioa! (Soiñua aldatu, gora ta bera). (Katiri belarrira:) Asi zaite zu lenbizikoarekin. (Papelak aukeratzen ari da...). NEtx LBB 206. Beste gai batekin hastera nindoan, aplikazioak direlakoekin, baina beste baterako utzi beharko ditut. MIH 198.
azpiadiera-1.1.5
(Con complemento alativo, -rantz, menos frec. -rako, o posposiciones como ondotik, atzean (-tik), zehar... ). Comenzar, empezar a ir, venir (a, hacia, por, tras), partir (hacia). "Repuntar el mar, empezar su creciente, gora asitzea " Lar.
Ipintzen dioe soñean gurutzea. Asitzen da Kalbariorako mendira. AA I 625. Asi zan atsegin lotsagarrien ondoren, eta bizi zan gaizki. AA III 492. Asi zan erri guztia mendia gora. Zab Gabon 91. Bazkaldu eta gero etxe aldera asi. PE 114. Etxe aldera asi gerade / asto ori kargatuta. Noe 29. Gogotsu asi gera gu mendi aldera. PE 123. Osaba illobak asi ziraden bide txiorra bera. Apaol 85. Etxeruntz asteko gengozala, asi iakun bat-batera trumoia, euria, txingorra ta arria. Ag AL 38. Da pixkanaka-pixkanaka asi nintzan errekan bera. Ib. 145. Eta ariñegi asi zirean atxak-zear illunetan. Echta Jos 36. [Moxolo] asi da etxeruntz, bildurrez, zearka, okerka. Ag G 310. Indaleziok bira eragin eutson astotxuari, ta berantza asi zan, errirantza barriro. Kk Ab I 91. Ezin sinetzizko berriak baitzabiltzan. Alimaleko kanoi bat hasia zen Parisera buruz. StPierre 12. Arin-aringa asten naz kalea gora. Or Tormes 78. Asten dira aren atzetik, baño, joanda arrapazak! Or SCruz 27. Oñatira ta Elgoibarrera asten dan bidegurutzean. Ib. 41. Erri guziyan zabaldu zan Xixiliren aberastasuna. [...] Ta beriala asi ziran Xixiliren ondotik. Alz Txib 84. Basua artuta oraintxe nazu / kupel ondora asiya. Tx B II 207. Alderditu da zugatza eta / lurrera asi da geldiro. "Y comienza a caer mansamente" . Or Eus 421. Etxera asi da. "Se ha puesto en camino" . Ib. 423. Kalesak, ustez isillik, asi / ziran Aretan onuntza. "Comenzaron a volver de Areta para su casa" . Ib. 208. Arik laster, agertu zan zortzi orduko lana dalako ori be; [...] ta, [baserriko] gazterie aurrez asi zan Bilborantza. Akes Ipiñ 23. Bein zerbait eskuetan dendara asten bazan, bidera etortzen zitzaion neska zarrena berak ekartzeagatik. Anab Poli 77. Jendea asi zan berriz Merkatu estalirako. Ib. 80. Jendea asi zan aien atzetik. Ib. 121. Apaldu zuten ta lotarako asi, baño bero aundia zala-ta [...] naiago izan zuten kanpoan lo egin. Ib. 105. Erri-ingururantz asten da. Erkiag Arran 181. Ta arrapaladaka asi zan aldatz beran. Bilbao IpuiB 177. Hogerleko bana sakelan, ikastetxeruntz hasi giñean. Osk Kurl 82. Norbaitzuek, etxe aundi bateko mailladiak gora asi dira. Erkiag BatB 146. Urrundu da Nikanor, munduan zear asi zanean, lenengo abetaldu eben etxe apaletik. Ib. 165. Gaillurra edo muga jo ezkero, ordea, beerantza asten da. Vill Jaink 57. [Neskatxa ori] Endrikeren ondoren asia da-ta. NEtx LBB 137. Asi ei ziran gauza zuriaren atzean, eta orduan anka egiten asi a zuriduna. Alzola Atalak 60. Len bikañak ez giñan, / asiyak gain-bera. Uzt Noiz 75. Musikea amaitu ta etxerako asi giñanean. Etxabu Kontu 37. Automobilka jendea gora Urto aldera asi zan. JAzpiroz 146.
v. tbn. AB AmaE 10. Etxde AlosT 78. JAIraz Bizia 77. MAtx Gazt 72.
azpiadiera-1.1.5.1
(Con ines.).
Urrengo egunean, eguardian, Kairouan izeneko itsasontziak laga zuan Marsellako portua. Portu-muturreko presondegiari bira eman eta asi giñan itsaso zabalean. Anab Aprika 12.
azpiadiera-1.1.5.2
(Con eskolara, etc. o eskolan, etc.). Empezar a ir, a estudiar (en la escuela).
Beratzi amar urte zitularik asi zen eskolan. Or Mi II. Bere mutikua erriko eskolara asi zanian, maisua arrituta itxi eban bere buru argiyaz. Kk Ab II 71. Eskolara asi baizen laster. Erkiag BatB 34. Ikastetxera hasi ta lehenbiziko egunetan, luzegia egiten zitzaion. Osk Kurl 197. Ezteu e'iñ besterik kolejixoan hasi zanetik. Ib. 207. Umeak be asi dira eskolara. Alzola Atalak 68. Sei urterekin eskolan asi. Uzt Sas 208. Gero, erderazko eskola batera asi nintzan. AZink 32.
azpiadiera-1.1.6
(Con dativo). Dar comienzo a. "Le complément d'objet indirect se rencontre: 1.º au datif, particulièrement avec les verbes jarraiki, segitu, [...] hasi, 'commencer'; [...] hasi zen bere sailari, 'il se mit à sa besogne'" Lf Gram 816.
Jaunak erran ezadazie, / zer behar duzien soldata, / gero lanari hasteko, / janen dugu arraultze muleta. AstLas 13. Lan sobera dut egun / nihaurek egiteko, / amens bi mitil behar nutuke / trabailu horier hasteko. Ib. 13 (v. tbn. 14 lanari hasteko ). Eliza berritzeko lanari asi biar zitzaion ta abiatu zan eskian. Bv AsL 50.
azpiadiera-1.1.7
(Con -t(z)eko(tan) ). Comenzar a (expresando un matiz de intencionalidad. Cf. infra ejs. de -t(z)eko asmoarekin hasi, asmotan hasi).
Jauna ez det nork putzura eraman bear dan denboran, eta nerau nolerebait joateko asi arren, bestek aurrea artzen dit. AA II 404. Santu-otsean il zan eta beatifikatzeko asiak dira. Or SCruz 10. Beraz, hunen erraiteko hasia bainintzen, ez zen gehiago dudarik: hek ziren, Murtutsen ekarleak. Lf Murtuts 22s. Bearnetarrari zerbait esateko asi nintzan, aur ura artzeko alegia, baño biotza eztarriraño igo zitzaidan. Anab Aprika 76. Badirudi, haatik, euskarazkoak, burua jasotzeko imintzioa egin zutenetik bertatik, lehengo mailatik gora abiatzekotan hasi zirela. MEIG VIII 45.
azpiadiera-1.1.8
(En la expr. bidean hasi y menos frec. bidez hasi 'emprender el camino').
Bidez asi ziranetik, laster eldu ziran Sinai deritzan mendi batera. Ub 25. Asi ziran danak bidean. Dukearen laguntzarako lau morroiak aurrenengo. Ag AL 154. Perloi bi jan ditut eta asi naiz bidean Burnietatik gora. Ag Kr 33. Bidez asi orduko on izango da sendalariari ots egitea. A Ardi 91. Lizarragak bere mutil-sailla Azpeititik Zumarragara aldatu nai ta asi zan bidean bere aiekin. Or SCruz 94. Ba-nua orain neure tresnatxubak gertuten bidian asteko. Otx 182. Zerurako bidean Yesusen ondotik asi diranak eztira aspertu bear. Ir YKBiz 185. Ola badao, ez nuke gogo etxera bidean asi. "No desearía emprender el camino de casa" . Or Poem 555. Jostaketak bukatuta, etxerako bidean asi giñan. Anab Aprika 38. Bidean hasi ziren, baina hautsez eta harri-kozkorrez beterik zegoen bide hura eta ez zitzaien atsegin izan. MEIG IX 102.
v. tbn. Etxde JJ150 (bidean asi).
azpiadiera-1.1.8.1
Asi ziñan bekatuaren bideetan eta geroztik [...]. AA I 405.
azpiadiera-1.1.9
(En las exprs. -t(z)eko asmoarekin hasi, asmotan hasi, etc.). Empezar a.
Baxo-erdi bat Jesus batean ziplatu ta gero, asi zan etxe-alderako asmotan. Muj PAm 59. Gai au zeatz eta osoro azaltzeko asmuz enintzan asi. Eguzk GizAuz 5. Atea artzeko asmotan asten danean. Anab Poli 60. Beste bizimodu bat artuteko asmotan asi zan. Bilbao IpuiB 88. Geldi-geldik, galeper txakurrak eizian mugitu oi diran bezela, beste bagoira pasatzeko asmoarekin asi ziran bi guardiazibillak. Ugalde Iltz 31. Berriro orman jartzeko asmoetan asten da. NEtx LBB 106.
azpiadiera-1.1.10
(Con la acción a la que se refiere el vb. no explicita; en algunos de los ejs. podría sobreentenderse tbn. un sust. o sintagma nominal en lugar de un sust. vbal. -t(z)en o expr. adverbial equivalente). Tr. De uso gral. En el caso de ejs. del tipo -tik hasi 'empezar por, desde' o -rekin hasi 'empezar con', empleados en contextos similares (ez dakit nondik edo zertatik hasi / ez dakit zerekin hasi ), es más frecuente en los textos el uso de la 1.ª construcción con complemento ablativo frente a la 2.ª con sociativo (sólo hallamos ésta enJanEd, J. A. Irazusta, Munita y Alzola). Cf. Gte Erd 150: "Hasi gaitezen Mirenendik (G-azp), Mirenengandik (V-arr); hasi gaitezen Mirenetik (AN-gip), Maitetarik hasgiten (BN-arb), Mirenerik has gitian (S), asi gaitezen Mirenekin (AN-gip-5vill, B)". Hemos encontrado tbn. algunos pocos ejs. de instr., como es el caso de M. Elissamburu o J. Etchepare.
Asi gura dot; / nanzuzu, zaoz exilik. Lazarraga A28, 1202r. Zeruti gaitean asi / Luzbelegan zan ekusi / azartu zan esatera / "izango naz goiti". BBizk 2. Hasi naiz, enaiz zilhegi gibelat itzultzera, ezta gurutzeko bidea utzi behar. SP Imit III 56, 4. Aitzitik iduri dagot hasi behar dela barrenetik. SP Phil 20. Arren, beraz, Jauna, indazu / Grazia hemen hasteko, / Hemen hasi eta zeruan / Bethi kontinuatzeko. 184. Haren hitzak ungi aditu eta gustatu nahi dituenak hasi behar du haren berthuteen imitatzetik. Ch I 1, 2. Guziak berriro al egiñaz ikusi ditut. Ejerzizioetan larogei falta txiki ta andi idoro ditut: [...] Ejerzizioetatik asiko gerade. Cb Eg III 394. Egizu erraten darotzutena; ordean has zaite erratetik populuari nolakoak izanen diren haren errege berriaren zuzenak. Lg I 262 (311 hortarakotzat hasi zen irabaztetik populuaren amudioa ). Saul Erregea ongi hasi zen, Judas zenbait denboraz ongi zioen; ordean bata eta bertzea hil dire, damnatu dire. Brtc 253.
( s. XIX) Jauna artu zuan bezala asi zan gaizkiñakin dagoan baten eran, eta ala iltzan. AA I 430. Iru gauza oei kontuz begiratu ezkero, erraz ezagutuko degu, zeiñ andia dan, Jaunari eskerrak emateko degun, zorra. Asi gaitezen lenengotik. AA III 340. Espainian erraten direnean beraz [letania hauk], hasi beharko dire hitz hautarik. Dh 78. Asi gaitian emendi, Aita Pedro. Mg PAb 201. Asi bear da ta jarraitu, aurreratuko bada. VMg 90. Begira epeldu ete zarian Marijaren deboziñoian, eta alan balitz, asi zaite barriro gogo bizi ta senduagaz. Ur MarIl 67. Bainan has zaite, othoi, sorho agorretarik; ezen hekiek ahal dira ontzeko gaitzenak. Dv Lab 104. Bainan has gaiten hastetik, Pello; has gaiten hastetik. Elzb PAd 36. --Lemexikotik astean, erran zazu, nork erran zue kredoa? --Apostoloek. "Viniendo a lo primero, decid: [...]" . CatAe 20 (CatSal 19 lenetik astean, CatR 19 leinetik astian ). Bi lagun asi giñaden [...] San Ignazio Loiolakoaren bizitza laburtua [...] zuzentzeko asmoakin. Aran SIgn I. Hotel eder bat bada / Bergarako kalian, / nun eman diguten / bazkari izugarria: / zoparekin asi ta / bazan an guzia, / txipilloi ederrak eta / langosta gorria. JanEd I 95. Aiphatuko ditut bakharrik zenbait, hasten naizelarik Portugalekoez. Elsb Fram 166. Xo ixilik zu, ahal bazauzke. Eta ni hasten naiz... hastetik. HU Aurp 59. --Asi bada, asi --esaten eutsen morroi gazteak zarrenari. Ag AL 63. Arranondotarrak [...] lanetik bizi bear dabenak dira gizagaixoak eta eziñ izaten dabie jaso luzaroan jolasaren astuntasuna. Asi ziran, bada, lengo bidetik. Ag Kr 61. --Gure erriyan, ez dira etxiak orla egiten. --Tellatutik asten al dira? Iraola 83. Laborantzari doazkon zenbat xehetasunen gainerat ez liozke oraino begiak idek, baratzeko lanetaz hasirik! JE Bur 71. Nik itz abek entzun nituanean, ez nakien zertatik asi nere edo gure kontzientzia eskudatzeko. Ill Testim 12. Sugertie bota eben aurretik zein asi / Aulestiarrak egin eben ori irabazi. EusJok II 47. Ontarako, otoitza ondo egitteko, [...] oarmen guziak ondo bildurik asi. Inza Azalp 126. Enintzan gauza ordu laureneko bierrari eltzeko, asi orduko izerdi larriyak urteteustan bata. Kk Ab II 58. Hasi zen beraz artzaina eta, begiak argi argia, beharriak xut, huna zer aditu nioen. Barb Leg 149. Ni ere gose nuk bethi, / Hasi eta ezin geldi. Ox 47. Eztañuzko txaliñari dirdir zeragionan eguzkiak; soiñugailuak asi itunan, eta Cri txaliñaren yabe. Or Mi 14. Tabernatikan atera eta / makillarekin zan asi, / anaiak ere okabillakin / bazuen naiko pantasi. Tx B I 180. Bost urte dira pasatuxiak / adiskidetu giñala, / personak eztu muatu biar / asi ezkero beiñ ala. Ib. 138. Etzan bêla atertuko asten bazan asi... / beso-mîak baiño lên oiñak nekarazi. Or Eus 37. Arranopola! Ez didak kezkaldi txarra eman gaizto orrek. Asi eikean ortik lenengotik. TAg Uzt 308. Zerurako bidean Yesusen ondotik asi diranak eztira aspertu bear, eztute gogoa galdu bear. Ir YKBiz 185n. Gai au zeatz eta osoro azaltzeko asmuz enintzan asi. Eguzk GizAuz 5. Baina arimari jakin izan balu nola galdegin, bere zorionerako, inoiz ez zen noski abiatu izan zen bidetik hasiko. Mde HaurB 34. Asi-aurrean erabat ikusten du nere gogo-begiak; asi naizanean, lengorako kendu diodana oroimenean eratzen zait. Or Aitork 334. Eta orai gure lumak baitu hainbertze erraiteko, zertarik has? Zerb Azk 5. Masaillak ederki gorritu zitzaizkan. Ia nundik asi ez zekian. JAIraz Bizia 113. Orain, beste zer esanak, garrantzi aundigokoak ba ditugu, eta aiekin asi bearko degu. Ib. 14. Beraz, zure mendietan aritza ikusi nai badezu, piñuarekin asi. Gero zerorrek igarriko diozu, edo piñua bakarrik, edo biak nastuta, edo aritza bakarrik, zer dan obea. Munita 42. Filosofian oñarri batetik ala bestetik asi, ta toki diferentetara iristen da. Txill Let 126s. Gehiago ibili nahi bazuan aldapaz behera hasi behar zala ikusi zuanean. Osk Kurl 204. Bi itz itzulkizunengaz. Xoragarri zaizkit niri, ta ala zaizkiekela, nik uste, gaiñekoeri. Zearo zintzo egiñak, eta ortatik asi bear da. Or ( in Gazt MusIx 50 ). Baiña nolanai ere, ortik asi bear zan, eta orregatik oni eldu nion aurrenik. Vill Jaink 10. Baña etxea puxka bat altxatu egin nai det eta tellatua kendu nai diot. --Tira ba, asi zaitez ba ixkin ortatik. Salav 17. Finlandiako gauza askotaz berba egin dogu, baiña batez be ango literaturari buruz: [...] Igaro dan gizaldikoakin asi gara, baiña oraingoen ganean ibili gara geiago. Alzola Atalak 95. Alabearraren aizea, orain arte gure kontrako izana, gure alde asten bada. Berron Kijote 166. Delikatua baitut / egungo suieta / hasi aitzin egin dut / zonbai gogoeta. Xa Odol 207. Has gaitezen, lehen argitaratuak dira-ta, erdarazkoekin. MIH 236. Ortografiatik has gaitezke: jainkoak, yaiotzeko, yosteko [...]. Ib. 233. Hemen has gaitezen hasieratik. Ni ez naiz sekula filologoa izan. MEIG IX 73. Has gaitezen ostegunaz. Bizkai-aldean eguen da egun hori adierazteko erabiltzen den izenik hedatuena. MEIG VII 95.
azpiadiera-1.1.10.1
Comenzar, empezar a decir.
Prestau zan gizon gaztea, ta asi zan onela ermutarra. Lenengo konsejua: neure seme maitea, urrindu zaitezala okasiño deungetatik. LoraS 28. Biba lehoina!... Zaio axeria hasten. Zby RIEV 1908, 762. Ikusi eban bere arerioa ta asi jakon: Nor da berau? Ag Kr 68 (v. tbn. 125). Hasiak zaizkit auzoak oro: "Zertako ez haiz ezkontzen?". Ox 177. Andretxoak, asi zen Laure, ni presuna txarra naun, dakizutenez. Or Mi 32. "Yaunak", asi zen Claudet. "Orain asi bear dugu". Izeta DirG 34. Bainan nahikoa zuan amak, azkatasuna gozatzen zegoala igartea, hasteko: "Ixilegi dago gure Patxittu. Seguru barrabaskeriren bat egiten dagola". Osk Kurl 39 (v. tbn. 103). Ta ala asi zan Poli. Anab Poli 135. "Aizak, Poli", asi zitzaion Bentura. Ib. 92. Bero zegoan. Suizarra asi zan: [...]. Anab Aprika 36. Ala gizon ori belaunikatu eta asi zan: Aita gurea, zeruetan zaudena. And AUzta 100. Oliondozko makil batean agondurik onela asi zan Damon: [...]. Ibiñ Virgil 54. Hasi zitzaidan bazkal'ondoan berettergo-solas. Larre ArtzainE 26. Hainbeste eta hainbeste laudorio entzun ondoan, hasten zaizu jendea berekiko: "Behar ditek zerbait izan, horien ospea horrenbeste zabaltzeko". MEIG I 66.
v. tbn. Barb Sup 143. Ox 203. Lf Murtuts 49. Mde HaurB 77.
azpiadiera-1.1.10.2
" Berriz has: à recommencer, id. jouns la revanche" H.
azpiadiera-1.1.10.3
Empezar a salir, a tener relaciones (con alguien).
Zuretzat andregayik / ez al dago iñun? / Bakarrik bizitzeko / amak egin niñun; / nere bizi-modua / dago oso illun, / batekin asi nitzan da / laister utzi niñun. Tx B II 235. Enrike. Ez aut orrela ikusi nai. Zer bear dek? Zer nai dek? Neskarekin berriro asi?--(Bizkor) Ez!! ABar Goi 46. Baiñan, andik etorrita ostera berarekin asi aiz. --Zuk ez nauzu berarekin ikusi ta esan dizutenak, ni ondatzearren gezur-aitor egin dezaikezute. Etxde JJ 69. Bestearekin asi nintzan ezkeroz, iguingarri zait musu bat edo laztan bat ematea. Ib. 165. Arrigarria da, oni buruz, maitasunarekin gertatzen dena: denok arkitu dugu ametsetako emakumea gure errian bertan. Arrazoia zuen Jonek, Lorekin asi baño leenago beintzat. Txill Let 126. Intzaneko Malenekin asia naiz. NEtx LBB 125. Gaztetan josten ikasten Tolosan ibillia, nerekin asi baiño lenago [emaztea] . JAzpiroz 225. Batzuk bagiñan emaztegaiarakin asiak. BBarand 98.
azpiadiera-1.1.10.4
(En exprs. del tipo, ez zaitez hasi, hasi zara.... empleado para expresar al interlocutor, el cansancio o desaprobación, ante algun dicho o acción realizado por éste, ya previsible y molesto).
Maia ikubillaz jotzen du asarre: --Izeba. Etzaitez asi. --Nola ez asi? NEtx LBB 138.
azpiadiera-1.2
2. (V-gip, G-azp; VP 66r, Dv, H) Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 191; Elexp Berg .
(Aux. trans.). Empezar, dar comienzo (a). " Saguek hasi dute ogia, les souris ont entamé le pain" Dv. " Lana hastekoa da oraino, le travail est encore à commencer" Ib. "Commencer, donner commencement à quelque chose. Etxea, lana, commencer la maison, son travail" H. "Entamer, ogia-gasna, dupha hastea, entamer un pain, un fromage, un tonneau" Ib. " Eguna gaizki hastea: commencer mal la journée. Garizumak, barurak hastea: commencer les jeunes du carême" Ib. " Oraino salla hastekoa duzu? avez vous encore votre tâche à commencer? Ogi bat badugu hastekoa, nous avons encore un pain non encore entamé" Ib. ""Lan hau behar den bezala hastekotzat nahi nuke irakhasle bat " Ib. (s.v. hasteko ). "(Verb. trans.). "Empezar, comenzar, iniciar. Sin. ekiñ. Asi dittugu etxia eitteko biarrak " Etxba Eib. " Asi dot gaztaia eta ez dau asko iraungo " Ib. ""Neuk asi neban asmo ori " Ib. " Bizi-modu barrixa asitzia pentsatzen dogu " Ib. " Lantegi txarra asi du orrek (G-azp)" Gte Erd 286. " Mila pezetako ura ez zuen puskatu nahi (G-azp) [...]; osoik dagon arte, zeozer; asizkero, kito! (AN-gip)" Ib. 191. " Asi dozue kursua? " Elexp Berg. Tr. De empleo gral, si bien su uso es menos frec. que en las demás acepciones.
Aitzitik entreteni ezak eure graziaz gutan hasi ukhan duan obrá. Ins A, 6r. Egun hunetarik Ejipzionoék urthea hatsen dute Plinek dioenaz. Cal a, 6r. Gero hunelatan hasi dugun biaje haur kontentamenduarekin akabaturik. Mat 336. Orai erran diraden orazioak erran, eta Sazerdoteak asitzen du Prefazioa. Ber Trat 68r. Hasi dudan entrepresa ekhartzeko neitzera, / hartarakortz egordazu arrai bat bihotzera. EZ Man I 106. Presentekoa hain da guti, labur eta ez deus, ezen orai ere, bigarren hitza hasi dudaneko, iragan baitateke lehenbizkoa. Ax 155 (V 102). Ea leheneko adin sendoan hasi eztuzuna, geroko adin flakoan, akhabatuko duzunz. Ib. 179 (V 121). Beti asi daigunean obraren bat edo ikusi daigunean geure buruau nezesidaderen baten. Cap 23. Erhoa da hasten duena lan urhent eztezakeena. O Pr 582. Has ezazu Orazione suerte guzia, dela bihotzezkoa, dela hitzezkoa. SP Phil 92. Sant-Eleonor duzue / Nona hasten duena. Arg DevB 115. Has detzagun has auhenak / Suiet huntaz Debotak. Ib. 53. Zoñek bere Ebanjelioa hasten baitü Jinkoaren semiak bethidanik dian sortzetik. Bp II 118. Evak hasten dü gure galzia; eta Maria da gure salbamentiaren hatsarria. Ib. 98. Zeren den kontrestarik xumenak utzarazten baitarotzu hasi duzun gauza. Ch III 6, 1. Ezautzen dut lenago bear nuela asi trabajugau. SermAN 1r. Lana hasi gabe Jainkoari hura ofritzea. CatLav 348 (V 169). Orain esango dau errosarioa asten dabenak. Urqz 35. --Noiz egin bear dezu señale hori? --Noiz eta egiteren bat asitzen degun, edo ikusten geran bearren batean. CatBurg 11. Jaiñkoak trabatzen badu hasi duena kontinoatzetik [...]; orduan guzia miñtzen eta inkietatzen da. He Gudu 71. Zeren eta zük nahi etzünükian gaiza txipi batek, hasi dütüzünak eitz erazitzen beiteitzü. Mst III 6, 1. Asi genituen gauz onak bukatu ezkero. Mb IArg I 318. Ori aditu, ta bere konfesio andia asi zuen. Cb Eg II 200. Nazaret deritzan erri ditxosotik bere bisita asi zuen. Ib. III 325. Ta Seminarioan sartu, ta bereala Estanislaok bizimodu santu bat asi zuen. Cb Just 90. Erran nahi da beraz emazteki batek hasi zuela gerla, eta bertze batek akhabatu. Lg I 204. Horra nola Yaundoni Yaunik hasi zuen eta osatu bere ebanyelioa. Ib. II 96. Zertako hasten dügü Jaunaren orazionia Jinkua gure Aita deitatzen dügülarik? CatLan 69. Zutaz sakrifizio hau hasi dugu, zutaz finatzen dugu. Brtc 35.
( s. XIX) Ezin jarraituko duela asi duan bidea. Mg CC 187. Etxe eder ta andi bat asi duanari, parre egingo die neke andiak artu, ta largatzen badu bukatu gabe erdi eginda. Ib. 184s. Lanen bat asitzen dugun guzian. CatAN 13. Ta guztiz ondo asi eben Erri santurako urterea. LoraS 11. Lagundu bear diozu Jaunaren itzak zure biotzean asi duan obrari. AA III 444 (524 asitzen ). Birrinduko deutseez, konbentu barriko asi dituban ormaak. fB Ic II 294. Eta nos asi zenduban karobija, ikastobija edo arragoe orren suba? Astar II 71. Gidaria han aurkhitzen bada, komeni den bezala, berak has ditzazke [othoitzak] . JesBih 427s. Zutaz Sakrifizio hau hasi dugu, zutaz finitzen dugu. MarIl 60. Berrogei eta batin prozes bat hasi nin / fonsa edo saria bata nahi beinin. Etch 186. Konfientzia horrekin behar ditugu hasi eta akhabatu gure othoitz guziak. Jaur 354. Eta bitartean jarraitu bear diot asitako sallari. Izt C 132. Hitz hoiek tielarik erraiten, / Gerla du berehala hasten. Arch Fab 101. Zertako Uskarara itzul La Fontaineren alegia berheziak? --Galdegin zautaden ene lana hasten nuelarik. Ib. 9. Asi eban barua. Ur MarIl 105. Jesusek, bada, itzaldia onela asi zuen. Lard 430. Oliberetako baratzean hasi zinduen zure pasionea. Dv LEd 1. Ikuspen hau hasten dut, eta ez dakit bururaturen dudanez. Ib. 160. Izen hortan giristino zuhurrek hasten dituzte bere egun, lan, apairu eta loak. Hb Egia V. Hasi zuen eskola bortz dizipuluen aitzinean. Ib. 61. Filosofia elgarrekin hasi zuten, elgarrekin akhabatu. Laph 124. Frantsesek suia hasten dute biharamun goizean, argi urratzean. Ib. 11. Birian asi zuen / errosariyua, / gauza baliyosua / eta seriyua. PE 119. Gabrielek soñua / asi zuanian, / neskatxa guziak / arrimatu zian. JanEd I 96. Bereala Manuelak leku egin zion bere aldamenean, eta eseririk onen alboan asi zuten aparia. Zab Gabon 52. Zaill eta zintzo asi genduzan pausoetan. AB AmaE 185. Ta arkitu zuan soro guztia ederki landua, berak asi zuan lan guzia bukatua. Bv AsL 151. Eta debozio au bere emaztearen esanera jartzeagatik bakarrik asi bazuen ere, emendik bere zoriona etorri zitzaion. Arr May 127. Ezen Jainkoak osatuko ditu, hasi dituen gauza handiak. Jnn SBi 38. Igandearekin hasi zuelakotz Kreatzaileak zeru-lurren egintza. Arb Igand 62. Eta egun atan Abade Iaunak / asten dituz euren deiak. Azc PB 117. Begiak iaso zituan goruntz, da asi eban itz neurtuetan bere eresia. Ag AL 104. Urthia ürhentürik / Berri bat dügü hasten. UNLilia 20.

( s. XX) Ama Mariari arren egiñaz, asi eben etxerako bidea. Ag Kr 58. Eziñ zan geldirik eta ixillik egon, ta egun berean asi zuan arloa. Ag G 315. Sorotik sorora asi zuten izketartea, deadarka. Ib. 44. Jakintsu ook beren lanak asi ditzate alik eta lenena. Goñi 85. Gutarteko batek berriz hasi zuen ordean solasa. JE Bur 106. Joxepa, Joxepa: ekar-zazu onera lengo egunean asi genduen bonbil ori. A Ardi 92s. Atzo iru aldiz asi nuen eskutitz au. Ib. 75. Hasi zuen bezala boz ederrenean, / [Gaxuxak] Eguna finitzen du irrintzin batean! Ox 164. Bulda-dunak igon eban arratzaldera (kurpitura) ta asi eban itzaldia. Or Tormes 109. Asitako saski bati ekin zioten. Or Mi 6. Ederto asi dogu / Aurten Urtebarri / Bijotzak opaldurik / Algustidunari. Enb 113. Geuden milla ta bederatzi eun / amargarrengo urtian, / tratamendu bat asi genduen / or ...ko partian. Tx B I 74. Argi deneko, laudetak / Hasten ditu bere kantak. Etcham 74. Donostiarren aurrezkako abesti bat asi zuten. Anab Usauri 37. Lana goiz-goiz asirik. Zub 97. Laminek gau hartan berean hasi zuten beren lana. Barb Leg 25. Goizeko amarretan asi zuten jokaldia eta arratsaldeko ordubietan atertu. TAg Uzt 34. Jesusek hogoita hamar urthetan hasi zuen bere bizi publikoa. Zerb IxtS 84. Geroen batean / organuak soiñuz / Fuga bat asten du, / bai baitakit buruz. Or Poem 517. Bi urte geroago agertu zen liburu bat, Chouriok hasia, haren arrebak akabatua. Zerb Azk 59. Orratik, Brasilen erdi erdin dagon erri batek Goiaz izena du ta esan leike goiaztarren batek asiko zuala. JAIraz Bizia 43. Noizik behin galdekatze laburrak hasten ditu harekin atezainak. Mde Pr 103. Semetxoeri irakatsi bearko deutsegue aurrerantz ibilten. Ez deritxazue? --Jakiña ba! Semiekaz asi bearko dogu oitura barri au. Bilbao IpuiB 60. Geroenean, ordea, ni loak artuta nengoelakoan, negar ixilla asi zuen. Txill Let 97. Eta beren herri maitea liberatzeko gurutzada santua hasi zuten. Arti Ipuin 47. Astigar itzaltsu baten orripearen babesean kokaturik, zirtilutik aria, Faidro deritzan elkar-izketa sakona ta atsegingarria asten dute. Zait Plat 20. Bein, mezatatik atera giñanean elizpera, artzaiak asi zuen izketa. And AUzta 102. Bañan yakinen gañean egon zaitezen, erran bear dazuet gure lanak bart-arratsean asi gintuela. Izeta DirG 36. Langilleak sapatu gabaz asten dau jai-aurrekoa, jaia bera baiño gustagarriagoa, agian. Erkiag BatB 134. Guk asi degun bide au ibilten, asiko al dira laister gure ondotik datozenak. Or ( in Gazt MusIx 18 ). Parisko Igela asi zutenak, euskal-umorea gorde izan balute, askoz arrera obea izango zitekan. NEtx LBB 120. Bainan Jainkoari esker, Japonia hor zen, eta debru zaharrak nahi edo ez, hasten zuen hor Jainkoak bere Erresuma. Ardoy SFran 212. Leheneko koplari gaztez / hasi ginuen solasa. Xa EzinB 56. Eldu zion besa-artean estu Maritornesi, ta an asi zuten munduko guda-ekiñik zitalena ta farregarriena bion artean. Berron Kijote 180. Asi zuten zorioneko aparia. TxGarm BordaB 96. Hasi nituelarik zimenduak. Etchebarne 98. Onek asi eban bere biarra. Gerrika 188. Aita Villasantek hasi duen lan ederra buka dezan bitartean. MEIG VII 54.

v. tbn. Volt 269. Gç 57. DurPl 114. Dh 108s. Legaz 36. HU Aurp 157. KIkV 8 (aste-). Enb 113. Lek EunD 51. Ir YKBiz V. Ldi IL 169. Iratz 133. Lf Murtuts 16. Bilbao IpuiB 125. MAtx Gazt 12. Onaind in Gazt MusIx 146. Etxba Ibilt 483. Ibiñ Virgil 83.
azpiadiera-1.2.1
(Sin complemento).
Batzuk dira [...]; bestak [...]. Eztot asi baño egin. Mg PAb 84 (cf. ib. 78 asten naz ). Zer ba; besterik esateko al-daukastazu? --Eztot oindiño asi be egin. Otx 18.
azpiadiera-1.2.2
(Aux. trans. tripers.).
Zeure lurrean, zure baimendua eta lizenzia gabe, etxe bat hasten deratzutenean, zeren baldin obraren akhabatzera utz bazinitza peril bailluke [...]. Ax 79 (V 53). Hasten diogu Jainkoari gure othoitza Aitaren izen maitagarriaz deitzen dugularik. Jaur 182.
azpiadiera-1.2.3
(Con aux. intras. y complemento directo).
Eta zuk, Joxe, bukatu zazu aguro asi zeran [g]ertaera. Ill Testim 27.
azpiadiera-1.3
3. (Aux. intrans., 3.º pers.). Empezar, tener comienzo. "Commencer, prendre commencement, être au début. Orai hasten dira nekheak, les fatigues commencent maintenant. Hasten baizik ezta: cela ne fait que commencer" H. " Pelikulia asi da " Elexp Berg. Tr. De uso gral.
Ezen gure repos spirituala eztela hatsen baizen mundu hunetan gareno. Ins D, 5v. Abemaria asi baize, / ezin oi det notatu. Lazarraga B27, 1204r. Mezarik oraiño hasten ezpada, errazu zenbait orazino liburu honetan direnetarik. Mat 194. Araitziña hasi ziren munduan tronperiak, / Baita Elizaren kontra halaber heresiak. EZ Man I 64. Eta guztien gaiñetik, plazer eztheus hark, hasi deneko edo hasi gabe akhabatzen den hark, zenbat pena eta atsekabe emaiten duen. Ax 389 (V 255). Manamendu guztiak amoriotik eta karitatetik hasten dira, amorioaz eta karitateaz konplitzen dira. Ib. 486 (V 314). Pater nosterren oraziñoa baño asiten da leenago, oremus, praeceptis [...]. "La oración del padre nuestro se comienza con oremus " . Cap 145. Haurrak hazi, nekeak hasi. O Pr 214. Han hasi ziren haren desditxak. Bp II 32. Eta bixtu behar dugu gure kharra, gure konbersionea egun hasi balitz bezala. Ib. 19,1. Amarrenak asi zire andik fite eta lenbizin eginzituena izanze Abrahan. SermAN 5r. Asten danean errosario santua. Urqz 32. Ta infernua akabatuko da? Ez. Orduantxe asitzen baliz bezala izango da. Cb Eg II 126. Ez da egundaino gerlaterik hasi hain sainduki nola israeldarrena. Lg I 242. --Nola da guzierakoa? --Zeren Mundua asi ezkerozko denbora guzietakoa dan. Ub 147.
( s. XIX) Zoazte, asi da Meza. Mg CC 154. Asi zitzaizkan erdiratzeko miñak, baña eziñ erdi zan. AA III 531. Bada tentazioak asi baño lenago, prestatu zan berrogei eguneko eremuko erretiroarekin. Gco I 444. Dantzia asi dedinian. fB Olg 65. Auzija asi dalako, edo gatxen bat egin deutsulako etzuaz zu bestiakaz. Astar II 26. Eztakizu gaberdijan asten dana jaijeguna? Ib. 72. Asten dira barriro su plaustadak, / ta yagi or-emen ke-lañokadak. Zav Fab, RIEV 1909, 31. Erregeak agertzen / diran istantean, / festak asiko dira / lurrean ta urean. Echag 85. Urgulutik asi zen / Lehen bekatua, / Luziferrek emanik / Bere zimendua. Bordel 109. Eta oraindik, nekazaritza asi baino are lenagokoak [izenak] ere gordetzen ditu itzkuntza maitagarri onek. Izt C 235. Segurki, dio Nesmek, hasi da gudua; / Dugun laster sokhorri gerlan den mundua. Hb Esk 61. Jerusalenera Pazkoa aurrean joan zan, gosetea asi baño lenago. Lard 501. Bizkitartean, hil-ezkilak hasi dira. Dv LEd 184. Eta hekiek guziak ehun mila miliun aldiz errepikaturik ere, eternitatea doi-doia hasia da. Ib. 226. Hola hasi zen Eliza, sinhestedunen bilkhuia, Izpiritu-Sainduaren lana. Hb Egia 99. Primadera hasi orduko / Arbolak estaltzen lorez. Elzb Po 181. Ez dakik bada haurreri, hortzak ethortzean, hasten zaiotela herdea? Elzb PAd 54. Erran diteken guzia da egun hartan hasi zirela Mariarentzat, [...] zoriona eta bozkarioak. Ib. 47. Meza hori erran deneko bertze bat hasten da eta hura ere entzuten du. Arb Igand 106. Asi zan arma-sua, / askok io eban lurra. Azc PB 222.

( s. XX) Onek, zolitasun andiaz aldendu eban Karlosen besoa, ta asi zan benetan burruka gogorra. Echta Jos 44s. Xakin bage zertarik, konen zazpi garnian, asi zitzaitadan kakeria bat, iturriko ura bikain argi. Mdg 122. Berrogoi egunez, mintzatzen zaiote Jesu-Kristo, eta argitzen ditu bere erakaspenez. Igortzen ditu munduaren bazter guzietarat; heda dezaten eliza; eta, hetarik has, heien ondoko izan diten munduaren akhabantzaraino Jesu-Kristoren Eliza gobernatuko duten Artzain guziak. CatJauf 30. Don Emeterio, asi al ditezke txistu-ttunttunak? A Ardi 65. Baño Uztaillean asi ziran berriz ere aren etsaien espak eta arazoak. Ib. 125. Huna bi hitzez zer igaran zen eta zertarik hasi zen konder tzar lüzaz mündiak erabili diana. Const 34. Eta yantza-yauzia hasi zelarik, bera ere sartu zen lerroan, ba eta ederki yantzatu. Zub 86. Batzarra be asi zan laurak inguruan. Enb 207. Orduan hetaz orroitzean / Gudu bat hasten bihotzean. Etcham 91. Europako sartalde lurretan Jesukristo baño bi milla eta bosteun urtez lenagotik asi zan Eneolitos edo Urraida-aldia. JMB ELG 63. Emen asten da Yesusen itzaldi edo prediku luze, Mendiko itzaldia deritzana. Ir YKBiz 118n. Aurre ta atzelarien Zortziko txikia / dantza geldi dalarik oraintxe da asia. Or Eus 21. Urguilurik sekulan ez utz nausitzerat zure gogoan [...] ezen hartarik hasi da galtzapena. Zerb IxtS 61. Beta, Jainkoaren beti'ren antzera / noiz asi, noiz buka, ezer ez dit neri. "No me tiene cuidado cuándo empieza y cuándo acaba el tiempo" . Or Poem 556. Horra dudarik gabe, azkaindarrek zertako egiten dioten santa Barbarari otoitz ximixtak hasi orduko. Zerb Azk 109. Ots eta zaratak asi baño len. Anab Poli 25. Urrengo izkiñan erriko atabalaria ari zan: Larretxipiko karrikan sagardua asi dala, ogeitabost xentimuan litrua. Ib. 121. Gerra asi baño lenagoko kontuarekin ari gera. Anab Aprika 7. Aljeriako gerlan bulharretako min tzar bat jauzi zaut. Jadanik Indoxinan hasia, naski. JEtchep 92. Eta orduan asi zitzaizkion itukiñak etxeari. NEtx LBB 55. Patxi ta, berandu heldu ziran komika ikusteko, baña pelicula nagusia hasi gabe. Osk Kurl 215. Gure mundu hau hasiz geroztik / publatu izan da hola. Mattin 78. Urte berria asi da patxara onean. Uzt Auspoa 10, 128. Gerra ondorenean ere asi zan kontrabandoa. JAzpiroz 37. Goixetik ziran aurkezpenok; arratsaldian asi ziran deskarguak. Gerrika 277. Itzulpen ugari izan dugu gure artean euskal literatura hasi zenez geroztik. MIH 83.
azpiadiera-1.4
4. (Ref. a fenómenos naturales; aux. intrans.).
Eguna hasten den pontuan / hasten natzaitzu kantatzen. 206. Aize gogor bat zeren asi zan. Cb Just 36. Mendiaren gaña estali zuan odei batek: asi ziran turmoiak, tximistak eta tronpeten otsa bezala. AA II 6. Euria ondotik / asi da gogotik / odeien barnetik. Bordel 105. Eta kazkabarra eta arria bestetik, asi ziran. Lard 70. Alde alde batera asi ziran trumonadaak, oñaztuak ta euri zaparrada andi bat. Ur MarIl 42. Trumoia asiten da / Burruka soñuan, / Tximista bat jausten da / Peruren onduan. AB AmaE 340. Ekatxak baldin asten badira / lengo ganoran, / Ezin leiteke busti bagarik / egon txabolan. Ib. 367. Euria asi zan mendian. Azc PB 98. Eudiya bada, legortia biar dala; eguzkiya ateratzen bada, bazter guziyak erre biar ditubela; berriz eudiya asten bada, eragiñ guztiak usteltzen dirala. Sor Bar 22. Ikusten duzu goizean / Argia hasten denean. Elzb Po 195 (tbn. en Barb Sup 106 y Zerb Azk 11). Argia hasi gabe, [...] bideari lotua zen. Jnn SBi 115. Eta handik ondoko goizean, argia hastera zohalarik [...]. Ib. 116. Asi iakun bat-batera trumoia, euria, txingorra ta arria. Ag AL 38.
( s. XX) Arratsalderako zeru guztia goibeldu eieban, da aizea, truxua ta euri zaparradea asi eiziran jaungoikoak lagun. Ag Kr 84. Ez, jauna; eudi itxuran asiko da kazkarabarra. Iraola 117. Emen asten da denboralea eta jotzen du trumoiak isil xamar. Ill Testim 17. To, to, uria da hasi, / Denbora zauku nahasi. Ox 50. Bai, ba, otza asi zan-eta, Apirkarako bidia artu eben. Altuna 11. Sekulan uria has baladi. Lf Murtuts 33. Su eta sufrezko euri ikharagarri bat hasi zen. Zerb IxtS 19. Tximistak asten dira. Urrutira, kanpai-ots aundia entzungo da. NEtx Antz 12. Amalau urte ditxin ekaitz ori asi zala. Or QA 75. Euria asteakin baten eztulak eman zion. JAIraz Bizia 85. Kalera noa. Berriz asi da euria, ta banoa, aterkia eskuan. Txill Let 62. Bapatean, aize zurrunbilloa asi zan. Erkiag Arran 161. Gero orhoitzen niz, batzuetan, lagun batzuekin erreka koxkor bati behera untzixka batean gindoalarik, bat-batean euria hasten zitzaukun. JEtchep 86. Bideratu ziran illunabarra asten zan garaian. Anab Poli 105. Bakizu, baztar orietan bero aundia asi da. Anab Aprika 23. Lenbizi urrutian asi ziran tximistak. Ib. 41. Orain neguan otzak / asi dira gogor. Uzt Auspoa 22, 140. Ibilli ontan asi zanean, gau-illuntzen asia zan. Berron Kijote 53.

v. tbn. Akes Ipiñ 32.
azpiadiera-1.4.1
(V-gip ap. Elexp Berg ) .
(Aux. trans.). " Edurra asi dau " Elexp Berg.
Nundik-nai sartzen diran likixkeri oiek, sasi ta pareta zarretatik intza asten dubenian. Sor Bar 62. --Eudi tantuak asten ditu. --[...] Bai, jauna. [...] obeko degu barrena sartu. Ib. 32. Ordu erdi baten buruan, iluntzen asi zuelarik. FIr 147. Ta beerago, larre gazietan, illuntzen asi zun. Or Mi 5. Illunabarra da. Illuntzen asi du. Aldizka igaro bitez iratzebailleak kale-aldera. Lek EunD 33. llunabarra. Furrundarik ez; / sar dira zokoetara / amezketarrak; intza asi du ta / aldegin dute lotara. Or Eus 319. Bi illabeten burun uria asi zun beste bederatzirako. JAIraz Bizia 85. Mendiko goietako zuaiztietan be-aldeetan baño lenago asten duala euri-lanbroa. Munita 20. Aize-txistua asi zuan bizi-bizia ta bereala ontzia balantzaka aundiakin asi. Anab Poli 60. Amaikak aldean asi zuan lañoa kentzen. Salav 96. Gogoratzen naiz bein nola zigun / trumoi gogorra asiya / ta beriala or sortu zuen / denborale itxusiya. Uzt LEG II 165. Meza ematen asi ziranean, euria asi zuan, da toldo bat ekarri zuten. BasoM 57. Baiña egun asko baiño len, elurra asi zuan gogotik. Ib. 86. Ondoren, dena bezten asi zuan. JAzpiroz 77. Azaroan elur kaxkarra-eta asi zuan. Insausti 249.
azpiadiera-1.4.2
(Ejs. ambiguos con respecto al aux.). "Amanecer, egundu, eguna asi " Lar (tbn. en Añ). "Alborear, egunsentia asitzea " Ib. "Clarear el día, eguanza asitzea " Ib. " Uria-ihortziria-eguna-gaua [sic]: il commence à pleuvoir, à tonner, à faire jour, à faire nuit" H.
Ezen, Albergako urak arzulotsuetan datozelako arretzen dirala euri pitin bat asi orduko. Izt C 83. Bertze arrabots frango ere izan zen karriketan, argia hasi artean. Elsb Fram 100. Esan zaitza, eudiya astian ez Jaungoikuagatik guardasolik zabaltzeko. Iraola 117. Negua urbiltzen ari zinan, lenbiziko euriak asirik. Or QA 187. Horra dudarik gabe, azkaindarrek zertako egiten dioten satan Barbarari otoitz ximixtak hasi orduko. Zerb Azk 109.
sense-2
II . (Part. en función de adj.).
azpiadiera-2.1
Empezado, comenzado. "Comenzado", "principiado", "inchoado" Lar. "Estar en xerga, asia, asieran egotea " Ib.
Asiak egina dirudi, / asakatuak eder. "Lo comenzado parece acabado, lo acabado hermoso" . RS 171 (tbn. en RG B 64). Zelatariak hartzen du hura / maiz paradatzat, / Lasterrago eritua / egiteko beretzat. / Bide hasian sartzen da / ahal bezain barrena, / Bai Aingeruak trabatzen / ahalik gehiena. EZ Man I 56. Obra on bat hasia utz dezakegu edo ganbia hobeago batetara, gure lagun proximoaren beharrak hala galdetzen duenean. Ch I 15, 1 (Mst obra hun hasiak ). Lan hasi eta utziak. Hb Egia 12. Piarresek, nola kanta hori akhabatu baino lehen hil baitzitzaion pipa, berriz piztu zuen; gero hola, segitu hitztorio hasia. Elzb PAd 15. Utzi zuten lan hasi hori. Elsb Fram 118. Lan hasia edo alegia hasia ezin utz. HU Zez 46. Hortan baratü zen gure lan hasia. Geroxiago haatik, [...] berriz ere hari bürüz abiatü ginen. Const 13. Yarrai gatzakion, bada, len baño ere baikorrago, lan asiari. Ldi IL 80. Itz asiak eta bukatuak. "Verba coepta et finita" . Or Aitork 369. Asiak eta eitegabeak. "Incoata et informia" . Ib. 378. Asiak egina dirudi, ta eginak urre gorria. Zait Plat 2.
sense-3
III. (Sust.).
azpiadiera-3.1
(V, G ap. A ).
Comienzo. " Asitik amaira (V)" A EY III 205 (ap. DRA , pero la ref. es incorrecta).
Gauza guztien asi ta amaia. A Cat 9. Ta alkarren baitan ikus, asija ta azkena. "El comienzo y el término" . Laux BBa 128.
azpisarrera-1
HASI-AKABA.
Empezar y terminar. v. HASI ETA AKABATU.
Ilunbetan bakarrik sekretuan / Egin krimak han agertzen dire; / Bihotzean eta izpirituan / Has-akaba zinak ere. 'Comme aussi les serments commencés et finis dans l'esprit et le coeur' . Monho 118 (ref. al juicio final).
azpisarrera-2
HASI-AKABERA.
Comienzo y fin.
Emen ematen diogu / asi akabera, / zergatikan dua / denbora aurrera. JanEd I 98.
azpisarrera-3
HASI-AMAITU.
Comenzar y terminar.
Kanpaia dau orixe, ausaz, norbaiteri dei egiteko, obretan langilleak eguneko asi-amaitu aldiak adierazoteko oi dabenaren antzera. Erkiag BatB 121.
azpisarrera-4
HASIAN-HASI (S ap. Lrq ; Dv).
Una vez empezado. " Hasian-hasi akhabatu behar dugu lana, une fois commencé, nous devons achever le travail" Dv. " Hasian-hasi, una vez de empezar, leña" Alt Eusk 1925, 79. Tr. Documentado desde finales del s. XIX en autores septentrionales. Al Sur sólo se encuentra en Zaitegi.
Huna saindu bat goizik hasi zena Jainkoaren maitatzen eta zerbitzatzen; eta gero, hasian-hasi, joan dena zeruko bidean, batere gelditu gabe. Jnn SBi 162. Bainan ondoko egunetan, hasian hasi, gaixtaginek buluzi zituzten, deus balio zuten guzietarik. Prop 1898, 198. Bainan, futxo, lau mila libera ere ez dira artho-pean atzemaiten, eta, engoitik orai, hasian hasi, deliberatuz geroz, baliatu nahi nuke. Barb Sup 10. Xo! andre Xobadina; hasian hasi, goazen bururaino! Ib. 116. Hasian hasi, nola geldi? Ox 205. Hasian hasi, bururaino joan nahi dut orai, Jauna. Zerb IxtS 19. Hasian-hasi soldadoek elhorrizko korona bat ere buruan ezarri zioten Salbatzaileari. Ib. 89. Orizu, denak hemen girenaz geroz, eta bazkaria ere egintxea, ez ahal duzu jendea ahoan kurutxe etxerat igorriko? Hasian-hasi, zertako ez egin bathaioko bazkaria? Lf Murtuts 53. Asian asi, goazen aurrera. Zait Plat 5. Asian asi, goazen, Trasimak --esan nuen nik--, erantzuiguzu asieratik. Ib. 141. Hasian-hasi, aiphatu behar dugu pilotarien hirugarren etsai bat: alkoola. Herr 1-2-1962 (ap. DRA ). Irakurle. Liburu hunen bihotza erdiko orrialdea da, urdinez idatzia. Hantik has zaite irakurtzen eta hasian hasi zoazi bururen buru. Bibl Gen (pág. 3). Baina, Jainkoak nahi badu, hasian hasi, jarraiki nahi nuke. Xa Odol 66. Erran behar dut, hasian hasi, beste balentriarik egin dugula. Larre ArtzainE 31.
azpisarrera-5
HASI-AURRE.
Momento antes de empezar.
Otoitzaldian obe omen da asi-aurre artan, begiak itxirik egotea. Or QA 137.
azpisarrera-6
HAS ETA AKABA, HASI ETA AKABATU.
De comienzo a fin. v. HASI ETA AKABO.
Bekhatoria, has eta akhaba eztuzu edirenen bat ene bidian libru huntan, nik izendatu dustadan [sic] paganoetan, non eztian hartu herioaren memoria. Tt Onsa 27. Neure adiskidia, has eta akhaba, a primo ad ultimum, herioaren beldurra baduzu, aski duzu, herioaren beldurra ezpaduzu, galdu zira. Ib. 65. Okelerrek bai Okelerrek, egunero berak bakarrik, zazpi txispa asi ta akabau eiten ei jituk. Sinistiak pe kontuak jaukaz. SM Zirik 37.
azpisarrera-7
HASI ETA AKABA ARTINO.
De principio a fin.
Orazioniaren atenzionia oraino deitatzen dugu edo aktuala edo birtuala. Lehena da, noiz ere orazione orotan, hasi eta akaba artino, ezpaitugu galzen gure intenzionia eta debozionia. Tt Arima 29.
azpisarrera-8
HASI ETA AKABATU.
Empezar y terminar. v. HASI ETA AMAITU.
Eurak forjetan dabe / eurak limadore / eurak asi ta akabau / tornillo ta muelle. DurPl 114.
azpisarrera-9
HASI ETA AKABO.
De principio a fin.
Bueno, aitagurea esaten badezu nik entzuteko moduan, asi ta akabo beste pentsamenturik burura etorri gabe, zeuretako zaldi au. And AUzta 100.
azpisarrera-10
HASI ETA AMAITU.
azpisarrerakoSense-10.1
a) De principio a fin.
Ara emen, zelan egiten dirian plazeetako piestaak. Ezer bere ez dot esan, geituta. [...] Geure errijeetako piesta bat, edo bi asi ta amaitu kontuz ikusi ditubanak [...] ez deust ukatuko, esan dodan berba bat. fB Olg 74. Zer esango ebeen, geure plazeetako dantza desondraubak asi ta amaitu, etxian urteten daneti, ta sartu artian, ikusi balitubee? Ib. 86.
azpisarrerakoSense-10.2
b) Empezar y terminar.
Eta beragaz [kurutzearen ezaugarriagaz] asi eta amaituten dituz bere erregu guztiak. Itz Azald 12. Ai, nok leukezan urrezko orratza / Urre-miesa ta aria, / Urrez asi eta amaituteko / Ume onentzat iantzia. A BeinB 47.
azpisarrera-11
HASI ETA BUKA, HASI ETA BUKATU.
azpisarrerakoSense-11.1
a) Empezar y terminar. "Comenzar y acabar, todo es uno, asi ta buka, guztia da bat " Lar. "Comienza y no acaba, asi ta ez buka " Ib. " Puka, indet. de pukatu. Asi ta puka, comenzar y terminar" A.
Ta esan dezaket S. Francisko Xavierren egunetik Jesusen Amaren Konzepzi edo Askunz garbiaren urrengo egunen erdiraño edo amar egunez bezala asi ta bukatu zela hau ere. Mb IArg I 52. Errege Salomonek Jerusalenen asi ta bukatu zuen Eliz bat eta aren presenta Jangoikoari egin zion aldian aditu zuen Jangoiko beragandik. Mb IArg II 319.
azpiadiera-1.1
Comenzar (por, en...) y terminar (por, en...).
Lehen jokoa atera ondoan kartak bere ordenamentu naturalean geratzen ziren, bateko urrearekin hasirik eta errege bastoarekin buka. Arti Ipuin 67. Salamancan has eta Gipuzkoako Errenterian buka, Bazko bezperan. MIH 401.
azpisarrerakoSense-11.2
b) De principio a fin.
Oroimena [...] maiz atertzen bazaizu, berritu ezazu asi ta buka elizkizunik ederrenetako bat, esaterako Korpus egunekoa. Or QA 144s. Luisek, aldiz, [...] asi ta buka Iesukristogandik zintzil bezala garamatzi. Or ( in Gazt MusIx 34 ). Asi ta bukatu alaxe egin zuala esan oi zuan, da etzan gizon gezurtia Martiñ. Uzt Sas 335. Iruditzen al zaizu [...] ez nuala nik adorerik izango asi-ta-buka ekiteko? "No habría yo mostrado el ánimo que convenía para emprendella y acaballa?" . Berron Kijote 227. Asi ta bukatu, berrogei ta lau egunean egin zuten. JAzpiroz 59. Oso pelea ederra izan zan. Asi ta bukatu, biak ondo lagundu zuten marka egiteko. Albeniz 86. Inor gutxi izango litzateke gauza gure artean Etxaideren mailan ibiltzeko hasi eta buka. MEIG II 128.
azpiadiera-2.1
Zer joku-modu egindu duten / oain nua esplikatutzera, / amabi saio ein omen dituzte / asi ta bukatutzera. EusJok II 145.
azpisarrera-12
HASI EZA .
(Det.). El no comenzar.
Ta ondo damututa gagoz, leenago asi eza, zeu ameetan. fB Ic I 67.
azpisarrera-13
HASI-GARAI.
Momento, hora de comenzar.
Laurak. Asi-garaia. Ldi IL 21. Patroiak atzez estatxa atxi-ta [...] ezin luza asi-garaia. "No puede tardar el momento de la salida" . Or Eus 393. Lur meagotan asi-garai da. "Es hora de comenzar en tierras más magras" . Ib. 295.
azpisarrera-14
HASI-HITZ.
Prólogo, prefacio. v. aitzinsolas.
Nolakoa ote zan gure Poli? Irakur ezazu asi-itz oni darraikona. Anab Poli 9 (v. tbn. ib. 7 y Anab Aprika 7 asi-itza (tít.)).
azpisarrera-15
HASI-LEKU.
Ala Donosti gaillendu zaigu / Zumai-Zarautzen aurretik. / Asi-lekura lênbizi sartzen / lana bear du Getarik. "En entrar primero en la meta" . Or Eus 396.
azpisarrera-16
HASIXE .
(Forma con suf. aprox.).
Erresuma hortan ahanzten hasixeak gintuzten. Prop 1908, 95. Maillo zutian asixea da / Araiztar ezin-zutia. "El habitante del Valle de Araiz ha comenzado justamente la siega en la empinada Malloa" . Or Eus 297.
azpisarrera-17
HASTEA HASI Cf. HASIAN HASI.
Arratsaldean, ordea, itsasoa asarretzen asi. Ta asitzea asi ta gero ta txarragoa jarri. Ontziko jendea larri. Anab Aprika 12.
azpisarrera-18
HASTEAR, HASTER.
A punto de comenzar. " Haster niz oihuz, j'ai failli commencer à crier" VocBN 196 ( A EY III 328). " Ez niz hasiko oihuka, haster nintzen bezala (BN-lab)" Gte Erd 284.
azpisarrera-19
HASTEKE.
Sin empezar, sin comenzar.
Besteak [...] iztarpe ta pirrikan asteke egin du uko. "Antes de comenzar" . Or Eus 34.
azpisarrera-20
HASTEKO (S ap. Lrq ; Dv, H), HASTEKOTZ, HASTEKOTZAT (H), ASITZEKO.
Para empezar, en primer lugar. " Hasteko erranen darotzu, je vous dirai en premier lieu, c.à.d. pour commencer" Dv. "Pour commencer, d'abord, premièrement. Hasteko sinhets nazu egia diotala: d'abord croyez que je dis la vérité" H. " Hastekotzat emozu iatera: d'abord, avant tout, donnez lui à manger" Ib. " Hasteko ezteat nik zorrik, tout d'abord je n'ai pas de dette à ton égard" Lrq. v. HASTEKO ETA BAT. Tr. Documentado en autores septentrionales desde mediados del s. XIX. Al Sur lo encontramos en Cardaberaz (asitzeko ), Orixe, Villasante e Ibiñagabeitia.
Ai nere Jainko maitea! Onelako mesedea Zuk niri egin, ta esker beltzekoa beti izango naz? Asitzeko gogotik, [...] Jainkoari eskerrak obrakin eman bearrean, pekatua pekatuaren gañean egin, [...], ta geiago aserrerazotzen dedala! Cb Eg II 132. Kontseillu iduki zuten / Orduko hersturan zer egiñ behar zen. / Hasteko, president yaunak [...] erran zuen. Gy 303. Hamasei urthetarat badire hurbiltzen, / neskatxa gehienak ohi abiatzen, / Behar dutela utzi haurreko bidea, / Eta hartu emazten traza seinalea. / Hasteko bere amei diote behatzen; / Hek bere miraildako dituzte hantatzen. Hb Esk 176. Juie soberanoa miserikordiazko obrei begiraturen da. Hasteko, eskuinetik dagoden justu eta sainduak, [...] zerura deithuren ditu [...]. Gero, ezkerrera bihurtu. Dv LEd 273. Huna berriz nola landatuko dituzun arbolak, ordu hura ethorria dukezunean. Hasteko, zilhoaren erditsuan sartzen duzu phaldo bat. Ib. 343. Zerbaiten egitera bermatu nahi zarenaz geroztik, nik ere emanen darotzut ahal dudan laguntza. Hasteko argituko zaitut oihanetan diren zuhamuen gainean. Dv Lab 317. Bai Igandeko bezperetarik lekhora behar du jendeak deskantsatu, bainan nun eta nola? Hasteko muthil gazteak plazara dohazila eta pilota-partida eder bat egin. Arb Igand 140s. Bakearengatik baizik izan ez balitz ere, zertako ez ezar bertze norbeit haren ordain auzapez? Ala nehor ez izakiz ordain-gei? Ez da egia. Hasteko, nor nahi bazitaken hura bezenbat. [...] Bertzalde nehon guti den bezalako buruzagi geiak bazitazken Arrotan. HU Aurp 128.
( s. XX) Ez zindezake asma zenbat ilhundu nauen berri horrek. Nihau nagon herria, hasteko, osoki bertze bat litake, den lekutik aldara balezate gure ithurri maitea. JE Bur 34. Iduritzen zauku ara horrek kalte baino on gehiago emanen dakola, bai erresumari, bai Elizari. Hasteko, hunek ez du galduko bere haurretarik nehor. Ib. 56. Amodioa, haragiaren irrits bat da dena, eta haragiak berak asetzen du. Ni, hasteko, hortako niz. Eta ez dut uste baden emazterik ezetz ihardetsiko dautanik. Ib. 94. Asteko esku eman oi diote elkarri. "Antes de comenzar se dan las manos" . Or Eus 147. Munduaren kreatzea. Hasteko, Jainkoak kreatu zuen mundua, horrek erran nahi baitu ezdeusetarik egin zuela. Sei egunez kreatu zuen. Zerb IxtS 7. Adixkidea, jakizu hasteko, ez zirela diozun bezain itsusia. Lf Murtuts 25. Horko mahometarren oiturez desaidazunak halako naikari bat eman dit horra joateko eta Profetaren fedean ene burua murgiltzeko. Asteko arabikoaren ikasbide bat erosi dut baiña ez oraindik iriki. Mde Pr 198. Nola egin zezaken ohointza ikaragarri bat, lehen ukaldian? Beraz, hasteko, emazteki baten eskuko xakuaren hartzean, gauaz, edozoin karriketan. Gero ukaldi handiak. JEtchep 113. Gogora dezagun, asteko, izadiari buruz askatu bear izan genduan korapilloa. Vill Jaink 176. Puh... Aphezen erraneri behar baginikek jarraiki, baginikek to zer egin! Hasteko hemen baduk asko erlijione mota... Hail, to, hi jakiterat, zoin den hoberena. Larz Iru 110. Balio ote zuen xixta horietan artzea? Nork daki? Gauden gu ere ixilik. Hasteko, bi ilabetez hor berean iraun zuen Frantsesek. Ardoy SFran 231. Hasteko, hau badute onik diruz galtzetan atera direnek. Larre ArtzainE 313.

v. tbn. Zby Pel 52. Elsb Fram 180. StPierre 19. Ibiñ Virgil 100.
azpisarrerakoSense-20.1
" Hastekoz /hás-/, [...] loc. ad., tant qu'à commencer" Lrq.
azpisarrera-21
HASTEKO ETA BAT.
Para empezar, en primer lugar. v. HASTEKO.
Dena den, Ziberotarrek ez zituzten frantsesak hertsiki kopiatu. [...] Hasteko eta bat, nahiz Pastoral gehienen gaia gaizkiaren eta ongiaren arteko gudua den [...]. Lf ( in Casve SGrazi 10 ). Hogoigarren mendearen azken heren hartan, hasteko ta bat, gauzak aldatu ziren Aiherran. Larre ArtzainE 277.
azpisarrera-22
-TIK HAS (R ap. A ).
Desde (sentido espacial y temporal). "(R), en adelante. Kori xin denetik-as ulunago dago argia, desde que ese ha venido (en adelante), la luz está más oscura. Kebentik as, oraitarik as, de aquí en adelante, de ahora en adelante" A (s.v. as ).
Badaki gore uskarak irur tratamendu diola. Dra: duketza, zuketza, eta yiketza; duketza mintzata gra zarrerr, eta errespetozko jente guziuareki. Zuketzaz, mintzatan gra, bapana bere adinetakoetarik as, aiketa sor berrietraino. Mdg 147. Karta kontan oiltan daud laur gaiza. 1. [...], eta 4, umer nola erraitren zabein, sorberritik as zartian artio. Ib. 149.
azpisarrera-23
-TIK HASI ETA, -TIK HASITA.
Desde ... (hasta), empezando por ... (hasta). (En sentido espacial y temporal). Cf. SP Phil 24: hasten zarela arrazoinaz baliatu zarenetik oren hunetaraino, INav 117: segidan dire Ternuako zundak hasten zarela Sen Tierretarik eta Cap de Grateraiñokoak Tr. Atestiguado sobre todo en textos meridionales. Al Norte se documenta al menos en Axular, INav, Haraneder, M. Elissamburu y Xalbador. v. -TIK HASIRIK, -TIK HASTE (s.v. haste ).
Borzgarren kapituloa, zer egin bear duen Meza enzuten duenak Ebanjeliotik asi eta prefazioraño. Ber Trat 52v. Ezen Lurretik hasi eta zeruraiño, [...] pena horietan egon zaretenean. Ax 604 (V 388). Hobe da beraz erratea eztela porturik Chateusik hasi eta Boateuserainoko artean. INav 113. Bear deb egin leenena gazki konfesatu zanetik asi, eta aizkeneraño. OA 131. Deit zatzitzu langilleak eta emozute jornala, hasi azkenekoetarik eta lehenbizikotaraiño. He Mt 20, 8 (v. tbn. la misma construcción en Echn, Leon, Ol , Ker, IBk e IBe ). Bere amaren sabeletik asi ta orain arte guzian gizon santua. Mb IArg I 70. Egitea kruze bat eskubiko bi biatzes, asi bekoskiti eta petxoetareño. CatUt 34. Jainkoak bere Elizari, edo Adanengandik asi ta oraindañoko fededun guzien batze edo batzarreari agertu diona. Ub 122. Zenbat komunio gaizto egin dira Judasegandik asi ta onarañokoan? Mg CC 244. Burutik asi ta oñetaraño zauri bat egiña dago guzia. AA I 520. Lurrean arrastaka dabiltzanetik asi ta aidean dabiltzan egaztietarañoko guziak. AA III 282. Elexaren bostgarren gizaalditi asita, andi Trentoko Konzilijora gino. fB Olg 172. Ez da erraz konteetan zenbat Santu andi izan diran estadu onetan Patriarkeetatik asi ta oraiñ artian. JJMg BasEsc 246. Ondarribiako Iger-en muturretik asi eta Ondarroarañoko mugapean. Izt C 33. Zeñak ematen deban Epaillatik asi eta Agor-illa bitarteko sei illabeteetan ur garbi ona iori. Ib. 78. Maiordomoak aztertu eta ikusi zituen, zarrenarenetik asi eta gazteenarenañoko guziak. Lard 58. Jesu-Kristok Zerura berekin eraman zituela Adangandik asita, arteraño Jainkoaren grazian ildako [...] guziak. Ib. 479. Asko da jakitea, gurutze onek dauzkala berrogei ta bi oin t'erdi peañaren ondotik asi eta bururaño. Zab Gabon 107. Debatik asi eta / etxera bitarte. Xe 291. Goizetik hasi eta arratseraino. Elsb Fram 110. Baionatik asi ta Aramitzeraiño. Ag AL 77. Etxeko guztiai, morroietatik asi ta gorengoraiño. Ib. 143.
( s. XX) Epailletik asi ta Azaroraño. Ag G 6. Ule zapa baltz sarratu bategaz estalduta kokotetik asi ta begijen ur-urreraño. Kk Ab I 31. Asi burutik ta orporaño liraña. EusJok 33. Bakoitzari berea ez zaio ukatu bear-eta, lendabizikotik asi ta 11-garrenerañoko ateraldiak beste batek idatzi ta eratuak dirala esango det. Muj PAm 12. Erromeriya txarrik / eztago munduan, / Oiartzundik asita / Epel-errekara. Tx B 157. Crautik asita Arlesko mugaraño. Or Mi 55. Azkenetatik asi ta lenengotaraño. Ir YKBiz 354. Ta Yesus txikitatik asi eta Galilean bizi izan baitzan, argatik gizonez Heroderen mendekoa zan. Ib. 487. Goien-paleolitoskotik asi eta gaurdaño Euskalerrian euskaldunak bizi izan dirana uste dezakegu beraz. JMB ELG 25. Asi kabotik eta buruzagia bitartean arkitzen diran aginte malla guzitako agintariak. EAEg 27-10-1936, 147. Asi Errazkingo Mallotik, obeki esan, Baraibarko ta Uarte-Arakilgo muga basotik, eta Ayako Andazarrate ingururaño baiunate begiek zer ikusi. Or QA 43. Agorretik asi ta otsailla bitartean. Munita 46. Béroul normandiar idazletik hasi eta Richard Wagner arte. Mde Pr 251. Eskolapetik asi eta Talaraiño. Erkiag Arran 136. Asi beetik eta goraiño. Ib. 157. Belaunik-belaun, antxineko zarretarik asi ta gaurkoetararte. Akes Ipiñ 22. Erria bideko beetik asi ta plazaraño igotzen da. Anab Poli 122. Goiko bidetik asi ta kamioraiño. And AUzta 107. Orra, bada, atomutik asi eta Sokratesen buru azkarrera eldu arte eztago etenik. Vill Jaink 64. Zerutik asi ta inpernura bitartean, beti degu emakumeren bat maixeatzen edo errezatzen. NEtx LBB 169. Lehenetik hasi ta azkenera arte [...] oro ditut maite. Xa Odol 318. Debatikan asita / Donostira arte. Uzt Sas 220. Ekainetik asi ta abuztuaren azkena bitarte biltzea izango litzake oberena. Ostolaiz 165. Asi ipurditik eta punta arte oso egur txarra atera zan. Albeniz 209. Behengo mailatik hasi eta gorengoraino. MIH 85. Eta asi Lezamatik eta Getxora bitartean [...]. Ib. 81.

v. tbn. Cb EBO 4s (asi ta). A BeinB 56 (asi ta). Itz Azald 142 (asi eta). CatUlz 45 (asi eta). A Ardi 23 (asita). Inza Azalp 17 (asi ta). JAIraz Bizia 84 (asi ta). Bilbao IpuiB 237 (asi ta). Gand Elorri 56 (asi ta). Ibiñ Virgil 92 (asi eta). Berron Kijote 18 (asi eta). Etxabu Kontu 30 (asi ta). Ataño TxanKan 132 (asi ta).
azpisarrerakoSense-23.1
( has eta ).
Gure eskola hartan baditugu zazpi-zortzi urthetarik has-eta hamazazpi urthetarainoko haurrak. Prop 1893, 152.
azpisarrerakoSense-23.2
(Sin eta ).
Munduan hasi zeruko argizagietarik sorhotako lorerik mendrenerañokoan, guziak hiretzat misterioak dituk. Mih 39. Asi kopetatik bulerretaraño, ezkerreko soñetik eskuñekoraño. CatUlz 11. Asi Tala puntatik / Eskolaperaño / ezta aurkitzen besterik / tabernia baño. JanEd II 145.
azpisarrerakoSense-23.3
(Sin límite expreso).
Segidan dire Calixtik hasi eta Lebantean diren arrutak. INav 6. Errezatu Aita gurea ganik asi ta buruz dakizuzan oraziño batzuk. EL1 56. Erramu egunetik asita amabost egunen barrunbean komulgatu ditezela. AA III 523. Ta Cain zorigestokuaganik asita, denpora guztietan izan dira pekatarijak. fB Ic I 18. Ziaudezun baitare kan urruneala anitz emazte, zoinek segitu baitzien Jesusi Galilearik asita kuidatzeko aren asistenziaz. Samper Mt 27, 55 (Hual Galileatik ). Goan deneko gau erditik asi ta deusere yan ta edan gabe egotea. Legaz 44. Jatorri-zugatza bestetara egingo balitz, norberagandik asi ta atzerantza. Kk Ab I 90. Eta onela lenengo agindutik asi ta esan zerorrek egin dituzun utsegite ta pekatu guztiak. ArgiDL 38. "Hipócrates" delako sendakinetik asi eta sendakin geienek goretsi dute ardoa gizonaren. FIr 174. Ta ori izan diteke, aurtendik edo datorren urtetik asita, Euskel-Idazle-Batzaren beste zeregin polit bat. Ldi IL 148. Umeai --diñoe ameslariok-- txikitatik asita, berarizko azi-ikaskuntza emongo geuskioe. Eguzk GizAuz 114. Beti, egun hartatik hasita, aske utziko zuen. Mde HaurB 50. Gero hamaseigarren mendean han-hemenka Etxeparerengandik hasita liburu batzu agertzen dira, dakizuenez. MEIG IV 64.
azpisarrerakoSense-23.4
(Tras ines.).
Asi Zubibarrin da / Boluetagino / etzan lurrik agiri, / frantzes ila baino. FrantzesB I 108. Seiretan asi eta amarrak artean. AB AmaE 313. Asi Santurzen eta / Ondarrabiraiño. MendaroTx 349. Erriko pesta egunean asi ta Iraillaren 14garrenera. Or QA 74. Geroztik apika egin diñat egaldi aundiagorik, an asita zabaldi ontaraño. Ib. 51s. Lurrian asi ta tellaturaño. Gerrika 140. Goixian asi ta gabera [...], dolar bi gastau barik egin genduan bion arte. Ib. 218. Baina bertsoak bildu ditu oraingoan, [...] 1911n hasi eta 1949 artekoak. MEIG III 124. Baina artean zordun huts ginenok hartzekodun ere gertatu ginen orduan hasi eta gaurdaino. MEIG IV 127.
azpisarrera-24
-TIK HASIRIK.
Desde, empezando por... (hasta). v. -TIK HASI ETA. Tr. Usado por autores septentrionales desde Leiçarraga, al Sur lo hallamos en Iztueta, Uriarte y Orixe.
Bata berzearen ondoan ilkhiten ziraden zaharrenetarik hasirik azkenetarano. Io 8, 9 (He zaharrenetarik hasirik ). Dei itzak langileak, eta paga iezék alokairua, hasirik azkenetarik lehenetarano. Mt 20, 8 (TB hasirik azkenetarik lehenetaraino, Dv azkenekoetatik hasirik lehenbizikoetaraino, Ip azkenetarik hasirik lehenetara, Ur asirik azkenekoetatik lenengoetaraño ). Hasirik azken ethorritarik manu hau konplitua izan zen. Lg II 196. Sofritzen du bere gorphutzeko pharte guzietan, [...] burutik hasirik, itzez zilhatuak dituen zangoetarainokoan. Jaur 152. Zeintzubek izendatuko ditudan bakotxa beren saillari darraizkiola Eliztarretatik asirik. Izt C 460. Hasirik Jesüs-Kristen Bikaritik [...] basa bazterretako azken artzañetaradrano, aphezguan direnak oro kargaturik dira Errelijioniaren [...] hedatziaz. CatS V. Gisa ere da, aphezetarik hasirik, herriko buruzagi, etxeko jaun, beren burua zerbeit daukaten zahar eta gazte guziak, dohazin orduan errebotera. Zby RIEV 1908, 84. Guduak iraun zuen zazpi orenen ingurua, goizeko hamar orenetarik hasirik, arratsaldeko bortz orenak artino. Elsb Fram 78. Eta horra non, orai beretik hasirik, jende guziek deituko nauten dohatsua. "Beatam me dicent" . Jnn SBi 38. Haurtasunetik hasirik hartze ona bide zuen. Ib. 148. Soinekoetarik ezagun bertzalde, ezen oro kolorezkoak dituzte, espartinetarik hasirik. JE Bur 26. Eta [burraso] biek badute / maite ostatia, / Zoin den deitoragarri / haurren estatia, / Ogitikan hasirik / Heien miseria. Etcham 181. Ontatik berriz, ondorioka artzeko ahalera, mailla ontan baitago irizpidea, zentzuetatik asirik. Or Aitork 176. Denak ados ziren erraiteko mereximendu handiak bazituela, deusetarik hasirik, hein hartarat heltzeko. JEtchep 52. Tudelatik hasirik, Bastidaraino eta Hazparneko hegiraino hedatzen zituen bere hegalak Nafarroako Erresumak. [...]. Zorigaitzez, handiago eta azkarragoa izana zen, bere zituelarik Ondarrabiatik hasirik, Bilbao eta Gazteizerainoko eremuak. Ardoy SFran 36. Ez da harritzeko lohia gora igaiten bazen... portuan erdi-lo zauden untzietarik hasirik gain gaineko gazteluraino! Ib. 184. Bide horretan barrena abiatuz gero, honela ikusten ditut nik mailak, premiazkoenetarik hasirik. MIH 110.
azpisarrerakoSense-24.1
( -tik hasirik eta ).
Eta othoitzik khartsuenetan zaraman handik hasirik-eta, biharamun eguerdirainoko denbora. Jnn SBi 86.
azpisarrerakoSense-24.2
( -(e)an hasirik (eta) ).
Irakasten ari dela Iudea guzian, Galilean hasirik hunadrano. Lc 23, 5. Iob saindiaren gorpitza, aztalian hasirik haren buru tinira draño, ezkabia, tiña [...], zakhar lodi batek hartu zian. Tt Onsa 52. Louis Franziako erregiak, maxima eder eta saindu haur pratikatzen zian bere akzione orotan bere gaztetarzunian hasirik hil artino. Tt Arima 54. Etxiak dirade barreiat, / Zolan hasirik gaiñialat. 'Les maisons sont dispersées / De bas en haut' . Casve SGrazi 77.
azpisarrera-25
-TIK HASIZ.
Desde, empezando por.
Baña aditurik aiék atratzen-zíre bata berzearén atzétik, ásis zarrenetáik. LE Io 8, 9. Bidaxunetik hasiz higan Alduderat, / Eta Arnegin gaindi ethor Heletarat. Hb Esk 77. Marmalotarik hasiz lersunetaraino. Ib. 234. Ezen Yesus-Kristoren egunetarik hasiz, izan dire nahasi eta gezurti osteak. Hb Egia 113. Amairugarren mendetik asiz / emezortzigarrenera / ez zan mugarik gure itxasoan. Or Eus 204. Beti gogo bera: burutik hasiz, errexago zitakela, gero, gorputz guziaren argitzea. Ardoy SFran 216.
azpisarrerakoSense-25.1
Ez du Elizak izan holako etsairik / Hasiz ere kondatzen Yulianotarik. Hb Esk 159.
hasi
<< HARLANDU-GARAI 0 / 0 ILUN-GARAI >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper