OEH - Bilaketa

756 emaitza garai bilaketarentzat

Sarrera buruan (50)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
errieta.
tradizioa
Tr. Propio de la tradición meridional, lo encontramos tbn. en Eguiateguy; cf. además errietatsu en Axular. Aparece primero en Lazarraga y RS, y no vuelve a documentarse hasta los autores de la 2.a mitad del s. XVIII. La variante más empleada en los textos hasta mediados del s. XIX es errierta, que aparece aún en algunos autores posteriores (Arrue, D. Agirre, Villasante). Las primeras documentaciones de errieta son de J.J. Moguel, f. Bartolomé y errijeta en Astarloa; desde fines del s. XIX, y sobre todo en el XX, es más empleada que errierta . Errita no aparece hasta el s. XX, primero en textos de carácter popular y luego tbn. en autores como Orixe y Etxaide; hay erraieta en Eguiateguy, errielta en Añibarro, errixta en Orixe e Iraizoz, errista en Yanzi, Tapia Perurena e Iraizoz. En DFrec hay un ej. de errieta y otro de errita .
etimologikoa
Etim. Del cast. reyerta .
sense-1
1. (G-azp), errierta (V, G; VP 23v, Lar, Mg PAbVoc 228, , vEys, Dv (G), H (V, G)), errielta ( (V)A), errita (G-bet), errista (AN-larr), errixta, errezta, erreieta (V-ger-m-ple, G-bet) Ref.: A ( errierta, erreieta ); Asp Leiz ( errista ); ZestErret .
Reyerta, riña, pendencia. "Debate, contienda" . "Chisme" , "reyerta", "ruido, pendencia" Ib. " Amonak eta amak errieta gutxi ibiltze zuen " ZestErret.
Emazteori ona ezpadau, / etsean erriertea. Lazarraga A24, 1196r. Etse utsa, errierta utsa. "La casa vacía, toda pendencia" . RS 442. (O Pr 171 aharra, Mg PAb 122 atralaka) Etxeko norbaitek bizten diozkan kudu-miñak eta erriertak. Mb IArg I 121. Erriertak ta ateleak utzi, ta isillik sufritu. Cb Eg III 374. Egin alegiña erriertarik etxian ez ifinteko. CrIc 103. Ez, arren, erriertarik jaso, bakoitzaren gogora itzak jokatzen ez badira. VMg 91. Zelan ikusten da kristinaubeen artian ainbeste errieta, alkar ikusi ezin, auzi temazko ta enbidija? JJMg BasEsc 182. Ea errieltea edo aserre-aldia izan, eta berba astunak esan edo iraunak iñori emon deutsazunez. EL2 143 ( EL1 133 aserraldi ). [Isabelen aldeko eta Carlosen aldekoen] alkarren arteko errierta luze au lenbizi asi zan Araban, Bizkaian ta Gipuzkoan. Izt C 415s. Erriertarako, dongakerirako ta burrukarako beti prest. Ag Kr 173. Erriyeta billa. Tx B I 87. Gure errietak ajola gutxikoak izan oi dira. Lab EEguna 86. Bere emaztearekin izan duen errieta. ABar Goi 67. Ez baitzun esaten ez aditzera emaiten Partikik beure emaztea io zunik edo egun bateko errixtarik ere ukan zutenik. Or Aitork 229. Edozein baezpako errietan aritzeko txerpolariak ez ziran. Anab Poli 94. Divorzioa jarri izan den tokietan [...] etxeko erriertak geitu ta ugaritu egin direla. Vill Jaink 161. Errieta eta sesio hauek gerra bizi bihurtuko dira. MEIG VI 64. Handik, urruti xamarreko xoko hartarik, zabaldu nahi izan zuen, kosta ahala kosta eta ez errietarik gabe. MEIG VIII 85.
v. tbn. fB Ic III 179. Iza EE 1881a, 165. Erkiag BatB 104. Errierta: GavS 32. Mg CO 22. AA II 63. Arr GB 140. Errita: Or Eus 193. Errist(a): Auspoa 97, 35.
azpiadiera-1.1
Batalla.
Flaminiok bere martitz edo soldadu igesi juazanak batu gura zituzanian Trasimeneko errijeta galgarri ostian. Astar II IV.
sense-2
2. (G-azp), errierta (H), errita, erraieta, errista (AN-larr). Ref.: Asp Leiz; ZestErret. Reprimenda, reconvención, bronca. "Réprimande, menace, reproche" H. "Errieta batzuk harture bai eskolatik etxea berandu etortze giñanian" ZestErret. Cf. ERRIETA EMAN, ERRIETA EGIN (b).
Ire erriertaakgatik, / milla itz emanagatik, / gogorik ez badute / ezer egingo ez dute. BorrB 8. Anaie erhaile fama, Jinkoaren ira, erregen erraieta, legen ostikarra, akadoieren naga [...] dütiana. Egiat 49. Ikasi dezazutela pazienzia santuan eramaten eskolara juan biarrak eta familiako errietak. Ag Serm 343. Bere zakarkeri eta erritakin uxatu egin oi zitun. Etxde JJ 99. Nagusiaren erritak entzun bear izan zituan. Anab Poli 100. Zigorkada bakoitza aolku-erritaren batekin osatzen zuan. "Reprehensión" . Berron Kijote 57s. Berandu etortzen banintzan, errita. JAzpiroz 51. An zeuden basati aiei itz batzuk egin zizkien errita moduan. AZink 81.
v. tbn. Errita: TxGarm BordaB 56. BBarand 73.
sense-3
3. Gruñido, murmuración entre dientes. " Errierta, rechinamineto" VP 83v.
azpisarrera-1
ERRIETA EGIN.
a) Reñir, discutir, armar jaleo. v. ERRIETAN EGIN.
Pagatu nai ezpadizue eman dezun edaria, ez diezu eskatzen, naiz errierta egin dezeela? AA III 368. A zan ezdabaida ta errieta egin bearra! Bilbao IpuiB 145.
b) Reprender, reconvenir. "Nik errixta egiten diotet umeai, baña ama jabetzen zaiote (AN)" Or in MEIG I 222. "Errieta handiyak intzizkiyon" ZestErret. v. ERRIETA EMAN.
Zure anaiak tsarkeria egiten badizu, errista egiozu (Mt 18, 15). Ir YKBiz 309 (Ol akar egin). Errixta egin zien beren siñeskaitzaz. Ib. 531. Askok errixta (mokoka) egiten zioten, ixillik egon zedin. Ib. 370. Sekula ez dogu erreztarik egingo gure semeen aurrean. EgutAr (ap. DRA). Aurtxoak ere ekartzen zizkioten, eskuak ezarri zekaizkien. Au ikustean, ikasleak errita egiten zieten. Or Lc 18, 15 (Oteiza erriertan egin). Joxeri errita egiñez. Lab SuEm 185 (acot. escén.). Arrebak errita egin zion anaiari, apaizgaia zalako nolaz festara joan zan. BBarand 100. [Amona] oso pizkor, muserako amorratzen, baten bati errieta egiteko ere bai. Zendoia 79.
Astelenian patrika utsa / ta nagusiyak errita. JanEd II 86.
Asi zitzaien libretasun patxarakoenakin ta esanaldi latzakin arpegira eman eta errieta onak egiten. Aran SIgn 37. Izugarrizko errietak / egin zizkian ark. Uzt Auspoa 22, 84.
azpisarrera-2
ERRIETA EMAN (G-azp ap. ZestErret ). Reprender. v. ERRIETAN EMAN.
Agintariak soldaduai burugabetzar hura ala erakarri ziotelako, errieta eman zien. Aran SIgn 42. Ixilik eta adiskidekiro oarra edo errita emanaz. "Con advertencia y amonestación amistosa" . EAEg 31-5-1936, 1733. Ezta orain arteko aitortza guziak gaizki egiñak dauzkatzula esaten badiozu ere. Ez dizu erritarik emango. MAtx Gazt 92. Guk ez genion orregatik bein ere erritarik eman izan. Alkain 114. Guk iñoiz asarretu arazten genduan, gauz onik ez genion egingo ta. Errita ematen zigun. JAzpiroz 20.
azpisarrera-3
ERRIETAN. (-jetan V-ger ap. Holmer ApuntV).
a) Peleando, riñendo, discutiendo; de mal humor. "Erreietan (V-ger), [jugar] a luchar" A EY IV 289.
Erraten dizkitzuten gauzak egin beharrean, erriertan ta furrustadaka. Mb OtGai III 172. Asi ziran Juduak itz oek enzunda auzitan edo erriertan, "Nola izan diteke (zioten) onek ematea guri jateko bere aragia?" (Io 6, 52). Mg CC 198 (Ker, IBk, IBe eztabaidan). Begira gurasoen aginduak egin dituzun ongi, edo, au egin bearrean, ortzak agerturik erriertan jarri zatzaizten. AA II 68. Zer nai gauza jarten da paper berrietan, / argaitik nago, bada, orain erriertan. Izt C 176. Alkar ikusi orduko beti erriertan ziarduenak. Ag Kr 67. Erritan ta eztabaidan bezela sar bitez. Lab EEguna 93 (acot. escén.). Errietan e aritzen gera / urratzeraño zintzurrak. Uzt Sas 240. Emaztea ta senarra errietan. (V-m). EZBB I 94. Amonak erritan eraso zidaken. Ataño TxanKan 180. Antzinatasuna eta hedadura hartzen ditugularik [hitz baten jatortasunaren] neurri, hauek ere elkarrekin errietan maiz dabiltzala jakinik. MEIG VII 26.
v. tbn. fB Olg 52 (errietaan). JanEd I 64 (erriyetan). Bilbao IpuiB 186 (explicando burrukan). Osk Kurl 73. Erritan: EusJok 112.
Arrituta gelditu bear izan zuten, beren aitak, ain lagun izanik, errita zakarrean istilluka aiturik. Lertxundi EEs 1921, 209.
b) Reprendiendo, abroncando.
Lagunari erriyetan / eta sesiyua, / zergatik pasa zaion / alako aziyua. JanEd I 74. Eraso zion Iñigo gureari galanki errietan eta gaizki-esaka. Aran SIgn 33. v. tbn. AB AmaE 267 y Moc Damu 23 (errietan). Beti aita erritan, nerekin jolasten dualako! Ill Testim 19. Etxeraturik ni mozkordun, / atsua errietan mur-mur. JanEd II 57. Gaur atera naiz etxetik, / aita ta ama errietan da / zakurra zaunkaz atzetik. Tx B 33. Ama negarrez, aita errietan. MendaroTx 253 (240 erritan). Utsagatik erritan, ostikoka, ukaldika ta masaillekoka erabiltzen niñun. Etxde JJ 143. Nagusia gogor aritu zitzaien erritan arratsean gertatutakoaz. Anab Poli 115. Arpegi asarriakin artu eban, eta errietan ekin zetsan esanaz ari: [...]. Etxba Ibilt 479. Etorri zanean, ama erritan, garai artan sei erreal diru asko baitzan. JAzpiroz 23.
v. tbn. Erritan: Mattin 134. Alkain 113. BBarand 32.
Kale oso bat bete jenderi iges erazi zion [...] deadarka, agiraka eta errieta bizian. Aran SIgn 34.
azpisarrera-4
ERRIETAN EGIN. (Añ, H s.v. erriertatzea).
a) "Reprehender" Añ.
Diszipuluak ikusi zutenean, erriertan egin zieten. Oteiza Lc 18, 15 (Brunet erriertan egin; Or errita egin). Zuri egiteko erritan. MendaroTx 309. Bazirudin aitzeki billa zebillela erritan egiteko. Etxde JJ 26.
v. tbn. Anab Poli 41 (erritan). NEtx Antz 74. Anaiak uts egin badu, zoazkio ta egiozu erritan aparte. Or Mt 18, 15 (Ir YKBiz 309 errista egin).
b) (H). Reñir, armar jaleo.
Erriertan ta erausian egingo lukeela [edaria ematen ez bazaie]. AA III 367. Atsuak ez dute erritan eingo / oriyek kastatu arte. EusJok 109.
azpisarrera-5
ERRIETAN EMAN (errier- VP, H s.v. erriertatzea). Reprender, reconvenir, reñir; reprochar, echar en cara. " Erriertan eman, dar una fraterna" VP 28v.
Eman zioten erriertan, zegokan bezala, bein amak eta gero aitak. Mb IArg I 245. Abek etxera eramaten baditut, erriyetan emango naute. Sor Bar 24. Jostatzen zebiltzanai erriertan emateko bezela, besoa goratu zuen. Arr May 108. Aizan, Xexili, ez al didan erriyetan orain eman biar? Inzag RIEV 1923, 506. Zer egin bear diñat, ba, guziok beti erristan ematen ari bazaizkidan? TP Kattalin 185 (cf. ib. 186 erriatan eman, posiblemente error). Lanik ez zuala egiten erritan emanda. Anab Poli 112. Erritan onela eman zidan. Alkain 107. Ta nik ez jan nai ta izeba Martinak erritan eman zidan. JAzpiroz 121.
v. tbn. Bv AsL 160.
azpisarrera-6
ERRIETA-SAIO. Reprimenda.
Sarritan amak errita saio bat urrena. BBarand 9.
errieta
<< erreuma 0 / 0 erromantiko >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper