OEH - Bilaketa

756 emaitza garai bilaketarentzat

Sarrera buruan (50)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 ia.
tradizioa
Tr. Documentado desde el s. XIX en textos meridionales. Antes de 1850, sólo se encuentra en Moguel, Añibarro y f. Bartolomé, pero es muy frecuente ya hacia finales del siglo. Al Norte hallamos algún ej. de Goyhetche (v. IA-IA). La forma más empleada es ia, documentada desde Moguel, y general entre los autores de cierto nivel del s. XX. Iya es propio sobre todo de autores guipuzcoanos, entre los que va quedando relegado a textos populares o de bersolaris; aparece además en Añibarro (sólo en EL 2), Arrese Beitia y Kirikiño (sólo en Ab II). Ija, además de en f. Bartolomé y Uriarte (v. infra IA-IA), se documenta en autores vizcaínos de la 1.a mitad del s. XX (Enbeita, Kirikiño (sólo en Ab I), Otxolua y Altuna). Hay, además, ije en Enbeita (en un único ej.), iye en Kirikiño y, junto a ie, en Akesolo, e ixa en Oskillaso; ea, forma hipercorrecta, se encuentra en Labayen (EEguna 90 y 115). En DFrec hay 281 ejs., meridionales, de ia .
etimologikoa
Etim. De lat. iam (o rom. ya ).
sense-1
(V, G-azp-goi-to, AN-gip-larr-5vill, B), iya (G; idda AN-gip), ija, ixa (V-gip, G-azp), ie (Darric ap. DRA .), iye (G-azp), ixe (idxe V-ger), ea, ya (AN-ulz), iga (A (que dice desconocer su procedencia)) Ref.: A ( ia, iya ); Ort Voc ( idxe ); Zt (comunicación personal); Iz Ulz ( ya ); Etxba Eib ( ixa ); Elexp Berg ( ixa ); Holmer ApuntV ( ia ); Gte Erd 143s, 159, 247; ZestErret ( iya ) .
Casi. Tr. Aparece gralmte. junto al sintagma al que acompaña, sea delante o detrás. Ambas construcciones se encuentran con similar frecuencia, a veces en un mismo autor, si bien se diría que la tendencia moderna es a anteponerlo y que pospuesto se documenta mejor en autores vizcaínos, con notables excepciones, y populares (bersolaris, etc.). Por otra parte, en posición posterior es más común cuando su referente es una oración (p.ej. Ankarik ezin jaso dau ia. Ag AL 153), si bien se encuentra en ocasiones en otros contextos, y con especial frecuencia en algún autor como Enbeita (p.ej. Galdurik ija bizkaitarrentzat / Jaunak autuko lekua. Enb 82). Construcciones del tipo 'casi me caigo' se documentan con auxiliares de pasado (p.ej. --Zer nai dezu ba? (Jendeari). Iya maitia esan niyon! Ill Pill 8; cf. tbn. infra los testimonios de Etxba Eib y Gte Erd), con raras excepciones (cf. p.ej.: Ai, flakiyak iya bota nau! Sor AuOst 75). "Ia zortzirak dira, son casi las ocho" A. "Iya bukatu det" Zt. "Ya iru ziento" Iz Ulz. "Ixa jausi nintzan lurrera, por poco caigo a tierra" Etxba Eib. "Ia erori nintzen (G-azp-goi, AN-gip-5vill, B)" Gte Erd 143. "Ia galanta eman nizun (G-azp-goi, AN-gip), [...] ia ederra eman nizun (AN-gip)" Ib. 144. "Ia osatu da (AN-gip), ia iduri du onera eman dula (AN-5vill)" Ib. 247 (junto a erdi osatuan dago, erdi sendotua da, de otras zonas). "Gurasoak ia danak etorri dira (V-arr), lagunak ia danak etorri dira (G-azp, AN-5vill)" Ib. 159. "Ixa errekara jausi da" Elexp Berg. v. kasik.
Ia tabernarik ekusten ez da beren errietan. Mg CC 149. Erregutu egiozu biotz biotzerik Yaungoikoari, iya betiko galdu aginean [...] dagozanak gaiti. EL2 66s. Putzura erorita / ito zan iya. Xe 216. Berori beian, ni iya tellatuan. AB AmaE 261. Kale luze luze bat dauko, bertako zurkulu ia guztiak erakusten dauzana. A BeinB 83 (v. tbn. sust. + ia + guzti (oso, dena...) en SMitx Aranz 237, Lasa Poem 117; cf. ia + sust. + guzti (dena, oso...) en AB AmaE 142, Ag Kr 174, Iraola 101, Inza Azalp 29, Kk Ab II 54, Or Eus 103, Anab Poli 119, Bilbao IpuiB 236, Izeta DirG 37, Osk Kurl 158, Berron Kijote 42, Etxabu Kontu 89, MEIG VII 174). Zer esker eta zer... [...]. Barkatu beit, Don Jose... Astakeria bat ia esan nuan eta. Apaol 91. Ezta makala erastuna! [...] Neure etxekoandreak daukazanak langoa ia, edo ia barik. Ag Kr 166. Gaixorik egon nintzan gero ia illabetean. Ib. 92. Lenago ezer iya ekusten etzuenak. Goñi 50. Ia amabiak dira. Ag G 346. Zumarragara ia eldu zanean. Ib. 119. Kredo-ko iya itz guziak, aien [Apostoluen] Eskutitz edo Epistoletan aurkittu giñezazkela. Inza Azalp 29. Euskera iya aztu zait eta / erderarikan jakiñ ez. Tx B 215 (I 162 ia ). Zutaz egondu naiz ni / penakiñ ya illa. Yanzi 94. Danak mai baten, ija berrogei. Enb 112 (35 ije ). Iya burrukan asi giñan biak! Alz Ram 37. An urte askuetan bizi zirala, iya bertako eginda. Kk Ab II 186 (44 ia, 59 iye; I 97 ija ). Ija Itali osuaren jaube egin zan. Otx 11. Ia egunero ikusten zuen alkar. TAg Uzt 162. Onera artekoa, ia dana, erri-kanta dezu. SMitx Aranz 40n. Ia asnasik gabe entzuten jarri zan. JAIraz Bizia 99. Ia ill naiago zuan. Ib. 115. Ia gerrirañoko txima luzeak. Etxde AlosT 54. Gaztaindiak galdu dira ia erabat. Munita 55. Elizak irurogei ta iru metro ditu luzean; zuaitzik luzeen orrek ori ta ia beste orrenbeste. Ib. 101. Garai hartako idazkiek [...] mintzaera haunitz gozagarria zerabilten, ia herriarena, alegia. Mde Pr 285. Ori zan ene uts eziñ-itzurien etorburu iakiñena ta ia bakarra. Or Aitork 118. Beste edozein axukalditan, badut nere burua aztertzeko almena; ontan ia baterez. Ib. 293. Ia ez zuten alkar ikusten. Anab Poli 114. Negar-anpulotan, ia berbarik be egin eziñik. Bilbao IpuiB 130. Ia poztu be egiten nok. Ib. 57. Ia entzun ez zitekeen botz xiki batekin "Bai" ihardetsi zion. Mde HaurB 53. Ibiltzeko be ixa gauza ez garala gatoz. SM Zirik 118. Erritarrak, ia anaiak. Ugalde Iltz 22. Istorio denak edo ia denak, erregla [...] onen barruan sartzen dira. Vill Jaink 71. Sermoi batzuk egiten dira euskeraz [...]. Baiña [...] konferentziak, [...] oiek ia beti erderaz. Ib. 8. Etzan iya ezer ikusten. Salav 95. Ixa amaittuta ebala bere eruan-ona. Etxba Ibilt 472. Ai! Ia aztu nintzan. NEtx LBB 137. Gaixo txarra pasata nago orain dala ia lau urte. Uzt Sas 21. Antxe sartu ta bereala, ia amagaz tope egin neban. Etxabu Kontu 19. Korrika naiko abandonatuta euki nuan ia bi urtez. Albeniz 109. Ederki itzulia dago, hitzez hitz ia. MIH 149. Euskarak ez du ia ezertarako balio. Ib. 132. Neke handirik gabe ikusten da film hau, ia gogoz. MEIG I 166.
v. tbn. Aran SIgn 93. Arrantz 33 (1878). Zab Gabon 68. Azc PB 200. Moc Damu 29. Ill Testim 27 (Pill 8 iya). ArgiDL 79. Mok 7. Jaukol Biozk 88. Lek EunD 45. Ldi IL 15. JMB ELG 64. Txill Let 24. Erkiag Arran 56. Zait Plat 8. Basarri 114. Gand Elorri 50. BEnb NereA 38. Gazt MusIx 119. MAtx Gazt 72. Ibiñ Virgil 71. Auspoa 77-78, 33. Azpillaga in Mattin 125 (128 iya). Ataño TxanKan 212. Onaind STeresa 55. BAyerbe 111. Gerrika 275. Iya: It Fab 252. Bil 52. Aran SIgn 108. Ud 135. PE 112. Sor AuOst 75. Arrantz 92. Noe 60. JanEd I 77. AzpPr 96. Iraola 130. EusJok II 155. EA OlBe 48. Uzt EBT 97. Ija: Altuna 59. Iye: Akes Ipiñ 20 (12 ie). Ixa: Osk Kurl 116. Ixe: Gerrika 257.
azpiadiera-1.1
(Precediendo al nombre de un oficio, título o categoría).
Ondoren izendatzen diran ogibide, malla eta jardunkizunei dagokie agindu au: injenieroei, ia-injenieroei, tximistargilariei, eredugilleei. "Peritos" . EAEg 29-10-1936, 163. Martinez Martinez'dar Erraimunda, ia-osalaria. "Practicante" . Ib. 1-3-1937, 1181. Ia-osalaritzara biurtu dedilla. "Sea reintegrado al cargo de practicante" . Ib. 16-3-1937, 1289. Ia-bazkideak: amazortzi urtez beeko mutil edo neskatillak izan ditezke. "Aspirantes" . Ib. 31-5-1937, 1729.
azpiadiera-1.2
"Ia" ta "erdi" oiek zerbait esan nai dute alere, itzerdiño auek eztira jartzen alperrik. Vill Jaink 72.
azpiadiera-1.3
(V-ger-gip, G-azp-goi-to, AN-gip-larr), iya (G-to-azp, AN-gip; VocCB (G)), ixa (V-gip, G-azp), ja ( VocCB (V)), ie (Darric (ap. DRA )) Ref.: A ( iya ); EI 203; Holmer ASJU 1969, 180; Gte Erd 265 .
(Seguido de part. con ines.). A punto de, casi. "A punto de, próximo a, a poco más... Iya illian, a punto de morir" VocCB . " Iya illean, a punto de morir" A. " Ie inian, casi hecho" Darric (ap. DRA ). " Topa zeudean ia ilean astoaren ganean joan zan gizona (V-ger)" Holmer ASJU 1969, 180. " Etxea ia erorian jarri zitzaien (G-azp, AN-gip), [...] ia ille(a)n zegok (V-gip, G-azp-goi, AN-gip)" Gte Erd 265.
Ija illian daguala. fB Ic I 73. Jantzi eban obeto oñetik ia urtenean eukan bere abarketa bakarra. Ag Kr 13. Iya negar egiñean zegon. Goñi 78. Begi bat iya aterean utzi zion. Ib. 49. Ia etsian bada ere, ezkongai daude oraindik. Ag G 297. Galtzak ia erorian. Urruz Zer 140. Burua dauka ia / lurrera jetxian. Noe 71. Zer ba? Zer ba? --galdetu zioten bestiak jatez ia geldituan. Muj PAm 39. Larruak jarri zaizkit / iya etenian. Tx B 107. Ia itoan ibilli naute / iru atsoren artian. Tx B I 32. Bata jarraixan eta bestia igesik ebizen bixak gelan jiran, arte ixa arrapauan. Etxba Ibilt 464. Aieri entzuten egondu giñan / danok iya txoratuan. Uzt Noiz 19. Gosiak ia illian. Uzt Sas 125. Kale Kutzetik gora ia itoan eldu nintzan. Etxabu Kontu 34.
v. tbn. AB AmaE 359. Ill Testim 4. EusJok 85. Salav 99. Iya: AB AmaE 6. Jaukol Biozk 44. Enb 80. MendaroTx 179. Alz Ram 52. Auspoa 39, 38. Ija: Enb 48. Otx 157.
azpisarrera-1
IA-IA (V, G-bet, L; ie-ia V-m, ixaixa V-gip, ixixa V-gip, iyiya G-bet, iyiye G-azp) Ref.: A ( ia-ia ); Zt (comunicación personal); Etxba Eib ( ixaixa ); Elexp Berg ( ixixa ); Gte Erd 143 .
Casi casi. " Ia-ia, ie-ia (V-m), casi-casi, a punto de" A. " Ia-ia (V, G-bet, L), iya iya bukatu dek, casi casi lo has acabado" Zt. " Ixaixa, casi casi, por poco. Ixaixa oker aundi bat eiñ neban pentsau barik " Etxba Eib. " Ixixa loterixia tokau jakon " Elexp Berg. " Ixa ixa ito zan! (V-gip)" Gte Erd 143.
Ya, ya ikhuskari hortarat ekia zihoan lazturik gibelat. "Peu s'en fallut" . Gy 282. Iya-ya eriotzako tranzean egondu zan. Aran SIgn 24. Gaxo pasatu zuben / iya iya urtia. AzpPr 118. Ia ia siñisturik aingerua zala. Ag AL 53. An dua sulla tutarrez, [...] ta ija-ija bakalduna bera be bai musturrez bera! Otx 42. Ia-ia ederra egin genikan! Lek EunD 49. Kristautasuna ta euskera elkar-bildurik, ia-ia soin bakar batean mamiturik omen dira. Ldi IL 52. Zerua jotzen ia-ia. SMitx Aranz 105. Uraxe bai beltza. Ia ia urdiña zirudin. JAIraz Bizia 34. Santa Clara. Santa aundi. Aita San Prantzisko bera bezain aundi ia-ia. Lek SClar 102. Auzoa abade barik eta eleixea be ie-ie ateak itxite. Akes Ipiñ 14. Ixe ixe itsututa geratu ziran, ori dana ikusiz. EgutAr 12-3-1960 (ap. DRA ). Ia-ia esango nuke, auzi auetan, berak direla epailerik txarrenak. Vill Jaink 68. Asmorik ote dudan ere ia-ia eztakit. Ib. 136. Iya'ya sendatu da / lenago nun gaitza. Uzt Auspoa 43, 112. Ia-ia aaztu nintzan / munduko arazoz. Zendoia 137. Esan daiteke ia-ia orain dugula hasi berria arlo horren lantzea. MEIG VI 126.
v. tbn. Etxde AlosT 69. Berron Kijote 17. TxGarm BordaB 44. Iya-iya: Tx B II 210. Ija ija: Ur MarIl 80. Iyiya: BPrad EE 1897b, 206. IPrad EEs 1913, 2.
azpisarrerakoSense-1.1
(Seguido de part. con ines.). " Ixa ixa galduan (G-azp), a punto de perderse" EI 203.
Naiz bera ibillirik / iya-iya galduan, / zazpi artu zituben / al zuben moduan. Arrantz 91.
azpisarrerakoSense-1.2
"Se usa como exclamación al ver que falta poco para hacer una cosa, p.ej., dar con una pelota contra un cristal, alcanzar la cucaña, etc." A.
azpisarrera-2
IA-IAN.
azpisarrerakoSense-2.1
a) Casi casi.
Iztegi bat be ia-ian amaituta utzi eban. Alzola Atalak 104.
azpisarrerakoSense-2.2
b) (Con egon, etc.). (Estar, etc.) a punto de, en las últimas. " Ixixaan dao, está a punto de fallecer" Iz ArOñ.
Milagroz etzituben / danak sartu urpian. // Trezak bertan utzita / etxera abiyan, / jira-bira egiñik / guztiak iya-iyan. Arrantz 90s. Zer naigabea! Apapuan, jausi egiñean, ia-ian zanean, bira ta iges itxaskabreak. Ag Kr 142. Lenago iya-iyan zegoan. Auspoa 139, 30.
ia
<< 1 huts 0 / 0 ibilketa >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper