OEH - Bilaketa

756 emaitza garai bilaketarentzat

Sarrera buruan (50)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
ume.
tradizioa
Tr. La forma con aspiración inicial (hume ) se documenta en autores suletinos, y en Bordel (82), Duhalde (274), Larzabal y Etchebarne. En la tradición meridional hay h- inicial (meramente gráfica) en Betolaza (6), RS (108), Isasti (Salve 164), Beriain (Trat 91r), Capanaga (7), SermAN (2v), Luzuriaga, Mendiburu, Ubillos, Lizarraga de Elcano, Añibarro (sólo en EL 1), CatB , CatLlo (42), Iztueta, Lardizabal, Arana y Legaz, en algunos de ellos junto al menos frec. ume. En la mayoría de los autores posteriores a Larramendi pesa probablemente la influencia de éste, que en su diccionario (s.v. humano ) relaciona etimológicamente hume, ume "sin cansarnos en si se ha de escribir con aspiración o sin ella" con lat humanus, etc. Hay además ime en Ortuzar (Oroig 18) y, salvo errata, un ej. de uma en Bilbao (IpuiB 117), que por lo demás emplea ume. En DFrec hay 164 ejs. de ume.
Onom.: Umme Sahar Fi(lius) Narhungesi. (Lerga, s. II o III). TAV 1.12. Açeari Umea. (1100) Arzam 420. Lope Umea. (1200). Ib. 420. Miguel gener de Jaun Umea. (1272). GLarr SJ 437.
sense-1
1. (gral.; Lcc, Volt 12, SP, Ht VocGr 401, VP 91r, Lar (h-), Aq 248, Añ, Arch VocGr , VocBN, Dv, H (+ h-), Zam Voc ; hüme S), ime (V-ger) Ref.: VocPir 156; A (ume, hüme, ime); A Apend ; Lh (hume, hüme); Lrq /hüme/; ContR 516 y 533; Iz Als, ArOñ , R 301, Ulz 438; Etxba Eib ; Gketx Loiola (saleri); Holmer ApuntV ; EAEL 36; Elexp Berg ; Gte Erd 272 y 151; ZestErret.
Niño, crío; (sobre todo en pl.) hijo(s), descendiente(s). "Agenar el hijo en vida, uma bizian negatu" Lcc. "Umea, enfant, fils ou fille" SP. "Bertzeren umea, ixil umea, enfant d'autrui, enfant fait en cachette, bastard" Ib. "Chico, chica, niño, niña", "criatura, niño", "hijo, más generalmente, y también hija" Lar. "Gurasoak ondo beren humeak oitu bear dituzte" Ib. (s.v. acostumbrar). "Chicote, chicota, hume potzoa, potzoloa, ezopea" Ib. "Prole, humeak, semeak" Ib. (tbn. en Añ). "Sucesión de hijos, humea, haurra" Ib. "Ce mot n'est guère usité que pour les animaux. Umeak maite dituzte bethi bere amek ez xoilki yendetan, bena orano animaletan, les productions ou créatures sont toujours aimées par leurs mères, [...]" VocBN. "On emploie ce mot, dans certains cas, pour enfant. Ama batek maite ditu bere umeak" Dv. "Hamar ume dituen ama, mère qui a dix enfants. [...] Huts hori egin du oraino ume delakotz" H. "Parfois enfant (garçon ou fille)" Lrq. "Umearen sentzuna, etxean entzuna (Vc), el sentido (la razón) del niño [...]. Umearen ikasia, etxean ikusia (V-arr-m-oroz) [...]. Umeak azi ta nekeak bizi (V-ger-ple-m-gip, G-to, AN-gip-5vill-araq, L-ain, B)" A. "Umeak Aragoan ere ume (V-arr)" A Apend. "Umiak, los hijos (R-is)" ContR 516. "Ni etxe kontako umé ta abuelo kánpoko, yo soy hija de esta casa y abuelo de fuera (R-uzt)" Ib. 533. "Ama illetik ume bizixa, el tiro de escopeta" Iz ArOñ. "Alabáren úme, nieto" Iz R 301. "Umeetan salerie dabil" Gketx Loiola (s.v. saleri). Para su empleo en antropónimos, además de los testimonios citados supra, cf. acaso aquit. Ombe- (Ombecco, Ombexonis). v. haur, sein.
Tr. Tr. Documentado en la literatura desde Lazarraga, es de empleo gral. en la tradición vizcaína desde los primeros textos, conviviendo en algunos autores con sein. En textos guipuzcoanos se encuentra tbn. bien documentado desde la segunda mitad del s. XVIII, empleado junto a haur en autores como Cardaberaz, Ubilllos, Aguirre de Asteasu, Guerrico, Iztueta, Lardizabal, Txirrita, Etxaide, Etxaniz, J.A. Irazusta y Anabitarte. Al Norte se documenta ya desde Etcheberri de Ziburu en autores labortanos y bajo-navarros de todas las épocas (tbn. en Eguiateguy), aunque siempre con el significado de 'hijo, descendiente', salvo contadas excepciones como la de la versión de Orreaga al dialecto de Baigorri y el ej. de Oxobi (v. infra). En la tradición alto-navarra lo emplean tbn. en esta última acepción, a excepción de Mendiburu, Iraizoz y la versión de Orreaga a los dialectos navarros de Guipuzcoa, Ulzama, Cinco Villas, Arce, Gulina y Aezcoa (cf. a este respecto, el comentario de Duvoisin en su dicc.: "Dans les vallées H-Nav de la Borunda et de Juslapeña, d'Ulzama, de Basaburu, de Valcarlos, d'Aria, etc., on se sert de ume là où les autres dialectes ne pourraient l'employer").
Ume txipirik oi eta badau, / azaiketako lotsea. Lazarraga A24, 1196r. Guraso asko / jarri da ume bagarik. Ib. A28, 1203r. Ebaen hume desterraduok. "Los desterrados hijos de Eva" . Bet 7 ( OracAr 121, Is Salve 164, Cap 7, CatBurg 6, Gco I 469, LE Ong 58r, CatB 12, Legaz 6 hume; Hm 181, Cb CatV 7, Oe 9, Dh 87, Añ CatAN 5, CatLlo 6, CatBus 5, CatLuz 4, CatAe 6, Mdg 159, CatUlz 5, Ag G 40, KIkG 34, KIkV 51 ume; CatSal 7, CatR 7 seme ). Adinon da bost ume: alaba bi ta iru seme. "Criaturas" . RS 108 (tbn. en Aq 248). Zeren edozein ondasun daukake esperanza humeak bere aitaganik erdietsiko duela. "Los hijos" . Ber Trat 91r. Bañan aitak nola baitu gaztigatzen umea [...]. EZ Man I 118. Ziñelarik / aberatsen umea / eta hekin ontasunen / primu eta iabea. EZ Noel 171. Umeak ezkondu dituzunean. Ax 60 (V 39). Umek bere aita-ametara duten obligazinoaz mintzo dela. Ib. 361 (V 239). Ni naiz ain aita honratuaren umea nola zu. AltsAuz 324. Guraso naturaalak zer zor deutsee humeai. "A sus hijos" . Cap 48. Konseillu emaiten zerauen bere ume espiritualei. SP Phil 124. Nahiz noblea, enperadorea, edo erregeren umea edo haren leinukoa. ES 391. Burasoen merezimenduak [...] umetara iragaiten direla. Ib. 105. Ebaren ume desterratuek [...]. Ch III 48, 2 (SP seme, Mst, Ip haur ). Beraz gaur gehiago zuetarik nihor ez da sehi, baiñan bai ume. Baldinetariak ume bada, halaber heredero ere da Jainkoaren graziaz. He Gal 4, 7. Hume txukun, polit hura. Lar SermAzc 46. Hume lotsabage zirzillak, guraso ta nagusi jokalari galduak. Mb IArg I 140s. Maite dezula zere humea edo senarra. Ib. 105. Ume inozente sei urtekoai ere. Cb EBO 19. Gurasoak nolakoak umeak alakoak. Cb Eg II 188 (tbn., con ligeras variantes, en fB Ic I 50 y A Ardi 53). Manueren emazteak eman zuen mundurat ume bat, Samson zaritzona. Lg I 224. Zeren etzituen bere umeak altxatu Jainko legean. Ib. 254 (v. infra UMEA HAZI). Orhoaz zaudela urruntzeaz bere umetarik. Ib. 259. Ume prodigo baten pare haren ganat [aitarenganat] itzulzen. Mih 58. Adanen bekatua igaro zan haren hume ta ondorengo guzietara. Ub 66s (176 ume ). Hüme bastartak. Egiat 275.
(s. XIX) Ezkonduba naz, ta baditut iru ume. Mg PAb 57. Hume sortua zeure erruz galdu-bozu; edo galduteko biderik emon badozu. EL1 134. Gaur azalduko det ume eta mirabeak beren gurasoai zor diezan onra. AA II 62. Da bekatu larria ezagueran sartutako umeetan. Ib. 64. Debru madarikatuaren ume eta esklabo egin naizena. Dh 106. Ume bost urtekuak. JJMg BasEsc 207. Umia nintzanian [...] neuk ikusi ta entzun nituban [...]. fB Olg 111 (v. tbn. AB AmaE 283, Bilbao IpuiB 149, Vill in Gand Elorri 17 ume nintzanean, Bilbao IpuiB 63 ume ziñienean; Echta Jos 288 umea nintzanik, SM Zirik 119 umiak giñala ). [Dantza madarikatu orrek etorri zirian] gurasuetati umeetara. Ib. 140. Semek ere munduan sei eun urte egin zituen, eta bitarte onetan hume eta humeen hume asko ezagutu zituen. Lard 12 (420 ume ). Beren humeak edo ondorengoak. Ib. 109. Baderrakegu oraino / aita-amen faltaz ume asko / billhakatzen dela gaitzto. Gy 41. Itxi egijezube umiai, eta ez egijezube eragotzi nigana etortia. Ur Mt (V) 19, 14 (Ker ume; Lç, Ol (h)aurtxo, He, TB, Hual, SalabBN, Ip, Leon (h)aur, Dv haurtto ). Jainkoa da aita bat, bere umeak ahantzten ez dituena. Dv Lab 4. Humeak eta mutill-koskorrak beregana bildu ta dotriña aiei erakusten abiatu zan. Aran SIgn 79 (49 ume ). Umiak eta andrak Ibañetan dailtza pozez dantza ta dantza. (G-nav). Orreaga 40 (V, AN-ulz-5vill-arce-gulina, BN-baig, Ae ume ). [Patxi asi zan] negarrez eskola ume bat bezela. Apaol 112. Maisuak erakutsi zizkien ume guziei eskolan iru bertso aiek. Urruz Urz 63. Ume nintzaneko egunak. Azc PB 193. Ezai umea izan, Txanton. A BeinB 71. Umeak beren estaduba artzerakuan [...] gurasuak ez diyotela eragotzi bear. Moc Damu 12. Nire gizona atzo goizeko umea ezta: bere lepo-gaiñean larogei urte daroaz. Ag AL 12. Bi haur toki berekoak, burraso beren umeak. HU Zez 148. Ume ezaupera bagakoa. Itz Azald 132.

(s. XX) Baña umeak beti ume. Echta Jos 30. Eladik amabost urte dittuala, eztala ume gona laburduna. Ib. 153. Umebako bakartasunak eukazan sarri zerura begira. Ib. 13. Ama batek bere umea bezala zaintzen. JE Bur 153. Umeak gozotegira baño pozago. Ag G 81. I oraindik umea aiz, baña ni zarra. Urruz Zer 111. Orain sinistatzen det / da nere semea / etxetik utzi nuben / zala txit umea. Ill Pill 29. Jaunartzera aurreratuko ez diran umeak gogozko jaunartzea egingo dute. ArgiDL 69. Umeen linbora. KIkG 27. Geruago ume ederragua zan. Altuna 94. Herri huntako ume zirtzilak / [...] Herri huntako mutil astoak / [...] Herri huntako haur mukuzuak. Ox 35. Belen Urian abere askan / daguan ume billosa. Enb 94. Ondiño ume bat zala [...]. Kk Ab II 174. Emezortzi urte izatea, ez da ume izatea. Or SCruz 18. Umea pozez yauzi zait nere sabelean. Ir YKBiz 9 (v. tbn. 154). Ez bait-degu euskera txiro-etxeko azken-ume, anai nagusiago guzien praka igatuak erabilli-bearra. Markiegi ( in Ldi IL 12 ). Langilleen artean ume gieago jaio dira. Eguzk GizAuz 185. Ume bat balitz bezela zuriz jantzita. JAIraz Bizia 14. Ume baten baiño be abots meiagoz. Bilbao IpuiB 202. Amona mantan gorri [...] ume guzien xomorro maitatua. Txill Let 65. Ez naz lotsa ni ume bezela / agertzen zure aurrean. Gand Elorri 127. Arantzazuko ume kantariak. Vill ( in Gand Elorri 15 ). Arestian ume ezagututakoak gizon eta emakume koxkor biurtu ziran. Etxde JJ 234. Gizonezko nai andrazko, umeak ere bai. Erkiag Arran 24. Nork ezituan ezagutzen, arranetan! [...] Umegiñokoak ere, ezagutzen zituen edonun eta edonoiz ara ta ona ebiltzan orbel biok. Ib. 44. Mari Asun txikia zanean, ume dindirritsu izan zan, mokotia. Erkiag BatB 69. Umeak ez dabe nagusien autuetan zetan sarturik. Ib. 15. Kolejioko umeak. Vill ( in Gand Elorri 14 ). Ume negartieri erregiak eztetse kopiñik pe ekartzen. SM Zirik 89. Amonak erantzun zion [mutil koskorrari]: Ene ume! Pekatu larria egin dezue. And AUzta 51. Dotriñeko ume baten itxura zuan. Osk Kurl 20. [Aundi-zalea] mingaiñez uso, barrutik otso, / umea egikeretan. BEnb NereA 168. Zenbat ume amarik gabe umezurtz gelditzen diran aur-etxeetan? MAtx Gazt 106. Ume jaio berriak. Ib. 38. Oraindik ume zera. Ezi ta osatu zere burua lendabizi. Ib. 69. Ez naiz umea, iñork zaitu bear izateko. NEtx LBB 21. Aita bati bere ume ta haurretan zaio bihotza osoki guritzen. Larre ( in Xa Odol 13 ). Umeek ere dakiten kondaira. Berron Kijote 67. Ume alaia ta jostalaria baitzan. TxGarm BordaB 133. Udan umiak oporrak artzen dituenian. Gerrika 221. Bi lehen kusien ume eta ondokoetarat. Larre ArtzainE 328. Umeentzako eskolak. MIH 310.

v. tbn. (Sólo para autores no vizcaínos): ReinEusk 122 (Areso, 1608). Harb 27. ES 87. SermAN 2v (h-). Monho 128. VMg 23. Luzuriaga 15 (h-). Gco I 468 (h-). Dh 180. Izt C 219. Lard 12. Bordel 35. Hb Esk 144. CatSal 61. EusJok II 128. Arr GB 35. Ud 94. Apaol 60. Xe 263. Sor Bar 97. Elzb Po 215. Zby RIEV 1908, 602. Arb Igand 88. A Ardi 19. JanEd II 111. Mok 17. Inza Azalp 47. Jaukol Biozk 44. Tx B II 60. FIr 134. Etcham 137. Alz Burr 35. TAg Uzt 97. Lek EunD 28. Zerb IxtS 78. SMitx Aranz 178. Munita 32. Ugalde Iltz 34. Anab Poli 48. Salav 26. In Uzt LEG I 50. Azurm HitzB 56. Ataño TxanKan 197.
azpiadiera-1.1
Lurren umea lurrak azi daroa. "La cría de la tierra" . RS 264. Zeren eskuara Tubal prinze handi haren umea eta alaba baita. ES 105. [Euskera] latiñaren ume nola datekean, edo nondik batak bestearen entza duen, probatzea, orren erraz ezta. Cb EBO 8. Jangoikoaren maldizioaren eta koleraren humea! Ya badu sei mille hurte infernuen nagola. Luzuriaga 13. [Eliza berriak] gezurraren umeak dire. Hb Egia 108. Itzal! Basoren ume yaukal. Ldi BB 122.
azpiadiera-1.2
[...] zen erori, lauetan hogoi ta bederatzi urthetan, ondoriorik gabe, Garrotarren endako azken umea, baron Armand d'Urtubie de Garro. JE Ber 34.
azpiadiera-1.3
Cf. infra UME JESUS.
Irakurten dau, ta entzuten dau Teresa txikijak, Teresa umiak [...]. fB Ic II 287. Aragijaz jantzirik / Jaungoiko umia. Enb 82. Jesus umea galdu ta eleizan aurkitzea. KIkV 107. Hi haiz Jesus umea eta hirekin egon den emakume hori Ama Birjina Maria. Arti Ipuin 26.
azpiadiera-1.4
(Con cuatificadores, sufs. comparativo o superlativo, etc.). "Úmiaua, que es más niño; úmieixa, demasiado niño; úmiena, el más niño" Iz ArOñ. "Buruz oraindik oso ume dago (G-azp), [...] oraindik ume xamarra zera (G-azp)" Gte Erd 151.
Umeago nintzanean. VMg X. Beiñ baiño sarriago esan eutsan umeegia zala. A BGuzur 118. Poli gazteak umeago ematen zuan itxura artan. Anab Poli 63. Eu baiño umeago nor dok ba. Erkiag BatB 16. Ain umetzat ere ez neukaken nere burua. Ataño TxanKan 117. Oso umea nintzala, eraman ninduten Goienetxera. JAzpiroz 121. Prakak jazteko ere / dira umegi. Insausti 162.
azpiadiera-1.5
(Con reduplicación intensiva). " Ume se prend encore adjectivement: ume-umea, il est tout petit" Dv.
--Noiz jarri zizuten izena Bizar-zikin? --Ume umia nitzala. Iraola 79s. Buruba makurtu ta negarrez asi zan. Bai, ba, ume-umia zan-eta. Altuna 58. Abesbatz arezaz zeaztasun andirik ez dot emongo, ume-umea nintzan orduan da. Etxabu Kontu 46.
azpiadiera-1.6
Hijo, criatura (de Dios, de la Iglesia...).
Iragaiten zarela Jainkoaren umeen estatura. SP Imit III 38, 1 (Ch Jainkoaren umeen; Mst, Ip haur ). Gure Salbatzailleak gogoa eta artha zedukan bere ume maite guziez. SP Phil 532 (He 541 ume maite guziez ). Egin zinduan bere Elizaren ume. AA III 342. Ez zarete ahalke izan behar fedearen umiekin nahasteaz zuen buruak. EgunO ( in Arb Igand 184 ). Deitrik izanen baitra Jangoikoaren ume. CatSal 69 ( CatAe 68 ume; CatR 69 Jangeikuaren aur ). Jaungoikoan hume eta zeruko heredero. CatUlz 37. Iñolaz ere, ziur ezpaditteke ere esan, Eleizak zenbat ume izan dittuan. Inza Azalp 89. Yainkoaren ume, sakabanaturik zeudenak. Ir YKBiz 360.
v. tbn. Harb 30. Mb IArg I 158. Cb Eg III 268. Lg I 250. Mih 10. Ub 191. Brtc 85. Gco I 413. Dh 81. Jaur 374. CatB 83. CatJauf 42. Zerb IxtS 111. Lab SuEm 196.
azpiadiera-1.7
(Como primer miembro de comp.). "Chirinola, juego de chicos con nueve bolillos, humebirlea" Lar H. "Temor pueril, (c.) ume-bildurra" Añ. "Ume-ansi (G-to), chillido de niño" A.
Eta zeren baitaritzat / eta ume partea, / dela zure manamendu / sainduen guardatzea. / Haren guardatzeko iguin / diezadazun dohaña. EZ Eliç 222. Hume-animak gaiztatuz. Mb IArg I 145. Ume egunetako, edo zortzi urteti amabost urterañoko konfesinuetan. Mg CO 239 ( CC 162 aur denporako ). Nire ume-urte gozoetako [...]. Ag Kr 131. Oraindik bada gure artean ume siniste txoro au. Ag G 126n. Entzun ume-ametsak ta zarren otoiak. Laux BBa 20. Ots, ots, yarrai zuen ume-mintzo ark irri-karkaraz. Or Mi 74. Ume-sailla ala atzetik aren alaigarri. "Una tropa [de niños]" . Or Eus 12. Umeok kanporatu arte ez dogu onik izango etxean; [...] Beraz, gorde daiguzan geure buruok, ume-ardurak itxi-ta. Bilbao IpuiB 212. Gazte biotzen alkar-beratasuna, leengo ume-bizikerea aldaturik. Erkiag Arran 60. Ume jostalluz plaza beteta. Basarri 59. "Aita! Aita!" egin zuan ume-abots negarti batek. Osk Kurl 30 (v. tbn. ume-abots en Gand Elorri 131). Zure aurpegia ez da orain ume-aurpegi, gazteaurpegi baizik. MAtx Gazt 37. Ura ume-pilla! JKort ( in NEtx LBB 313 v. tbn. ume-pillia en And AUzta 90). Grazi oneko biurrikeritzat artzen ditu, eta ala ume-doai ernetzat aipatzen ditu lagunartean. Berron Kijote 17. Ama ere oso ume-maitalea bainun. Ataño TxanKan 58 (v. UME-MAITE). Zenbat urte ote ditu ume-ipui onek? Ostolaiz 115.
azpiadiera-1.8
(Como sobrenombre).
Anton zalako nano ta txiki gelditu, / Anton-Ume jenteak eiten eutsan deitu. AB AmaE 300.
sense-2
2. (gral.; Mic 7r, Urt I 378, VP 12r, Lar, Aq p. 63, Añ, VocBN, Dv, H (+ h-), Zam Voc; hüme S; Gèze, Dv (S)), ime (V-ger; hime S) Ref.: Bon-Ond 138; A (ume, hüme, ime); Ort Voc (ime); Lh (ume, hime, hüme); Lrq /hüme/; Iz Als; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret. .
Cría de animales. "Hijos de animales, humeak " Mic. " Beorraren umea, potrico" VP 12r. "Cachorro" , "cría" Lar y Añ. "Pollito, [...] txita, txitoa; [...] el de las otras aves, umea " . "Petit des bêtes" Dv. "Petit d'un animal. Xorien, behien, ahuntzen, sugeen... umeak " H. "Cría, niño. Por más que la significación propia de esta palabra es 'cría de animales', hoy generalmente se usa también en vez de aur, sein 'niño'. En V-ger-oroz, G, B, R-uzt, se aplica aún a los adultos respecto de su madre. El que esto escribe figura como tal en algún ej. de esta obra. [...] Mandoak umerik ez, umearen minik ez (G, L, BN), la mula no tiene crías, ni tiene dolores de procreación" A. v. kume. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur en autores de todas las épocas.
Eta bertan eridenen duzue asto eme bat estekatua eta ume bat harekin. "Ânon" . Mt 21, 2 (He, TB, Dv, Leon, IBk ume, Echn hume, Ip hüme). Pikak gara gara / humiak hala hala. Saug 111. Eta nola arranoa bere umeenean / halaber zu ere zaude othoi gure gañean. EZ Man II 142. [Sagarroiaren] umeak. Ax 79 (V 53). Hartzaren eta oraren umeak. Ib. 300 (V 200). Eta arranoak, airean dohanean, bere umetara bezala, zuk ere enegana begia edukiko duzula. Ib. 11 (V 5). Otsoa nolako, umia halako. Bela 43. Pika nolako, umea halako. O Pr 396. Azeari ume hek. SP Phil 304 (He 305 azerikume). Errosiñol umeek ikhasten dute kantatzen handiekin kantatuz. Ib. 143. Oilloak bere umeak eta txitxak edo txitoak, hegaletara bezala. Tt Onsa 31 (138 hume). Hume bereak galdu dituen leoi aserretua zirudiela. Mb IArg I 172. Astoain húmea astokó. LE Prog 116. Arranoaren umeak. VMg 15. Ganaduaren lenbiziko ume gizenenak. AA II 41. Txangurruari bere umeakin gertatua. Ib. 77. Gaitzera dijoazela lasterka, atearen umeak urtara dijoazen eran. AA III 284. Txer-ama bat eta beraren bost ume. Izt C 187. Txantxangorriyak ume asko izaten ditu. Sor Bar 17. Basauntz onek, bere umea otsoak janik [...]. Arr GB 44. Epher aitamak ez dituk umetarik urruntzen. Elzb PAd 17. Etxe-uso ume bat edo uso-ttorttoila bat. Jnn SBi 41.
( s. XX) Aintzaren umia aztaparkin. "La cría de la cabra arañadora" . Mdg 145. Sugearen umea sugea. Ox 123. Phikaren umia ñabar. (Oregue). Lander Eusk 1925 (IV) 39. Mandoak umerik ez, umiaren minik ez. (L-côte). Ib. 40. Hartz-ume heiek. Etcham 232. Besteak [ardiak], umea kendutakoak yeiztalleari zeramatzioten. Or Mi 99. Ikusiko die adixkideek ez nizala pikaren azken umia. Zub 69. Basurdia umiekiñ / arto-soluetan. MendaroTx 212. Laharraren umea, martxuka; pikaren umea, pika. Zerb Azk 79. Txarri-eme batek amabi ume eukazan. Bilbao IpuiB 71. Kabira itzuli zanean, umeak poz-txioka artu zuten. NEtx LBB 131. [Beorrak] artzen dituzte ume danak erdian eta otsoari eztiote uzten umerik artzen. And AUzta 66. Pikaren umia pika! Ardoy SFran 24. Ba zituen bi ume arrunt gazteak. Etchebarne 50 (ib. 42 hume).

v. tbn. Lg II 218. It Fab 127. Arch Fab 141 (h-). Gy 223. Dv Lab 283. Bil 157. EusJok II 128. Arr GB 60. AB AmaE 163. Azc PB 110. Arb Igand 120. A Ardi VII. Barb Sup 107. Etcham 135. Iratz 104. Lek EunD 31. Ir YKBiz 374. Zerb Azk 50. Larz Senper 28 (h-). Larre ArtzainE 44. Hüme: Etch 616.
azpiadiera-2.1
(Como primer miembro de comp.).
Urdama nagi narrasak, ume pilla guri politak. Ag G 86. [Sagu] amaño bat ume hazle. Ox 122. Eskuz xiringatuz emaiten baita behiari zezenaren ume azia. Gatxitegi Laborantza 159.
sense-3
3. Natural (de). " Tokiko umea, enfant du pays" Dv. Tr. Documentado en autores septentrionales, y en Iraizoz y Erkiaga.
Ea bada, gure arimen salbatzaillea, zeruko hitzkunza bat eman ezazu gure ahoan eta bihotzean hitzkunza hunez zeruko ume seiñalatzeagatik. Harb 143. Gabaonitek enganatu zituztela Josue profeta eta Israeleko umeak. SP Imit III 38, 2 (Ch Israelgo umeak; Mst Israelen haurrak, Ip israelitak). Ezen Eskual-Herriko umea zer ahal dateke baizik eskualduna? Hala nola Parisko umea, paristarra. ES 118. Nahiz latin-herriko umea, nahiz Greziakoa. Ib. 385. Kantu hunen emailea motiko gaztea, / lapurtarra eta mendiko umea. FrantzesB I 27. Populu zaharrena Larrunen inguru; / haren umeak ez du aphaltzeko buru. Hb Esk 17. Aingeru bat zaiteken, zeruko umea. Elzb Po 180. Frantses populua da / orai dolugarri / ume sobra galtzeak / du apal ezarri. Etcham 135. Mundu onetako umeak senartzen ta ezkontzen dira. Baña beste munduaren ta illen artetiko berriz-piztearen gai izango diranak, eztira ezkonduko. Ir YKBiz 394. [Hire eskuarazko izen garbia] gaztelarren errabiak ehortzia othe, izen hau ere, ala hemengo umeek berek beren nagikeriaz galtzerat utzia? JE Ber 92. Soloen kolore berde-nabarra ikusten, ekandutuko ete zan Kantauriko ume bulartsua? Erkiag Arran 125.
azpiadiera-3.1
(Precedido de gentilicio).
Eskualdun umea haz baledi Grezian. ES 385. Darotxetxe yauna, / Franses Nafartar ume ohorezkoena. Hb Esk 157. Askainen da errotor Larralde semea, / zilharra bezalako Senpertar umea. Ib. 121. Nor nahik prezagarri eskaldun umeak. Ib. 150. Frantsesa baizik aditzen ez duten frantses umeak. HU Aurp 218. Alhor hetan higatu Eskualdun umeak [...] badoazi [...] mendietarat ihesi. Barb Sup V. Hiri ttipiko eskualdun-umeak. JE Ber 45. Kazeta-egile, modista, horra zer ofizio zurruburruak dituzten frantses-umeek han gaindi. Ib. 71. Eskual umeak ez dezake / bere ama disimula. Xa EzinB 67.
azpiadiera-3.1.1
Hiru laborari ume azkarrak, gerruntze ala sorbaldak zabal, larrua beltzaan. JE Bur 26. Orroit Mendi horri ere itsas-ume bi gazte / amodioz dauzila urrundik begira. Iratz 113.
azpiadiera-3.2
[Gizon] denak lur beraren umeak direnaz geroz, zuzen berak dituzte, berdin gei direlarik, kargutan sartzeko. JE Bur 51.
sense-4
4. " Ume s'emploie quelques fois pour les surgeons des plantes" Dv. v. urtume.
Urthumea, urtheko umea; izotza, ihintz hotza. Ilhuna, hilla eguna. ES 88. Zure bilha, Raymonde / [...] Raymonde, soin humoa, mahats hume! / Pigalleko mahastietan. Mde Po 55.
sense-5
5. Criatura, ser.
Zori oneko humeak gu, arzen badugu orien bide bera, Jangoikoak nai duena zuzenki egiteko. Mb IArg I 166 (v. tbn. 289). Zori oneko hume gu egiñik uzteko izandu ziran Jesusen emengo [...] neke guziak. Ib. 331. Lurrean herrestan nekhez dabillana / atrebi dadintzat erratera niri, / airearen ume brillant, ariñari [...]. Gy 287 (palabras de una mosca a una hormiga). Ume eder bat ikusi nuen / Donostiako kalean, / itz erditxo bat ari esan gabe / nola pasatu parean. Iparg 344. Ni baño ume kobardegorik / ezta mundu ontan izan, / semerik gerran ez galtzearren / mutil zar gelditu nitzan. Tx B 222. Gezurretan ari aiz ume petrala! Etxde JJ 127 (palabras de un marido a su esposa).
sense-6
6. Fruto, consecuencia; obra (de un artista...), hijo, producto (de una época, momento, condiciones...). Tr. Documentado sólo en la tradición meridional.
Au guzia da alabaña enbidia esaten zaion griña zitalaren umea. AA II 107s. Edanaren ume nagusia da lujuria. AA III 380. Bizijo inpame oneen lelengo umia da, inor gaiti deungaro juzgetia. Ta juzgu gaistuaren umia da [...] lagunaren paltia inori esatia. fB Ic II 227. Alderdi on oiek ustelak dirala ta gure zabarkeri zaarraren ume. Ldi IL 52. Gure bizitoki maitagarri ontan guztia dirudi [...] gizonaren edermenak igortzia: laztan oien bidezko ume da ertia. Ib. 124. Elorri berak lore ta arantzak... / pozak, miñen ume. Gand Elorri 84. Ongiaren lore eta ume den beste zorionik ez nuke nai. Vill Jaink 89. Urte eta neke askoren umea dudala gaurko nere lana. Ib. 10. Liburu au, adimenaren ume danez. "Hijo del entendimiento" . Berron Kijote 17. Askozaz goragokoa den jakintza baten umeak baizik ez dira makinak. MIH 339. Goizegi da dudarik gabe igaro berria dugun mende erdia [...] epaitzeko, geurok ere, [...] haren ume eta iloba baikara. Ib. 61s. Leturia ez da Txillardegi, Txillardegiren umea baizik, gehienez ere. Ib. 300. Oihenarten egiazko umeei lotu behar, berak sortuei alegia, ez hauzoan bilduei. Ib. 238 (ref. a sus obras). Trinkotasun sendoaren ume den zailtasuna. MEIG III 108. Aspaldi erakutsi ziguten erail analisi oker baten umea zela, eta ez besterik. MEIG VII 40. Erenegu-ri egun-en ume denik ezin bait liteke uka. Ib. 105. Egipen horiek konturamen gotor baten umeak dira. MEIG IX 117 (en colab. con NEtx). Eta Iraultza horren ume, jatorra bezain borta, zen [...] Unibertsitate klasikoa. Ib. 26. Zenbait sortzaile trebek beren umeei muinetaratu dieten bizi iraukor horrekin. MEIG II 72. Paperera ditudan adibideak, baita ondoren datorren larriagoa ere, alde edo alderdi baten ume dira. MEIG VI 172. Nor bere garaiko ume denez. Ib. 57.
sense-7
7. Hartzen tiñagü lili usaindüner hümeak eta egiten diñagü gozo gozoko ezti bat. " Nous pouisons les sucs des fleurs odorantes" . Arch Gram 29.
azpisarrera-1
KALE-UME. v. kalekume.
azpisarrera-2
UMEAK HARRARAZI, UMEA HARRARAZI, UMEA HARTU ERAGIN.
azpisarrerakoSense-2.1
a) ( arrazi G-azp-to ap. A).
"Empreñar vacas" A.
Iru urteraño ez jako umerik artu eragin biar beijari. "No es menester cubrir la vaca" . Ur Dial 95 (It umerik arrerazo; Ip estalerazi ).
azpisarrerakoSense-2.2
b) " Umeak arrerazi (G, L, Sal, S, R), a una vaca o oveja que no ama a la cría, hacerle amar; se le ata al efecto" A.
azpisarrera-3
UMEAK HARTU, UMEA HARTU (Ref. a animales). Procrear; quedar preñada; cubrir, fecundar.
Edo egon bazara adi-ikusten zelan besteren batzuk deungaro dabiltzazan; edo patariai, abereai, edo pistia zantarrai, umeak artuten dabiltzazanean. EL2 147. [Ardiak] umerik ezin artu baitzezan. "Porque no pudo quedar preñada" . Or Eus 221. Gaurko aurrerapenakin, ezur-berri auek ere erraz jaurtitzen dira umatokitik kanpora, beiak bereala umea artzeko eran jarriaz. ZArg 1957, 336. Bigairen bat ume-artzera eramaten duten egunetik jakiñerazi bear diote aldimaitzari elkargo onetan sartuta daudenak. (Regl. de la Hermandad de Labradores de Tolosa, 1882). DRA .
azpisarrerakoSense-3.1
Arkera dago, entzutea beste bage daki edozein Euskaldunek, ardia dala umea artu nairik dagoena. Izt C 168.
azpisarrera-4
UMEAK ATERA, UMEA ATERA. Poner crías.
Beren toki jakiñ artuak dauzkatelako [eiz-egaztiak], negutarrak bazkatzeko eta udakoak umeak ateratzeko. 'Para poner crías' . Izt C 196. Trabena-baztarrean lo zegoala, arratoiak kabia egiñ eta umiak atera zizkioten jakaren poltsikoan. Urruz Urz 61.
azpisarrera-5
UMEA HAZI, UME HAZI.
azpisarrerakoSense-5.1
a) Criar un niño o cachorro. " Umiak azi, [...] criar los niños. Gurasuen eskubidia eta obligaziñua, umiak azi gizon zuzenak izan deittian, [...] criar los hijos" Etxba Eib. " Amaika umezara bigun ondatu zittuan bere umiak azten, ¡cuántos pañales no hundió criando sus pequeños!" Ib. (s.v. umezaria ). " Umia azi, criar un niño. Berak bakarrik azi zittuan bost umiak " Elexp Berg. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur.
Umeak hazi zintuen / Iaunaren beldurrean. EZ Noel 155. Ta obra onakin, itzakin baño ere obeto umeak azi zituzten. Cb Eg II 178. Hartu zituzten bi behi bere umeen hazten hari zirenak. Lg I 258. Egingo ditut abe arteetan nere abiak; aziko ditut umeak. VMg 25. Zaindu etxea; azi ta ezi humeak. EL1 82. Zeren umeak ongi azitzera saiatuko dan. AA II 97. Inpernura juaten bazara, umiak gaiski azi dituzulako [...]. fB Ic I app., 28. Humeak az detzaten Zerurako. CatB 60 (tbn. (h)umeak (h)azi Ub 222, Añ CatAN 56, CatBus 33, CatLuz 24, CatAe 60, Legaz 46). Untxia illabetean egoten da umedun. Sei aste bear ditu bere umeak azitzeko. " Para criar sus cachorros" . It Dial 98 (Ur umiak aziteko, Dv umeen hazteko, Ip hümen hazteko ). Era berean artzen dute min iñoren umea norberetzat azi dutenak, ume ura egiazko aitamakana dijoakiotenean. Ag G 341. Umea haziz daitek / artaldea handi. Etcham 133. Naiko lan ba du [beorrak], belarrik belar / umea azitzearekin. Or Eus 328. Zugaztietan txoriak pozez euren umeak aziten dabez. BEnb NereA 230. Ez du gauza aundirik baiña umea azteko ere aultxo aukeran [Juana Egiguren] . NEtx LBB 35. Bere errapean bi ume azten ditu. Ibiñ Virgil 38. SP Phil 402. Brtc 60. Mg PAb 92. Añ LoraS 152. Azc PB 110. Mdg 132. EusJok II 19. Noe 56. JE Bur 103. Ill Testim 6. Ox 179. Eguzk GizAuz 41. Etxba Ibilt 473. Uzt Sas 331.
azpisarrerakoSense-5.2
b) UME(A) HAZI.
Procrear.
Ordotsak bear ditu amabi illabetetik gora eta oro bat txerri emeak ume azitzeko. " Para que puedan procrear" . It Dial 97 (Ur umiak eragin eta egiteko, Dv ume haztekotzat, Ip hüme egiteko ). Amar [titi] dituena da onena ume azitzeko. " Para la propagación" . Ib. 97 (Ur umiak aziteko, Dv, Ip (h)ume hazteko ). Ume azitzeko gorde bear dira epaillean jaioak. " Para casta" . Ib. 100 (Ip hüme hazteko, Ur umiak aziteko; Dv ume egitekotzat ).
azpisarrera-6
UMEA BILDU. Quedar preñada; tener contacto sexual (la hembra).
Katuak umeak karraxika bildu ta ixilik egin; emakumeak, berriz, batekoz bestera. EZBB II 35.
azpisarrera-7
UMEA BOTA.
azpisarrerakoSense-7.1
a) "Abortar, [...] humea botatzea. [...] Ha abortado muchas veces, askotan humea bota du. Tomar bebidas para abortar, edariak arzen ditu humea botatzeko, gaizki erditzeko " Lar. "Abortivo, hume botatua " Ib. Cf. quizás Astar II 191: Onek seina egin dabela, arek galdu dabela. An bota zan umia onena dala. Arako gizona lapurra dala. v. UMEA GALDU.
azpisarrerakoSense-7.2
b) UMEAK BOTA.
Tener crías.
Guztiz sarrera andia dute izokiak Gipuzkoako ur gezagozoetara, batez ere umeak bota bear dituzten denboran. Izt C 203.
azpisarrera-8
UMEA BOTARAZI. Provocar un aborto. "Para provocar el aborto (umea botazitteko (G-goi))" AEF 1955, 118.
azpisarrera-9
UMEA EGIN.
azpisarrerakoSense-9.1
a) (AN-larr, V-gip), UMEAK EGIN (V-gip.; Lar (h-), Añ) Ref.: A EY III 241; Etxba Eib (umia eiñ); Elexp Berg (ume); Gte Erd 16. (Ref. a animales). Reproducirse, procrear. "Dicen que la cierva no bebe agua limpia, una vez que ha parido y tampoco nosotros, orinak umea eginezkero ezomendu ur garbirik edaten ta guk ere ez (AN-larr). Frase de gente aficionada al vino" A EY III 241. "Gure txakurrak umiak eiñ dittu, nuestra perra ha parido" Etxba Eib. "Behiak umea egin du (G-azp-goi)" Gte Erd 16. Cf. umegin.
Pelikanoak amorioaz / umeak dagianean. Lazarraga A16, 1184v. [Erleek] uda berria gaitz eta hedoitsu denean, ume geiago egiten dute eta ezti gutiago. SP Phil 490 (He 497 ume gehiago dute egiten ). [Untxiak] bi illabetetik bi illabetera umeak egin ditzake. It Dial 98 (Ur egin leikez umiak, Dv umeak ekhar detzazke, Ip hüme egin dezake). Eta erosiko det / txaltxo bat urrisa, / umeak egin ditzan / etxekoen gisa. It Fab 40. Otsokumea erosi, eta bere etxean umeak eginda zeukan txakurrari azieragiten. Izt C 194. [Ora batek] egiteko umeak ya muga ethorria, / eta ez yakin non utz karga haiñ yoria [...]. Gy 237. [Huntzek] hegastegi ahantzi edo dorre zaharretan egiten dituzte bere lo, ohatze eta umeak. Hb Egia 140. [Xinhaurrietan] arrak eta emeak ume egitekotzat dira eta bertzeak laneko. "Son para criar" . Dv Dial 30 (Ur umiak egin ta aziteko, It umeak azitzeko, Ip hümen hazteko). Bai ordotsak bai ahardiak hamabi hilabetez goiti behar die hüme egiteko. Ip Dial 97. Ume guti egiten duen ahardia ez da berriz ernalaraziko. Dv Lab 283. Bei batek bost ume egiten ditu. Muj PAm 39. [Onelako beiak] urtian ume bat egiten du. Sor Bar 105. Nere asto zar triste gaixoa / [...] lau ume neri egiña. Noe 29. Entzun det [astua] umia bere / eiteko dauala. Ib. 90. [Beiak] umea egin zuala bi illabete bada baña. Ag G 87. Albaiteruak esan omen du: / [Beia] dago umia egiña. Ud 68. Esnia pranko emango digu / onek umia egitian. Ib. 67. Katuak iru ume egin dituelako. Iraola 35. [Ariyak] golpia nundik eman badaki [...] sekulan ume pizkorragorik / egiñ ote du ardiyak? EusJok II 88. An beste [ardi] batek / neke-bage egin du umea. Or Eus 224. [Lapinaren] humiak or izanen ginituen... Joan den aldian egin zituen zazpi. Larz Senper 28. Bei Erkok eranegun bi ume egin dizkie ta oso ondo. TxGarm BordaB 56.
v. tbn. Urruz Urz 63. BBarand 105.
azpiadiera-1.1
( Ume egin ).
[Llepeiak] bi hilabetetarik hüme egin dezake. Ip Dial 98. Ume egin edo egin-erazi dezateken abereak bakarrik saritu bearko dira. ForuAG 245.
azpiadiera-1.2
" Ume egitua, arkela (L-ain, B, Sal)" A.
azpiadiera-1.3
(V-ger-arrig-gip, G-goi, AN-ulz) Ref.: Etxba Eib; EAEL 51; ZestErret .
(Ref. a personas). "Procrear, [...] humeak egin " Lar. "Parir, (c.) umea egin ", "procrear, umeak egin " . "Biqueter, erditu, umea egin " T-L. " Umia eiñ, [...] vulgar: parir. [...] Gurasuetara juan da umia eittera, ha ido a casa de sus padres a dar a luz" Etxba Eib. Según EAEL 51, en Aramaio (V-gip), Murua (V-ger), Arrasate (V-gip), Zegama (G-goi) y Gartzaron (AN-ulz) se recogen respectivamente para la expr. 'ha parido ella' : umie in dau, in dau ume bat, ume bat eindau, umea egin do, umea in du, frente a umie izan dau, euki dau ume bat, seme bat euki dau, aurra izan do, ume bat izandu du para 'ha tenido un niño él'. Se recoge tbn. ume bat egin dau en Laudio (V-arrig).
Ama onek zazpi ume egin zituen, eta nagusiena [...] Luis izan zan. Cb Just 21s. Andik iru edo lau egun barru Erregiñak ume bi egin ebazan, bata neskea ta mutilla bestia. Kk Ab I 27. Erailleakin batera lo egin ta ume-egiñaz. 'Y tienes hijos de él' . Zait Sof 26.
azpiadiera-1.4
( Ume egin ).
Ume egin niñun amarekikoak. 'Con la madre que me engendró' . Zait Sof 18.
azpiadiera-1.5
" Umia eiñdakua. Forma vulgar y peyorativa de nombrar a la soltera que tuvo un hijo. Gaizki gura detsenak esaten dabe neska orregaittik umia-eiñdakua dala, los que la quieren mal dicen que esa muchacha es parida" Etxba Eib.
azpisarrerakoSense-9.2
b) UMEAK EGIN.
Multiplicarse. v. umetu (5).
Laster ikusi ginintuen alde orotan sortzen beren baitharik, onddoak iduri, libroak erraiten zeien eskolategiak. Hirietarik herrixketaraino umeak eginez bazoatzin. JE Bur 43. Caisse de retraite pour la vieillesse deitzen den eltzitsu batean lagunenarekin metatu izan baitzako, umeak eginez, bere dirua. Ib. 199s.
azpisarrerakoSense-9.3
c) " Umiak eiñ, [...] fig.: hacerse pedazos. Itturrira bidian, pitxarrak umiak eiñ dittu, camino de la fuente el jarro se ha hecho pedazos" Etxba Eib. " Neskatilliai platera eskutan artzen lagatzen bajatsu laster eingoittu umiak " Elexp Berg.
azpisarrera-10
UMEA EGINARAZI, UME EGINARAZI. Engendrar.
Ume egin edo egin-erazi dezateken abereak bakarrik saritu bearko dira. (1918). ForuAG 245.
azpisarrera-11
UMEA EGITEKO (V-gip ap. Elexp Berg; ume e. G-azp). (Hembra) preñada; paridera, apta para procrear. "(Animaliez zein pertsonez). Biae gaztia umia eitteko dago" Elexp Berg. "Ume-itteko, sabelean umea duela. Oro har, animaliez ari garelarik erabiltzen bada ere, modu zabar batean emakumeez ere esaten da. Ez si ta ez no, ume-itteko preparau zan" ZestErret.
Samalda oetako bakotxak urterik geienetan izango ditu laurogei ardi umegitekoak, beste ogeiak lagatzen diralarik antzu eta illurtu gertatzen direanentzako. Izt C 169. Emazte minberak, aur gaztetxoak, ardi eta bei umegiteko bete-beteak. Lard 43. [Ardi] bi aldiz umatuak, umeak kenduak eta ume-egiteko zeuden sabel-nagiak. Or Mi 42.
azpisarrera-12
UMEA EKARRI, UMEAK EKARRI. Procrear. v. UME EGIN.
Hala bi ilhabethe guziz umeak ekhar detzazke [konexu emeak] . Dv Dial 98 (It, Ur umeak egin, Ip hüme egin).
azpisarrera-13
UMEA ERAGIN, UMEAK ERAGIN. Hacer procrear.
Apuak ta txarri emiak izan biar dabe amabi illabetetik aurrerakuak umiak eragin ta egiteko. "Para que puedan procrear" . Ur Dial 97.
azpisarrera-14
UMEA GALDU. "Malparir, abortar" Añ. "Ume galtzea (AN-gip)" Gte Erd 2 (s.v. abortatzera). "Fetua hilik jaio, abotua izan" ZestErret. v. UMEA BOTA.
azpisarrera-15
UMEA IZAN (V-gip, G-azp-nav, AN-larr-erro), UMEA EDUKI (V-ger-arrig-m-gip, G-azp), UMEAK UKAN (T-L). Ref.: Etxba Eib (umia izan, u. euki); EAEL 51; Elexp Berg (ume); Gte Erd 107. (Ref. tanto a personas como a animales). Parir. "Reproduire" T-L. "Parir, tener un hijo. Atzo, nere emaztiak umia izan dau, ayer, mi esposa ha tenido un niño" Etxba Eib. "Badakizu gure errañak umia euki dabenik? ¿sabes que nuestra nuera ha tenido un hijo?" Ib. "Umea izateko dao (G-azp), ume eukiteko dago (V-arr)" Gte Erd 107. v. UME EGIN.
Kukuso harek ukanen beitu, / karruxaren betia hume. AstLas 14. [Azerijak] guztiz dira gaistuak umiak daukeezan aldi edo egunetan. Mg PAb 110. Ta bat ezeze ume bi be izango yozak oraingoan ire beorrak. Bilbao IpuiB 117. Garbitasuna antzua da hemen ere: ez du umerik izaten. MIH 164.
azpisarrera-16
UMEAREN UMEKO. "Umean umeko gelditu iake orrei izen txar ori (V-ger-oroz-m), mientras subsista la casta" A.
azpisarrera-17
UMEA SORTU. "Concebir, engendrar un hijo. [...] Umia gaur sortu da (Job 3), [...] ha sido concebido un hijo" Etxba Eib.
azpisarrera-18
UME-ASTUN (V ap. A; umastun V ap. A Apend). "Adelantada en la preñez" A.
azpisarrera-19
UME-ASTUNDU (V). Ref.: A; Iz ArOñ; Elexp Berg. "(Vc), adelantarse en la preñez" A. "Umé-astunduta, próximo a parir" Iz ArOñ. "Tener la preñez muy adelantada, el vientre muy hinchado. 'Apala' umeastunduta dago ta ezingo dou uztartu. (Behiez entzun dut bakarrik)" Elexp Berg.
azpisarrera-20
UME-HAZI. Semen.
Usu harek zikintzen du ume untzia eta hiltzen zezenak ezar dezaken ume azia. Gatxitegi Laborantza 169.
azpisarrera-21
UME-HAZTE. "Crianza de los hijos. Ume-aztia, osasunagaz diranian, da jolasetako gauza bat" Etxba Eib.
azpisarrera-22
UME BAKAR. Hijo único.
Ez dut nik anaiarik; / ume bakharra naiz. Zby RIEV 1908, 759 (en boca de un cordero).
azpisarrera-23
UME BATAIOKO (Lar, Hb). "Ahijado, hijo de pila, seme pontekoa, alaba pontekoa, hume bataiokoa, [...] hume bitxia" Lar.
azpisarrera-24
UME BITXI. "Ahijado, hijo de pila, [...] hume bataiokoa, seme bitxia, [...] hume bitxia" Lar.
azpisarrera-25
UME-BOTATZE (Lar, Añ). "Aborto, mal parto antes de tiempo, [...] hume botatzea" Lar (v. tbn. Añ).
azpisarrera-26
UME BULARREKO. Niño de pecho.
Emoten jakeela saldea gaisoai ta ugatza ume bularrekoai. LoraS 147.
azpisarrera-27
UME-DENBORA (Lar; u.-denpora Añ). Infancia. "Niñez, edad de los niños, [...] hume denbora" Lar (v. tbn. Añ).
Gitxi dira ume denporan Jangoikuaren bildur dirianak. Mg CO 159. Ume denporako pekatubak. Ib. 159. Zein kaltegarrijak ume denporako gaiztakerijaak. Ur MarIl 36. Bera izan zan ume denporan pitxi-lora bat. AB AmaE 169. Zeuri begiratutea baiño eztago, ume-denporak zuganik alde ebela jakiteko. Erkiag Arran 99. Bere ume denporako eskoliakin gogoratu zan. SM Zirik 86. Zelan izan zan esango dogu [...], gure ume denporan ikusi ta buruan gelditu jakun antzera. Etxabu Kontu 162. Ume-denbora ere ona dala gauza batzuk ikasteko. Insausti 245. Nere ume-denboran etzan gaur bezela ardoa edaten. Albeniz 18.
azpisarrera-28
UME-EGILE. v. umegile.
azpisarrera-29
UME EGIN. v. UMEA EGIN.
azpisarrera-30
UME EGIN BERRI. Recién parida.
Gurdi berri bati erantsi ziozkaten bi bei hume-egin-berri, uztarrian beñere lotu gabeak. Lard 153.
azpisarrerakoSense-30.1
" Umegin-berritan gizena badago, esne-beia ez da puntakoa " Gketx Loiola (s.v. puntako).
azpisarrera-31
UME EGIN ONDOKO. Puerperal.
Umeeginondoko ondo-ezak. "Colapso puerperal" . EAEg 28-12-1936, 667.
azpisarrera-32
UME-EGITE. v. umegite.
azpisarrera-33
UME-ESKE. v. umeske.
azpisarrera-34
UME-ESKOLA. Escuela infantil, parvulario. v. UME-IKASTOLA.
Euskerazko ume-eskolak bear doguzala be gauza egokia [...] da. Belaus LEItz 111. Bere haurtzaroaz gogoratzen zen, ume eskolan zebillela. Mde Pr 150. Dotriñak zuan ume-eskolan / adarrikan zabalena. Insausti 246.
azpisarrera-35
UME-ESPEROAN EGON (V-gip ap. Elexp Berg). Estar en cinta, embarazada.
azpisarrera-36
UME-ETORKI (Añ; humatorki Lar). "Filiación, descendencia de padres a hijos" Lar (v. tbn. Añ).
azpisarrera-37
UME EZKONTZAKO. Hijo legítimo, hijo habido en matrimonio.
Nork sinis lezake ume ezkontzakoz beteta daudenak ere ez largatzea gaztetan artu zuen bizio gaiztoa? Mg CC 172 (CO 253 ume ezkonzakoz beteta).
azpisarrera-38
UME-FAMILIA. "Ume-pamili, familia numerosa. Ume-pamili aundie gera gu" Gketx Loiola.
azpisarrera-39
UME-GALTZE (AN-gip ap. Gte Erd 2; T-L). Aborto.
azpisarrera-40
UME-GARAI. Niñez, época infantil.
Badira gauza batzuk, naiz eta ume-garaikoak izan, atzo goizean gertatu balira bezela oroitzen ditugunak. AZink 13.
azpisarrera-41
UME GORRI. "(V, G, L-côte), niño en mantillas. Se les llama a los muchachos en son de menosprecio" A (s.v. gorri). "Eztozak ikusten, erriko erromerietan, kanabete luze eztirean umegorriak trisketan? (V-och)" Ib. (s.v. trisketa). "Ume-gorri: umekondo (V, G, L)" Zait Sof II 158.
Lotsabaga lotsabagiori, ume gorri, baba-lasto, tentel. A BGuzur 148. Emoten badeuat emon, ume gorri ori! Bilbao IpuiB 187. Arren, ekin zure indar guziaz. Umegorri batetzat artzen ote nauzun beldur naiz. Amez Hamlet 178.
azpisarrera-42
UME-GURASO (Pl.). Padres e hijos.
Senhar-emaztek, ume burhasoek eta adiskidek. Dh 176 (239 ume-burhasoek).
azpisarrera-43
UME-IKASTOLA. Escuela infantil, parvulario. v. UME-ESKOLA.
Ume-ikastolak ta beste ikastolak. Belaus LEItz 110.
azpisarrera-44
UME-ILOBA (Pl.). Hijos y nietos.
Baña orien hume-illobak arkitzen dira oriek berak Indietara joan ziran aldian baiño agitz txarkiago. Mb IArg I 221s. Hume-illob eta beste ondorengoak. Ib. 222.
azpisarrera-45
UME-IRTEERA.
" Ume-erterak in, pertsona helduei buruz ari garela, zerbaiten aurrean, eztabaidaren batean nahiz edozein jokabideren aurrean, umeek izan dezaketen jarrera edo portaera funtsgabea izan; esaterako, umeek egingo lituzketen galderak egin. Hor behintzat, ume-ertera dexentia indik " ZestErret.
azpisarrera-46
UME-IZARA (V-gip; umezara V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (umezara); Elexp Berg. "Pañales, mantillas de niño" A. "Pañal. Amaika umezara bigun ondatu zittuan bere umiak azten, ¡cuántos pañales no hundió criando sus pequeños!" Etxba Eib. "Egun guztia ume-izarak garbitzen" Elexp Berg.
azpisarrera-47
UME-JENDE.
"Ume-kuadrila. Ume-jendia ikusita atzeau initzan, enun pentsatzen hainbeste ume ikusiko nunik " ZestErret.
azpisarrerakoSense-47.1
"Zenbaitetan, [...] pertsona helduak izan arren, [...] portaera funtsgabea dutenak daudela adierazteko. Hemen ume-jendia besteik ezta ibiltzen " ZestErret.
azpisarrera-48
UME JESUS. Niño Jesus.
Itandu eutsan ume Jesusek, maite beban. Ur MarIl 98 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
azpisarrera-49
UME-JOLAS, UME-JOSTAKETA. Juego de niños, juego infantil.
Jolastu ziran irurak, katakumien tajuko ume jolas garbi errugabekoetan. Ag G 139. Aitzgorri gañetik begiratu ezkero, be aldeko gauza guztiak ume jolasak dirudite. Ib. 12. Giza-emakume arteko eztitasun paregabea gixonkeri zeritzaion, ume jolasa. Etxde JJ 40. Zirkuko jauzi eta jirabira harrigarriak [...] ez lirateke ume-jostaketa atseginak besterik, arrisku eta heriotz-usaiak antzaldatuko ez balitu. MEIG I 169.
azpisarrera-50
UME-KONTU. "Juego de niños, (c.) ume, (V) sein, (G) aur-kontua" Añ. "Ume-kontuak, niñerías, cosas de niños, bobadas" Gketx Loiola 41.
azpisarrera-51
UME KOSKOR (V-gip ap. Etxba Eib). "Un niño, un pequeño. Atzo ondiokan ume koskor bat zan au mutill aundixau" Etxba Eib.
Atzetik bata bestiari eldurik iru ume koxkor. Alz STFer 130. Ume koskorra izan zanetik agure mekoa zan arteraño. Ag G 204. Ni ume koskorra nintzala [...] begirunez ikusten genduzan. Ib. 249. Ume koskorrak juaten ziran / ta gurasuak ere bai. Uzt Sas 106. Eta bitartean, ume koskorrak atarian jolasean. Zendoia 69.
v. tbn. Altuna 51 (u.-kozkor). Erkiag Arran 79. Alzola Atalak 69.
azpisarrera-52
UME-LAZTAN. "(V-ger), amante de niños" A. v. UME-MAITE.
azpisarrera-53
UME LEGE-ERAKO (Lar, Añ). "Hijo legítimo, hume lege-erakoa, ezkontza-kumea" Lar (tbn. Añ). v. UME EZKONTZAKO.
azpisarrera-54
UME LEHOR. "Ume legor (G-goi-to), criatura en cuyo bautizo no se echa dinero" A.
azpisarrera-55
UME-MAITE. Amante de los niños, aficionado a los niños. "Umemaitea (V-gip, G-azp), haurkina da (BN-arb)" Gte Erd 192. v. UME-LAZTAN.
azpisarrera-56
UME-MANTAR. "(V-m), pañales de niños" A.
azpisarrera-57
UME-MIRABE (Pl.). Hijos y criados.
Eskandaloaren bekatuan erortzen zera ume-mirabeai erakusten badiezu litxarrerietan. AA III 557 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
azpisarrera-58
UME-MUSKIL. "Embryon" T-L.
azpisarrera-59
UME-ONDOKO. "(G, AN, L, R), secundinas, suciedad que arroja la vaca, a luego de parir. En B[aztán] se dice también refiriéndose a la mujer" A.
Ume egiteko dagon ardiak umeondokoak egotzi ditzan [...]. "Eche las secundinas" . A EY I 34. Ardixak ume-ondokua bota daixen sagar-biboren ura egosita emoten dostegu. (V-gip). Gand Eusk 1956, 211.
azpisarrera-60
UMERIK. De niño, siendo niño.
Aitak nolabait xuxpertu giñun, / amak umerik utziak. AZink 19.
azpisarrera-61
UME-SAIL (AN-gip, B). Ref.: A; Izeta BHizt2. "Descendencia, linaje, caterva de hijos" A. "Descendencia. Famili orrek umesail aundie" Izeta BHizt2.
azpisarrera-62
UME-SENTITU.
" Umesentittu (da ad.), ugaztuna (bereziki behia) haurra edo umea izateko egoeran jarri; haurra izan edo egin baino justu aurreko une-egoerari esan ohi zaio" ZestErret .
azpisarrera-63
UME SOSTOR. Niño. v. UME KOSKOR.
Uriko ume sostor guztiak, umeak etziran batzuekin nastatuta. Ag G 71s (v. tbn. Kr 205).
azpisarrera-64
UMETAKO.
azpisarrerakoSense-64.1
a) De la infancia.
Umetako bekatuak. Mg CC 113. Umetako egunetan. Mg CO 115. Nere umetako lagun bat zan Patxiko. Ag G 91. Oraingo eguzkia ta nere umetakoa berdiñak dira. Ib. 193. Umetako jolasak. Erkiag Arran 60. Umetako urteak. Erkiag BatB 34. Ai, umetako fedearen / sinismen bigun haren misterioa. Azurm HitzB 55.
v. tbn. A BGuzur 123. Akes Ipiñ 9. Onaind STeresa 32.
azpiadiera-1.1
Umetako garaian begiratu bear zaio [txakurrari] . Ostolaiz 33.
azpisarrerakoSense-64.2
b) Reproductor (ganado).
Umetako kabalea, erran nahi baita umeak eginen edo egiten dituzten kabaleak, arra emeak. Gatxitegi Laborantza 203. Umetakoetarik doa saldo guziaren geroa. Ib. 203.
azpisarrera-65
UME-TALDE.
azpisarrerakoSense-65.1
a) "(V-m, ..., G) descendencia, linaje" A. v. UME-SAIL.
azpisarrerakoSense-65.2
b) Grupo de hijos de la Iglesia.
Elizaren iru umetalde auen artean [zerukoak, garbitokikoak, lurrekoak] badegu alkartasuna. Inza Azalp 103.
azpisarrerakoSense-65.3
c) Grupo de crías.
Ume-taldeak kurrinka ta jauzika inguratu due [txarrama] . TAg Uzt 24. Gure zerri-amak bere ume-taldea artu ta igesari eman zion. NEtx LBB 187.
azpisarrerakoSense-65.4
d) Grupo de niños. "(V, G), caterva de niños" A Morf 99.
Errekondoetan narrugorrian eta garrasika dabiltz ume-taldeak. TAg Uzt 99.
azpisarrera-66
UMETAN. De pequeño, en la infancia. "Umeta (V, G), niñez. Es la palabra ume, seguida del infijo -ta- que indica época. Va siempre acompañado de algún sufijo de declinación" A. Tr. Documentado sólo en autores meridionales. Hay umeetan en dos ejs. de Arrese Beitia.
Umetan eginiko [...] ibilketa txarrak. CrIc 160. Eta beste onako umetan buruz ikasi zirian orazinoe batzuk. fB Ic I 8. Gogoan dot oraindo zelan umetan entzun geroazan aoa zabalik. Zav Fab, RIEV 1907, 91. Umetan egin oi dira loikeria ez gitxi. CatBus 50s. Umeetan, Amaren kantuak, / aiñ dira aiñ gogokuak. AB AmaE 164 (v. tbn. otro ej. de umeetan en la misma pág). Gogoratzen du umetan ikasi zuan Aita Gurea . Ag Serm 484. Euskera umetan erdi-ikasi. Ldi IL 62. Umetan izan arren ezaguera doi. "En su niñez" . Or Eus 248. Guztietan egia bada, umetan du indarra gure esaera zarrak: Zer ikusi, ura ikasi. Munita 30 (quizá 'en los niños'). Meza Deuna laguntzen / ikasi neban umetan. Gand Elorri 108. Orregatik sarri neska-mutillak umetan alkarrentzako ezin-ikusia izan oi dute. MAtx Gazt 29. Uribarriko eskolan ibili zan umetan. Alzola Atalak 115. Nik al dut errua bera umetan zorigabea izan ba zan? Lab SuEm 194. Guk umetan ikasi genduan abesti batek ziñoana. Etxabu Kontu 218. Umetan gu ere, besteen gisa, jostallu xamarrak izaki. Ataño TxanKan 96. Hamaika aldiz entzun ta esan dugu hitz hori umetan. (In MEIG I 209 ).
v. tbn. JJMg BasEsc 227. Aran SIgn 53. Azc PB 339. Echta Jos 358. Inza Azalp 21. Etxde JJ 84. BEnb NereA 184. Azurm HitzB 45. Onaind STeresa 41. JAzpiroz 137. Insausti 41.
azpisarrerakoSense-66.1
(Con reduplicación intensiva). " Ume-umetan be ontxe lakoxe iñori emoten zalea zan au (V-m), [...] aún en la más tierna infancia" A.
Ume-umetan bere amama done Jertrudisegandik ikasi ebazan [...]. Ag AL 143.
azpisarrera-67
UMETANDIK (G-azp ap. EI 155). Desde pequeño, desde la infancia. v. UMETATIK.
Umetandik asi zitzaion [...] jaiera bizia. Aran SIgn 4. Umetandikan / nekin daramat / eresitxo bat / biotzean. Jaukol Biozk 5. Umetandik Arlesko zabaldietara yoan oi zen bere igitariekin. Or Mi 111. Umetandik eta gaztezaroan iakintza-lurrinetan blei-blei eginda azi zan. Zait Plat 119.
v. tbn. Iraola 128.
azpisarrerakoSense-67.1
(Con -ko, adnom.).
Umetandiko lagunik onen / [...] amaigabera joan aiz. EA OlBe 105. Bai du eta antzekoak idatzi ohi baitituzte bai etxeko eta umetandikako ez dutenek. MIH 104.
azpisarrera-68
UMETAN EGON. Estar criando.
--Zer txori dira emen dabiltzan abek? --Pintxanak: arbol ontan dago kabiya ta umetan egon biar dute. Sor Bar 87.
azpisarrera-69
UMETAN EZIN GERATU. "Dificultad para preñez (umetan ezin geatue) (G-goi)" AEF 1955, 118.
azpisarrera-70
UMETARAKO. Para criar.
Umetarako txalik ezin saldu baluteke, badute aukera berriro txalak ikulluratzeko. "Para la recría" . EAEg 26-11-1936, 393.
azpisarrerakoSense-70.1
(Uso adj.).
Zorrotzak izango dira, ta [txekor abek] ez dituzte umetarakotzat artuko. "Para sementales" . (1920) ForuAG 327.
azpisarrera-71
UMETARTEKO. "Umetarteko maitasuna (G-nav)" Gte Erd 23 (junto a anaiarreben arteko, senideen arteko, etc., de otras zonas).
azpisarrera-72
UMETATIK (V-gip-G-azp ap. EI 155; -ti Dv). Desde pequeño, desde la infancia. "Le bisc. dit ume]ti[tati (umetik), là où nous disons haurretik, dès l'enfance" Dv. v. UMETANDIK.
Umetati asi ziriala eskola donga atan. Mg CO 115. Ta au nosti? Umetati, zazpi, amar urteti aurrera. fB Ic I app., 21. Txiki txikitatik, umetatik, Aita ta Ama esaten ikasi genduanetik. A BeinB 73. Umetatik asi bear du gizonak zuaitz-zaletzen. Munita 29. Umetatik ezagutzen dot. Alzola Atalak 74. Umetatik lagun nitunak, etsai biur zaizkidaken-ta. Ataño TxanKan 235. Teresa ezaguna da umetatik Avila osoan. Onaind STeresa 61. Segan umetatik jarduten nintzan. Albeniz 36. Eta umetatik bait esaten dugunok --Gipuzkoako Goierri aldean ez da holakorik erabiltzen-- [...]. MEIG VII 130.
v. tbn. JJMg BasEsc 126. Echta Jos 359. Ir YKBiz 247. Etxde JJ 17 (176 umetatikan). Etxba Ibilt 475. Ostolaiz 82.
azpisarrerakoSense-72.1
(Tras gen.).
Nire umetatik, Jauregialzo'tar Damtan ezagutu neban tanbolintero. Etxabu Kontu 39.
azpisarrerakoSense-72.2
(Con reduplicación intensiva). Desde muy pequeño, desde la más tierna infancia.
Zamudion bizi izan zan ume umetatik. A ( in Azc PB 5 ). Ondo ezagututeuen biak alkar, ume umetatik ziran maite. Ag Kr 26 (G 243 ume umetatik). Ume-umetatik azaldu omen zituan onek gero gizaroan bere izango ziran onoimen agirikoenak. AEmil EMusika 23. Ume-umetatik besterik ez dogu entzun. Etxabu Kontu 160. Joxe Migel lagun aundia izan det ume-umetatik. Insausti 207.
azpiadiera-2.1
Orain asi nadin ume-umetatik. Albeniz 17.
azpisarrera-73
UME-TXIKI, UME-TXIKER.
azpisarrerakoSense-73.1
a) Niño pequeño. " Ume txikirik ez du orrek, danak indarreko mutillak " Gketx Loiola (s.v. indarreko ). Tr. Documentado sólo en la tradición meridional.
Ume txiki gaitz gabekoen orrelako lanak estali. Cb Eg III 366. Hume txikerra zala. Zuzaeta 60. Egoten gatxakoz auak zabalik enzuten, ume txikarrak Peru ta Marijaren ipuin gatz bagaak enzun daruezan garraz. Mg PAb 96. Ze, onetan, ume txikiak legez gara. Ume txikerrak olgetan euren gustura dabiltzenean [...]. LoraS 182. Lenagoko Poetak pintetan eben Kupido, amorentasuneko Jainko guzurrezkoa, ume txiki ta itsuturik. GGero 249. Esaten deutsazu ume txikijari edo azijaguari: Esanak ondo egiten badituzu [...]. fB Ic I app., 18 (app. 5 ume txikar ). Erri onetan ume txikietarañokoak dakite izen ondroso au. Izt C 193. Batu yakez etxe-artian olgetan ibilli diran erriko ume txiki guztijak. Kk Ab I 57. Patxi Urrutikoaraunabeitia ezagutu nuanean, urthe asko dirala, nere adiskide handia ume ttiki bat baino etzan. Osk Kurl 37. Senar-emazte batzuk Araban bakarrik bizi ziran eta ume txikixa zeukaten. And AUzta 75. Ta ume txikia ikusi orduko, an asten zaigu, "Bai ederra dala" esanaz, "Sudurra amarena du". MAtx Gazt 19. Ume txiki bat karameloakin etorri oi dan bezela, pozez txoraturik. Salav 71. Etxe aurrean dago aitaita, etxeko ume txikiekin. Alzola Atalak 81. Portaleetan ume txikerrik / iñon be ez da azaltzen. FEtxeb 194. Ixilik gelditu, ume txiki bat bezela. Albeniz 139.
v. tbn. Ill Testim 5. Belaus LEItz 117. Altuna 48. Eguzk GizAuz 174.
azpiadiera-1.1
Ume txiki-txikija zan aldijan [...]. Kk Ab I 83.
azpisarrerakoSense-73.2
b) Cría.
Zeren [arzari] anitz kosta zaizkan bere hume txikiak, jaiotzen dira alabaña bizien anzik ez dutela ta guziz moldakaitzak. Mb IArg I 145.
azpisarrera-74
UME-TXINTXARRI. Sonajero.
Bi jostallu erosi zituala Ana Josepak: aurtxoak miazkatzeko izaten duten uztaitxoa ta burni me argizko ume-txintxarria. Ag G 106.
azpisarrera-75
UMETZAT HARTU, UMETZAKO HARTU, UMETAKO HARTU. Adoptar; tener por hijo, considerar hijo. "Iloba umetako artu zuten (AN-5vill)" Gte Erd 222 (v. tbn. 149).
Guti bálitz ártzea gú bere humetáko, ta emátea gure Aitatáko bera. LE JMSB 412. Bada bere humetzat artu gaitu. Gco I 406. Aita Eternoak artu zinduan bere umetzat. AA III 262. Gure asba zarrak / biztu al baleitez / semetzat ezagutu / naiko ez gindukez: / ez lotsaz artu naiko / gindukez umetzat. Zav Fab, RIEV 1907, 93. Umetzat gu artuteagaitik, bada Berak artu ginduezan bere semetzat Bateoan. Itz Azald 68.
azpisarrerakoSense-75.1
( Bere umetzat h. ).
Lotsatuko da Jesu-Kristo ere alako jente beldurtiak bere umetzat artutzen. Mg CC 187. Orduan ere bere umetzat, bere maittetzat, bere mendeko leialtsutzat gu ezagutzea ta artzea. Inza Azalp 138.
azpisarrera-76
UMETZAT HAUTATU. "Umetzat hautatzea, choisir pour enfant" SP.
azpisarrera-77
UMETZAT EDUKI. "Adoptar, tomar a uno por hijo, [...] bere humetzat, bere aurtzat iduki" Lar. "Adoptado, [...] bere humetzat idukia, eukia" Ib.
azpisarrera-78
UME UTZI. Niño abandonado.
Batez ere ume-utziak goxoki zaitarazten zituan. EgutAr 25-3-1974 (ap. DRA ).
azpisarrera-79
UME-ZABORRERIA. Chiquillería. "Or dagon ume zaborreria! (AN-gip)" Gte Erd 293 (junto a haurreria, haur andana, aur pilla, etc., de otras zonas). v. umeteria.
azpisarrera-80
UME-ZAINTZAILE. Niñera. "Ume zaintzalle juan zan Bilbora, aundiki etxe batera, fue de niñera a Bilbao, [...]" Etxba Eib. v. umezain.
azpisarrera-81
UME-ZAPI. "Pañales, ume zapie" VocZeg 287.
Jaurti bitza onaz gero eusko-elertiak ume-zapiak. TAg Y 1933, 21.
azpisarrera-82
UMEZKO.
azpisarrerakoSense-82.1
a) Filial.
Haren kharraren et-umezko lothgunearen jauzi gozo horiek gehiago hautsi zioten bihotza haren amari. "Filial" . Birjin 414.
azpisarrerakoSense-82.2
b) --Bazinuten beraz behia, erdi beharra? --Ba, bigarren umezko [='de segunda camada'] hura! Larre ArtzainE 83.
azpisarrera-83
UME-ZORRO.
Ume-zorro iraupenak. "Retención de secundinas" . EAEg 28-12-1936, 667.
azpisarrera-84
UMEZ UME. De generación en generación. Cf. umazume.
Hok aitatik semera, umez ume, aldaskatu ziren Lapurdiko bazter hoberenetarat. JE Ber 33.
ume
<< UDARA-GARAI 0 / 0 URRAIDA-GARAI >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper