OEH - Bilaketa

756 emaitza garai bilaketarentzat

Sarrera buruan (50)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
argizagi.
tradizioa
Tr. Argizagi es la forma más extendida desde los textos más antiguos. Argizai se documenta en el bajo-navarro López (junto a -zagi ), en autores vizcaínos del s. XIX (Moguel, fray Bartolomé, Uriarte, pero no en Añibarro (argizagi, argizegi )), y en algunos guipuzcoanos desde la segunda mitad del s. XIX. La forma argizari se encuentra en alguna composición de ChantP y en Oxobi, y al Sur en JBSLarr (junto a argizagi ), en Lizarraga, y desde D. Agirre en autores guipuzcoanos y vizcaínos.
sense-1
1. (Ht VocGr 378, , Dv), argizari (Ae; Dv), argizai (V-gip; VocZeg 286), argizegi () Ref.: Etxba Eib ( argisaixa ); CEEN 1971, 344; Elexp Berg ( argizai ) .
Vela, cirio; tea; candil. "Candelas [...] que llevan sobre fuesas, añales, llamadas en vascuence esku argizagiak " (Zubeta, 1550). ReinEusk 43. "Lampe" Ht VocGr 378. "Cerilla, (c.) argizegi mea, luzea, [...] (V) argizagi tiratua " . "Cerilla, argizaie " VocZeg 286. "La cera que se enciende por los muertos en la sepultura simbólica de la iglesia durante el año que sigue al deceso" Etxba Eib. "Una o varias velillas enroscadas (en vasco argizariak)" (Ae). CEEN 1971, 344. " Aita zanan beratziurrena da ta argizaixa piztu " Elexp Berg.
Liburuetan irakurten, argizagi eraizeten. PaterN 4. Mezakoan ofrezitzen baitituzte ofrendak, olatak, argizagiak eta berze honlako gauzak. Ber Trat 58v. Argizagi iraxegiak erakusten deuskue Kristo gure Iaunak emon eban argitasuna bere legeagaz eta dotrineagaz. Cap 141. Zure gorphutzaren argizagia da zure begia. He Lc 11, 34 (Lç kandelá, Dv kriselua ). Aurraren obirako argi-zagi, ezkill ta prestantz guziak. Mb IArg II 323. Kongregazioan ez da gasturik bat-ere argizagierena baizik [...]; bañen limosna biltzen bada argizariarenzat bear dena baño geiago, egiñen dugu kongregazioarenzat beste gauzetxo bat. JBSLarr 124. Argizagi gartu eta distiari bat zen. TB Io 5, 35 (Lç kandela, LE argizuzia, Dv zuzi ). Johane zen argizagi argitsü bat. EvS Io 5, 35. Esku batean argizari amatau edo itzalitako bat eta bestean zekelezko lasto moltso biztua zituala. Ag AL 89.
( s. XX) Elizan eder argizari / etxeki eta argilari. "La vela" . A Aezk 252. Garai artan etzan tximistargi edo elektrikarik, eta ikastegian ari zirala ikas-mai-gañean zeuden argizagiak zanbulu egiten omen zuten danak batean. Or SCruz 20. Argizari bat eskutik eskura aldatuz, Gurutzearen zantzua egiten diote gorputzean. Or Mi 149. Tximista aldentzeko argizagi onetsi apur apur bat. 'Un petit cierge' . Ib. 98. Guziak isil, geroxe kanta, / Meza buka da guzia... / Itzaltzekoan, usaiez dago / erre dan argizagia. Or Eus 417. Errezka bi gizonek / argizai oriak; / gorputza lau billobok; / atzetik andreak. Ldi BB 86. Ogia eta argizaia il-obi gañetan jartzea. JMB ELG 89. Arri gañean itsatsita uzten ditue emakumeak argizari piztuak. TAg Uzt 92. Bañan, ulermena? Argizagi itzalkorra da. Txill Let 138. Ixuriz doan urtea zerugoitik iaurtzen duzuten munduko argizariok. "Clarissima mundi lumina" . Ibiñ Virgil 69. Mutiko batek argizai-mutur bat zekarkiolarik. "Un cabo de vela" . Berron Kijote 55. Argizaiolean, lapitzaren loditasunaren antzeko argizaria lokarria bailitzan batzen zan. Etxabu Kontu 80. Jaietan lau librako ogia ta argizaia zintzo eramaten omen zituzten. BAyerbe 120. Kinka edo parola, argizaia edo kandela, arekin ibilli bear. BAyerbe 39. Egun-argia joana zen eta nere lantegia argizagi batzuen argi doietan neukan. "Velas" . MEIG IX 137 (en colab. con NEtx).
sense-2
2. (BN, S; Mic 6r, VP 2v, Lar, , Dv, H), argizai (V, G, AN; Lcc, Dv (V), H), argizari (AN, B, Ae; Dv, H, VocB ), arza(g)i (Sal), argizeri (AN-ulz, B), argizei (G-nav) Ref.: VocPir 352; Bon-Ond 141; A ( argizai, arzagi, argizari ); Iz Als ( argizei ); Iz ArOñ ( argísai ); Iz Ulz ( argizeri ); Etxba Eib ( argisaixa ); Elexp Berg ( argizai ); Izeta BHizt2 ( argizeri ) .
Cera. "(No hay más) cera que la que arde, eztago argizagirik dizekana baizik " Lar. " Eztiorraziak irur gauza ditxu: eztia, arzaia ta kozkorra (Sal)" A (s.v. eztiorrazi ). " Eskolakuak giñanian, argisaixakin eitte genduzen milla irudi " Etxba Eib. En AxN se explica ezkoa (109) por argizagia. Cf. VocNav: "Arguisegui. Lugar en la planta baja de una casa para guardar las teas (V. de Roncal)". Tr. Documentado casi exclusivamente en la tradición meridional. Al Norte sólo lo emplea Etcheberri de Sara. v. ezko.
Liztorrak dira marrant eta ausikilari, mintki ausikitzen dute, ordea eztirik ez ezkorik edo argizagirik eztute egiten. ES 196s. [Jangoikoak] dezaken eran mendiei begiratu ezkero, urtuko litukela argizagi piska su andiak ur dezaken bezala. (Iudith 16, 18). Mb IArg I 382 (Dv ezkoa ). Nola argizagia suaren aldean erregaldu ta urtutzen dan. Cb Eg III 269. Argizai samur baten bezela eraasten da gauza ona edo txaarra gazteen biotzetan. Mg CO 215. Argizai biguna legez. fB Ic I app., 25. [Erleak] lorarik lora batuten daben legez eztia ta argizagia abai gozoa egiteko, alantxe nik bere egin bear nituzala aleginak. EL2 5 ( MisE 68 argizegi ). Kandelan baitire irur gauza, argizaria, metxa, ta argia. LE Urt (ms.) 81r (ed. 1846, 226 argizagi ). Ez da txoratzeko gauza lorearen gañean dagoan iriña argizagi biurtua ikustea? It Dial 13 (Ur argizai; Dv ezko bilhakatua, Ip ezkotürik ). Urkamendian iltzen zituztenai ematen zieten mirra deritzan argizagi-antz batekin nastutako ardoa. Lard 459. Eguzkiyak argizaia nola ez du urtuko? Bil 158. Erliak! Etxeko nausie il da... Argizeri intzazue, berei argitzeko! (B). AEF 1923, 129. Argizari apurra urtuten zan beroaren beroz. Or Tormes 19. Bildur naun, orrela jarraitzekotan, argizaria bezelaxe urtuko ote-aizanan. TAg Uzt 119. Oltxo batzuek argizariz estali ta aietan idazten zuten ezten batez. Ir YKBiz 12. Argizagiaren kolorez lotu dira aren arpegi ta eskuak. Erkiag BatB 204. Luak artu zittuanian eta kandelak amaittu argizaixa, eta gela dana illundu zanian. Etxba Ibilt 467. Kaxildaren biotza, argizaria bezela urtzen zan orduan. NEtx LBB 143. Bertatik egingo dabez illetak, il-miesakaz jantzi dabelako, ta begiak argizaiz itx. Onaind STeresa 47. Ez ote da beharrezko horrelako nahaste batean hizkuntza biziaren kemen eta jatortasuna urtzea eta desegitea argizagia surtan bezala? MIH 348.
v. tbn. Argizari: Bv AsL 45. Argizai: Anab Usauri 105.
azpiadiera-2.1
(Como segundo término de comparación para resaltar la idea de blandura o blancura).
[Gazteen] irudimendua edo imajinazioa beraa dago argizagiaren eran. AA II 143. Argizagia bera baño da / Euskera apatzagoa, / Eztia bera dan baño bere / Gozo ta eztiagoa. AB AmaE 426. Bere senera etorri-orduan / ain gelditu zan ilen moduan / ain zuri egoan bere arpegia / zein argizaia. Azc PB 160. [Umiak irakaslien eskuetan] argizai biguña bezela daude. JBDei 1919, 258. Orok badakigu Xalbat argizaia baiño bigungarriago zela maitakerizko supean. Etxde JJ 207. Oeratu zuten, argizaia baño zuriago. Anab Poli 44.
azpiadiera-2.1.1
Ni zuretzako argizaia naiz, / zu neretzako marmola. Bil 106.
azpiadiera-2.2
(Usado como adj.). Blando, tierno.
Zer egin daike gaur nire biotz / Bigun ta argizagiak? AB AmaE 48. Limosnak egiteko guztiz prestua zan; / Bere biotza berez zan argizagia, / Ikusitean pobre errukigarria. Ib. 295.
sense-3
3. (Urt III 11, Dv, H), argizari (Dv, H).
Astro. "Astrum, izarra, argizagia, konstelazioa " Urt III 11. "L'astre en général. [...] Argizagi da, il fait clair de ciel, d'étoiles" H.
Iraziren dire mundu ederraren begiak, / Iguzki, ilhargi eta berze argizagiak. EZ Man I 77. Gehiago iguzkiak lasterretan bideak, / zure manuz egitentu arratseko luzeak. / Argi-zagi xeheenak ordenantzaz darraitza, / Eta hek eta zeruak gure gatik dabilltza. EZ Man II 12. Izan beitez argizagiak zeruetako hedaduran, apartatzeko gaua egunaganik. Urt Gen 1, 14 (Ur argikariak ). Zure Arima [...] Zeruko Argizagi guziak elkharrekiñ baiño are ederragoa eta diztiantagoa dela. He Gudu 138. Hura da munduaren argizagia: beraz haren baitan, hartaz eta harenzat behar dugu izan argituak. He Phil 92 (SP argia ). Zeren [kometak] ez baitire argizagi iragankor batzu baizen. Ib. 433. Jainkoak egin izan zituen zeruko argizagi handi horiek, iguzkia egunarentzat eta ilhargia gauarentzat. Lg I 14. Haren bisaiak izarniatzen zuen argizagi batek bezala. Lg II 285. Munduan hasi zeruko argizagietarik sorhotako lorerik mendrenerañokoan, guziak hiretzat misterioak dituk. Mih 39. Zeruko ortzian izan beitez argizagiak. Dv Gen 1, 14 (Ol, Or MB 391 argizaiak; Bibl argiak ). Ortziko izar eta argizagiak aldien eta egunen eta urteen aztarren dira. Or Aitork 327. Argizagiak astiro, / dabiltza izartegian. Arti MaldanB 234.
v. tbn. Etcham 193.
azpiadiera-3.1
Bidegaltzerik gabe segitzea, gure Herriaren onerako, zor diegu haiei, itzali zirenei, eta batez ere argizari bizi dugun Barandiaran jaunari. MEIG VIII 65.
sense-4
4. (BN, S, R; Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H), argizari (BN; Dv, H), argizai (BN; H) Ref.: Bon; A ( argizagi, argizai ); Lrq; ContR 530; Iz R 284; AtBou 382; EAEL 117; Gte Erd 164 .
Luna. " Argizagiaren goragoan ebakitan dra bago ta lerrak [...] (R)" A. "Lune; lunaison" Lrq. " Barda argizaria xuri zen (BN-arb), [...] b arda argizari xuri ederra zen (BN-arb)" Gte Erd 164. Leiçarraga (Decl ã 7v) da argizagia como equivalente suletino de ilhargia. v. ilargi.
Iguzkiak argi egiten dianian, argizagia eta bertze izarrak oro gorda bite. Tt Onsa 56. Adoratzen ere zien Ekhia, Argizagia, beste Izar elibat. Bp I 84. Filosofek ziozie argizaiak eztiela bere beitharik argirik, ekiaganik errezebitzen diena bezik; hartakotz ere argizagia bethian denian, aboro argitzen diela, gorapenian eta beherapenian beno. AR 73. Izitü nündian botz harek ta argizagiaren medioz ikhusi nian gizon bat leihoan. Egiat 180. Lürbola ekhipian dabilala, argizagia bere bethian. Chaho AztiB 14. Zelüko ekhia eta argizagia / Jauna, gidatzen dütü zure photeriak. Etch 656. Izarrak ere berhala, / Ülhüntüren dira hala, / Bai eta argizagia, / Gure gaiazko argia. UskLiB 216. Ekhia ülhüntüren da, eta argizagiak eztü emanen bere argia. Ip Mt 24, 29 (Lç ilhargi ). Gaiaz eder da argizaria, / Egünaz ere bai ekhia; / Haien pare da ene maitia. ChantP 270. Ekhien emaztia argizagia da / Holako ezkontzia aski drole beita. / Behinere etzaten ez algarrekila / Bata denin jeikitzen etzaten bestia. Xikito 5. Argizariak distiran dauzka zoin ikusgarri bazterrak. Ox 31. Josu bar-Joseph, ba dut othoi egin gauerdiz, / argizagia begi makur so zan etoi-- / eta zuk aldiz utzi nauzu... Zergatik arren? Mde Po 83. Argizagia doi-doia ageri zen, lanho batzuen erdian ithoa. JEtchep 78. Egunazko iguzki, gauaz argizagi, / bihotz berogarri ta arimaren argi. Xa Odol 276.
azpisarrera-1
ARGIZAGI APAL (S).
Luna menguante. " Argizagi-aphal ou estiapen, 3.ème et 4.ème quartiers ou décroissance de la lune" Lrq. v. ilbehera.
azpisarrera-2
ARGIZAGI-ARGI.
Vela.
Argizai-argia piztuta eduki mezako denbora guztian. BAyerbe 119.
azpisarrera-3
ARGIZAGI BETE.
" Argizagi-bethe, pleine lune" Lrq. v. ilbete, ILARGI BETE.
azpisarrera-4
ARGIZAGI-ESTEKA (-zari- VocB ), ARGIZERI-ESTEKA (B ap. Izeta BHizt2 ).
" Argizari-esteka, cera recogida o cerilla" VocB (hay tbn. argizariezkoa con la misma acepción). v. ARGIZAGI-OPIL.
azpisarrera-5
ARGIZAGI-GARI.
" Arguizaguigari. Pensión o tributo que pagaban anualmente los vecinos del lugar para alumbrar al Santísimo. "Trigo que tuvo la iglesia de primicia y arguizaguigari" (LF [= Libro de Fábrica de la parroquia] Hueto abajo, fol. 9, 1667). [...] "... inclusos en dha. cantidad los dos celemines de trigo conq. contribuye en cada un año cada uno de los vecinos deste dho. lugar q. llaman arguizaguigari, para la alumbraria del Ssmo. Sacramento de dha. Iglesia..." (LF Hueto abajo, fol. 102, 1720)" LzG.
azpisarrera-6
ARGIZAGI GORA (S; Foix (ap. Lh )) Ref.: A; Lrq .
Luna creciente. " Argizagi-goran sortu dik hori (Sc), ese ha nacido en cuarto creciente" A. " Argizagi-gora ou gorapen, lune croissante ou 1.er et 2.ème quartiers" Lrq. v. ilgora.
azpisarrera-7
ARGIZAGI-JALE.
Chupacirios, beato.
Ezagun da bai argizari jaleok ni lez estranjerian ibilli etzirana. Ag Kr 122. Bera soñeko beltzak!, bera argizai jaliak! ¡Biba la replúbica! ¡Abajo inkisision! Ag G 355.
azpisarrera-8
ARGIZAGI-KANDELA.
"Vela de [...] cera, argizegikandela " .
azpisarrera-9
ARGIZAGI-NEGAR.
"Gota(s) de cera derretida. Lur guztia argizai-negarrez beteta dago. Sin. argizai-tanta " Elexp Berg.
azpisarrera-10
ARGIZAGI-OPIL.
" Argizai opilla, el rollo de cera con mecha" Iz ArOñ (s.v. argísai ). v. ARGIZAGI-ESTEKA.
azpisarrera-11
ARGIZAGITAN.
A la luz de la luna.
Itsasneskak oro, elkhar maitez, bil / daitez leihorrera, argizaritan. Mde Po 71.
azpisarrera-12
ARGIZAGI-TANTA v. ARGIZAGI-NEGAR.
azpisarrera-13
ARGIZAGI-TXIKUA det.
" Txikua, argizai-txikua, rollo de cera" Iz ArOñ.
azpisarrera-14
ARGIZAGI-UZTAI.
" Argizai-ustai bat, un rollo de cera" Iz Als (s.v. argizei ). v. ARGIZAGI-OPIL.
azpisarrera-15
ARGIZAGI-XURI.
" Argizari-xuri hari da, il fait clair de lune" H. v. ILARGI-XURI.
azpisarrera-16
ARGIZAGIZKO.
"Hacha de cera, atxote argizegizkoa " .
Biotza zelan daukan argizagizkua, / Limosnagintzarako zabala eskua. AB AmaE 318. Beste etxeetako gizonak asi ei ziran kurutzeak egiten, arrizkoak, burdiñazkoak eta argizarizkoak bere bai. Ag AL 65. Argizarizko gurutze txiki zapal bat. Ag G 15. Edonok artu eikian arrizko edo zulezko edo argixarizko gixon-taiutzat. Kk Ab I 51. Utzazu txesta dezan en'ahuk / nulako gozo'tutzun zuk bilhuk, / udui argizagizko ezti fi. Mde Po 48. Eurak [erleak] euretara, errege ta zalduntxoak egokitzen ditute, eurak eraikitzen iauregia eta argizarizko erresuma ere. Ibiñ Virgil 111. Jaungoikoak ez dizkik argizarizko begiak. EZBB II 11.
argizagi
<< 1 argitu 0 / 0 arkeologia >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper