OEH - Bilaketa

756 emaitza garai bilaketarentzat

Sarrera buruan (50)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 labe.
tradizioa
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos, ya desde Leiçarraga. Labe es la forma general y laba la que emplean los autores vizcaínos. En DFrec hay 13 ejs. de labe.
etimologikoa
Etim. Para la posible comparación de labe con un *taba , basándose en ejs. como vasc. leka < theca , v. BAP 1961, 358.
Onom.: Unam peciam de terra que dicitur laveate (1099) Arzam 308. Domicu lava. (1200) Ib. 308.
sense-1
1. (V-gip, G, AN, L, B, BN, S, R; Lcc, Volt 80, SP, Urt V 216, Ht VocGr 309, VP 54r, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN, Gèze 333, Dv, H, VocB), laba (V; Añ (s.v. ahornar), H (V)). Ref.: A (labe, laba); JMB AEF 1926, 15; Lrq; Zubiau Burdd 97; Iz Ulz, Als, ArOñ; SM EiTec1 (laba); Etxba Eib (labia); Satr CEEN 1969, 166; Holmer ApuntV (laba); Zubk Ond (labatai); Ibarra Dima (laba); Elexp Berg; Gte Erd 267.
Horno (sentidos prop. y fig.); caldera (de una máquina). "Horno de cocer pan, labea" Lcc. "Four, fournaise" SP (que cita un ej. de Axular), Gèze, Dv y H. "Labera emaitea, mettre au four" SP. "Labe gorria, labe beroa, four chaud" Ib. "Labe gori beroa, four chaud" Ib. "(Al) enhornar se tuerce el pan, labean sartzen ogia da okertzen" Lar. "Padilla, una especie de horno para cocer el pan, con un agujero en medio" Ib. "1. four. [...] Labe batean bezain bero, ilhun da, il fait chaud, noir comme dans un four; 2. fourneau de forge, de fusion; 3. fournaise; 4. il se prend poétiq. pour feu d'enfer, enfer; 5. four à briques, tuiles" H. "Horno, ya sea para cocer pan, tejas u otra cosa" VocB. "Fundición" Ib. "Partes del horno. [...] La portezuela (que es de piedra o de hierro), ate, labekoate" JMB (comunicación personal; v. infra LABE-ATE). "Antziñako basa-labea (irugarren irudia). Basoko labearen auspoak (laugarren irudia)" Zubiau Burd 97 (pie de foto). "Labi garbitzeko satarretako, para escoba de limpiar el horno; bi labe" Iz Als. "Horno, panadería. Lenago, baserri guztiak eben euren labia, ogixa eta artua eitteko" Etxba Eib. "Pirometruakin ikusik labia zenbat gradurañok berotu dan" SM EiTec1. "Escoba de ramas frescas para limpiar el horno (labe garbitzekua)" Satr CEEN 1969, 166. "Horno para secar maíz" Holmer ApuntV. "Labean erratzen zen ogia eguerdiko egina zen (BN-ciz-arb, S)" Gte Erd 267.

[Aingeruek gaixtoak] egotziren ditukeizte labe daixekanera. Mt 13, 50 (He, Ip suzko labe, TB labeko su, Dv labe khaldatu, Ol, Leon, BiblE su-labe, Ker su-laba ). Aoti beroezak labea ta zarra. "Por la boca calienta el horno y el viejo" . RS 355. Libratzatzu penatuak labe purgatzekoan. EZ Man II 48. Leze handi bat, labe gori bero bat, [...] zein baita eta deitzen baita ifernua. Ax 580 (V 373). Hemen bada, frogatzen dire gizonak urrea labe gorrian bezala. SP Imit I 17, 3 (Mst labe bero ). Komentutan beraz frogatzen dire gizonak, urrea labean bezala. Ch I 17, 3 (Mst, Ol, Leon labe, Pi laba ). Labean edo sutegian. Mb IArg I 254. Artik-arazi zituen [gizon gazte hek] labeko su bizirat. Lg II 27. Laba sugarrez betian. Zuzaeta 62. Guztiz goxetik oneek / labia ixioturik / forjetan asten dira. DurPl 114. Urrea súan ta ógia lábean. LE Ong 61v. Labako suak darakuz ona dan edo ez lurrezko ontzi bat. CS 144. Sartuba izan zedilla susko laba isiuan. JJMg BasEsc 144. O ene Jesusen bihotz adoragarria, amodio dibinoaren labe khaldatua! JesBih 440. [Libratu zuben] surtako labegorritik batere miñik gabe. SMSerm 198. Labe sutuari emango zaiozkan belarrak. Lard 384. Labe batzu badira idortegiak edo etubak deitzen direnak. Dv Lab 75. [Makaronak] errearaz zaitzu labe eztian. ECocin 42. Ama neuria labarako da / [...] paseito bat emoidakezu / ama laban dan artian. Balad 56. Sabel au daukat laba bat legez gori goritan. AB AmaE 166.
(s. XX) Labako lanak amaittuta. Echta Jos 72. Ogi eta artoa erretzeko labea. Ag G 14. Nola izan zeure jabe / urdalla egiñik labe? / Ez eran neurri gabe. JanEd II 26 (v. tbn. I 55). Ogiak ere bazuan / labeko faltia. Ib. 80. Uriko orma-esi barru-aldian laba bat aurkittu eban eta laba aretan sartu zan. Otx 84 (v. tbn. 87). Azpiko zokoan zituzten labe eta mea xeatzeko lantegietan 200 langile. FIr 135. Olhetako labeak berotuaren ariaz barnetik erreak. JE Ber 83. Labera egozten dan larre-belar ori. (Mt 6, 30). Ir YKBiz 133 (He, TB, Ip, SalabBN, Dv, Ur (G), Ol, labe, Ker laba; Leon, IBk, BiblE su ). Ardoa bizienetakoa izan ez arren, labeak asi dira goritzen. Ldi IL 45s (ref. a la cabeza o el cuerpo). Labea suturik eta gertu daukan bultzi bat beenik arkituko da. EAEg 23-10-1936, 119. Ontziaren labetarako ikatza sartzen. JAIraz Bizia 15. Biotza biur zitzaidan labe. Or Poem 545. [Gure Egilleak] labe bat eratu digu gure barrenean. Munita 142. Giza mihia egunoroko labe da. Or Aitork 293. Egite zindoen biltegi ta onbideen laba bero. Erkiag Arran 12. Etxaurreko labean sartu zan. Bilbao IpuiB 202 (214 laban ). Labe txiki batekin ikatzak erretzen. Anab Aprika 31. Ipiskixa da labeko brasak bazterrera ekartzeko. And AUzta 136n. Batzen gara / eliza aurrera, / [...] Bixenten "labara", / [...] ardaua edatera. BEnb NereA 26. Soiñu aztunagoa entzuten zaie, [...] suak labe-itxian bezelako. 'Les fournaises closes' . Ibiñ Virgil 112s. Orea prestatzen ari zerana argi dago, ta labea oztu eztakizun, bakarrik laga bearko zaitut. NEtx LBB 112 (ref. a la cabeza de una persona que inventa cuentos). Herritar labean / kontentu kixkaltzen da / fraile frantziskanoa. Azurm HitzB 36s. Aantziaren labean kixkaltzen. Berron Kijote 154. [Lurrunontzi] geienak laba zutiña euken; baiña gero, azkenera, laba etziña nagusitu zan. Etxabu Kontu 116. Etxe aurrean lenago ogia egiteko labea zana ondatuta zegoan. BBarand 106. Opil biribilla osorik atera al izan balitz labatik. Gerrika 271. Hor zen Lakelekutik berehala joare-egilearen labea. Larre ArtzainE 103. Saina edo lumera ateratzeko egiten ziren suak eta labeak. MEIG III 57.

v. tbn. Mat 359. Ber Trat 111v. Harb 270. Tt Onsa 90. INav 55. CatLav 422 (V 200). Cb Eg III 271. Ub 53. AstLas 30. Monho 92. AA I 410. Izt Po 55. Gy 229. Hb Esk 218. CatS XI. Prop 1881, 112. SBaroj in FrantzesB II 122. Elzb PAd 10. CatJauf 77. StPierre 26. Lh Yol 12. ArgiDL 31. Inza Azalp 42. Barb Leg 140. GH 1931, 109. Zerb IxtS 69. Apaol 27. Ox 74. TAg Uzt 78. Zait Plat 83. JEtchep 19. Zubill 21. Xa Odol 58. Uzt Sas 75. ZMoso 43. Ataño TxanKan 51. Laba: Mg CO 154. CrIc 160. fB Olg 57. Astar II 289. Ur MarIl 44. Itz Azald 85. Azc PB 239. Kk Ab I 75. GMant Goi 71. Onaind EEs 1930, 203. Eguzk GizAuz 68. Gand Elorri 139. Osk Kurl 126.
azpiadiera-1.1
(Como segundo miembro de comp.). "Clibanus, [...] ekharlabea, erabillabea, eramanlabea " Urt V 216s. Cf. KISU-LABE, LATSUN-LABE.
Lurzulo biribill arriz jantzia izaten da karobia, arri labea. Ag G 21s. Mundu barri bat egosten dago, / bere gurari-labean. Gand Elorri 185. Eiagora ta asperenka dager, maite-labean murgil. Gazt MusIx 150. [Gazte batzuek] beren buruak zeruan ezar, / bestiak ifernu labean. Mattin 63.
sense-2
2. "Incubadora. Txita-labea. Labean ateratako txitoak dira auek " Gketx Loiola. .
azpisarrera-1
GALTZINA-LABE, IGELTSU-LABE, KISU-LABE. v. galtzina, igeltsu, kisu.
azpisarrera-2
LABE-HAGA (V-gip, L, BN; Dv, H; labaga V). Ref.: A (labehaga, labaga); Urkia EEs 1930, 24; Ibarra Dima (labaga). "Fourgon" Dv. "Perche à four" H. "Palos de que se sirven los horneros para remover la brasa" A. "Labean sua eratzeko aga" Urkia EEs 1930, 24. "Laba-agea artoak eta ogiak laban sartu ta atara egitteko" Onaind EEs 1930, 203. "Labagea, palu luse bat da ba metro bi ingurukoa, egurrak eta mogietako barruen, laba barruen" Ibarra Dima.
Labe-haga su-garretan / hartaz joiten du [belearen] lumetan. Etcham 204.
azpisarrera-3
LABE HANDI. Alto horno. v. LABE GARAI.
Ene! Labe Haundiak, / lainopean infernu sakonak zarate. Arti Egan 1961 (1-3), 35 (traducido de B. de Otero). Burdiña txatarrak badakarrez, eta badaroez urtuteko laba aundietarata. Erkiag BatB 161.
azpisarrerakoSense-3.1
Bizkaiko Bankuan deposito ederra dauka, [...] Labe Haundiak eta Iberdueroak, [...]. Arti Ipuin 56.
azpisarrera-4
LABE-AHO (labao V-m ap. A; lababo V-oroz ap. A; labago V-arr-ger-oroz ap. A). Boca de horno. Cf. Mb IArg I 254s.: Sutegi edo labe aorik, zulorik edo zirriturik ere ez duen batean sartua.
Labe agoko bi burdina einik. HerVal 203. Labe ago burdina bat berriturik. Ib. 254. Labe aoren aurrera burnizko aska luze bat ekarri zuten. Lh Yol 12.
azpisarrera-5
LABE-ATAKA.
azpisarrerakoSense-5.1
a) " Labe-atakia, la puerta del horno de pan" Iz ArOñ (s.v. ataka ).
azpisarrerakoSense-5.2
b) "La boca del horno. Labe-tapia..., ba atakian tapia; labe-atakia esan izen dok, eta aretxen tapia " Elexp Berg.
azpisarrera-6
LABE-ATE. (c. sg. A; labate V-arr-m ap. A). Puerta del horno. Cf. supra el topónimo medieval Laveate.
Ikusi egin eban laba atetik dindilizka eguan gona mendela. Otx 88 (cf. 87 y 89 labako atia ).
azpisarrerakoSense-6.1
Labe-ate-pean, sukaldeko lurrean jartzen zan zugaitz-gerri lodi bat, ta beraren babesean egiten zan sua. Zubill 20.
azpisarrera-7
LABE-AURRE. Parte delantera del horno.
Galde labe-aurreai, galde sukaldeetako laratzai, eta esan albalezee esango lukee zuri gertatu zatzun guzia. AA III 490.
azpisarrera-8
LABE-BURDINA.
"Barra y gancho que usaban en el portillo inferior del horno de calcinar" GoiBur 269. "La ragua se encuentra corriente con su fierro llamado labeburni " (1857). Ib. 269.
azpisarrera-9
LABE-BURU. "Lababuru (V-ger), cima del horno" A.
azpisarrera-10
LABE-EGUR. "Labegur, chamiza, encendajas (para hacer pan)" Ond Bac.
azpisarrera-11
LABE-ERRETZE. "Labéerretia daukúnian, cuando tenemos hornada (en las tejerías)" Iz ArOñ.
azpisarrera-12
LABE-ETXE (V-gip; labetxe V-ger-gip). Ref.: A Apend (labetxe); Iz ArOñ; Elexp Berg (labetxe). "Casa del horno" A Apend. "Labé-etxia, el conjunto de la construcción del horno. La construcción con tejado al exterior" Iz ArOñ. "Horno de pan situado en una txabola o cobertizo" Elexp Berg.
azpisarrera-13
LABE-GAIN (labagan V-arr-oroz-m ap. A). "Parte superior del horno" A. "Iretargia laba-ganean dago (V-m), la luna está sobre el horno; se dice de una persona muy alegre, mucho más que de ordinario" Ib. "Labe gañian iguzki xuri, buen humor, serenidad inesperada" Lander (ap. DRA).
Zer egin pekatu? / Auzoko txakurra urkatu, / zizallupean beatu, / labaganean sikatu. (Canc. pop. ap. DRA ).
azpisarrera-14
LABE GARAI. Alto horno. v. LABE HANDI.
Burdin-lurrak, nai burdin-arriak labagarai (altos hornos) barruan [...] burdiñea urtu arte berotu egiten da. GJaur Kimia 171. Labagarai-goialdean. Ib. 172.
azpisarrera-15
LABE-GELA (V-gip), LABELA (V-gip). "El lugar donde [se tiene] artesa, harina, salvado" Iz ArOñ. "El departamento junto al horno" Ib. "Labelia, el lugar donde se tiene la artesa y el horno (de pan). Labegelia, ídem" Ib.
Etxe-aurrean egozan laba-gela ta ollatoki onak euren tellatuakaz. Echta Jos 9.
azpisarrera-16
LABE GORRITU. Horno al rojo vivo. Cf. Etcham 204: "Etxekandrea ari zen / hain xuxen labe gorritzen".
[Begiratu dituzu] hirur haurrak labe gorritutik. JesBih 461. Gaixtagin eta zirtzil guzien erdian, labe gorrituan nago. Dv LEd 268. Sabelak eta buriak labe gorritu baten berotasunean. Zub 98.
azpisarrerakoSense-16.1
Aurthikiko dituzte labe suz gorriturat. SalabBN Mt 13, 50. Su-labe gorritu batetarat aurdiki zituzten. Zerb IxtS 69.
azpisarrera-17
LABE-ITSUSKI (AN-gip ap. A), LABE-ITSUSKIN. "Estropajo para limpiar el horno" A. Cf. isuski.
Neskatx egiñai, zakarrak badira, mullastiñak esatea, ez berez ain esan itsusia dalako, baiño [...] zarpa-zikiñ agertu ezkero labe-itsuskiñak izendatzen diralako. Iñarra Ezale 1897, 340a.
azpisarrera-18
LABE-JAUN.
azpisarrerakoSense-18.1
a) "(S), hornero" A.
azpisarrerakoSense-18.2
b) "(S-saug), chauffeur de la cuve à lin (tiss.)" Lh.
azpisarrera-19
LABE-KANPAI (laba-k V-ple). "Torre del horno" A Apend.
azpisarrera-20
LABE-KANTOIN. "(L-sar), la losa horizontal que sobresale del cuerpo del horno al nivel de la base de la puerta, se llama labekantoin" JMB (comunicación personal).
azpisarrera-21
LABE-KAPELA (V-gip ap. Iz ArOñ; laba-kapilla V-m ap. A), LABE-KAPELU (V-gip ap. Iz ArOñ). "Bóveda del horno" A. "Labékapelia, la bóveda del horno. Labékapelu dana, ídem" Iz ArOñ.
azpisarrera-22
LABE-KIRKILLA ( laba- V-m ap. A), LABA-TXIRTXILLA (V-gip ap. Etxba Eib ). "Grillo de hornos" A. "Grillo doméstico. Laba-txirtxillak, gabonetan be, ixildu gabe kantatzen dau" Etxba Eib.
azpisarrera-23
LABE-KORO. "Labakoro (V-m-gip), bóveda del horno" A.
azpisarrera-24
LABE-KOSKA. "Labakoska (V-m), bóveda del horno" A.
azpisarrera-25
LABEKO SU (V-gip ap. Elexp Berg). Hornada. "Makiña bat labeko su einddakuak gaittun" Elexp Berg. v. labesu, 1 labeko (2).
Labako su eta garbiketak egiten etorten zana, izeko Antoni zan. Gerrika 16.
azpisarrera-26
LABE-PALA (V-gip; ph- H), LABAPARA (V-arr-m). Ref.: A (labapara); Urkia EEs 1930, 24; Ibarra Dima (labapara); Elexp Berg. "Pelle à enfourner. Syn. labandeia (BN)" H. "Pala de horno" A. "Labe-pala, ogiak labean sartu ta ateratzeko agalau luzea" Urkia EEs 1930, 24. "Labaparea, ogiek eta labara sartzeako da, kirten luseagas, metro bi ingurukoa da, eta punten palea deko burruñeskoa" Ibarra Dima.
azpisarrera-27
LABEPE (En casos locales de decl. sing.). Zona sitada bajo el horno.
Ekin dio [oillaskoak] jiraka / kanta eta kanta. / Or zeak labepera, / tilinti-talanta. Zendoia 26.
azpisarrera-28
LABE-SARI. v. labesari.
azpisarrera-29
LABE-SUTEGI. "Labe-süthei (S-saug), crochet à retirer les pains du four" Lh.
azpisarrera-30
LABE-TAPA (V-gip). "Labearen ataka isteko arri, burni edo ola" Urkia EEs 1930, 24. "El portillo del horno" Elexp Berg.
azpisarrera-31
LABETIK HARAKO. Reciente, recién hecho.
Baltsakeria edo komunismoa orratzetik arako jantzia, labatik arako opilla dala uste dabe babalasto batzuk; baña eguzkiaren azpian gauza osoro barririk, aurrerago iñoz ezagutu ez danik, ba ete-dago gero? Eguzk GizAuz 10. Nikanor-ek orra ba nundik nora ekusan beste jazoera barria, labatik arakoa. Erkiag BatB 89.
azpisarrera-32
LABE-TXAUKARI (AN-araq ap. A; l.-txokarri AN-ulz ap. Iz Ulz). "Escobón de horno" A. "Labetxokarríe, el escobón de limpiar el horno" Iz Ulz.
azpisarrera-33
LABE-ZARTAGIN.
azpisarrerakoSense-33.1
a) " Labasartain (V-m), bóveda de horno" A.
azpisarrerakoSense-33.2
b) " Labasartain, más bien la sartén con que se mete al horno la borona" A Apend. " Labe-zartagin (V-gip), arto-orea labean sartzeko zartagin kirten luzeduna" Urkia EEs 1930, 24.
azpisarrera-34
LABE-ZATAR (V-gip, G; -satar G-nav, AN-araq; labatxatar Aq 133 (AN)). Ref.: A (labe-zatar); Satr VocP y Ond Bac (labesatar); Elexp Berg. "Barredero de horno" Aq 133. "Escobón para limpiar el horno" A. "Paño húmedo de limpiar el horno" Satr VocP. "Nik sukalde artan ikusi nuen gure aita zanak nola garbitzen zuan labea, aga luze bati bere puntan trapu zatar bat ipiñita. Alako trapuari labe-zatarra deitzen zitzaion" Zubill 20s. Cf. VocNav: "Abashatar, trapo del horno (Puente la Reina). Del vasco labeshatar".
azpisarrera-35
LABE-ZERRAKU. "Bouchoir" T-L.
azpisarrera-36
LABEZ LABEKO SU. "Locution famil.: labez labeko sua egin ginuen, nous allumâmes un feu comme d'ardente fournaise" H.
azpisarrera-37
LABE-ZOLA (L-sar). "Partes del horno. [...] El piso de la base, labezola" JMB (comunicación personal). v. LABE-ZORU.
Bere burdiñaga luzez, labezolan zegoen zama jo ta zatitu zuten. Lh Yol 12.
azpisarrera-38
LABE-ZOMORRO. v. labezomorro.
azpisarrera-39
LABE-ZORRO (L-sar). "Partes del horno. La bóveda se llama labezorro" JMB (comunicación personal). v. LABE-ZORU.
azpisarrera-40
LABE-ZORU.
azpisarrerakoSense-40.1
a) " Labasoru (V-arr), bóveda" A Apend.
azpisarrerakoSense-40.2
b) "(V-och), suelo del horno" A Apend.
azpisarrera-41
LABE-ZULO. Boca del horno. Cf. Mb IArg I 254s.: Sutegi edo labe aorik, zulorik edo zirriturik ere ez duen [bat].
Griñaren kolkotik ertetzen dute, labe zulotik garrak ertetzen duan gisara, satorkeriak, azpi jateak. Ag Serm 570. Labe ziloan sartzen zituen ikaragarriko sugai pisuak. JEtchep 21. Atsoa labe zilorat hurbildu zen eta burua ziloan sartu. Ib. 22.
azpisarrera-42
LLABE (S ap. Lh; Hb). "Petit four" Hb.
labe
<< kuskus 0 / 0 lagunarte >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper