1 non.
Tr. La forma nun, escasa en los textos antiguos, va extendiéndose con el tiempo. En el s. XVII sólo se documenta en algunos textos vizcaínos, como Capanaga y BBizk (30), mientras que en Micoleta y VJ (5) aparece non; en Lazarraga, sin embargo, hay un sólo ej. de non (A19 1190r) frente a numerosos de nun; tbn. emplean esta última Voltoire y (sólo en una ocasión) Belapeyre. A partir del s. XVIII domina en los vizcaínos y suletinos, sin que llegue a desaparecer non (p. ej., en Añibarro e Inchauspe). Desde mediados del s. XIX va creciendo su uso entre los guipuzcoanos (antes se encuentra en algunos autores, como Guerrico), y desde principios del s. XX en los labortanos y bajo-navarros, hasta el punto de convertirse en la forma claramente más frecuente en todos los dialectos. En DFrec hay 376 ejs. de non (9 de ellos septentrionales) y 126 (51 septentrionales) de nun .
I.
(Adv.).
1.
(
V-occ (no och), G, AN, L, Ae, Sal, R; SP, Urt Gram 413, Ht VocGr , Lar, Añ, Lecl, Dv, H),
nun (
V-ger-oroz-och-m-gip, G, L-côte-arcang, BN, S, R-is; Lar, VP 64v, Añ, Lecl, VocBN , Dv (V, BN, S), H)
Ref.:
Bon-Ond 171;
A (non, nun);
EI
213;
Lrq (nun);
ContR
521;
Iz Ulz;
Etxba Eib (nun);
Holmer ApuntV;
Elexp Berg (nun)
.
Dónde.
"¿(En qué) lugar?"
Lar, Añ.
"Orain Usurbillen denak nun esaten dute, baiña ongi gogoan daukat nere aitona zanaren anai batek [...] non esan oi zuela"
Zt (comunicación personal).
Cf. A: "No (V-arr-oroz), var. de non, dónde, en algunos casos de la declinación".
Tr. De uso general.
Non dirate egun hartan hebengo iaun erregiak.
E 57.
Eta erran ziezén, Non da zuen fedea?
Lç Lc 8, 25.
Ni nun ete nago?
Lazarraga A, 1152.
Non dituzu lagunak?
Ber Trat 113r.
Non da Iainkoaren errespetua?
Harb 142.
Prometa igurikiko zerauela ehun eta hogoi urthez, eta ez iguriki ehunez baizen? Non dira gaiñerakoak?
Ax 122 (V 81).
Ta non idorokogu ona izan din bat?
Mic 13v.
Nun dago andra andi ori?
Cap 41.
Non da haren zauriaren / parreko dolorerik?
Hm 126s.
--Non hartü dütü korpitz eta arima? --Maria Birjina saintaren sabel sakratian.
Bp I 32.
Nun da zure legea? Nun karidadea?
Acto 265.
Non gordeko da beraz ene baithan orguilleriaren eroa?
Ch III 14, 4.
Nun untsa izan niz, zü gabe?
Mst III 59, 1.
Non arkitzen da judatarren errege jaio-berria?
Mb IArg I 139.
Non dira orañ, zer egin ziran Errege [...] zure gañean agindu zutenak?
Cb Eg II 140.
Non nago? Nekazari errian.
LE Prog 124.
Nun gelditu zan?
Zuzaeta 82.
Nun ete da gure fedia?
Mg CO 37.
Non egin bear da komunio au?
AA I 478.
Non kausi hitz aski borthitzik [...] orduko izialdurak eta deboilamenduak pintatzeko?
Dh 135.
Dezogun erran herioari berari: non da hire bitoria?
Jaur 165.
Afaltokia non da?
Lard 438.
Nun ezari zien Jesüs-Kristen Khorpitza haren hil onduan?
CatS 28.
Leku aiñ on bat nun leike billatu?
AB AmaE 72.
Linboan edo non egon zerade orain artean, Manu?
Apaol 121.
Behar du jendeak deskantsatu, bainan nun eta nola?
Arb Igand 141.
Non dago Españolak bezalako gizonik?
Barb Sup 130.
Bena zerbait... nun ez da zerbait?
Const 22.
Esango dau norbaitek, / nun dau baña Oka?
Enb 85.
Ta alabak, non?
Ldi UO 44.
Non ez dituzu arkitzen?
Or QA 102.
Nun ete dago, ta nogaz ete dabil?
Erkiag BatB 190.
Baiña eginbide oien sustraia nun duzue?
Vill Jaink 165.
Neska, nun hiz?
Larz Iru 46.
Non agertzen ote da eta nola zabaltzen?
MEIG VI 164.
+
nun
(V-gip ap. Etxba Eib; Lar, H).
(En interrogativas indirectas).
"(Haz) bien y no mires a quién, egizu on, ta ez jakin non
"
Lar.
Bertan gero so albaitegi non den gorputz sainduia.
E 17.
Beha zeuden non ezarten zen.
Lç Mc 15, 47.
Itaundurik etsekoai nun zan.
Lazarraga A, 1143v.
Hara non den zure etxea.
Ber Trat 113r (cf. infra (2)
).
Gelditzen naiz benzutua, errendatua, non nagoen eztakidala.
Ax 605 (V 389).
Nehork eztaki herioa non dagoen zure aiduru.
Tt Onsa 176.
Orhitzen girela non izan eta noreki minzatu giren.
Bp I 136.
Ezkutaturik eguzkia eta illargia, nork daki non.
Lar SAgust 9.
Ohar zaitezela non zabilzan ta nora zoazen.
Mb IArg I 175.
Non baño non obeto gordeko ote zuten kezka ta bildurra baizik etzuen.
Cb Eg III 349.
Zelan [...] aztertu ez nun ta zelango lekuban galdu daben!
Mg CO 33.
Non zen eta zertan zen gogoan hartzen eztuela entzun dituen [meza] hek.
Dh 142s.
Egin ezazu on, / eta egin ezazu / ez dakizula non.
It Fab 88.
Aurretik zeukaten odeiak esaten zien non gelditu edo nora joan.
Lard 75.
Badakitza yendetan non diren beharrak.
Hb Esk 195.
Ara nun dagoan / antxe arako sasi / andien alboan.
AB AmaE 360.
Eni erran nun den.
UNLilia 21.
Lapurdin, ez dugu erranen non, bazterrak kexu ziren.
Barb Sup 137.
Goizetik emen, arratserako joanda billa non!
Or SCruz 55.
Bai al-dakizue egun batzuez geroago nun azaldu zan?
TAg Uzt 91.
An ioiazan arrapaladan eta sokorruka [...], aterperen bat non aurkituko.
Bilbao IpuiB 102.
Zeru-sapaia nun ote dedan / asmatzen nabil urduri.
NEtx LBB 229.
Ikusten dugu nun den auziaren erroa.
Ardoy SFran 324.
2.
(
Lar,
Añ) .
(Precedido de hona, horra, etc.).
(He aquí) que, (he aquí) como.
"Velahí usté que, orra, jauna, non
"
Lar (s.v. ahí).
"Etele que, ara non
"
Ib.
(Añ ara, aror non, orra, ona non).
Hara non datorren gure Erregea.
Ber Trat 69r.
Egu-erdia dela hara non darauntsan ezkillak.
EZ Man II 33.
Ara emen non datorren ikuslea.
Mic 12r.
Huna non eriak edireiten duen osasuna.
Harb 218.
Huna non duzuen bada ere orai zeuen merezia.
Ax 439 (V 286).
Horra non zerua eta lurra kreatu tutzun gizonaren zerbitzukotz.
Ch III 10, 3.
Orra nun doian erruki baga / odolezko iturriia.
Urqz 82.
Orai beraz horra non badakizun zer den giriztiñozko perfekzionea.
He Gudu 38.
Konfesorea bezalako bat orra non gelan sartu zan.
Cb Eg II 179.
Orra bada esan da egin nun inprimierazo ditudan.
GavS 6.
Harat zeneko, horra non agertzen den Goliath.
Lg I 277.
Aror non idoroten dirian beste bein mirari barrien bearturik.
Añ
LoraS
6.
Hara non duen bere salbamenduko egiteko handia ongi bururat ekharria.
Dh 150.
Orra non kameluak / ikusten dituen.
It Fab 239 (142 nun).
Denpora gitxi barru orra nun entzuten dituzan ots andi ta ikaragarri batzuk.
Ur MarIl 46.
Ara non Jainkoaren eskuak jotzen zaituen.
Lard 506.
Bainan, huna non aditzen dudan miserikordia neretzat galdua dela.
Dv LEd 208.
Ara nun biak batean ekusten dute oi ez bezelako argi eder bat.
Zab Gabon 90.
Huna non Birjina izorra gerthatüren den.
Ip Hil 85.
Ordean huna non garen Maria Sainduaren biziko egunik beltz eta ilhunenean.
Jnn SBi 43.
Ara nun Josepak berak urteten daben elizatik.
Ag Kr 40.
Ona nun etorri dan Jaunaren eguna.
ArgiDL 161.
Lokartzen naiz, eta berehala, horra non egiten dudan amets bat.
Barb Sup 13 (Leg 135 nun).
Eta orai horraa nun den Haritxabalet ordenala heltürik.
Const 23.
Bainan huna nun atzartzen den betbetan.
Zerb Azk 40.
Ta araa non aurkituten dauen ikaragarrizko zize bat.
Akes
Ipiñ
32.
Gehiagoko hitzik erran gabe, huna nun, oldar gaitzean, Gazteizen gaindi sartzen den.
Ardoy SFran 49.
Horra non aurkitu ginen bi hitz berriren jabe, baten ordez.
MEIG VII 56.
v. tbn. SP Phil 323. Arg DevB 183. Mb IArg I 369. Brtc 24. Mg CC 127 (CO 186 nun). VMg 16. Jaur 124. Hb Egia 45. Elzb Po 202. Arb Igand 119. HU Aurp 51. Lh Yol 23. Ox 149 (102 nun). Otx 133. Ldi BB 40. Lf Murtuts 28 (32 nun). SMitx Aranz 224. Anab Poli 125. Larre ArtzainE 263. Nun: JJMg BasEsc 137. Astar II 193. Aran SIgn 55. Sor Bar 47. Bv AsL 125. AB AmaE 362. Arr May 148. Zby RIEV 1908, 771. Itz Azald 179. Urruz Zer 93. Kk Ab I 70. StPierre 25. Enb 32. Or Tormes 97. Zub 65. Etcham 78. JE Ber 58. PierKat 49. Iratz 120. Mde Pr 144. SM Zirik 117. Erkiag Arran 186. JEtchep 48. Larz Iru 62. NEtx LBB 165. Berron Kijote 53. AZink 65. Gerrika 201.
Argi-xirrinta zala, ikus non agertzen zaidan berriro Iainkozko gizon ori.
Or QA 134.
II .
(Adv. relativo).
1.
(
A, que cita a Astar),
nun (
V-gip ap. Etxba Eib
) .
(Con bait- o -(e)n
).
Donde.
"
Au mundua, nun dana da irutxurra
"
Etxba Eib.
Cf. Lrq s.v. nunti: "De jeunes prédicateurs, traduisant maladroitement du français en basque, donnent aux ad. nun, nunti, nurat, une valeur de relatif qu'ils n'ont pas". Cf. tbn. A Morf 267.
Tr. Apenas hay testimonios del s. XX. Los autores septentrionales y navarros lo emplean con
bait-; en los occidentales aparece con
-(e)n (excepto en el Cantar de Bretaña, en el que hay
bait-); Micoleta lo emplea sin sufijo.
Oroz etsi behar dizit, non baitate hobena.
E 227 (de interpr. no segura; cf. PAlt: 'en ello se cifra lo mejor').
Ethor zedin Bethaniara, non baitzén Lazaro hil izan zena.
Lç Io 12, 1 (He, LE y Dv non, TB nun; EvS nun ere; Or Lazaro zegon tokira).
Conde galantori Gipuzkoa herrira / non izango baita beti bezela buru.
CantBret
20s.
Joan zan bere aposentura, nun asi zan llantu andi bat egiten.
Lazarraga A, 1142r.
Señala ezazu eguna eta lekua [...] eta gu ertinen gara ara, non bear baitugu tratatu gutunez ezin deiteana.
MRos 12a.1r.
Hirur gauza ziadutzak erran dudan arteak, / non enzerratzen baitire Iesus Kristen legeak.
EZ Man I 8.
Aramen estutxea, non dago dustia orraziagaz.
Mic 12v.
Izanen da liburua, / non baitaite markatua / bat-bederaren kontua.
Gç 159.
Zeren haur baitzen Eliza bizi bat, non Jinkoaren semiak egon behar baitzian.
Bp II 110.
Elas nulako den bizitze haur! nun thürbürarzün eta miseria baizik ezpeita.
Mst III 20, 3.
Juan zen desertüra, nun egon baitzen berrogei egün eta berrogei gauez.
CatLan 40.
Elizan, non baitago guzien Aita dibinoa.
LE Prog 98.
[Santuben Linbua] nun aurkietan zirian Adan, Eba eta euren seme alaba on guztiyak.
Zuzaeta 81.
Ona [...] ofrenda bat, nun aginetan edo eskintzen deutsudan zure begietan dan ederrena.
CrIc 149.
Bera da espillua, non apaindu bear garean.
Añ
LoraS
158.
Zer egingo ez du sakramentu orrek, non dagoan Jesus bera?
AA I 409.
Herririk ez ahal da, non ezpaita holako zenbait exenplu ikhusten.
Dh 197.
Medikubak edo osalarijak, nun sartuten dirian barberuak bere.
fB Ic II 269.
Aurkeztua izan zan Avilako Obispo, non Jaungoikoari kontu eman zion.
Izt C 486.
Hospitale batetik, nun egon zan geixuai lagunduten.
Ur MarIl 89.
Manbrera joan zan, non arkitu zuen bere aita Isaak.
Lard 46.
Baduzu gero molde bat nun emaiten baituzu sukria.
ECocin 36.
Gela batera aldatu zituzten, nun ederki gordeak iru egunean egon ziran.
Aran SIgn 60 (2 non).
T'arrizko zubi baten zirean gelditu, / non aita zarrak eutsan kontatu semeari.
AB AmaE 292 (13 nun).
Eleiza txiki bat, non erregututzen zioten Aita San Blasi.
Apaol 22 (69 nun).
Aurkhitzen zen ganbera batean, non ez baitzuen ez airerik ez argirik.
Elsb Fram 114.
Gloriala, nun ikhusiren beitzütügü, maithatüren, gozatüren.
Ip Hil 238 (187 non).
Lekhu bat non Aingeruak eta Sainduak bethikotz dohatsu baitire.
CatJauf 72.
Puntu aietan non bizitu ziran Judioak.
(Larrainzar, 1905).
FLV
1988, 274.
Leku bat non arimak eriotzaren ondoan ez dakite zeren beira dauden.
FIr 186.
Eman zauzkidaten paper batzu nun emaiten baitzuten ene brontxitaren berri.
Etchebarne 134.
v. tbn. SP Phil 124. Oe 68. Egiat 256. Mg CC 234 (PAb 188 nun). VMg 12. CatBus 18. CatAe 28. CatSal 29. CatR 29. Arr May 202. Nun: Oe 31. Mercy 39. Gco I 453. JJMg BasEsc 139. Astar I IV. UskLiB 65. CatS 36. Sor Bar 57. Zab Gabon 88. Itz Azald 68.
Zerren ez daukae / nun paseadu kalerik.
Lazarraga A28, 1203r (cf. infra (II, 2)
).
(Refiriéndose al tiempo).
Ethorriko da denbora non egonen baitzare egun baten edo naski oren baten eske.
SP Imit I 23, 5 (Ch zeiñetan, Mst zuñtan).
Eritarzun suerte hori arribatzen zaio idiari maizenik negian eta guziz horman trabaillatzen denian, non orduan baitiduri.
Mong 591.
Sinhets nazazu heldu dela ordua eta orena, non ez baiduzue gehiago adoratuko Aita ez mendi huntan eta ez Jerusalemen.
He Io 4, 21.
Ikusiren düzie ordian / Konstantinoblako Enperadoria / nun jinen beita / Persako Erregerekila.
'Lorsqu'il'
.
Xarlem
1541.
Hamalau urthe dute muthilek adina, / non baitzaite yoaiten eskolako mina.
Hb Esk 168.
Etorriren da ordua, non arima hau irazia izanen baita gorphutz hunetarik.
Dv LEd 154.
Ez da urtherik non hor edo hemen zenbait buru galtzen ez baita.
Dv Lab 214.
Azkenekotz eguna etorri zen non Theresak ekandua hartu baitzuen haren aitzinean biluzik egoteko.
Mde HaurB 65.
Ez zen nik uste egunik pasatzen nun harek ez baitzuen orduko gerla aipatzen.
Etchebarne 147.
2.
(Tener, haber, etc.) dónde.
Tr. Documentado desde Leiçarraga, es de uso gral.
Baina gizonaren Semeak eztik non bere burua reposa dezan.
Lç Mt 8, 20 (He non burua pausa, Dv non etzan burua, Ur non burua etzin, Ip nun etzan büria, Echn non pausatu burua, Ol non burua ezarri, Leon bere burua non pausa, Ker burua nun ezarri, IBk burua non etzanik).
Ontasun guzien emailleak ez du non pausa bere burua.
Lg II 107.
Ez eukan nun sartu buruba.
Astar II 183.
Baukazu, bai, nigan non emon zeure ondasunak.
Añ
EL2
177.
Nun bildu ez duenari ostatua ematea.
CatB 52.
Badezute non bizi, / zer jana, pakea.
It Fab 59.
Haren adoratzailek badute non kopeta estal.
Hb Egia 60.
Oiek ez-izanik negargarrienean arkitzen ziran, non eta nola irabazi izan gabe.
Lard 519.
Nik ez neukan ogirik, ainbat gutxiago nun irabazirik.
Zab Gabon 79.
Xoriek badituzte beren ohantzeak, / Urzo tortoilek ere non eman umeak.
Arb Igand 120.
Non jarririk ez egon ezarren ezta izaten ardurarik.
Ag Kr 19.
Ain zuzen, nun erosia badago.
Ag G 319.
Badute hemen ere gure begi bihotzek nun ase eta nun goza.
JE Ber 61.
Ezpaitegu non idatzi.
Ldi IL 69.
Non lan egin eztaukela geldituko litzakez-ta.
Eguzk GizAuz 141.
Etzeukan zeri eutsirik, non gelditurik.
ABar Goi 25.
Izadi osoa ere ez duzu egin izadi osoan, ez baitzan non egiñik, "izatea" egin zedin baiño len.
Or Aitork 309.
Orain datozen gazte maiteak / badaukate nun ikasi.
Basarri 38.
Gose naiz ta ez daukat nun gelditu.
Erkiag BatB 120.
Badauka nogaz berba egin.
Ib. 131.
Gazteriak ba du nun zoratu.
NEtx LBB 50.
Nun kastaurik ez egoalako.
Gerrika 81.
Bestela ez gendukan nun babestu edo nun sartu gauerako.
Albeniz 58.
Gure alda-nahiak aurkitu du non ase.
MIH 320.
III.
(Conj.).
1.
(G, B ap. A
; Lar, Añ, Lecl, Dv, H),
nun (H)
(Precedido de hain, hainbeste, hala, halako moduz, etc.). (Tan, tanto, hasta tal punto) que. "(De tal) manera que, alako maneran, maneraz, alako moldean, moldez, non; alako eran, eraz, non; item alango maneraz, non; ala, non, alarik, non; alatan, non" Lar (Añ alako moduz non). "(Llegó a tal) punto, que, &c., artaraño eldu zan non, &c." Ib. "Tan, siguiéndose que, aiñ non" Ib. (Añ ain non). "(Tellement) que" Lecl. "Hain ederra da non erosi baitut" Dv.
Tr. De uso gral. al Norte; entre los guipuzcoanos es usual hasta principios del s. XX, fecha a partir de la cual se hace muy escaso. En la tradición vizcaína sólo se documenta en Añibarro.
Halako maneraz non abariziaz enganiotako hitzez merkhatalgoa zuezaz eginen baitukeite.
Lç 2 Petr 2, 3.
Eta arbore bilhatzen da, hanbat non ethorten baitirade zeruko xoriak.
Lç Mt 13, 32 (He, Dv, Ur, Echn, Leon non, TB, Ip nun; Ur (V) ze, Samper ezik).
Hain ongi enbalatua nun ezpaitu perillik bustitzeko.
Volt 215.
Ezen hanbat eztuzu eman, non are gehiago / eztuzun on emateko, eta frankokiago.
EZ Man II 55.
Probetu zen, eta hain probetu non azkenean [...] ur-xorta bat ere ezin izanezko probetasunera ethorri baitzen.
Ax 233 (V 156).
Sua ezta hain barna egiten non ezten kea kanpora ialgiten.
O Pr 412.
Hala non deliberatu baitzuen haren ganik apartatzera.
SP Phil 347.
Zeiñak hartaraiño baitire lurrarekiñ iosiak non ez baitute sentimendurik munduko gauzentzat baizen.
Ch I 22, 4.
Garturik irten zan ain biziro, / non arraio bati da berdindu.
Lar Gram 391.
Halako gisaz non alferrek uste duten baiño errexagoak eta ariñagoak aurkhituko baititutzu.
He Gudu 122s.
Zuñ da gizona hañbeste abisamentüreki eta goguareki bere büria begiratzen ahal diana, nun eztakion hel zunbait ordüz zunbait inganiotara [...] erortia?
Mst III 45, 2.
Luisen modestia alakoa izan zan non andreri arpegira beñere begiartu etzion.
Cb Just 30.
Hunenbat fede agertzen du non merezi bai-du [...] Jesu-Kristo athera dadin haren ethorkitik.
Lg I 250.
Sortu zan gose ain ikaragarria non amak beren semeak jatera behartu ziran.
Ub 111.
Etxeak badira ain ganora bakoak non alkar ta erabatera lo egin izaten dabe nasturik era guztiko personak.
Añ
LoraS
161.
Mindu zan S. Juanen kontra alako eran, non artu zuan santuari bizitza kentzeko asmoa.
AA III 495.
Bekhatutik beiratzeko hain xede sendoa [ukhan dut] , non egiazki bainitagon zer nahi egiterat.
Dh 129.
Holako yenden arraza hanbat da poblatua, / non baidirudi zeruaz xoil benedikatua.
Gy 85.
Ain izaera errukarrira iritsi zan, non txerriai emandako ezkurrak ere pozik jango zitukean.
Lard 417.
Hain da bakant, nun ezinago gütik ükhen beitezakeie.
Ip Dial 20.
Alaiñ onratzea nai izan zuen, non [...] bere izena aotan artzea debekatu zuen.
Arr May 162 (138 nun).
Dirua hainbertze maite du, non iduri baitu yudu bat.
Elsb Fram 168.
Halako su sainduarekin, non adinean aintzinatuak direnen heinera heltzera baitoha.
Jnn SBi 104.
(s. XX)
Zorionik erhoena, hainbertzetarainokoa non bertze gizonak berak ez baitzaizko orduan deus.
JE Bur 150.
Aroikidazti bat bialdu bearko da, nun agertu dedin zergatik ordaiña artu-emanetan gai orretzaz jarri zanen gañetik etorri dan.
ForuAG 279.
Jende larriz berehala zer nahi metatu zen, hanbertzetaraino nun soldadoak izan baitziren manatuak heien urruntzeko.
StPierre 21s.
Kapitaina hain zen kexian jarri nun nahi izan beitzen abiatü adiorik erran gabe ere.
Const 32.
Ain estu ibilli naiz non laisterrari eman bait diot itxuka.
TP Kattalin 196.
Mingaña ain txukatua non ats artzera uzten etziola.
FIr 146.
Itzultze hura hain irakurtua izatu zen non bertan norbeitek argitara eman baitzuen idurigaitz bat.
Zerb Azk 59.
Hain zuen buru handia nun sorbalden gainean pausatua iduri baitzuen!
JEtchep 83.
Alako eran non, batzuen ustez, arima alperriko tresna billakatu da.
Vill Jaink 67.
Hain zen pizua nun burua baitzautan apalarazten.
Ardoy SFran 140.
Hain da interesanta nun behar baitut dena ongi kondatu.
Etchebarne 33.
Hain larrimin hutsezkoa egin du, non ezinak berak ez baitu atzeraziko.
MIH 301.
v. tbn. (Para textos guipuzcoanos): Izt D 169. It Fab 70. Zab Gabon 106n. Otag in FrantzesB II 131. Bv AsL 167. Lh Yol 20. EA OlBe 12. Nun: Gco I 448.
2.
De modo que, de tal manera que; hasta tal punto que.
Egiguk othoi grazia haur, non bihotz xahuz eta zelo ardentez rezebi baitezakegu [...] ontasun handi haur.
Lç
Ins
A, 4r.
Hartarakotz (Iaun puxanta) zuk indazu grazia, / berthutezki non etsaien kontra nadin balia.
EZ Man II 92 (v. tbn. Eliç 269).
Non bertzela ezpaita dudarik hainitz bertze lekhutan bezala hemen ere Eskuara iraungiko zela.
ES 98.
Bildu zen berriz harat oste handia, non ezin har ere baitzetzaketen bere othruntzak.
He Mc 3, 20.
Zeren halakoaren gisan gauza güzien nausi baita, nun ezpaitü deüsen beharrik.
CatLan 23.
Kolpatu nai [...] nun plagak oro / ageri beitira klarki.
AstLas 25.
Nun hitzeman baitzion zinekin galdegiten zituen guzien emaiteko.
TB Mt 14, 7 (Echn non; Lç nondik
).
Paueko jaun jüjek balie ene jüjatzen jakintü, / nun etzien ene etxaltia frauderiaz akesitü.
'De sorte que'
.
Etch 240.
Guztiz iturri asko dira Hernaniko mugapean; non ez dan izango baserri-etxerik bere iturri jakiña atari inguruan ez dabenik.
Izt C 95.
Lagunak zabaldurik ebiltzazan bada, / danai gogor eginik, nun arerioa [...] igesi badua.
AB AmaE 98.
Holaxet hamazazpi jan ziozkaten, non artzaina harritu baitzen sekulakotz.
"Au point que"
.
Barb Leg 130.
Eta izigarriko gustua hartu nuen, nun sator bat ez bainuen gehiago uzten pentzetan.
Etchebarne 27.
Badute [itsuek] guk ez dugun trebetasun eta usna edo sunda bat bildua non harritzekoak senditzen baitituzte.
Larre ArtzainE 149.
Zer othe uen pensatzen, / gure hitzak non arinki baitituen sinhesten?
EZ Man I 94.
3.
"Ainas, faltó poco que, gitxigatik, gitxik egin zuen, non
"
Lar.
Eta guti falta zedin non ezpainendin xoil gibelera.
Lç
Dedic
* 6v.
4.
(Precedido de ozta o frase negativa). (Nada más, cuando) (...) entonces.
Zerren ollarrak etzuen eman / bi bider bere soñua / non iru aldiz ukatu zuen / San Pedrok bere Maisua.
Cb Bast 20.
Ozta jo zuen onek lurra, non arrapatu zuen etorkizunaren zai zegoan Aizeriak.
VMg 16.
Ez eban ondo enzun [...] inprimietan ezpazan zala zegaz ez egualako, nun prestutasun eta prestutasunik andijenagaz abijadu zan argitara aterateko neurrijak arzen.
Astar II xivs.
Ozta ibilli dituzte lauen milla kana, nun beste soñu batek arretzen duen basoko ixiltasuna.
Bil 163.
Etzuten ondo alde egin mutillak, nun sentitu zan berriz ere atean soñua.
Zab Gabon 44.
(Precedido de ez hain laster, ez hain fite(tz)
).
Etzuen Iudasek hain fitetz errezibitu, non etzen pontuan kanporat ilki.
Hm 212.
Ezta haiñ fite agertu / non eztoan guganik.
Arg DevB 25.
Etzen hain laster yautsi menditik non egin baitzituen bi mirakuillu.
Lg II 150.
Berri ikharagarri hori ez zuan hain laster barraiatu Buen-Retiroko herrian, non arpegi guziak goibeldu baitziren.
Elzb PAd 60.
Cuando, he aquí que.
Cf. supra
(I, 2).
Ordurako egoan baña einda gogait; / non jaritxiten daben bere lagun batek.
AB AmaE 305.
Ostegun Santu eguna zan eta bere lagun etsaiak, jakiñik zer astu-kirten edo eskrupuloso aundiya dan, non bururatu zaie [...] ikara aundi bat ematia.
Iraola 34.
Eta non erasotzen dion morrosko belzkote batek aotik sudurrera maixeoz.
Mok 17.
Atea artzeko asmotan asten danean, non illunpean [...] makilla batekin jotzen du.
Anab Poli 60.
Oraindik larrialdi txarrik jarri ez zitzaidala [...], non nabaritzen degun [...] jeep dalako bat.
Anab Aprika 60.
Eta orduan jauzi zen kaderan, nun erran baitzautan.
Etchebarne 141.
Eta nun ikusten ditut arropak zabalduak eta paketea falta!
JAzpiroz 208.
Begiratu nion arbola orri, ta nun ikusten dedan katagorri bat.
BBarand 46.
Alako baten, nun entzuten deutsadan gizon bati.
Gerrika 210.
5.
Del mismo modo que.
Ordean aita amultsu [...] hura laster da ahantzia hekin izpiritutan, non bait da hekin bihotzetarik.
Lg II 224.
6.
(Precedido de hain, hainbeste, hala
).
(Tan, tanto) como.
Ain zegoan kontentu / gure aberea / non dagoan Txinako / enperadorea.
It Fab 62.
Ainbeste non diraden / izarrak zeruan.
Ib. 231.
Santuak uste zituen ikusi biak ain itsusi non Deaurrua, eta ikusi zituen ain ederrak non Aingeruak.
LE Urt 227 (ms. 81v ain [...] nóla).
Ala pegatzen zaiona / nun balitzake tximitxa.
Bil 92.
Sekulan ezta zaldunik izan / damaz aiñ-ongi serbitua / nun Lanzarote Bretañatikan / onuntz zanean bildua.
Berron Kijote 145.
nun (Dv, que cita a Bil).
(Así) como.
Atsegiñez beterik / ala zar non gazte.
Echag 52.
Minutu batian ere paltatu gabe, ala egunaz nun gabian.
Bil 156.
7.
(Precedido de nahiz
).
(Tanto) como.
Guri ez digu ezeren ajolik naiz beriala ezkondu non bizi guziyan ezkongai egon.
Iraola 126.
8.
En lugar de.
Ur zikin guziya non kanpora joango zan, erori zitzaion gañera, zergatik gertatu zan leiua itxiya egotia.
Iraola 68.
IV .
(Pronombre relativo).
Que.
v. zein
(III, 1).
Landare horrek ekartzen du kanikaren heineko hazi bat, nun haur denboran herriko bestetan aritzen baiginen neskato gazteen iletara tiratzen.
Etchebarne 60.
BESTE NON.
En qué otra parte.
Bertan bizi ezin bazan ere, beste non bizi?
Anab Poli 30.
EZ NON ETA EZ HAN,
EZ NON ETA EZ HANDIK.
Súbitamente.
Ori esan ta, emakume ori, ez nun ta ez an (sin saber cómo ni cuándo), izkutatu zan.
AIr EuskIp 38.
Bere erri koxkorra [...] ikusteko gogoa egin zitzaion ez non ta ez andik.
Mok 8.
NONAGO
(Sal ap. A; Dv (S)). "Nonago da zure etxia? où est votre maison?" Dv. "Litm., más dónde" A.
Deabruak erakusten bezala ere zion, ifernuan nonago zen harren tokia.
Jnn SBi 164.
Harrek erakutsi zarotan nonago zen haren etxea.
Prop 1904, 211.
(DRA traduce "más dónde, con detalles más precisos")
NON... -AGO, NON... -AGO.
En algunos sitios más (...), en otros más (...).
Puntu honetan, bere eragina edozeinengan da nabari, non sendoago non ahulago.
MEIG V 105.
Konta nezake zein izan den euskararen zoria gure Euskal Herrian, 1936-37 ondoan, non lehentxeago non beranduxeago hasirik.
MEIG VIII 42s.
NON HALA EZ DEN,
NON EZ DEN HALA.
Ciertamente.
Non-hala-ez-den, Elizaren lehenbiziko mendetan, giristinoek egun oroz komuniatzen zuten.
He Phil (ed. 1853) 141 (SP 166 segur, Echve 199 egiaz
).
Non-ez-den-hala, egun-oroz frogatzen dugu pena haiñitz gutiago behar dela bekatore eskandalos eta deklaratu baten konberti-arazteko.
He Gudu 35s.
NON... HAN
(Lar, Aq A, H). "(Donde el) fuego se hace, humo sale, non sua dan, kea bada an" Lar. "Allá acude cada uno, donde tiene su deseo, non dan nere gogoa, an da neure zankoa (G, AN)" Aq p. 63. v. NON ERE... HAN.
Ezen non baita zuen thesaura, han izanen da zuen bihotza-ere.
Lç Mt 6, 21 (Samper non [...] kan; He, Dv, Echn non ere . (h)an; Ol iñon ezkero [...] antxe; Or, Ker -n tokian).
Non baita ene gogoa, han naiz.
SP Imit III 48, 5 (Ch ene gogoa den lekhuan).
Zeren non dan zure gordallua, an ere da zure biotza.
Ur Mt 6, 21 (Ur (V) nun [...] an).
Non dagon nere gogoa, an dago nere zangoa.
(AN-larr).
Inza NaEsZarr 484.
"
Non fida, han gal
"
SP.
"
Nun bere xoko, an bere goxo (BN-baig)"
A.
Eta Iaunaren Spiritua non, libertatea han.
Lç 2 Cor 3, 17 (He non ere bait- (...) han
).
Otsoa non aipa, han gerta.
O Pr 385.
Esaera zarrak dion bezela: nun zopa, an salda.
Alz Burr 15.
Nun sortu eta han dohatsu.
Etcham 73.
Alabainan zure ontasuna non, eta zure bihotza ere han.
Leon Mt 6, 21 (IBe zure aberastasuna non, zure bihotza han).
(
Non... hara(t)
).
Sarraskia non, arranoak ara bilduko dira.
Ol Mt 24, 28 (Lç non-ere [...] hara).
Festa non, ara zangoa.
EZBB I 117.
Nihun ez ginauzken, beti nun zen lanjerra eta harat joan behar.
Etchebarne 23.
Astuak nun makilladak artu, barriz be ara sartu.
Gerrika 271.
(
Non... handik
).
Gastigatuko derauzut non bainiz handik neure berri.
OiarAuz
48.
NON BAI NON EZ,
NON BAI ETA NON EZ.
a)
"Non bai, non ez eror daiteke, on peut tomber où l'on pense le moins, partout" H.
b)
Precisamente en el peor sitio.
Nun ba ta nun ez, mintzaira ez jakin!
Ardoy SFran 217 (cf. nota: "expression littéralement intraduisible, signifiant à peu près que c'est le dernier lieu ou l'on pût, sans dommage, ignorer la langue du pays").
NON DEN ERE EZ,
NON DENIK ERE EZ.
"Nun danik b'ez, no se sabe ni dónde. Zaiñ da zaiñ eta nun danik b'ez..." Etxba Eib. "Nun dan bez, nun danik pez, ni rastro. [...] Nere guardasola nun dan bez" Elexp Berg.
NONEAN BAT.
"Nunean bat badauka [ile zuria] (G-azp)" Gte Erd 142 (junto a banaka batzuk, zenbait bakar, etc., de otras zonas).
NON EDO HAN
(Añ, Dv, H). "(En alguna) parte o sitio, [...] non edo an" Añ.
Bertzenaz atzemanen ziren, non edo han, lan hasi eta utziak.
Hb Egia 12.
Alegin guztia egingo dute saritzen dituzten idazkiak nun edo an argitaltzeko.
EEs 1911, 181.
Prueba egin zazu kanpoan / ezin badezu Brinkolan, / aiñ aldrebesa etzaude eta / izango da nun edo an.
Olea 87.
Beiena onek ondiñok nun edo an ikutu eragingo deuste lerro onek amaitu baño leen.
Gerrika 203.
Larre-lore ikusgarriak nonnahi bezain ugari [...], eta usain oneko landuagoren bat edo beste [...], noizean behin eta non edo han.
MIH 281.
"Donde quiera, [...] non edo an
"
Añ.
NON EDO HANDIK.
De alguna manera.
Aulkerira etorri al aiz, / Alkain, nun edo andikan?
Auspoa 107, 75.
Biok orrela jarri gaituzte, / jaunak, nun edo andikan.
Alkain 103.
Oraindik bizi zirala beñipin esan zidaken, eta bizi dana, lentxeago edo geroxeago, non edo andik, azaltzen dek.
Ataño
TxanKan
223.
NON EDO HANGO
(Adnom.). De algún lugar.
Gerrikoren liburuak non edo ango Apaiz-etxetan arkittu littezke.
Inza Azalp 5.
NON EDO NON.
a)
(B, BN ap. A; SP, Lar, Añ, VocBN, Dv, H; nun edo nun B, BN ap. A; VocBN; nun eo nun G-azp; nun ero nun V-gip ap. Elexp Berg).
a)
"Ardietsiko zaitut non edo non, je t'attraperai en un leiu ou en un autre" SP. "(En algún) lugar" Lar y Añ.
Nun edo nun [...] kontu au jakiñik.
AB AmaE 238.
Menturaz non-do-non berriz ere kausituko dudala.
Prop 1894, 14.
Nun edo nun topauko ebala.
Echta Jos 294.
Non edo non ondo gordeta.
Ag G 31.
Ekatxa urrian zan noonon.
Otx 37.
Bizi antza yaukoan eta indarra be eukiko yoan arek non edo non.
Bilbao IpuiB 268.
Eta asko dugu ori, klima gozo oiek non edo non ba-direla jakiteko.
Vill Jaink 150 (150 nun edo nun
).
v. tbn.
Nun edo nun: Kk Ab I 81. TAg Uzt 171.
b)
"Donde quiera" Añ.
Ez dira falta non edo non, errian edo auzokoan onelako ministro zelo andikoak.
Mg CC 136 (
CO 199 nun edo nun
).
NON EDO NONGO.
De alguna parte.
Ta urrekoa da, urrekoa non edo nongoa...
Ag G 327.
NON EDO NORA
(nuonora V-gip). "A alguna parte. Nuonora urten dau ezer esan barik iñori" Etxba Eib.
NON EDO NORAKO.
Para alguna parte.
Nola diteke au, gure arima ezpalin badator beste nunbaitetik eta ezpadago egiña beste non-edo-norako?
Vill Jaink 125.
NON-ELKAR.
Lugar de encuentro.
Non-elkarra, ta noiza, are, / tiñel daduzkate.
Ldi UO 45.
NON ERE.
a)
Donde; dondequiera que. "Non ere baita, quelque part qu'il soit" SP.
Tr. Con sintagma con suf. -(e)n lo emplean los autores meridionales y con bait- los septentrionales. En Mirande se encuentra sin sufijo.
Non-ere predikaturen baita Ebanjelio haur mundu guzian, hunek egin duena-ere kontaturen da hunen memoriotan.
"
En quelque lieu que"
.
Lç Mt 26, 13.
Iainko lekhu guztietan zarena indazu grazia non ere izanen bainaiz zure zerbitzatzeko.
EZ Man II 180.
Iainko lekhu guztietan zarena indazu grazia non ere izanen bainaiz zure zerbitzatzeko.
SP Phil 14.
Heda zazue zenbait traputan eta hartaz lot non ere sendi baituzue gogortasunik.
Mong 590.
Gorde zitubala kutxa onzi moduko baten, nun bere gorde zirian animalia batzuk.
Mg PAb 184.
Baiña ondikoz kasik bethi sortzen zare / Non ere haizeak errege baitire.
Gy 172.
Jin zen Bethaniala; nun ere beitzen Lazare.
EvS Io 12, 1.
Armada lurrekoetan [...] nun bere Lope ispillu bat zan askorentzako.
AB AmaE 184.
Leku santu onetan, nun ere aditzen aingeruen kantu zoragarriak.
Bv AsL 80.
Nun ere baita, eta den tokian, ez du bihotz-min ttipia behar.
HU Zez 16.
Goien-goienean, nun ere baitzuen hunkitzen zeru urdina.
JE Ber 80.
Non ere [...] apaizeriak irin bereko dauzka [...] espiritismua [...] eta jakintza bat den parapsikologia.
Mde Pr 318.
Nun ere ez baita zuzentasunik, ez da izaiten ohorerik.
EZBB II 72.
Hunen denboran ere izan da xarmanteko korala, nun ere baiginen hogoi bat kantari.
Etchebarne 111.
Hori zen lan bat errexa, eta ez zelakotz gora nun ere aski bainuen peoin bat.
Ib. 108.
v. tbn. O Po 2. Gç 139. Nun ere: Ox 108. Larre ArtzainE 35.
b)
"Non ere den, eztakit, je ne sais même où c'est" H.
b)
"Nónere, en parte alguna (R-is)" Iz R 404.
NON ERE... HAN.
"Non ere atzemanen baituzu, han berean hil zazu, quelque part que vous le trouviez, tuez-le là-même" Dv. "Non ere iragan baita arranoa, eta han baratzen da eltxoa" H. v. NON... HAN.
Non ere baita zauria [...], han ezarri.
Tt Onsa 38.
Non-ere kausituko baitituke, eta han obligatua dateke hango izenen hartzera.
ES 129.
Non ere baida zuen tresora, eta han diteke halaber zuen bihotza.
He Lc 12, 34.
Nun ere beitzira, han düzü zelia, eta nun ere ezpeitzira, han heriua eta ifernia.
Mst III 59, 1.
Biziko naiz non ere zu biziko baitzara, eta han berean.
Lg I 245.
Fédea dá án, non ere dén errelijióne egiáskoa.
LE Doc 113.
Nun ere baita Jaunaren Izpiritua, han da libertatea.
TB 2 Cor 3, 17.
Non ere baita [...] zuen tresora, eta han izanen da zuen bihotza.
Jaur 130.
Lurrak non ere baitu ixuria, eta han egiten da erreka bat.
Dv Lab 112.
Nun-ere beita zure tresora, han-ere düzü zure bihotza.
Ip Mt 6, 21 (Lç non baita [...] han).
Non ere dagoen Jaungoikoa, an dago usai eta lurruñ gozoenen asiera.
Arr May 138.
(
Non ere... hara(t)
).
Ezen non-ere izanen baita sarraskia, hara bilduren dirade arranoak-ere.
"Où"
.
Lç Mt 24, 28 (He non ere... harat
).
NON ERE BAITA
(nunebeita S). Ref.: A; Lrq. Probablemente. "Sin duda. Jinen düzü eguerdiko nunebeita (S). Lander" DRA. "Sans doute" Lrq.
Berantxo orai mahatsez mintzatzeko, erranen dü nunebeita irakurzale batek beno haborok.
Eskual 17-11-1905 (ap. A
).
NON ERE NAHI.
En cualquier parte. v. non-nahi.
Doaiak, aprobetxatu nai duenari, ugari non ere nai ematen diozka.
Cb Eg II 181.
Komunio au egin diteke non ere nai, naiz etxean, naiz elizan.
AA I 472.
Emendik dator nonere-nai egin dezakezula orazio, honratu eta alabatu dezakezula Jaungoikoa.
Arr Orac 22.
NON ETA.
a)
Hasta que.
Nola konferenziaren kursa enpeditü den, non eta güganik anplekiago authoriza eta bothere handiago eman dirogüno.
Etchart 1.1rs.
Ezin deüs arkordürik egin dirot [...] non eta behin eta lehenik zien depütatiak prest direno.
Ib. 4.1r.
b)
Donde.
Bana-ezazu Euskalerrietan; batezere non eta Jesusen ballera santuak jaso dituzun.
Lar Carta a Mb 280.
Non eta baitire, Jainkoa han da.
Lap 40 (V 22).
Hala Irlandan, non eta abertzale kar batekin hasi baitziren joan den mendean.
Mde Pr 44.
c)
(Con hain, hainbeste, etc.).
(Tan, tanto) que.
Birtuteak alakoak ziran, non da gurutze pisu ori ta neke guziak arintzen zituen.
Cb Eg III 372.
Ta ain maite artaldea / izango dezula, / nonta azkenik bizitza / kostako zitzula.
GavS 26.
Ez naiz ni orren gaiztoa, non da largako nukean urteko komunioa.
Mg CC 211 (
CO 88 nun da
).
Aize olatu ain portitz ta gogaitkarria, non da ausi zuen gerri gerritik gure pagotzarra.
VMg 80.
Ezta gauza ain estalirik, nonta agertuko eztan.
AA III 472.
Añ ixill eta begiramentuz egon oi zan, non eta hitzik ateratzen eta ateaz aurrera sartzen etziran.
Arr GB 135.
Baina besteak hainbat farre egiten du non eta, azkenean, hiltzen baita.
Mde Pr 73.
Ez daude hain zaharkituak non eta besterik gabe zokora daitezkeen.
MEIG VI 123.
v. tbn.
Nun ta: Etxeg in Ag AL 6.
De modo que, de tal forma que.
Gure animako salbazioa ote da zeregin laburra, non eta eguneko denpora zati bat bear eztuan?
Mg CC 192s (
CO 290 nun da
).
Nun ta gañera ikusitean bere buruan / sekula izan ez eban lako suertea, / golpeak baño sentimentuak geiago eutsan / galdu erazo zentzuna eta konortea.
AB AmaE 453.
Geroago eta atseginago zitzaizkidan eken esakera biurriak, non ta orain ek baizik etzaizkit eder eta gozo.
FIr 155.
Beldurrez bezala asi zen atarira nun ta gure gizonari bertze ekengana bere zizpa zuzentzeko bidea ekentzen ziola.
Ib. 139.
d)
Y he aquí que.
Korrekin eitzu zitzaun diabiuak, eta nonta abañatu zren aĩguriak eta zerbutxatan zabein.
Hual Mt 4, 11 (Ur eta ona emen non
).
Bazohan doi bat beldurtia, non eta bat-batian... brist! iragaiten zaio zerbait zangoen ondotik.
Zub 38.
e)
Ya que.
Aldez damu dut, non ta ezpaitakit esakera batzuen mamia garbitzen, eta aldez atsegin, non ta izan ba diteke norbait iratzartzea bide ortatik jarraitzeko.
FIr 160.
f)
(Seguido de ines.).
Nada menos que en, precisamente en.
Batzuek asten dira / orduan kantatzen, / non-da baleudez legez / oe bigun baten.
JanEd II 17.
Alata ere, baña, Ama errukitsu!, / non eta Arantzan zaude?
SMitx Aranz 34.
Euskeraz ari dek. Nun eta Panpa-aldetako etxe-baztar onetan!
NEtx Antz 110.
Nun eta Etxahunian! Nor eta Engrazi Mattinekin!
Etxde JJ 137.
Deiadar, oiu, zinkurin ta asberapen, maitetasunak nun eta antxe, agindu eutsan tokian bertan egin ere.
Erkiag Arran 95.
Hotelean, alajaña! Nun da Buenos Airesen.
TxGarm BordaB 157.
Ez pentsa [...] irabazterik dagoala Irazuri, nun da Berazubin!
Albeniz 127.
Kargu hartzen datorkidala Amale, non eta Agur-en.
MEIG VIII 31.
NON ETA ERE.
a)
Ya que.
Bena zaharrak dirade hügüngarriago non etare odolaren hotztarzünak behar beleikie himorrak ematü.
Egiat 231s.
Non etare beitü bizitzia lüziago, diala ere lanak ta arrenkürek saldoa handiago.
Ib. 166.
b)
Así como.
Non etare ezpaitakigü zer den hilen artian igaraiten, hek ere bizien artekoak eztakitzela.
Egiat 180.
c)
(Precedido de hain
).
(Tan, tanto) que.
Famaz jende güzia da haiñ khoi non etare lakikinak elirokiala nola nahi küpera.
Egiat 261.
d)
En cualquier lugar que.
"Non eta ere aurkituko baituzu, han hil zazu" Lf Gram 241.
NON ETA... EZ
(H; nonda V-gip ap. A). A no ser que. "Nonda egiten ezpadau, si no lo hace, a menos que no lo haga (FSeg)" A. v. NON EZ.
Ez ditzala ametitu, non-ta legalidade guztiarekin presentatzen ez diran.
FrantzesB I 98.
Non ta zugandik betiko botatzen ez nazun, [...] ez dirate kalterik egingo [...] neke guztiyak.
Echve Imit III 17, 4 (Ch baldiñ ezpanauzu).
Bena eztit parkatüren eniak dütiener, / nun eta eztütien errendatzen ene haurrer.
Etch 146.
Elea gu bezin kuperatia dala, non eta basatia ez dan.
It Dial 68 (Dv non ez, Ip nun ez, Ur ez baldin bada).
Obligatua nago / egotera bertan, / nun ta biyotz ta guzi / ateratzen ez dan.
Bil 58.
Xutik zagon gau eta egun, non eta etzen loak osoki garhaitua.
Jnn SBi 105.
Zuaz igesi, / nunda nai ez dezuben / biziya gaur utzi!
Moc Damu 32.
Ni, nonta sokaz lotu eta eramaten ez nauten, ementxen biziko naiz.
Ill Pill 5.
Euskararentzat mentura txarra beraz Azkainen nun eta ez dugun zaharrek [...] buru egiten.
Zerb Azk 31.
Non-eta europatarrak [elizara] joaten ez ba-diran, bertako jende gutxi, noski.
Anab Aprika 85.
Dantza ontaz zer esanik ez daukat, nun-da tokiren batean era txarrean dantzatzen ez dan.
MAtx Gazt 62.
Nun eta egokiera izaten etzan neskaren bati etxera lagundu edo...
AZink 128.
v. tbn. Arr May 10. Aran SIgn 66 (nun eta). EAEg 15-1-1937, 811. Munita 93 (nun-da).
NON EZ.
a)
(L ap. A). A menos que, si no, a no ser que. "Ethorriko da, non ez dioten debekatzen" Lf Gram 237.
Tr. Propio de la tradición septentrional.
Ezen Iesusek umetzat ez au aboaturen, / non ez nauken ni lurrean amatzat aithorturen.
EZ Man I 31.
Zertako naiz mundu huntan, / non ez naizen salbatzen.
Arg DevB 96.
Beirauk hunat bihotza ekhar / non ezten gustiz garbia.
Gç 201.
Etzituzten entzun nahi, non latinez edo interpretez etziren mintzatzen.
ES 165.
Eztuzu egiazko sosegurik kausituko non etzaren Jesu-Kristorekin osoki iuntatzen.
Ch II 1, 3.
Non ez duzun osoki garaitua ikhusten, ez zaitezela pausa.
He Gudu 102.
Ezen ez gara yarriren mahainean non ez den hura hemen.
Lg I 274.
Enüzü restatüren / nun ezterodan Ferragüsi / batailla bat emaiten.
Xarlem 493.
Zeren ez baita Q zerbitzatzen, non ez duen U ondotik.
MarIl XI.
Azienda gu geroni bezain minbera dela, non ez den basa.
Dv Dial 68 (It non eta ez dan, Ur ez baldin bada
).
Hürarren oliua ezta hañ hun nun ezten argitako.
Ip Dial 106.
Teolojia non ez duten lau urthez egiten, debekatua zaiote xehatzea zertan datzan bekhatu mortala.
Laph 97.
Ezkarela zeruan sartzen ahal, non ezkaren sainduki bizi.
Jnn SBi 89.
Urhats bat bakarrik ez dutelarik egiten non ez den beharra.
JE Bur 163.
Iñork zuzenik etzeukan Euskaldun baten aitzi edo kontra, non Euskaldun ark ezpaitzuan gizon bat il.
Lh Yol 7.
Uli beltzak baltsan, / nun ez diren... saltsan!
Ox 90.
Etzian lüma etxekiten ahal nun etzian aitzinetik botilla bat ardu edaten.
Const 41.
Arri bizia non ez den oro erreka bide.
FIr 134.
Ez dut uste, andre Lamina! Non ez dudan ixkilima zenbeit...
Barb Leg 23.
Gaxo batzu dira, non ez diren gezurtiak.
Mde Pr 310.
Ez dira haizuko [...] biltzarretan aurkitzerat, nun ez duten hor zerbait eginbide bethetzeko.
Lf (
in
Zait Plat XVII
).
Emaztea etxe-atxikitzale, nun ez den desegile.
EZBB I 94.
Garaztar jendearekin gutik dute solas egiten, non ez den xehetasun batendako.
Larre ArtzainE 311.
v. tbn.
INav 57. Mih 26. Monho 132 (126 nun ez). Dh 75. JesBih 420. CatLuz 37. Jaur 140. Gy 163. Hb Esk 186. Elzb PAd 69. Elsb Fram 152. Arb Igand 112. HU Zez 30. CatJauf 87 (VI nun ez). Lf in Casve SGrazi 10. Nun ez: CatS 78. Xikito 9. Etcham 141. JEtchep 75. Larz Senper 88.
Sin que, que no.
Eta zeren egungo eguna ezpaita iragan, non anhitz aldez ofensatu ezaugun.
Lç
ABC
B, 4v.
Deusik ezta, non eztezan obra zure puxantzak.
EZ Man II 15.
Lurrak eztu ontasunik non eztiren guretzat.
Ib. 12.
Eztu egundaino nehork Iainkoaren lege saindua eskuztatu eta frogatu, non ezpaitu milla ontasun eta laudorio lege hartzaz erran.
Ax 504 (V 325).
Ezt' ikaia non eztuen bere iztaia.
"
Il n'y a point de montée qui n'ait sa dévallée"
.
O Pr 164.
Nor dago penetan, non ez naizen harekin batean penatzen?
SP Phil 271.
Ezta izanen bat non eztadin ikhara gudu eta batailla hartara jin dadinian.
Tt Onsa 141.
Ezen ifernuan eztuk deus / non ezten sekulakoa.
Gç 177.
Nihork ezin eraman detzake borthitz baten armak haren etxean sarthurik, non ez duen lehenik borthitza estekatzen.
He Mc 3, 27.
Ez naiz egundaiño gizonen artean izatu non ez naizen gutiago eta flakatuago bihurtu.
Ch I 20, 2.
Deüs lürren gaiñen egiten deia arrazu gabe, eta nun ezten zure konselliaz eta probidentziaz phausatia?
Mst III 50, 4.
Egunik ezta iragaiten / non ez diodan nik on zenbait egiten.
Gy 260.
Ez dut pausurik egiten, / non ez naizen erortzen!
JanEd I 131.
v. tbn. Elzb Po 197.
"Deusetako ez da, non ez begiko, [...] si ce n'est à plaire à l'œil" Dv.
b)
Si no, en caso contrario. "Utzazu hor, non-ez joko zaitut, laissez-le là, sinon je vous frapperai" Dv. "Ethorriko zare, non ez ni ioanen natzaitzu billa" H.
Billa zazu beraz zure salbamendua; non-ez, uste gaberik hartua izanen zare.
He Gudu 111.
Bihur gaiten etxerat, non ez, lotsaturen da ene aita.
Lg I 264.
Guziak zuen salbatzeko behar dire; non ez, utzi beharrak dire.
Brtc 137.
Hel zakizkit, non ez, galtzera noa.
Gy 84.
Errozu [...] eman dezadan iskribuz Andres naizela. Non ez, arrotz norbeit naizelakoan, ez nau amak etxerat hartuko.
Prop 1906, 168.
NON GAINDI.
"Non gaindi edo non urruti ioan da?, par où a-t-il passé?" SP. "Nun gaindi joan da? Arch UFH.
Ez jakinik ere nun gaindi ibili beharko duten.
Ardoy SFran 125.
NONTXE (H).
Exactamente donde.
Damnatuen putzuaren hau da hauzo hurbilla, / nontxe doloratzen baita asko arimen pilla.
EZ Man I 119.
Ezen nontxe baita ere zure onthasuna, eta hantxe da halaber zure bihotza.
HeH Lc 12, 34 (He non ere baida).
NON URRUTI (SP).
v. NON GAINDI.
NON ZEIN
(En oraciones interrogativas indirectas). Dónde y cual, dónde y qué.
Nun zeñ agintari zan ezekian, nun zeñ enda edo arrazakoak bizi zirean bez.
Ag Kr 82s.
NON ZER
(En oraciones interrogativas indirectas). Qué dónde, qué y dónde, qué en cada sitio. Cf. NON-ZER-BERRI, NON ZER IKUS.
Jakiñ oi dabee nun zer paseetan dan.
JJMg BasEsc 115.
Non zer pasatzen den / nahi dio ekharri / dama arranoari berri.
Gy 182.
Igorri zuten non zer othe zen jakitera.
Laph 83.
Behar dugu jakin, eta ahal bada ikusi non zer iragaiten den.
Jnn SBi 36.
Ea non zer hatzemanen duten dabiltzanetarik.
HU Zez 167.
Ez naiz mintzo meza bezperen entzuteaz, nahiz balitaken nun zer erran.
Ib. 11s.
Berak agintzen du non zer lan egin.
Ag G 365.
Holandia handik hurbil baitzen harat ihes egin nahi zutenek bazakiten norat bil eta nun zer galda.
StPierre 32.
Nun zer galtzeak diren / populuendako, / Jinko Jaunak bakarrik / ikusten tu oro.
Etcham 136.
Nun zer aldatu zalantzan bazaude.
Munita 152.
Eta haratago ere itzuli bat egin, nun zer ikusiko eta kausituko zuten.
Zerb Azk 9.
Begirakune luze galdezgarria egin eban, nun zer ikusiko.
Erkiag Arran 187.
Lur zabala nasturik ikusten zuten, non zer dagoen etzekiten.
Zait Plat 90.
Adi-arazi beharrez herrian non zer den onik.
Lf (
in
Casve SGrazi 17
).
Ehun urteko xaharrak ere badu nun zer ikas.
EZBB I 107.
v. tbn.
Nun zer: Lf Murtuts 9.
Jesusen ondotik zabiltzan, hura galdu nahiz; eta hortakotz, bilha non zer huts atxemanen zioten.Jnn SBi 22.
(Utilizado con el sentido de 'índice').
Nun zer.
JE Bur 215,
Ox 211,
Iratz 90.
NON-ZER-BERRI.
a)
"Nun-ze-barri (V-ple-arr-oroz-m), curioso, correveidile" A.
An batera ta bestera ebilzan nun-ze-barri batzuk ikusguraz urreratu ekioezan.
(V-m).
A EY II 92.
b)
(Adv.).
Curioseando, buscando noticias.
Non zer berri ari zan.
Zait Plat 37.
NON-ZER-BERRI-ZALE.
Curioso.
Barri onen bat iragarriz diardu ezkilak goiz-goiztik. Eta [...] ara doaz itsumustuan belarri luze ta nun ze barri zale diranak ugari.
Onaind STeresa 69.
NON ZER IKUSI.
"Non zer ikusi daila gori, ése anda curioseando (Ae)" A EY III 271.