Etim. Préstamo indoeuropeo, introducido en el léxico vasco por vía románica; cf. DCECH, s.v. gonela.
sense-1
(V, G, AN, B, L-sar; Lcc, Mic 9r, VP, Lar, Añ, H)
Ref.:
A; A Morf 175; EI 279; Etxba Eib ; Iz ArOñ , Als ; Holmer ApuntV ; Elexp Berg ; Gte Erd 49. Falda (tbn. pl.; en usos figurados puede referirse a la idea de 'mujer')."Saya de mujer"Lcc.
"Basquiña"VP 52r.
"Saya"Lar, Añ.
"Brial, guardapiés"Lar.
v. zaia, kota (2). Tr. Exclusivamente meridional, se documenta desde Lazarraga. Lo usan en pl. Mocoroa (Damu 23), Azkue, Labayen, D. Aguirre (G 14), Otxolua (150), Etxaide (JJ 103), Anabitarte (Poli 28), Erkiaga (BatB 77), Aresti (Ipuin 47) y N. Etxaniz. En DFrec hay 5 ejs.
Ari jakea egin orduko, / alabeorrek gonea. Lazarraga 1196r.
Soinean gonaz ondo janzita. Ib. (B), 1205rb.
Soñean daramadan gona au salduko badet ere. GavS 6.
Gona atal askoz adobauak. AñLoraS 99.
Gona laburregi ta ostian dezenzija gitxigaz. JJMgBasEsc 118.
Ezin arrapaturik / gonan kukusoa. ItFab 113.
Batek gerrira jasoa zuen / bere gonaren egala. PE 44.
Praken lekuan jantzi obe leukez gonak. ABAmaE 242.
Gorontza eta gona motz gorri batekiñ jantziyak. SorBar 25.
Gona / bitxi loraduna. AzcPB 97.
Amaren goneari aloz batzuk artu. AgKr 132.
Eztala ume gona laburduna. EchtaJos 153.
Esku zabalez gonak gogor jota. AArdi 97.
Gona laburrak jantzi, / illiak moztuta. TxB II 106.
Belaunak agiriyan / dituala gonak. MendaroTx 256.
--Ta "sotana" noiz jantzi bear dezu? --Datorren urtean "gonekin". LabEEguna 78.
Gonetatik etzeok gauza onik. EtxdeJJ 115.
Gona gehiegi prakadun bakhar batentzat. OskKurl 48.
Bere gonak, belaunetik goraxeago jasoak dauzka. NEtxLBB 106.
Gona moxtak (minifaldak). Olea 94.
Galtza-zar batendako, gona-zar bat ez da faltako. (AN-5vill). InzaNaEsZarr 1694.
Txonkatilletaraiñoko gona luze bat.JAzpiroz 19.
Gonak laburxkoak edo luzexkoak diren esateko. MIH 322.
v. tbn. Zam Ezale 1898, 174b. Iñarra ib. 159a. Alz Bern 60. JanEd II 112. Lh Yol 13. Mok 16. Yanzi 221. Otx 88. Or Eus 286. Laux AB 72. Txill Let 63. SM Zirik 28. Ataño TxanKan 152. BBarand 73.
azpiadiera-1.1
"Denbora ona, bera fraka ta bera gona"IzArOñ(s.v. denbora).
azpiadiera-1.2
(L ap. A
; O-SP, SP, Dv). Refajo."Cotillon de femme ou de fille"O-SP 222.
v. AZPIKO GONA. Atorrea ta gona / guztien azpiti. AzcPB 68.
azpisarrera-1
AZPIKO GONA (V-arr-gip, G).
Ref.: Etxba Eib; Totor Arr; Elexp Berg. Refajo, combinación. "Aspiko-gona, saya" Totor Arr. "Saya armador. Lenago, azpiko-gonia, zeregiñ aundiko jantzixa zan" Etxba Eib. "La combinación" Elexp Berg. Cf. Lar: "faldellín, gona azpikoa". v. AZPIRAKO GONA, azpiko (2). Ire azpiko gona agiri zalako. JAIrazJoanixio 24.
Gonak jaso, eta azpiko gona zuri ta atorra muturra erakutsi nai eutsen an inguruko emakumeei. ErkiagArran 144.
Baserritarra izanagatik, / ez egin neri burlarik, / nere azpiko gona xuriak / eztauke miriñakerik. (G-goi). InzaEsZarr 150.
azpisarrera-2
AZPIRAKO GONA.
Combinación, refajo. v. AZPIKO GONA. Urlia izebak azpirako gona gorria, sandia lengusuk sukalderako auspoa, auzoko lagun batek titare ta jostorratz ontzia.AgG 54.
azpisarrerakoSense-2.1
Esan deutsat goizean / epel nagoala / ta bost gona azpirako / bear dodazala.Azc PB 176 (Ur PoBasc 223 bost gona).
azpisarrera-3
BARRUKO GONA.
"La combinación. Oiñ iñok eztarabill barruko gonaik" Elexp Berg. "Oiñ barruko gonia esaten dok, da len kámixia" Ib. Ez barruko gonarik / ez mirinakerik: / neure biotza daukat / naibagaz beterik. AzcPB 176.
Begiratu zazu gero nola dauzkan Malenek atorrak eta barruko gonak.AgG 247.
azpisarrera-4
GONA-AHO.
"Gona-ao, gonau, ruedo de la saya" A (s.v. ao (6)).
azpisarrera-5
GONA-ARTE.
(En casos locales de decl. sing.). a) Faldas. v. GONAPE. Etxakiat zetan urteten zarien amandrien gona-artetik. Kk Ab I 16. b) (Fig.). Compañía de mujeres. Jan, edan, erre, gonartean ibilli. Erkiag BatB 182.
azpisarrera-6
GONA-AURREKO.
Delantal. Gona-aurrekoa yantzi ta museliñazko zapi azpildu bat bular aurrean yarri. 'Tablier'.OrMi 98.
azpisarrera-7
GONA-BARREN (V-arr-gip, G-azp);
GONA-BARNA (G-nav).
Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 49. a) "Volante de la falda" Etxba Eib. Gona barrenakaz malko samiñak igortzika. Ag Kr 14. Eladiri busti jakazan bere gona-barrenak. Echta Jos 59. Eldu eutsan gona barrenetik. Otx 148. Milla bider esan det gonak zanko erdia baño gorago bear ez duela [...]. Zeñen propio esaten zun [amak] anima zikintzea baño gonabarrenak zikintzea obe zala. JAIraz Joañixio 23. Aren gona barrenak agiri lagatzen duanari irrikaz begiak zorrozten dizkio. NEtx LBB 106. Orain neskatxak gona-barrenak / jasotzen ez dute lanik. Olea 95. Markiñako aizeak gona barrena aidean. (V-m). EBB II 57. b) Refajo. "Barrengoak gonabarrenak dira" EEs 1930, 50. c) Zona que cubre la falda. Ariñ aski goratuaz / bastante zanguak, / agertu bitartian / gona-barrenguak. Yanzi 180.
azpisarrera-8
GONA-DANTZA.
"(V-gip), cierto baile de mujeres" A. "Gona dantzea emakumen aurreskuari esaten iako Oñati-aldean" A Ezale 1897, 141n. Aspaldiko ordez gona-dantzea ikusteko asmoaz. ABGuzur 115.
azpisarrera-9
GONA-HEGAL(gonegal AN-gip-5vill, B ap. Gte Erd 49). Borde inferior de la falda.
azpisarrera-10
GONA-ERTZ.
Borde inferior de la falda. Bere soiñekoaren gona-ertza / ageri du esperantzak. BerronKijote 129.
azpisarrera-11
GONA-GORRI.
De falda roja. Andre gona-gorri, Martipereneko. OrEus 62.
azpisarrerakoSense-11.1
(Nombre que se da a unas figuras femeninas que acompañan a la Dama de Amboto). Axe gogorrak abots zolijagaz lagunduten dautso [Anbotoko sorgiñari] ta gona-gorrijak itxartuten dira agur egiteko. Euzk 1931, 557.
"Gona-motz, gingilla-luze (L), corta de saya, larga de úvula (acertijo de la campana)"A.
azpisarrera-16
GONA-MUTIL.
Mujeriego. Xalbat delako gona-mutil ori. EtxdeJJ 149.
azpisarrera-17
GONA-ONDOAN.
Pegado a las faldas. Amak gona ondoan zerabilen bethi. OskKurl 39.
azpisarrera-18
GONAPE (V-gip).
a) (En casos locales de declinación en sing., y precedido gralmte. de amaren). Faldas (de la madre). "Aman gonapetik urten bako umia, se dice de la persona apocada sin mundo y experiencia" Etxba Eib. "Aman gonapian hazittakua da ta" Elexp Berg. Cf. gonapeko. Amaren gonapeko izan bazan, garaia urbildu zitzaion aurrerantzean etxeko lemazai izaten ikasteko. Etxde JJ 234. Amaren gonapetik asago aldegin bear mingotsa. Erkiag BatB 26. Beste iru edo lau, ollo lokaren ondoan txita txikiak bezela, amaren gonapetik ezin aterarik. Ataño TxanKan 148s. b) (Ref. a la vida sexual de la mujer). Ala ere, ba-ziran emaztearen gonapekotan sartzen ziran ziraun-mihiak ere. NEtx LBB 124.
azpisarrera-19
GONA ZURI.
"Saya blanca que arma la falda" Etxba Eib.
azpisarrera-20
GONETAN (V-gip).
En faldas. "En falditas [...]. Gure umia atzo arte ojalietan; gaur gonetan eta beriala ipiñiko dogu fraketan" Etxba Eib. Obe prakak kenduta / baleude gonetan. AndAUzta 119.