Azpisarrerak (sarrerak) (119)
1 lotu.
Tr. En autores septentrionales es mayoritaria la forma con aspiración. Hay lootu en FamInst. Para el futuro hay lothuren en Leiçarraga (1 Tim 5, 18), Etcheberri de Ziburu (Man I 65), Larreguy (II 278) y Duvoisin (LEd 117). En cuanto al sust. vbal., además del gral. lotze-, hay lotutze- en algunos autores guipuzcoanos: Larramendi, Cardaberaz (EBO 31), Aguirre de Asteasu (III 499), Iturriaga (Fab 112), Lardizabal (144), Beovide (AsL 93), Xenpelar (355), L. Jauregi (Biozk 53; 90 lotze-), Uztapide (Sas 237) y tbn. en T. Etxebarria (Ibilt 483, pero 464 lotze-). En la mayoría de los autores vizcaínos, ya desde Capanaga (138), hay lotute- (cf. lotzaite- en Lcc); lotan en los roncaleses Hualde (Mt 12, 29) y Mendigacha (131). En DFrec hay 324 ejs., 27 de ellos septentrionales.
Etim. Derivado de lo(h)i 'cuerpo, lodo'.
1. (V, G, AN, Sal; Lcc, Ht VocGr, Lar, VP, Añ, Mg Nom , Izt 15v, H, VocB; -th- vEys (BN), Dv, H). Ref.: Bon-Ond 156; A; Iz ArOñ ; Etxba Eib ; ZMoso 65; EAEL 128; Elexp Berg; Gte Erd 214 y 149.
(Aux. trans.). Atar, ligar; abrochar. (El complemento de lugar va por lo gral. en caso dativo, inesivo o ablativo (zuhaitz bati / batean / batetik lotu) y menos frec. en alativo; hay además algunos ejs. de sociativo en Haramburu (189 Pilatusen etxean harroin batekin lothurik borthitzki azotatu zutenean;
v. tbn. 38, 198 y 251)).
"Cuerda para atar, ari lotzaitekoa" Lcc. "Estacar, estakan, estakari lotu" Lar. "Abrochar, atar o ajustar la casaca [...], jaka [...] lotu" Ib. "Anudar [...] korapilloz lotu" Ib. "Arrendar, atar la caballería por la rienda, zamaria, zaldia ualetik lotu" Ib. "Ensogar, [...] sokaz lotu, bildu" Ib. "Envergar las velas, atarlas a las vergas, belak lotu" Ib. "Aherrojar, aprisionar con hierros [...] burdinaz lotu" Ib. "Maniatar, eskuak lotu" Ib. "(Ni) ata ni desata, ez lotzen du eta ez deslotzen" Ib. "Entalingar, amarrar el áncora, aingura lotu, estutu" Ib. "Amarrar" Lar y Añ. "Liar, ligar" VP 56r. "Lotua askatu, desliar" Ib. 55r. "Haritzari lothu dute, on l'a lié au chêne" Dv. "Oinetakoen hedea lotzea, nouer la courrier des chaussures" H. "Astoa sokarekin lotu arbolari (G-azp, B)" Gte Erd 214. "Ardiari lau ankak elkarrengana lotu muzteko (AN-5vill)" Ib. 149. v. estekatu, amarratu, estu.
Tr. De uso gral. en la tradición occidental desde Lazarraga. Al Norte se documenta ya en Leiçarraga y es frecuente su empleo en textos labortanos del s. XVII, aunque hay ejs. posteriores de autores no suletinos en todas las épocas (con todo, en EAEL 128, sólo se recoge estekatu / esteki y aisladamente amarratu para los dialectos septentrionales en esta acepción). En textos navarros se encuentra en Beriayn, Lizarraga de Elcano (Kop 93), Hualde, Echenique, Samper, Mendigacha y CatUlz (61).
Idi bihitzen ari denari eztraukak ahoa lothuren. 1 Tim 5, 18 (He estekatu, TB muthurrekoa ezarri ). Denpora baten lotu ninduzun / katea fortitz batekin. Lazarraga A14, 1181r. Nola Kristo [...] lotu zuten kuerdes pilare batean. Ber Trat 11r. Gathearen buru batez oñetarik lothurik. EZ Man I 105. Orduraño egonen da / zepoetan lothurik. EZ Noel 33. Belhar gaixto zamak [...] elkharrekin erratzeko biltzea eta lotzea. Ax 591s (V 380). Lehenbiziko arrazoiña [...] oiñ-eskuetan lotzen gaituena da [...]. Ib. 322 (V 213). Instantezko gathe batez / da bizia lothua, / zeiña bera instant batez / baitaite urratua. Arg DevB 160. Sendo nahi dituka begiak? Lot itzak eure erhiak. " Lie tes doigts" . O Pr 668. Neke andia da toki batean beti preso eta loturik egon beharra. Mb IArg I 254. Milla errota arri nere lepoan lotu. Cb Eg II 28. [Samson] lothu izan zuten bi soka lodiz. Lg I 218. Jesus preso artu ta loturik eraman zuen. Ub 88. Arrapatu-zúte Jesus préso, ta lotu-zúte. LE Io 18, 12 (EvS estekatü ). Esku-oñetan lotu eta boterazo zituan [...] labe gori izugarri batean. AA I 410. Sarri ebilen zilizijoz ta alanbre zorrotzez bere gorputz birjinia lotuta. fB Olg 23s. Ez ditubala inok askatuko eurak lotu dabeen buztarriti. fB Ic III 343. Bizkar soill garbian soka batekin zama lotu. Izt C 184. Baiña lana zen dorphea / hari [gathuari] kroskoila lotzea. Gy 303. Xuka zuen puñalak, ez ahantz tutuak / eman buru azpian batean lothuak. Hb Esk 62 (v. tbn. 191). Esku eta oñak lotuta, bota ezazute kanpoko illunetara. Lard 432s. Gerrikoa lotu ezazu. Ib. 503. Toaja batekin gerria lotu zuen. Ib. 439. Edo nola norbait sartu diteke sendoaren etxean eta dituenak arrapatu, baldin aurrena lotzen ez badu sendoa? Ur Mt 12, 29 (Echn, Ur (V), Samper, Or, Ol, Ker, IBk, IBe lotu; Lç, TB, SalabBN, Dv, Leon estekatu, He amarratu, Ip esteki ). Herriko barberrek kolpeak ikhusi eta erran zuten [...] zangoa gaizki lothua zela. Laph 14. Katez eta burniz lotu eta [...] ziega artan bertan sar zezatela. Arr GB 98. Zuhaitz-adarrak alkarri lotu. Ib. 46. Gerrikoa lotu. Apaol 64. Zuk badakizu uztarri batez / nola giñaden lotubak. PE 139. Jantzi zuan tunika, lotu zuan ere gerria larru txabal batekin. Bv AsL 50. Lotu zituzten [...] beren oinetakoak. Jnn SBi 143. Hala-nola ehaile trebearen eskuetan irazkia eta bilba elkharrekin trebeskatzen baitire, bata bertzeari lotzen. Arb Igand 15. Idia lotuten da / sudumitzetati / eta lotu bear da / gizona berbati. Azc PB 216. Errota-arri bat bere samatik lotu eta botako balebe [...]. Itz Azald 102.
(s. XX) Ondo lotu barik eukan buruko zapiaren atzeko txiztana dindilizka. Ag Kr 12. Orai berian igari dud Erronkarin amaborz egun, zunr egiten eta lotan <lot lan>. 'Trabajando y atando madera' . Mdg 139 (v. tbn. 131). Lotu eben zugatz bati ta emoeutsezan amar zigorrada. Echta Jos 106. Txalekuen botoia lotuaz. Iraola 88. Bata bestearen leian [...] nork gariko geiago lotu. Ag G 23. Gurdiak [...] burnizko soka lodiari lotuta. A Ardi 39. Lenago libre bizi giñanak / lotu ginduzten katian. Tx B II 86. Lotu al dozu ondo [zorrua]? Otx 81. Katez ere ezin zezaken iñork ura lotu. Ir YKBiz 189. Ori bai: ari-mutur guziak lotu bear dira len-lenetik. Ldi IL 79. Ezkontza-lokarriz lotu niñun. Zait Sof 120. Auntza, lotua ez badago, zuaitz edo arbola ondatzallea da. Munita 131. Txalupa lengo tokira eraman eta lotu. Anab Poli 34. Mendiko motxala ezin gurdiari lotu. Ib. 76. Abarkak oñetan lotu. Bilbao IpuiB 117. Alkateak bere zamariaren zelara lotu zuen soka luze batekin. Arti Tobera 287. Lotu ebela soka ori gerritik. And AUzta 94. Galtzak jaso ta lotu. Berron Kijote 225. Lotu burniz nere eskuok. Ib. 157. Iruñan nola igaro guk eguna, ordea? Ezta lotuta ere. Bero izugarria egiteko itxura zegoan. Uzt Sas 347. Praketako botoi oiek lotu itzik. BAyerbe 137. Bazekien korapilo politak lotzen. MEIG III 123.

v. tbn. (Sólo para autores septentrionales): SP Phil 438. Gç 85. CatLav 188 (V 391). Dh 232. Bordel 45. Ox 182. Zerb IxtS 48. Lf Murtuts 19. Mattin 54.
Ogija lotu edo katigatu biar ez jakee otseiñai. Ugazaba andria zikotz zekena bada onetan [...]. Mg PAb 71.
"Bi txakur oiek bata besteari lotuko dizkiot (G-azp-goi, AN-5vill); [...] bi txakurrak alkarri lotuko dizkiot (AN-gip, B)" Gte Erd 214. "Bi txakurrak arbolari lotu dizkiot (V-arr, G-azp-goi, AN-gip)" Ib. 214. v. infra ELKAR-LOTU.
Nola da posible norbait sar dein gizon balore anditako etsian eta ebats dezan bere ontarzunak ezbadu leinik onki lotan balientiari? Hual Mt 12, 29.
(Lc, B, BNc, R ap. A; Volt 110, Lar, VP, Añ, H; -th- VocBN, Dv, H). Vendar (una herida o contusión). "Lotzeko zapia, venda" VP 58r. "Lothu diot bere mina, je lui ai pansé son mal" Dv. "Lotu du, il l'a pansé" Lf Gram 819. Lécluse distingue entre "lothutzea, panser" y "lotzea, lier".
Lot zitzan haren zauriak, emanik olio eta mahatsarno. Lc 10, 34 (He, TB, Oteiza, Dv, Brunet, Ol, Ir YKBiz 267, Or, Leon, IBk, BiblE lot(h)u; Lard 412 paxakin lotu ). Lotu deutso eskutxoa, / utsi eztidin odoletan. Lazarraga A25, 1197v. Ezi balitu Iainko-atxeter, / [...] Phebus daritzanak, / hartan egin ber' esku-lanak, / eta luen ikertu eta lotu / segur da zatela sendotu. O Po 52. Mina nuen lepoan, lot nenzaten zangoan. "L'on m'a pansé" . O Pr 699. Gero lot zazue erremedio hartaz hantura duen lekhuan. Mong 591. Zauri ustel bat lotu duen oialaren gisakoa. Mb IArg I 279. Lot zatzu [nere arimako zauriak] zure bihotz eztiko gantzuduraz. Dv LEd 142. Bai, or dabill biatz lotubarekin. Kozk ona egiñ ziyon bada! Sor Bar 69. Zauria loturik egun berean igortzen du etxerat. HU Aurp 183. Zauri sakona zan [...]. Alan bere [...] zelan edo alan lotu eutsen burua. Ag AL 86. Eria goititu behar duelarik, garbitu, lothu. JE Bur 189 (v. tbn. 67). Ozpiñetan bustitako zatar batzukin lotu zioten bekokia. Or SCruz 46. Onek kopeta surtzapi batekin lotua dauka, ta musua odolez zikindua. TP Kattalin 192. Atzo, txorkatilla biurritu zuan ta ondo lotu ondoren [...]. Lab EEguna 90. Miña garbitu ta lotu. Anab Poli 96. Txukun-txukun lotu zion belarria, beste sendagairik ez zuala bearko [...] esanaz. Berron Kijote 131.
v. tbn. Izt C 40. Bv AsL 160. StPierre 17. Barb Leg 68. Salav 12. Alkain 125.
Begiak ditik loturik. "Lleva ella vendados los ojos" . Or BM 58.
(H.).
Envolver.
Har zezaten orduan Iesusen gorphutza eta lot zezaten hura mihistoihalez aromatezko usainekin. Io 19, 40 (Ol (miesaz), IBk (oihaletan), IBe (oihal-zerrendaz) lotu; He trozatu, TB estali, Or bildu, Ker batu ). Zodiako guzia (zeru-troza aundi ura [...]) troza laburra da nere pensamentua lotutzeko. Lar SAgust 3. Suge pozoitsu izugarri batek beñgoan irten eta gajoa guzia bereala lotu, ito, puskatu eta irensten du. Arr GB 143. Gorputz ilak estalgiagaz loturik lurpetutea. Itz Azald 153. Atera zan illobitik bere gorputza lotzen zuten oialak berartan utzirik. Inza Azalp 75. Horra beraz nun duten, hobi baten jabe, / harri pean gordea, lothurik etzana. Ox 80.
"Empacar, encerrar, encajar cueros, &c. zorrotu, zorroan bildu, lotu" Lar. Cf. lotuki (2), lotura (3).
"Coudre, joindre, unir. Nihork eztu lotzen oihal berrizko pedazu bat soin zahar bati (Mc [2, 21])" H (la cita no corresponde a ninguna de las versiones del Evangelio que consultamos). "Oihala lotu, coudre une toile" Lh.
Alkandoria dago / guztija eginik, / ari eta orraatzaz / lotu ta josirik. Mg PAb 147. Orratza esku-mian, otzaran arija / gaste bat lotzen zendun zapiño garbijan. "Bordabas un joven en el blanco pañuelo" . Laux BBa 108. Emakumezkoen urrez lotutako saretan. 'Una diadema de mujer labrada en oro' . Zait Sof 33.
(V-gip, G-azp). Ref.: Etxba Eib; Gketx Loiola. (Fig.). Atar (a), sujetar (a), tener sujeto (a); frenar, poner freno; retener. "Errixak lotzia legian gañetiko jabe bati, el atar los pueblos a un amo por encima de la ley" Etxba Eib. "Frenar. Gurdia lotu" Gketx Loiola. Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII; se encuentra tbn. en algunos pocos autores septentrionales.
Emaztea lothua da legeaz haren senharra bizi den denbora guzian. 1 Cor 7, 39 (He legeaz amarratua, TB legeaz estekatua ). Amoraduok ekustenean / euren buruak loturik, / aen biotzak nunberebaita / egon joazen tristerik. Lazarraga A11, 1179v. Kontentu baga dakust ditudala / neure urte dulzeak kastaetan, / loturik nagoala olz oetan. Ib. B15 1181v. Haren bihotza eztago loturik. SP Phil 514 (He 521 deusek eziñ geldi dezakela haren bihotza ). Arkitzen ote naiz ni ere orien eran ta bekatuz lotua? Mb IArg I 200. Ea nere mingaña: nik Jainkoaren bildur santuaren frenoa emango dizut lotu ta isillago egoteko. Cb Eg II 42. Munduko onra ta ondasun nere biotza lotu ta iduki edo arrastatu zutenakgatik. Ib. 84 (Dv LEd 155 lothu ). Zelan [...] bezau aragi pekatubagaz uzutuba? Zelan lotu begi oitu [...] dirianak ikustera amore gaistoz adiskide pekatukuak? Mg CO 107 ( CC 78 lotu ). Onela lotukozuz gogoraziño zitelak. EL1 19. Oiturak lotutzen du bekatariaren borondatea. AA III 499. Oi diru madarikatua, nere bihotza lothurik iduki duiana! Dh 161. Nik ez deutsubeet lotuko borondatia. JJMg BasEsc 246. [Zeure gurari okerrak] zaukaz loturik, onexek zoraturik. Astar II 43. Bada beronek kendu eutzezan gure arerijo onei euren indar gustijak eta ifini zituzan loturik. Ib. 215. Zek yausi eragin ta zek geiago lotuten zaituzan arako ekanduzko bekatuan. EL2 19. Penitenzija egiñaz irabazi baneike zerua, nok nauka lotuta? Zegaitik ez dot egiten? Ur MarIl 65. [Ebandelioaren hitzek] bihotza lotzen dute, izpiritua irabazten. Hb Egia 93.
(s. XX) Neure irudimena lotu eziñik. Ag Kr 222. Gure Malenek txukunduko du bai Martin [...]. Txukundu ta etxean lotu. Ag G . 247 Gizona lotzeko eskubiderik iñok eztauka. [...] Gure gañean eztago iñor, ez erregerik ez Jaungoikorik. Ib. 354. Mendijak Udalen jabetasun osuan geratuko dira, baña [...] Zugaztakunde-Artezkaritzeak ixentauko dautzen araupian lotuko dira. ForuAB 127. Siñestunen gogo edo animak eliz-legeaz lotzeko. Inza Azalp 107. Olerkiaren neurriak [...] ez ote diote iduripena lotzen? Inza ( in Jaukol Biozk VI ). Zeugan lotu gurarik gixonen bijotza [...]. "Para sujetar" . Laux BBa 68. [Mikelek Garazi] beorra bezain du lotu. "La ha dominado también como a las yeguas" . Or Eus 347. Zerbait iri azaldu bearra zeukat. Ezpaiak lotu natxeok, ordea, orain arte. TAg Uzt 104. Aopean lotuko zukean bere itza. Ib. 144. Mutil gazteak ezin zituen ankak lotu; dantzara zijoazkien gainbera. Ib. 204. Berandu arte lotu zuten eginbearrak. Ib. 17. Nekez beraz mingain azkea lotu dezaket orain. 'Con dificultad retengo ahora mi boca ya libre' . Zait Sof 44. Nork ordea bearkizun ortara lotzen zaitu? Ib. 42. Gizaz gaindiko zoritxarrez beti loturik nagolako. 'Soy siervo de las mayores miserias de los humanos' . Ib. 108. Neurtizgillea nai dun bezain ona bedi, puntuak beti lotu egiten du gutxi edo asko; zaildu egiten du. "La rima ata siempre" . Or Poem 519. Zure esanetan beti lotua dukezu [...] zure mirabe zintzo. NEtx Nola 13. Orain, etxeko eginbearrak loturik daukate eta eztu usotarako astirik izaten. Etxde JJ 104. Gauza erio-bearren adiskidegoz lotua dagona gaixo da. Or Aitork 83. Ez al dituzu uda-aldean Garagartzako kanpaiak sarri entzuten? Mari Gaizto bere zuloan lotzeko jotzen dituzte. NEtx Antz 11. Zuk joan naiez geroz... ez zinduzket nik etxera lotuko. Anab Poli 73. Neskatx polit batek [...] biotza beregana lotu zion. Ib. 8. Baezpada ere iñork ez zuan asmo ura itzez luzatu nai izandu; bañan begiak ezin lotu ta ibilli ziran irripar pranko jario. Ugalde Iltz 31. Diruak lotuten gaitu / kontzentzi bildurrik gabe. BEnb NereA 241. Itxaropenak lotuten gaitu / bear ez diran gauzetan. Ib. 224. Nizaz kanpo ezpaldin badago iñor ni lotu nazakenik edo nere burua legearen azpira ekarri leñakenik [...]. Vill Jaink 187. Mundua baitezpada dagoela ordena bati lotua. Ib. 40. Maitasun ero onek [...] etsaien gezi artean lotuta naduka. "Denitet" . Ibiñ Virgil 63. Mundu huni, mundu hunen lilura eta ontasuneri haren gogoa loturik uzten zuen loeria. Ardoy SFran 104. Baiña etzegoen gazteak etxean lotzerik. NEtx LBB 33. Alaba, ez aut nik lotuko, baiña ezta bultzako ere. Joaten bazerate [...]. Ib. 32. Egazti sortu dan gizonari [...] / mundu guzia txiki iduritzen. / Nork lotu ari oiñatza? Ib. 285. Gernikan degu gaurtik / biotza lotua. Ib. 288. Zure gaztetasuna ezin lotu zenezake senarrarekiko kezketan. Ib. 82. Ainbeste askatu zanetik, Zalduna, esandako guztiagaz lotutzen eban sekretutik [...]. Etxba Ibilt 483. Maitasunak bere legepean lotu-ta ez banindu [...]. Berron Kijote 175. Nere buruaren jabe naiz eta ez dut nere bururik lotu nai; ez dut iñor maite, ezta gorroto ere. Ib. 161. Zure borondate-naiari loturik menpean eukitzea Don Kijote. Ib. 62. Baina ez dugu irudimena estuegi lotu beharrik. MIH 205. Lotuagoa baitago beti itzulketan ari dena bere ahoz, horrelako lokarririk gabe, mintzatzen dena baino. Ib. 261. Poesia ere, izaki eta gizaki guztiak bezala, legepean loturik zegoelako. Ib. 240. Lotu egiten baitu pintura-mota horrek, teknika bati lotu eta hegoak mozten dizkio. MEIG I 68. Honela ezagutzen dugu barruan lotuta dagoen indar-oldarra. MEIG IX 125.

v. tbn. fB Ic II 242. Ldi IL 125. Mde Pr 305. Txill Let 31.
(Ref. al pecado).
Baña zer esan gura dau pekatubak askatute ta lotutiak? Mg CO 9. Jesukristok sazerdotiari emon deutsan pekatubak parkatuteko ta lotuteko [...] alizatiagaz. fB Ic III 299 (v. tbn. 298). [Kruzada Santuko Buleak] emoten dau pekatu loturiko eta gorderiko, bi ez enparau guztiak, parkatuteko eskubidea. Itz Azald 118.
[Kontariak] ba daki nondik asi ta non bear bukatu / begi-belarri ditula, beragana lotu. "Todos se han puesto atentos mirando hacia ella" . Or Eus 49. Gorbata urdina zeraman, ongi gogoan dut, gorriz barratua, ez arian begiak lotzen zizkidana. MEIG IX 92.
(V ap. A ).
Comprometer(se), obligar(se).
Negargarrijena da urte guztijan Jaungoikoaren berbea azaldau baga iragotea batek baiño geiagok, sarri-sarri irakasteko loturik dagozanak. Mg PAb 199 (Azkue traduce: "más de uno que están obligados a predicar con frecuencia"). Diruba aurreratutiarren, lotuten ditubezala nekazale gaixuak emotera merke gari edo artua. Mg CO 163. Etzara lotu gura, eta alan eztaukazu sei milla errialak [...] emoteko [...] borondaterik. Astar II 62. Baña Eleixiaren agindubak lotu edo obligeetan gaitubee bere borondatia dan aiñaan, ta ez da bere borondatia beti [...] lotu edo obligeetia. JJMg BasEsc (ed. 1845) 206. [Marijak] esan eutsan ez egijala begiratu alako umekerijetan [...] ez ebala berak gura izan allagiña lotu emon eutsazan erakutsijakaz. Ur MarIl 101. Ikusirik ezin bete ebala bere gurarija emon eutsan Demonioari bere arimia, loturik onetarako bere izen ta lonbria paper baten imiñijagaz, baldin jaristen beutsan gura ebana. Ib. 75. Ezteutsat nik itzik emoten, eztot neure burua lotuten da ortik etxat okerrik etorriko. Ag Kr 164. Egin yaiguan idazkagiri bat [...] i lotzen azala diru ori osuan nire eskubetara bigurtzeko amar urteko epe-barruban. Kk Ab I 78. Adirazo eutson berandu eldu zala edo besten bategana itxez lotuta aurkitxen zala. Ib. 37. Jabia lotuten dala landara barrijak bertan sartzeko. ForuAB 137. Asmoa ez eban bete, baña deuna bizi zan artean lotu zan. Belaus Andoni 16. Leonen meza berritan jarduna egitera aspaldion zeunden zu itz emana, lotua. A Ardi 75. Eta abagunea etorri zenean, beranduegi zen; lotua zegoen dagoneko. Ez! [...] andregaiari kanpoa eman behar zion. Mde HaurB 34. Ar zazute [arau-bide] bat zerontzat zerbait lotzen zautena [...] zeuren buruak ongi ezteko. "Que os obligue a un mínimo de disciplina mental" . Or Gazt MusIx 46. Ezkontzera lotzen dan neska gazteak, biotza bear dik. Ataño TxanKan 148. Ala, lotu giñan beste apustua jokatzeko. Albeniz 158. Gizon batek idazten duenak ez baitu gutxiago lotzen eta behartzen esaten duenak baino. MIH 119.
(Part. en función de adj.). (Lo) que ata y crea obligaciones (ref. a un trabajo, ocupación, etc.). " Oso lotua da basarriko lana " Elexp Berg.
Cruzar (los brazos).
Nun zare aideko armadak / gu jarri bagarik dar dar? / Tximistak besook lotuta / dozue gaur egon bear? AB AmaE 152s. Lantegiko ate ondoan, besoak lotuta, barrura sartzeko deiaren zañ egoan eibartarren batek [...]. Ag Kr 71.
2. (AN, L, BN, Sal, S; Lar, Añ, H; -th- VocS 141, VocBN, Gèze, Dv, H) Ref.: A; Gte Erd 14 y 123.
(Aux. intrans.). Agarrar(se), asir(se), aferrar(se). (Con complemento en caso dativo; hay tbn. algún ej. de inesivo en Xalbador; cf. tbn. Gte Erd 14: "Arraina amian lotu da (BN-arb)"). "Agárrale del brazo, [...] lot akio besotik [...]; agarradle [...] lot zakitzate " Lar. " Lephotik lotzea, prendre à la gorge" Dv. " Giderretik lotzea, saisir un objet par le manche. Saisir avec la gueule pour mordre, en parlant d'un animal. Lothuko zautzu eta asikiko zaitu, [...]. Saisir avec un instrument. Makoaz lotzen bazitzaio, si vous le prenez avec un croc" H. " Lotu natzaio zintzurretik (AN-erro, Sal), le he agarrado del gargüero" A. " Elkarreri lotuta borrokatu ziren (AN-5vill) [...], elgarri loturik joka ari dira (BN-arb)" Gte Erd 123. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Leiçarraga. Al Sur lo emplean Orixe, Villasante y Etxaide. Cf. tbn. los ejs. de Jautarkol (Biozk 91: Musika jotzen danean ikusten badu / bere alaba mutil batekin lotuta [...]), y N. Etxaniz (LBB 269: Biak besotik elduak, / alkarri lotuak).
Hundatzen hasi zenean oihu egin zezan, zioela: "Iauna salba nezak". Eta bertan, Iesus eskua hedaturik lot zekión. Mt 14, 31 (Leon lotu zitzaion; He, TB, Dv, SalabBN, Echn, Hual, Samper, IBk (h)artu, Ip etxeki, Ol eldu, Ker oratu, IBk bildu). Bipera bat beroaren kausaz ilkhirik lot zekión eskutik. Act 28, 3 (He, Dv lothu zitzaio(e)n eskutik; TB lothu zion eskutik; Ker oratu). Bekhatuen itsasora garenean erori / bi eskuez lot gakizkon ur gañeko zurari. EZ Man I 21 (108 ausikika lotu). Eztute edireiten zeri lot; eztute edireiten girthaiñik, esku-tokirik. Ax 598 (V 385). [Txakurra] lothu zeikan haragi puskari. Ib. 87 (V 59). Emaztek zedukaten bortitzki lothua. Ib. 52 (V 34). Gurutze huni lot akio. 92. [Jende saldo bat] zaldiari zen lothü ta zaldüna elizatik kanpo ezarri. Egiat 219. Pauko kuntrolür jaunak zer lana egin zin / Eihartxeri bilhutaik lothü zeionin! Etch 272. Giza bi besoez zagokon lothua [astoari] . Gy 307 (107 hortzez lotu). Eta eskua hedatu zuen eta lothu zen marrauzari bere semearen imolatzeko. Dv Gen 22, 10 (BiblE hartu zuen aiztoa). Bethiko heriotzearen amuari lothuren othe naiz? Dv LEd 117 (Cb Eg II 62 amuari elduko diot). Othoiztea da Yainkoari lotzea, haurrek aita besarkatzea. Hb Egia 34. Lothu ziren langileak soka eta palankei. Ib. 150. Ukhondoak mahain baten gainean, eskuak buruari lothuak, buruan mila gogoeta. Laph 6. Aztaparka lotzen da leihoari, inharrosten du, idekitzen du. Ib. 133. Aphirilaren hemeretzian, 1527an hiriko muthilak lothu baitzitzaizkon [Iñaziori] ziotelarik: "Zure preso hartzeko manua dugu". Ib. 87. Arranoak eta beleak hiliki bati lotzen diren bezala azienda izigarri hoiek lothu zaizkitak alde guzietarik asikika. Elzb PAd 68. Aita, nik ez dezaket / altxa zama hura. / [...] Bakharrik ez naiteke / lotzerat mentura. Zby RIEV 1908, 766 (v. tbn. 1909, 396 besarka lotu). Jesus Jaunak hedatzen darotzu eskua. Lot zakizko bihotz onez. Jnn SBi 95. Eta bi sainduak lotu ziren elkharri besatraka. Ib. 116. Xarbo hura han dagola dilindan [...] buztanaz abarrari lotua. HU Zez 57. [Kurutzefika] eman diote; ba eta hura bi eskuz lotu kurutzefikari. HU Aurp 177 (198 ausikian lotu). Nahi izan da jendeari azken aldikotz mintzatu. Berehala lotu zaizko burregoaren laguntzaileak. Ib. 48.
(s. XX) Lothu zitzaizkon beso azpietarik, eror etzadien. JE Bur 136. Eta elgarri lothurik, dantzan hasten. Ib. 79. Gizon moltzo bat, hezur eta larru eginak [...] herioa jada aztaparrez lotua. StPierre 22. Etxaldeak eta bordaldeak mendi kasko guzieri aztaparka lothuak. Barb Sup 33. Xakur debruetarik biga athorra petralari lothuak zituen. Ib. 48. Sabelari bi eskuz lothua, atx eta aika. Ox 197. Igorri derot soka bat, lotü da sokari eta [...]. Const 20 (tbn. en Etxde JJ 19). Astoari loturik / esku batez tinki / bidexketan badoa. Etcham 174. Erhiak moztuak izanez [...]. Deuseri ezin loth. Barb Leg 68. Lañoa eta langilea, aitzurrari lotzeko lotsatzen etzena. Zub 87. Xutik ezin egonez, etxe-pareta bati eskuz, besoz eta buruz lotzen dira gaixoak. JE Ber 97. Hamar bat haur itxura-gaixtoko lotzen zaizkigu oihuka eta aztaparka beribiler. Ib. 20. [Lurrean landatzen diren zirien] laguntzari esker lot daitezen eta goratu banabar landare eta alako. FIr 156. Oni natzaio lotuko. "A ella me asiré fuertemente" . Or BM 60. Norbait beharritik lotu baitzaitan. Ai! Lf Murtuts 4. Horrela joaten zirelarik, bata besteari lotuta. Mde HaurB 60. Gau guzia hor hako hire edari horri lotua. Larz Iru 80. Goldeari lotzen dena eta gibelerat so jartzen, ez da on Jainkoaren erresuman sartzeko. Ardoy SFran 340. Mendi mortuan bitxo oriyek [sugeak] / guri lotuko balira. Auspoa 77-78, 283. Badira orain gogor / [dantzan] lotutzen diranak; / ortik galdutzen dira / neskatxaren famak. Uzt LEG II 205. Eskuz esku bagaude lotuak elgarri, / ez daukute eginen [...] irri. Xa Odol 94. Buruari loturik egon niz pentsatzen / ixilik egoitea hobe ez ote zen. Ib. 91. Haurra lotu deneko amaren bularretan / herioak hartu du bere aztaparretan. Ib. 183. Estu eta larri lotu zitzaidan besarka. MEIG IX 99.

v. tbn. Hm 151. Tt Onsa 95. He Gudu 93. AstLas 31. Xarlem 402. Lap 17 (V 10). Lh Yol 18. Iratz 64. JEtchep 42.
Aferrarse.
Eta hek hurbildurik lot zekiztén haren oinei eta adora zezaten hura. Mt 28, 9 (He lothu zitzaizkon oiñetarik ). Presentekoari lot zakitza, hari probetxa zakitza. Ax 156 (V 103). Parada ona noizbait agertu deneko / illetarik betan laster loth zakizko. Gy 31. Jean Huss berehala aztaparka lotzen da erakaspen horieri. Zerb IxtS 107. Gerthu onari ilhetik loth adi. Igela 179. Agurearen bizi-naia ezta sekula asetzen [...]. Denek dakigu zeiñen bortizki lotzen den biziari. Vill Jaink 111. Argiaren kontra ere beren uste oni lotzen ziran. Ib. 99. Neure burua berriz ere presondegian ikusi nuenean, haren irudiari lotu nahi nintzaion eriosuar. MEIG IX 94.
Eta etxekoandrearen azken itzari lotuaz, galdetu zion arritu xamarrik: [...]. Etxde AlosT 45.
Apresar, prender.
[Etor zedin jendetze handia ezpatekin eta uhekin.] Hurbildurik ezar zitzaten eskuak Iesusen gainean eta lot zekizkión. Mt 26, 50. Jarraikezazü mamua, hari loth. Egiat 185. Nuri-ere emanen beitüt pot bat, hura da, loth zakitzoie. Ip Mt 26, 48 (Lg II 258, Dv, Leon lot(h) zakizk(i)ote, SalabBN lot zazkiote;zatxetzate hari, He zatxezkate hari, TB atzi zazue, Hual asegura zazei, Ur eldu zaiozute). [Soldakoak] ustez barrandari zonbait den, lotzen zaizko eta estekatzen dute. Laph 65. Har nazazue, dio / Jesus amultsuak. / [...] Orduan lotzen zaizko / laster soldadoak. Zby RIEV 1908, 212. Ikusi dut belatsa frangotan, / xori bati lotzekotan. Ox 170.
Egun batez, ixtudiant guziak lerro lerro eman-arazirik, Ruso bat ekarri zuten heien aitzinera erakutsi behar zuela zoinek zuen errana urde batzu zirelako solas izigarria. Ruso gaizoa lanetan zen: etzakien eta nori lot. StPierre 35s.
Atacar, enzarzarse en una pelea, abordar, acometer. (Complemento en caso dativo). " Elkharri lothu ziren, ils se prirent corps à corps" Dv. " Elkharri lotzera zohazen, ils allaient s'attaquer, se prendre l'un l'autre" H.
Bere mendean tentatu duten Spirituak / lotzen zaizko nola lehoñ sukharrez zoratuak. EZ Man I 93. Berriz ere lotzen zaizko [deabruak] hisiz eta koleraz / eta tormentatzen dute. Ib. 112. Jinkoaren arnegatzia, hari lotzia bürütik, odoletik, pasionetik edo bestela, bekhatü handiak direia? Bp I 90. Armarik gabe [...] lothu zitzaion basa abere hari, eta eman zuen zathitan. Lg I 225. Bi armadak elkharri lotzerat <lothz-> zohazela. Ib. 277. Lothu zitzaizkon seme hari [...] eta eraman zioten bizia. Lg II 232. Haren baithan ikhusiko duzu prestugune guzien bilduma Jainkozko bat, etsai errabiatuenek berek nondik loth ezin kausi diozoketen bezalakoa. Dh 259. Deio hitz emaiten / [...] etzola lothüren. 'Qu'il ne se frottera plus à lui' . Etch 274. Sorkhan, pusan, etxaka, elkharri lothuak / [...] batzuk bertze lehertuz, zarrapoz elkharri. Hb Esk 229. Ordu berean debruak lotzen zeraizkit; aztaparretan ifernura nahi naute eraman. Dv LEd 207 (Cb Eg II 115 erasotzen didate). Haizkorez harmatuak denak lotzen zaizkit. Elzb Po 202. Otsoa zakhurrari / nahiko zen lotu. / Gaitzegi baitzitzaion, / ez zen menturatu. Zby RIEV 1908, 769. Lau gizon lotu zitzaizkon [...] jo nahiz eta jo nahiz. Jnn SBi 174. Gaitzeko erasietan ari ziren, zoin gehiagoka, iduri jauzian elgarri lotzekotan zaudela. StPierre 13. Egun batez, ezpata eskuan, Olivier, bere adixkide hoberenari lothu zela Arrolan. [...] Guduak ziraueno [...]. Barb Sup 183 (v. tbn. 95). Bi mutil gazte doazko, / beldurrik gabe lotzeko. / Petirisants hor bentzuten dute / bi-biek zalusko. Etcham 186. Abil eta lot hakio [...] horri / bien artian behar dioñagü bilhuak oro idoki. Casve SGrazi 108. Aspaldi ontan zipoka ta desapioka zebiltzanak, lotu dira. Asi dute anaiak alkar-iltze negargarri ori. Ataño TxanKan 164.
(Sin complemento).
Partidak dire bai lothu / eta luze gudukatu, / pletiatu gathaskatu. Gy 35. Heltzen dire delako jauregiaren aintzinera. Gogoetan egonik nola duketen errexkienik, Sudur-Haize lotzen da lehenik; bainan debalde. "Le Renifleur attaque d'abord" . Barb Leg 130.
(Con complemento en sociativo).
Ezin ganez burutan menditar haurrekin / Szipion ethor arte, lotzeko heiekin. Hb Esk 30.
Desenkusatu nintzen ahal bezanbat. Baiña [...] hain zinez eta batetan lothu zeizkidan, non ezetz erraiteko bide guztiak hertsi baitzerauskidaten. Ax 15 (V 6).
Embestir.
Egia erran, zezenak asko banoak zituen eta etziren behar bezala lotzen. Herr 18-8-1960 (reseña de una corrida).
Agarrarse a, recurrir a. " Nonbaitik lothu nahia da, il a envie de s'y prendre par quelque bout. Nonbait lothu nahia bait zinen! bainan eztuzu deus irabazi, combien vous aviez envie d'arriver à votre but!" H.
Zeri lot eztakizula, zeure buruaz eta egin bideaz ahantzirik ibeniko zaituzte. Ax 201 (V 135). Zertara ez jakinez loth erori beikirade düdaren ta ez sinhestiaren zorthü gaitziala. Egiat 196. Zoin burutarik zeri lot ez jakin "sabantas" handi harekin bidean solas egiteko. HU Aurp 98. Hauxe da debrukeria! Sabuquyk ez jakin zeri loth, norat itzul; sekulako intziretan Oxalde. Ox 198. "Arri astoak, arri". Debalde! Bazuen zeri loth Ellande gaizoak! Zigorraz, zaharoaz jo, ala thu egin, bardinera zoan. Barb Sup 71. Hor, zeri loth ez jakinez gehiago, Erregek oihu eginarazten du: bere alaba emanen diola [...]. "Ne sachant plus à quoi recourir" . Barb Leg 136. Bakarrak baditut eginik orai arte, eta denak bethi alferretan... Bainan, hala ere, zeri loth ez ninditake berriz oraino? Ib. 135.
Gobernadorea bethi bere buruari lothua zagon eta nihorri ez zen ohartzen. Laph 6.
"(L-côte-ain, BN-mix), apoderarse de lo ajeno" A.
Zer egin zezaken emazte xoil batek bere dretxoen zaintzeko, Castillako erregea bera etzelarik ahalge Xaberriko lur zonbaiti lotzeko? "De toucher à quelques terres de Xaberri?" . Ardoy SFran 75.
(Part. en función de adj.). (Baile) agarrado. Cf. VocNav: "Andarse en lotu: bailar el agarrado (Leiza)".
Arritzekoa da [...] orain errixkaetan dantza lotua dala-ta asi diranekin. Anab Usauri 48. [Lenago] gaur eguneko dantza loturik / ez eben ontzat artutzen [...]. / Orain lotua ontzat artuta / garbiak dabiz baztertzen. BEnb NereA 229. [Neska-laguntzea] dantzarik lotuena baño lotuago baita sarritan. Neska-laguntze ez, neska-galtze deituko nioke nik. MAtx Gazt 73.
v. tbn. TxGarm BordaB 62. Zendoia 43. Albeniz 24.
3. (L, BN, S ap. A ; SP, Urt I 159, VocBN (-th- ), H (+ -th- )) .
(Aux. intrans.). Adherirse, pegarse. " Zerbaiti lotzea, s'attacher à quelque chose" SP. "3. Itxainak gogotik lotzen dira, les sangsues prennent volontiers, avidement. [...] 7. se prendre, se coller. Elkarri lothuak dagozi, ezpaitira errexki bereisten, [...]. 8. se prendre, s'accrocher. Lapharra lotzen den bezala, comme la ronce s'accroche" H. "[Bi berebil] bata besteari erantsita (G-azp), [...] bata besteari loturik (BN-arb)" Gte Erd 214. v. atxiki, itsatsi.
Zuen hiritik lothu zaikun errhautsa ere iharrosten dugu zuen kontra. Lc 10, 11 (He, TB, Dv, Leon lot(h)u (aux. intrans. bipers.); Ol, Ker, IBk itsa(t)si, IBe bildu ). Lothu zaizkitzun zikhiñen xahutzeko. EZ Eliç 136. Zabiltza errota hartara: irina lothuko zaitzu. Ax 398 (V 259). Dabillan harriari etzaika goroldiorik lotzen. Ib. 38 (V 24). [Emazten] solhasak berekin du [...] elkharri lotzeko kola, biska eta lekeda ere. Ib. 397 (V 259). Bekhatu bat egiten duzunean [...] bertzerik ere zenbait lothuko zaitzu. Ib. 544s (V 350). [...] halako fazoinez mehatu naute non ene hezurrak lothurik baitaudez ene larruari. 47. [Eskuarari] jeus nahastakadurarik lothu bazaio edo lizundu bada, hori ethorri zaio [...]. ES 192. Hitz suerte hek lothu ahal izan zaizkola [euskarari] [...] jende arrotzetarik. Ib. 98. Baldin Ostia saindua aho gangari lotzen balitzaio zer egin behar laiteke? CatLav 252 (V 127) Lotzen edo itsasten bazaizka zaldi bero ezi-gabeari zenbait mandeuli [...]. Mb OtGai III 205. Zer egin behar lizateke Ostia seindia lotzen baliz aho-sabaiari? CatLan 140. Gutik hala tresor bat, ohi dute goardatzen, / non ez zaien nolazpait, zerbait hartarik lotzen. "Peu de gens gardent un trésor / avec des soins assez fidèles" . Gy 163. [Erleak] andrea baratzen den tokian geldituko dira guziak, mulkhoan elkharri lothurik. Dv Lab 297. Ezagutuko duzu pasta egosia dela kasolari lotzen denian. ECocin 38. Iñazio ikhustearekin semea jin zitzaion bururat eta [...] lothu zitzaion lapharra bezala. Laph 56. Bere burua ezin zainduz lotu nahi zitzaizkon uli-beltz hetarik. Jnn SBi 121. [Soinekoak] zauriei lotuak baitzituen. Ib. 30. Oinetan kautxuzko zapata lodi batzu [...] elhurra ez baitzeie lotzen. JE Bur 113. Bere alboetan [...] etxe nagusiari lotuta bestetxo bi agiri ziran. Ag G 14. Bikhe guzia eskueri itsuski lothurik. Barb Sup 31 (v. tbn. Leg 137). [Ingiak] adirazo gura eutson lurrari itxasitta (lotuta) eguala ta ezin ebala bertotik alderik egin. Altuna 11. Komentu-hegiari lotua den etxeñoari buruz. JE Ber 68. [Errekak] hertsatzen duten mendi-pareta goraskoak ez ditu leun, arbola zonbait lotzen baitzaizkote. Ib. 12. Isabela [...] lotu zitzaionean, utzi zuen ahoa berean har ziezon. Mde HaurB 35. Nere gidariari ondo lotuta ninjoakion. Kale auetan galduta ere [...]. Anab Aprika 19. [Arriak] urteen urteez zelan edo alan alkarri atxikiak eta lotuak. Erkiag BatB 43. Basate xerto elgarri lotuz / egiten baita arbola. Mattin 78.
v. tbn. FIr 146. Or Eus 53.
(Con complemento en sociativo).
Kalbarioko mendian arropa haragiarekin lothua eraunztean isuri zenduen odol preziatua gatik. Harb 300.
(Con complemento ines.).
Egosaraz zazu marmalada zure erhietan lothu arte. ECocin 49. Beldurrez marmaladia lot dadin solan. Ib. 49. Emanez noizetik noizera ur bero guti bat ez dadin loth kasolan. Ib. 29.
Ligarse, espesarse (una salsa).
Emazu biper beltxa eta gatz poxi bat, emazu berriz suaren gainean loth dadin. ECocin 29.
Acoplarse.
Behin ikusirik nago, bortuan, biarnes bat lau zangotako astaña bati lothua, geroztik hunat ez baita deus baldi nezakenik. JE Bur 110.
Enganchar(se); (quedar) atrapado (en el barro, etc.).
Haritz lodi eta adartsu baten azpitik iragaten zela, haren ille luziak lothu zitzaizkon haritz haren aldaskei. Lg I 316. Ezkur bar haritz gainetik / erortzen zaio gaiñera [...]. / Ezkurra ukitzen du bizarrean lothua. Gy 13s. Bustiñ-basa ondikozkoa / zoiñak bai dauka karroa [...] / zilhoan lothua. Ib. 133 (v. tbn. 132). Zangoak estriberetan loturik gelditu zazko eta herrestan ereman du zaldiak. HU Aurp 73s. Sartzen da sasiaren azpian, lahar guziak alde orotarik lotzen zaizkola. "Les ronces l'accrochent de tous les côtés" . Barb Leg 141. Sasian adarrez lothua ahari bat ikusi. Zerb IxtS 20.
4. (V, BN-lab; Añ, H), lootu. Ref.: A; Gte Erd 64 y 214. (Fig.). Vincular(se); apegarse. "Vincular: (c.) lotu, lotetsi" Añ. "Bata bertzeari osoki lothuak dire, ils sont entièrement collés [...] l'un à l'autre" H. "Urteak elgarri lotuak gate batetako erraztunak bezala (BN-lab)" Gte Erd 214. "[Heriotze biek] elkarri lotuta daude (G-azp, AN-gip), eriotz biak badute alkarren artean zer ikusia (G-azp)" Ib. 214. "Tradizioari, aurrekoari lotua dago ori (V-gip, G-azp, AN-gip, B)" Ib. 214. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde Leiçarraga. La construcción con aux. intrans. es mayoritaria en autores septentrionales; al Sur hay ejs. no ambiguos de aux. intrans. en Inza, D. Agirre, Enbeita, Alzaga, Orixe, Txillardegi, Gandiaga, Anabitarte y N. Etxaniz. En cuanto al complemento, éste va por lo gral. en dativo en textos septentrionales, con excepción de algunos ejs. de sociativo en Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu, Axular, Chourio y Arbelbide, y de inesivo en Pouvreau (en todos junto al más frec. dat.). En autores meridionales el complemento va normalmente en caso sociativo, seguido en frec. del dativo (principalmente en autores modernos), y más aisladamente de alativo e inesivo
Lot akio bizitze eternalari, zeinetera deithu ere baitaiz. 1 Tim 6, 12 (IBe hel betiko bizitzari ). Emaztearekin lothua aiz? Eztezála bilha separazionerik. 1 Cor 7, 27 (Ol, Ker, IBk, Bibl emazteari lotu(t)a egon / izan; He amarratua, TB estekatua ). [Gure hurkoak] Iainkoak guzién artean ezarri duen koniunkzioneaz lothuak dirade gurekin. Ins D, 8v. Utzi zaitut [...] agortzen diren kontentamenduei lotzeagatik. Mat 225. Gorputzarekin lothua espiritua dago. EZ Man I 111. Iesus nobleari zaio lothuren hurbilletik / eta idekiren dio ahala ohoretik, // ezen salbatzaillea dela du predikaturen. Ib. 65. Iragana eta ethorkizuna presentekoarekin lothurik eta bat eginik. Ax 155 (V 102). Ontasuna eta egia / bidean dira batzen: / Iustizia eta bakea, / elkarri zaizko lotzen. Hm 119. Eztezazula halaber desira nihor sobera lot dakizun bihotzez. SP Imit II 8, 4 (v. tbn. III 5, 3). Gonbidatzen baititu jende ezkonduak ez egoitera gogoz loturik [...] gorputzeko plazeretan. SP Phil 411. Lot [gurutze] huni hire desirak / egiñ adi hunen partale. 92. Gizonak utziko ditu bere ait'etamak eta, lothuko zaio bere emazteari. Urt Gen 2, 24 (Dv iratxikiko da, Ker alkartuko da, BiblE elkartzeko ). [Bi presuna] elkarrekiñ lotzen tuen korapilloa. Ch III 42, 1. Lothu behar zaizko Jainkoari hertsikiago lurreko gauza guziei baiño. Ib. 53, 1. Ezen badire presunak bizitze hunekiñ hartaraiño lothuak [...]. Ch I 22, 3. Konjunzio edo itsaskida, zeren parte bata bestearekin lotutzen duen. Cb EBO 31. Latina ere badaki eskararekin lotzen; / izan naiz, dio ederki, kaiean anbulatzen. (1765). BertsZB 107. Urrikalgarri bai-da [...] Jainkoa utzirik munduari lotzen zaioena! Lg I 236. Ez zintezke hobeago tokiz aldaturik eta bertze kondizione bati lothurik. Mih 110. Jesu-Kristoren menbro zare, beraz hari lothua egon behar zare. Brtc 87.
(s. XIX)
Amodioz Jainkoari / lotzen zaion arima. Monho 96. Euki baleu tratulari ak bijotza lotuta iñoren ondasunetan [...]. Mg CO 74. Egin dot alegiña librutxo baten batu, lotu ta alkartuteko libru askotan zabaldurik dabiltzen adibide santuak. EL1 3. Nik lotutzen zaituet ezkontzarako. AA I 561. Mundu huntako suak laster suntsitzen du lotzen zaiona. Dh 164. Bizi zan Agustin munduko olgantza ta amodijo argaletara txito lotuta. JJMg BasEsc 164. Ezkontzako Sakramentu Santuak biak lotu arteraño. Lard 29. Askain ez da mendia, haste da goratzen. / Askubeak mendiei bidea du lotzen. Hb Esk 97. Etziteken deus uki Moysen liburuetan, oro bat bertzeari lotzen direlakotz: iztorioa, mirakuluak eta eginbideak. Hb Egia 5. Haurki lotzera hoan muthiko gaztea, / egik kontu! [...] / [neskatxa] on baten bilhatzeko harrezak ephea. Elzb Po 221. Eskualdunen arima / o Aita Saindua, / zuri bai zuri dago / tinkoki lothua. Zby RIEV 1908, 607. Españako pharte hura izanen zela Jesüsi zinkienik lothia eta [...] hari leial egonen zela. Ip Hil 190s. [Eskuara eta erlisionea] dagozila elgarri loturik beti. HU Aurp 213. Ez neban uste neure gauzakana aiñ lotua nengoanik. Ag AL 132.

(s. XX) Orregaitik berealako eskabidea, besteren bategaz lotu etzediñ Mañasi. Ag Kr 120. Erbesteko izkira-legeai lotuegiak dagozala. Ib. 9. Badago loturik leiberetsutasuna erreñuko gauzen zuzenbideren bategaz? Itz Azald 210. [Mutiko neskatoak goizik ezkontzen dire.] Horra nun lothuak diren, bi biak, etxeño berean. JE Bur 103. Bi izate ain berdiñezak [...] alkarri lotu zaizkio bata bestearena izateko. Inza Azalp 51. Gazte giñala lotu ginduan / alkar-maitasunak. Jaukol Biozk 72. Maite-lokarriz / betiko lotu zirian. Enb 149. Geroago ta sendoago nere naiari lotzen zaizkan asmo oiek. Alz Ram 80. [Luzaidekoak] Espainiari eratxikiak edo lotuak izanikan ere, Benafartarrak, Garazikoak gira. Zub 57. Bi erri ok bide batek lotzen ditu. Ldi IL 82. Esaera ere eztia dute ta egoki lotua. Ib. 46. Ziñez esan diteke, siniste-utsezko ekintza bati loturik gerala. Ib. 87. Bikotan aukeratuak dantzan elkarrekin; [...] / ez badute lotu norbait nai lukenarekin [...]. " Si a alguno no le han aliado con la que quisiera" . Or Eus 68. Ez baitira jolasak betiko elkarrekin lotu ta sendi bat sortzea. ABar Goi 52. Ezkontz itzez bere burua lotu zun Muñoatarrarenakin. Etxde AlosT 59. Bildur baitzan, ni emazteari lotu ezkero nerekiko itxaropidea gal zezan. Or Aitork 42. Siñistu egin bear da ta fede orri bizitza osoa lotu. Txill Let 127. Bazekik arek ezkontzeko asmorik ez dudana [...]. Bazekiat nik, bati lotu ta iguiñak arrapatuko nindukela ezin bestez. Ib. 85. Bi gazte auen zoriona ta etorkizuna lotzeko. NEtx Antz 67. Munduan bakarrik geldituak, oroitza orri lotuago jarri zaitu. Ib. 32. Zertzelada, zeetasun ta gorabeerak zuur ta egoki atondu ta lotu zituen. Erkiag Arran 30. Olerkaria ames leunari / lotu oi dan lez lotu zan gero Jainkoa zuri. Gand Elorri 135. Txerpolariak [...] zori berari lotu zitzaizkion on ala gaizto. Anab Poli 123. Adimendua ez da egiari lotzen, ez badugu gure nahitara egia ganatzen. Lf ( in Zait Plat XXII ). Gertaera oiek alkarrekin lotzen eta josten dituen aria etzan nabari. Vill Jaink 172. Eskola aietan Jainkoarenak eta gizonarenak ain batu eta elkarrekin lotu ziran ze [...]. Ib. 43. Gertaera utsa [...] den zerbait, baiña kausa batekin loturik eztagoena. Ib. 94. [Ideiak] elkarrekin uztartuak eta lotuak [daude] . Ib. 102. [Izaki au] toki oni loturik dagoelako. Ib. 66. Petrarkatar olertikerak aapaldien arteko ar-emana batez ere adimen arauz lotzen badu ez ordea Fray Luisen odan. Gazt MusIx 66. Erdal lirari iarraituaz, geitxo lotzen zaio, azta arindu badio ere. Or ( in Gazt MusIx 50 ). Jainkoari behar zitzaiola lotu. Lotu zelarik, zer asea! " S'accrocher à Dieu" . Ardoy SFran 288. Bere herriari lotua eta josia dago, bizi deno. Ib. 27. Gertari guzien ari ta goraberak lotzen saiatzen naiz. NEtx LBB 116. Norbait bear zuan eta [...] gizon batekin lotu zan urte gutxi barru. Ib. 30. Etxeari loturik gaduzkaten gauzak. Xa Odol 201. Haiek eta gu ez gaitu / sekula lotuko zorte bat bederaren loturak. Azurm HitzB 64. Orai dadila bakhotxa / lot bere sor lekhiari / ta arraheiñki so egin / bere Eüskal Herriari. ' Et maintenant que chacun s'attache à son pays natal' . Casve SGrazi 170. Begoz adimena ta biotza Kristori lotuak. Onaind STeresa 54. "Beste aldekoek" arazo horiek batasun kontuari lotzea, ederki konprenitzen dut. MIH 120. Adiskideok lotu ninduten lur honetara. Ib. 147. Antzinako hotsa x denean, x-i lotu behar gatzaizkio, batasunera bagoaz. Ib. 102. Erdarari lotuago azaldu zen hor Axular Leizarraga baino. Ib. 390n. Lege zaharreko usarioei lotuak eta atxikiak garen laikoek [...]. Ib. 211. Ez dut aspaldian mundu horrekin lot nazakeen elkarbiderik. MEIG IX 94. Zirkua eta "betiko triangulua", zineman, elkarrekin loturik dabiltza. MEIG I 169. Euskara eta bertsolariak elkarri lotuak daude etxeko eta arrotzen gogoan. MEIG II 48.

v. tbn. Brtc 114. MarIl 32. Jaur 410. Zait Sof 133. Mde Pr 150. MAtx Gazt 26. Ibiñ Virgil 56. Alzola Atalak 80.
" Eliza politikari lotu nai diote (G-azp)" Gte Erd 64.
Heki [liteke] lotzea haurrei halako plegura, / non ezbaitute nihoiz emanen beldurra. / Hortakotz eskoletan lan handia dute. Hb Esk 173. Bere jaioterriari lotzen zizkioten lokarriak autsi. Etxde AlosT 83. [Oroimena] Iainko-oroitze soil [...] orri ezin lotu badiozu, maiz atertzen bazaizu [...]. Or QA 144s.
Ceñirse (a un punto, tema...).
Mintzaldi honen gaia [...] hestu mugabeharra denez gero ezin begiak noranahi heda. Oihenarten egiazko umeei lotu behar, berak sortuei alegia. MIH 238. Hobe zirudien olerki hauek oraingo itxuraz azaltzea [...]. Lehen testuari loturik, ordea, ahal denean letraz letra aldaturik. Ib. 289. Aldi hori [...] "gnomikoa" da, aspaldidanik datorkion grekozko izenari lotzen bagatzaizkio. MEIG IV 102.
5. (Aux. intrans.). (Ref. a sentimientos, sensaciones, enfermedades...). "9. se prendre, se contracter. Badira eritasunak gutien ustean lotzen direnak, [...]. 14. être pris, saisi de quelque mal, d'une impression. Hagineko min gaitz bat lotzea, être pris d'un fort mal de dents. Izialdura handi bat lothu zitzaien hori aditu zuten guziei (He Act)" H. Tr. Documentado en autores septentrionales desde Leiçarraga.
Eta arima guziari beldurtasun lot zekion. Act 2, 43 (He mundu guziari beldurra lothu zitzaioen; TB yende guziak bazuen beldur, Dv beldurra [...] arima guzietan jartzen zen). Noiz ere atsekaben ausikiak eta oinhazeak lothuko baitzaizkit ene bihotza kuraiatua edirenen da. Harb 272 (v. tbn. 249). Eta hemendik gisa hunetan lotzen zaie aztura gaixtoaren erhasun langita bat. ES 180. Eta hantazino hartarik bat-bederari lotzen zaio hitzkuntza arrotzaren kutsua. Ib. 137. Ikhara lothu zitzaien madianitar guziei: etzakiten non ziren. Lg I 214 (v. tbn. 287). Erromatismaz lothua / eta adiñez eziñdua. Gy 74. Egiñ dutenean beren alha-aldia, / lotzen zaie ahuntzer ibilli nahia. Ib. 183. Gutizia lotzen zaio, / bere arthaldea saltzeko. Ib. 82. [Voltairek] gaitza lothu orduko, gogoratzen zitzaion Yainkoa eta galdetzen zuen apheza. Hb Egia 14. Ifernuko errabia bat lothuren zeraio. Dv LEd 192 (Cb Eg II 106 zer aserre bizi infernukoak artu). Baldin min-gaixtoa lotzen balitzaitzu [...] zeinen gogotik erremediorik diren borthitzenak har zintzazkeen! Ib. 119. Aldi-xardura juaitearekin sukharra lothu zitzaion. Laph 41 (v. tbn. 229). Ezin egona lotu zitzaion. HU Zez 62. Alferkeria pixka bat ere lotzen zauku batzutan. Ib. 184. Apeza ikustearekin erranen zinuen zainetakoa lotzen zitzaiola. HU Aurp 47. Uztailean, gaitz zar bat lothu zitzaion eta [...] gaitzak laster gaina hartu zion. Prop 1905, 18. Gaitz zerbeit zintzurrari lothurik, erlastua ere zen. JE Bur 157. [...] araberan loth zakitan niri <-re> ere [...] aitarendako naukan delako beldur izigarria. Ib. 11. Sekulan ez eta, gaur, holako mina lothua, bet betan. Barb Sup 102 (v. tbn. 103). 1846garren urtean eritasuna lotu zitzaion lursagarrari. Mde Pr 237. Haren loa etzen gauaz ohean sartu orduko lotzen zitzaion hura. "Qui s'emperait de lui" . Ardoy SFran 103s.
Lotu zitzaion noizbait bere erdi-hordua ta oñazea ta erdi zen anitz luzatu bage. Mb IArg II 320. Izpirituari nekez lotzen ohi baitzako zerbeit, ez bazako egun guziez emaiten hartaz alhapide. JE Bur 180. Ezagutza faltatzen ari, / tormenta lotu burutik / memento batez uste nuen / baninduala mundutik. Xa EzinB 28.
6. (L, B, S; SP, H, VocB; -th- Dv, H) Ref.: A; Lrq ( loth ); Gte Erd 214 .
(Aux. intrans.). Emprender, ponerse a, darle a. (El complemento va por lo general en caso dativo, y menos frecuentemente en inesivo o alativo). " Lanari lotzea, se mettre au travail" SP. " Lanari loth zaite, mettez la main à l'œuvre. Bideari lotzera doha, il va se mettre en route" Dv. " Halako lanari lotzeko, moltsa hazkarra behar da, pour entreprendre un semblable travail il faut forte bourse" Ib. " Loth zaite lanari gogotik, mettez-vous à l'ouvrage avec cœur" H. "Atar, principar el trabajo, lotu [l]anai " VocB . " Bizitza berri bati lotu, emprender nueva vida (msLond)" A. " Lanari lot! À l'ouvrage!" Lh. " Irakurtzeari lotu zen, il se mit à lire" Lf Gram 423. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde principios del s. XVII; se encuentra tbn. en Azkue (Ardi 63) y en algunos autores meridionales modernos.
Othurunzatzerakoan, obrari lotzerakoan, deusen periletan garenean [...]. Mat 43s. Badakit anhitzek miretsiko duela [...] ni lan huni lotzea. Ax 16 (V 7; v. tbn. con lan en Harb 21, Tt Onsa 23, He Gudu 120, Lg II 96, Mih 105, Egiat 231, Arb Igand 83, A Ardi 63, Barb Sup 134, Etcham 84, FIr 183, Or Eus 49, Lf Murtuts 16, Casve SGrazi 168). Den egitekorik gaitzenari ere gogotik lotzen zatzaitza ongi pagatua izanen zarela segur zarenean. Ax 492 (V 318). Zer probetxu da bide luzeari lotzeaz gogo duen lekhura heltzen ezpada? Ib. 466 (V 302). On da zuretzat lot zakizten orduan obra humillei. SP Imit III 51, 2. Bizitze debotari zinetan lotu nahi zaizkonaz gero [...]. SP Phil 28. Lot zakizko Jainkoak manatzen darotzun lanari. Ch I 20, 8. Jainkoa maite duena gogotik lothu behar zaiote gauzarik gaitzenei. Ch III 5, 8. Nola duen Satanek, bertuteari lothu nahi zaizten presunak [tentatzeko usantza] . He Gudu 161. Azkenean, lothu zitzaion bideari, harturik berekin bere emaztea. Lg I 237 (v. tbn. con bide en EZ Man II 118, Bordel 44, Elzb PAd 34, Barb Sup 164, FIr 151, Anab Usauri 109, Or Aitork 214). Gogotik lothu behar zaizkola zure salbamenduko egitekoari. Brtc 253 (v. tbn. 140). Gisa hortan zite, / fort hari bertan lot. 'Occupez vous de ce fort' . Xarlem 313. Sail on bati lothuz geroz ez bara biderditan. Monho 26. Laster debozione huni lothu ziren. MarIl 1. Zeri etzaio lothu lagunaren onetan? Zer ez du egin? Jaur 388. Oiñbitakotan komun da [...] / utzirik funtsezko gauza lotzea airekoari. Gy 127 (v. tbn. 71). Eta fite zaio ihesari lotzen. Ib. 117. Baiña lot gakizkon gure fableari. / Langosta amak behiñ zerron [...]. Ib. 270. Zutenean biek asko argudiatu; / nahi izan zitzaizkon lagunari lothu. / Axeriak bada derro gathuari: [...]. "Ayant bien disputé, l'on parla du prochain" . Ib. 146. Gutiak dire hetan lur laneri lotzen, / higuin dute pokadu izerditan biltzen. Hb Esk 227. Eros ahal baneza nere librantza gogotik loth nindaite penitentzia hari. Dv LEd 243. Bada, premia dira obra onak. Lot beraz ongiari. Ib. 212 (Cb Eg II 118 obretara bada ). Ez dut ikhusten nola behar naizen lothu oihan xederratzeari. Dv Lab 358 (v. tbn. 24). Asko bekhatoros beren baithan sarthu ziren eta bizitze berri bati lothu. Laph 39. Obra horri lotzeko guziak uzkur izan zarete; ni lotzen naiz. Ib. 240 (v. tbn. 58 y 69). Halako suarekin lotu zelakotz penitentzia egiteari. Jnn SBi 84 (v. tbn. 118 y 125). Berehala lehen urratsei lotu ziren. HU Aurp 104s. Eta behin bide xuxenari lotuz geroz, nork kordoka hura? Ib. 154. Piaia luze bati lotzera zoan. Ib. 68. Bretona utzirik elizetan frantsesari lotu. HU Zez 124 (v. tbn. 165, 101). Lotzen dire berriz janari. Ib. 131. Laborantzari lothu gogo balin bada [...] emaiten daizkote kabala buru zenbeit. JE Bur 211 (v. tbn. 122).
(s. XX) Jan edan hautak ginintuen, eta nasaiak; bainan jastatzeko doia baizik ez ginintzeien lotzen. Ib. 131. Bertze solas bati lotu ziren. StPierre 21 (v. tbn. 31 y 26). Hiriaren xehatzeari lotuak ziren Frantsesak. Ib. 13. Eskolari lotu ziren beren arteko argituenak emanik buruzagi. Ib. 40. Hantxe bere kantuer ottia da lotzen / soseguz dituela jendeak bethetzen. Ox 150 (v. tbn. 144). Dominixek ützi zian laborantxaa eta lotü zen jualteroguari. Const 36 (v. tbn. 31 y 35). Lotuak gira ja biperrekilako arroltze-moletari. JE Ber 26 (v. tbn. 7). Nunbaitik solasari berriz lotzeko, galdegiten diogu [...]. Ib. 31. Burrunban lotzen gira, eskuin, patar luze bati. Ib. 11. Ze karrarekin lotu nintzan lanari! Zub 47. Erregebide aundia albora utzi ta beste mearrago bati lotu gatzaio. Ldi IL 44. Berriro ere maldarrari lotu zaio bidetxigorretatik zear. TAg Uzt 238 (v. tbn. 231, 159). Guduari lothu aintzinean botu bat egina bazuen Jephtek. Zerb IxtS 47 (v. tbn. 17). Bi bozetan lot gaiten zure kantu horri. Iratz 85 (v. tbn. 133). Gazteak, haatik, berriz ere lotu zaizkio borrokari. Mde Pr 286 (v. tbn. 296). Berriz ere irakurtzeari lotu zitzaion. Mde HaurB 8. Apezteari gazte loturik lehen meza kantatu zuen hogoita-hirur urtetako. Zerb Azk 63 (v. tbn. 30). Morroitzari lotu zitzaion mixeriaren gorritasunak ikaratuta. Etxde JJ 269 (v. tbn. 32). Aiekiko elealdia laister utzi baitzun, Mattinek iaioki ekindako ariari lotuz. Ib. 148. Euri ondo eder arekin ongi lotu ziren nekazariak beren lurrari egin aal guzian. Izeta DirG 111 (v. tbn. 63). Berriro izketari lotu gintzaion nagusia ta ni. Anab Aprika 11. Lotu nintzaion txangoari. Ib. 8 (v. tbn. 58). Gizona bere buruari pentsatzeari lotzen dun. JEtchep 69 (v. tbn. 59). Zure eginbideari lotu zakizkio. Vill Jaink 100. Zoazi othoi hemendik eta lot zaite zure egun guzitako laneri. Larz Senper 40 (v. tbn. Iru 9). Iakin-bideari lotu zitzaion erabat. Zait Plat 84. Behar zen grekari eta bereziki filosofiari lotu. Lotu zen gogotik eta bost urteren buruan eskuratu [...] "Nagusigoa". Ardoy SFran 94 (v. tbn. 87, 181). Otoitzari lotzen [da] . Ib. 165. Aitor dautzuet gai huneri ni lotzeko naizela beldur. Xanpun ( in Xa Odol 333 (v. tbn. Xa Odol 65) ). Askotan, begirik itxi gabe jeiki eta eguneroko lanari lotu bear. Ataño TxanKan 148. Bada ordu gure egitekoari lot gakizkion. MEIG III 49. Ez gara luzaroan geldituko lehenik aipatu dudan aldeari begira [...]. Beste puntuari, bigarrenari, lotuko natzaio beraz. Ib. 93.

v. tbn. Arg DevB IV. Zby RIEV 1909, 231. Lh Yol 52. Ibiñ Virgil 95. Etchebarne 101.
(Aux. trans. tripers.).
Ta gaztezaroan asita, lotu bear diogu ikasteari. Zait Plat 119s.
(Con alativo o sust. vbal. -t(z)era ).
Nork du gudu gaitzagorik bere buruari garaitzera lotzen denak baino? SP Imit I 3, 3 (Ch bere burua garaitu nahiz hari denak baiño?). Nere eskuan balago [...] oi nola guzien desegitera lot nindakeen! Dv LEd 107 (Cb Eg II 56 nola guzia desegingo nukean). Azkeneko urteetan erabat ango lanetara lotu zan. Or SCruz 135. Gero bi emaztekiek lotu ziren sukaldeko lanetara. Izeta DirG 97. Biaramonean lotu ziren lanera beti bezala. Ib. 106.
(Con ines. o sust. vbal. -t(z)en ).
Lanean loth gaiten gu gure partetik / eta listorrak beretik. Gy 190. Kuxean lothu zen erasten / huntaz, hartaz, oroz. Ib. 181. Othoitz saindu horrekin ez akhabo yoko / nihoiz baizen hazkarki pilotan lothuko. Hb Esk 215. Bezkoitz dena basa zen izena hartzean, / lotzen zela ageri petral garbitzean. Ib. 149. Frantses hiztegi bat eskuetan, lotzen zaizkit solasean. StPierre 20. Bide berri bat egiten ari ziren toki batian lotu nindukan lurra [...] garraiatzeko ofizian. Zub 51. Bertze bi pinta yokatuz musian lotzen dira birazka. Ib. 22. Eta zer egiten du orduan? Lotzen da garrasiarik saminenetan. Barb Leg 129. Ezin siñistu dau [...] egitarau zindoagoan lotu leitekeanik. Erkiag BatB 182. Auznarrean lotu zan Erakleito, eta oldoztuaren oldoztuaz [...]. Zait Plat 31. Kalapitan lotzen dira. Larz Iru 80. Artzaingoa utzi eta hotel batean lotzen zela lanean izkiriatu zaukun. Ib. 128. Gero, bizarra egiteko pusken aphailatzen lotzen da. Larz Senper 18.
(Con sintagma de valor adverbial). " Joka lothu ziren, ils se mirent à se battre" Dv.
Ene soldadoak behar nintuela manatu, lot ziten eliza borta bati aizkora ukaldika. HU Zez 136. Elgarri musuka lotzen dira biak. Barb Sup 161. Lotzen dira borroka. Ox 52. Elgar hartuxe dutelarik lotzen zaizko batek iletik tira, bertzeak tira. "Puis ils se familiarisèrent [...] les voilà qui le tirent par les poils" . Barb Leg 129. [Xitak] kuskua hautsi eta [...] berehala lotzen [dira] hazkurriaren bila. Zub 122. Alako señorite galanta [...] neska zirtzil bati joka lotzea. TP Kattalin 187. Egia bila buru ta biotz lotu bear genuke. Zait Plat 70. Bat batean [...] nigarrez lotzen da. Larz Iru 118. Lotuko girelarik, hamar hamabi orenez galde eta galdeka. Larz Senper 70. Pol[iza]: Ez gituk airerat nor-nahi zafraka lotzen... Frogak eskuratu ondoan [...]. Ib. 24s.
(Con complemento no expreso).
Lekzioak oro xuxen / zituen ahalaz hartzen. / Hastean lothu zen gaitzki, / geroxeago hobeki. Gy 268. Bere adiñik ederrena dutenean gastatu / lotzen <lothzen> dire urthe galduak nahiz erreparatu. Ib. 59. "Beltz edo xuri...", zakon berriz ere lothu potikarioa, "ez nuk debekatuko erraitetik [...]". JE Bur 101. Azkenean lothu zen notaria bera, erdi eskuara, erdi frantses. Ib. 134. --Behar daukuk prediku hori egin. --Emanen diat, baina zuek ixilik egotekotan [...]. / --Upha-adi mahainaren gainerat... Ale, xo... Lot adi.... Larz Senper 106.
(En la expr. burua lotu y eskuak lotu ).
Nere burua [...] egibearrera lotu nai izan det. Ldi IL 95. Lanari burua lotu bearra zegon berriro. TAg Uzt 295. Apalondoan, ikasketari oi bezela burua lotu bearrean [...]. Ib. 68. Edozein zeregiñi lotzen ziozkan gogotik eskuak. Ib. 259. Eskuak lanari lotuak izan arren, aren begiak [...]. Erkiag Arran 66. Gaitz egiten da liburuetara burua lotzea, batez ere egunaldi onaz. Osk Kurl 203.
7. (V-gip ap. SM EiTec1 ; Dv) .
(Aux. trans.). Pegar; fijar, sujetar (no con ligaduras). " Burdinaz lothu behar dire bi zur horiek, il faut joindre avec du fer [...]" Dv. "Armar, montar. Antes solamente se usaba en armería pero actualmente se halla extendida a la mecánica en general. Sasoi bateko makiñak lotzia ezuan beste munduko gauzia, baña oin azaltzen diran makiña barrixak lotzeko bertara jarritxa dagon tenikua biar " SM EiTec1.
Zurekin lot eta ios nazazu gurutzean. Mat 204 (v. tbn. en contexto similar Harb 303). Jesu-Kristo gure Jauna izan zela [...] gurutze bati lothua. CatLav 84 (V 50). Han, gurutze hari bera lothu zioten oinetarik eta eskuetarik itzeztaturik. Ib. 392 (V 189). Herejetzar ezkonz-etsaien ezpañak lotzeko. Mb IArg I 178. Ezpañak ere ezin erabilliz lotuak idukiko lituke. Mb JBDev 237. Arrantzez khoroatua da, gurutze bati lothua. Jaur 153. Xingola dariote makhila multzuei, / zezenaren lephoan artexki lothuei. Hb Esk 224. Bainan nola itze eta irinez lothu baitzuten papera, etzen errex osorik atheratzea. Hb Egia 20. Lau gaitzeru ezartzen dira bata bertzearen gainean elkarri krisketez lothurik. Dv Lab 299. Gurutze hari lotua hiru hitze handiz. Jnn SBi 30 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). [Gizon hek] paretako bi taulak elkharri ongi lothurik. Arb Igand 79. Matxarro bat loturik. HerVal 214 (tbn. 228; el ed. traduce "empalmar"). Etxe gañetan ondo lotu barik egozan tella zarrak. Ag Kr 12. Urren egoanari [zigarro] bat artuta obeto lotuten egoan bitartean, arrast ixiotuaz joan jakon Indianoa. Ib. 101. Ikusi ditut, aldi bat baino gehiagotan, basa dentistak lothu hortzak irauten. JE Bur 195. Hor nitaz orhoit zaiten, Ama gozoena, / Nik ere behin zure soinean lotu dut ene izena! Ox 31. Oñak untziakin lotuta daukodaz. Altuna 14. Gorputz guzia eztiz untatuko duzu [...]. Ezti horri lotuko diozkagu [...] buhurdiko antzara-lumatxak. Lf Murtuts 25. Zakurra eizez dabillala / isats-eraginka, ikara belarri; / baiñan oillagorra suma dula, kuzkur, / batera biltzen tu, lotuz gorputzari. "Pegándolos al cuerpo" . Or Poem 556. Medaila batzu [...] iskilinbaz loturik bere jauntzian zekarzkinak. Mde Pr 88. Eortziko nabe [...] / Bilduko ditue / nire esku lazatuak / beti estutu neban / gurutzari lotuz. Gand Elorri 171.
Atribuir, imputar. Cf. infra (16).
--Zeama ortan gauza asko pasatzen dira noski? --Ala diote. Seguratarrak lotzen dizkate aiei, diranak eta ez diranak, eta jakiña da. Sor Bar 65.
[Kantuak] sor-etxea diotek lotzen gogoetan, / burhasoen orhoitza pizten bihotzetan! Ox 151.
8. Entorpecer(se), trabar(se), agarrotar(se), embotar(se). " Begizkoak lothurik ezin higi zitekin, étant lié par le mauvais œil, il ne pouvait bouger. Lothua da mintzoan, eta mothela, il est embarrassé, empêché dans la parole, et bègue" H. Tr. Documentado en Etcheberri de Ziburu, Axular, Etcheberri de Sara y autores meridionales desde la segunda mitad del s. XVIII.
Eskiribatzen hasten zarenean ezin higi ditzakezu erhiak, lothuak bezala daude, zeren ezpaitira usatuak. Ax 90s (V 61). Mihia dute gathibu, flako eta lothua eskuaraz mintzatzeko. ES 167. Jauna, ezin itzegin det: moteldu ta lotu da nere mingaña. Cb Eg III 311. Ezin dot, dinue, euskeraz ezer irakatsi: lotuten naz beriala; ikara gogor batek artuten nau. Mg PAb 199. Baña bildurrak lotuten eban ez agertuteko [pekatubak] . Mg CO 203. Geratu zan zirkiñik egin ezin ebala, jakin baga nor izan zatekian alan lotuta eukana. Ur MarIl 69. [Aldia] bururik buru [...] ibilten da / zuritu ta mutulduten [...] / sabel-errotak lotuten. Azc PB 351. Berotasun andiak igaro zituan [...]. Baño gorputza lotua ta abaildua gelditu bazitzaion ez orratik bere anima. Ag G 203s. Gorputza lokabe, baina gogoa atsekabez lotua nian. A Ardi 20. Atsekabiak gure almenak / ipiñi dauskuz lotuta. Enb 35. Belarriz erne, baiña mihiz ez loturik. "Sin poner freno a su lengua" . Or Eus 28. Atetik burruka ikusten egon da bildurrak lotuta. NEtx Antz 29. O Birjiña, naigabe latzak / mingaña lotzen, ta mintzoak nai luken guzi / esatea eragozten. Gazt MusIx 139. Liraen doñuak [...] atsegiñez bete oi du gogartea eta alarik txirikatzen eta lotzen ere, naigabe ta neketatik baitu kentzen. Ib. 167. Dorreko aizeak [...] / zentzuak oro / lotu zizkidan. "Todos mis sentidos suspendía" . Or ( in Gazt MusIx 178 ). [Zartzaroko ajeak] zentzuna agortu, / adimena lotu, / kaskarra lelotu. And AUzta 135. [Edari] mingañak lotu ta oñak nagituko dituena. Ibiñ Virgil 84. Txikitan txertatu zidaten emakumeekiko lotsak ziaro lotzen ninduan. Beiñere ez det jakin emakumeengana nola urreratu diteken. NEtx LBB 87. Eziñ bait-nintzan [...] Rozinanteren gaiñetik mugitu ere; mira-eragiñez lotua neukaten iñondik ere. "Porque me debían de tener encantado" . Berron Kijote 193. Ez zuen inolazko lotsa gaiztok lotu bere adiskideaz mintzo zenean. MIH 265.
(V, G, AN-gip, Sal; Izt 6v, H (+ -th-)) Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 154 .
(Part. en función de adj.). Cohibido, pusilánime; torpe, desmañado, sin soltura. "No aficionado a bailes, lotua izan " Izt 6v. " Adimendu lothua, intelligence empêchée en son développement et courte, difficile" H. " Emazteki lotua (Sal), mujer de poca actividad" A. "Desmañado. Ikaslari lotua izan dogu oiñguan " Etxba Eib. " Nik mutil ori oso lotua ikusten dot pelotarako " Elexp Berg. " Itz justuko jendea (G-azp), jende lotu(a)k dira (AN-gip)" Gte Erd 154.
Mihi lothua zitzaion / berehala libratu / eta eskerrak ziotzon / Iaun onari bihurtu. EZ Noel 165. Ojala ori bera maisu guziak egiten balute: mutil mutu, lotu, motel gutxiago errietan izango litzake. Cb EBO 19. Nos arteraño onako zure aserre mugabagiak eukiko gaitu ain lotu ta makal? Ze asmotarako jagiko da zure lotsagabakerija? Mg PAb 212. Nire izkera latz, lotu ta illuna izanik, askaera eta liraiñtasun bagea billatzen dabelako. Ag Ioan 90. Axeri, azkar, argi [...] ta erkiñ samarra zan; Otxoko, lodi, lotu, baldar, narras, bizartsua. Ag G 60s. Atzeka, lotua, itz gutxikoa dirudi ezezagun ta andikien aurrean. Ib. 80. O! Gazte arren ondoan beste guztiak lotuak, baldarrak [...] zerizkion: ura bakarrik zan iaio. Ag EEs 1917, 215. Bete ditzadan argiz begiok; / eten zain-giar lotuegiok. 'Músculos entumecidos' . Ldi BB 110. Nere burua / Parisen ikusiz / ain lotu ta arlote [...]. 'Tan paleto y desgarbado' . Ib. 72. Begi lotuok ez dagoz itun, / barrura begira baino. 'Mis embebidos ojos' . Gand Elorri 150. Zu ikusteko oso det adimen lotua / argi ori ezpaita nere neurrikua. NEtx LBB 280.
9. (BN, S; Izt 97r, H; -th- Dv, H) sua lo Ref.: A; Lrq (loth) .
(Con su(a) como sujeto). Prender (el) fuego). " Sua lotuten yake " Izt 97r. " Non lothu da sua? où a pris le feu?" Dv. " Egur idorrari errexki lotzen zaio su, le bois sec prende aisément feu" H.
[Sinhets arazi nahi du] sua golkhoan gorderik arropei lothu gabe erabil dezakeiela. Ax 397 (V 259). Batzuei den okhasinorik ttipienean sua lotzen zaie, zeren sukhoi baitira. Ib. 286 (V 191). Suia lothu bada hirian edo zoinbat etxetan, haren hilzeko. Tt Arima 67. Zeruko aserraduraren sua hunela lotzen <lothz-> bazaio arbola heze eta fruitutsuari [...]. Lg II 278. Iduri du, su lotzekotz, belharra izan behar dela [...] lekhu agorrean. Dv Lab 126. Zure amodiotik / han su lothuz geroztik, / erretzetik ez nadien bara. Zby RIEV 1908, 287. Labe-haga su-garretan / hartaz joiten du lumetan. // Beleari sua lotu. Etcham 204s. Su handia lothua zen. Zerb Gerlan 74. Aditu nuieneko / Montebiden fama / herriaren uzteko / lotzen zaut su lama. Balad 232. Bainan zeri da gehienik sua lotzen ez bada sugai idorrari. Ardoy SFran 296. Su lotu bazitzaion bezala jauzi zen Iñaki. "Comme s'il avait pris feu" . Ib. 138 (v. tbn. 259). Zeren sua han hurbil lotua baitzen. Etchebarne 50.
v. tbn. Laph 191 (su lothua).
Kandela ere iraungi berrian [...] [da erraxenik] berriz lotzeko eta iratxekitzeko. Ax 78 (V 52).
(Trans., con su(a) como objeto directo).
Urdanibitarrak Bella Amberesa-ri sua lotu ziotenean. Lh Yol 47.
10. (-th- BN, S; VocBN vEys, H) Ref.: A; Lrq .
Prender, arraigar (una planta, injerto, etc.). " Landarea eta xerthoa lothu dira, le plant et la greffe ont pris" H.
Badira zuhaitz batzuk [...] sasoinetik kanpoan hasten baitira loratzen edo birloratzen. Baiña lore hetarik guti lotzen eta itxatxekitzen ohi da. Ax 211 (V 141). Giristino egina Eskaldun guzia / eta ungi lothua zeruko hazia. Hb Esk 46. Basateak lothuak direnean zahartu behar diren lekhuan [...]. Dv Lab 382. Landarea mindegitik atheratu eta lotzera uzten dute toki berrian. Ib. 380. Hola hezetasunak gehiago irauten du eta xerthoa segurkiago lotzen da. Ib. 385.
[Minak] sobera zituen erroak zail eta barna lotuak, azkarki. HU Aurp 185. Bekaizgoa bihotzean lotua dutenek [...]. JEtchep 52. Euskalduna, bere lur eta sinisteetan sustraitua, haietan lotua [...] bizi izan da. MEIG IX 131s (en colab. con NEtx).
Asentarse (en un lugar, territorio...).
[Afrikan] lothu nahi izan diren Eskualdunek ezin iharduki ahal ukan baitute lurraren eta hango bereko umeen idorrari. JE Bur 205.
11. (Aux. trans.). Apresar, prender. "Aprisionar", "apresar" . "Prender, llevándolo a la cárcel: (c.) preso artu, eroan, lotu " Ib. En AxN se explica gathiba nadin (394 (V 257): beldur naiz bigarreneko gathiba nadin) por lotua ge[l]di nadin. Tr. Documentado en autores meridionales desde Lazarraga.
Gizon onak dei egin da / lotu eben [txakurtxoa] gidaletan. Lazarraga 1197v. Atera didazu barrendik nere biotza ta sartu ta itxi eta lotu dezu zure biotzean. "In corde tuo [...] captivasti" . Lar SAgust 14. Etsaiak bidera irten eta erasoko digute; daramatzigun ondasunak kendu eta lotuko gaituzte. Ib. 16. Zerren loturik nago / prisione baga. Gamiz 203. Bere etsaiak Jesus lotu zuteneko, hura utzi ta iges joan ziran Apostol guziak. Mb IArg I 252. Ta Judas saltzalle gaistoaren laztan falsoa [...], ta etsaiak nola lotu zuten. Cb Eg III 307. Juduak, egia da, lotu zuen Jesus. AA I 421. Munduko altsubak [...] gizonak lotu ta karzelatu legijez. fB Ic III 293. Ain gogorra [...] izandu zan batalla andi au, non Alemanetakorik bat bakarra ere gelditu izan etzan ill edo lotu bage. Izt C 315. [San Pablo] prest zegoala Jesusen izenagatik Jerusalenen lotua izateko ez ezen, iltzeko ere. Lard 521. Ainbeste soldadu tzar, / Jesus lotutzera, / andik eraman zuten / Anasen etxera. Xe 355. Guzurraz nai eutsala ak Matxiñi oztu / eta lapurtzat egiñ bear zala lotu. AB AmaE 307. Sarri egon bearko dau / kartzelan loturik, / juezentzat ezpadau / topetan dirurik. Azc PB 111. Zisku zarra [sic] daukana / lotuta dirua. Ib. 137 (Ur PoBasc 189 gorderik dirua). Lotuak izanik sartu zituezan presondegietan. Itz Azald 20. Gaiztakerien bat / egin ete dabe? / zuzendasunarren / dagoz lotuta? GMant Goi 85. Andik aurrera Jesus lotzeko garai onaren billa zebiltzan. Inza Azalp 66. Lapur bat balitz bezela lotzen utziko du bere burua. Ib. 61. Atera itzazue neregatik lotu ditezuenak. Or SCruz 56. Ta siñistu eban au zala zorua ta berau lotu eban zorotegiyan eta yoskiña aske itxi eban. Kk Ab II 95s. Ama guren bat arrotzak lotu, / semiak baña nai dau azkatu. Enb 64. Yesus atzeman bearrean besteen bat lotu etzezaten. Ir YKBiz 470n. Bazterrak nasten dabillelako aitzakian lotuko dute. Ib. 391n. Giltzapean betiko lotu dutena bezela. TAg Uzt 266. Zure bildurrarren mingaña giltzapean lotuko ezpalute [...]. Zait Sof 174. Eldu dira zalapartan, zekiten baratzera / [...] gure Jauna lotzera. "A prender al señor" . Or Poem 544 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Aren sareetan jausita ta lotuta ekusan. Erkiag Arran 178. Bertan lotu ziñean. "En él preso quedaste" . Or ( in Gazt MusIx 201 ). Besoak lotuta. "Los brazos presos" . Gazt MusIx 137. Poliziek lotu ta eraman egin dituzte gizon geiztoak. Osk Kurl 30. Ibarguen jauna, legearen izenean, lotua gelditzen zera une ontan bertan. NEtx LBB 115 (v. tbn. Antz 144).
Daukala diabrubak preso edo lotuta legez. Mg CO 56. Izutzen, aienatzen eta loturik bezala uzten duala etsaia. AA I 409. Juduak, egia da, lotu zuen Jesus, eta zuk [...] ipintzen dezu loturik bezala, au da, egin nai zizkitzun ontarte eta mesedeak eziñ egin ditzakean eran. Ib. 421. Esan utsera / geldi jarri zan, loturik legez / eguzkia. AB AmaE 127. Juduen bildurrak loturik bezala zeuzkan egun artaraño. Inza Azalp 86. T'elorri inguruan / lotuta lez, nauka / zerbait beragarrik. ' Como preso' . Gand Elorri 32.
--Ze albiste, gero? --Gure Rosak esne-saltzaille gaztea begi-ninietan lotua ote duan edo... NEtx LBB 44.
(Uso sust. y adj.). "Presos de la cárcel: (c.) presoak, lotuak " . "Cautivo, lotua, gatigatua " Izt.
Laster itzultzeko ustean Iruñetik atera banintzan ere, an [Madrilgo Kortean] lotu baten eran egondu nintzan urte ta erdiz. Mb IArg I 52. Bilotxak jantzija, lotubak askatutia, tristiak poza [...] gura izatia. fB Ic II 257. Jerusaleneronz Jesus lotuarekin zijoazela. Lard 445. Lotuai askapena ta itsuai ikusbidea ematera. Ir YKBiz 77. Begiak beraka zituala eskeñi zion [esne-pitxar bat] lotuari. NEtx Antz 147. Bart lo nengoela / etorri zait Etxahun / zeinek nauek ezagun / (galeretan lotua) / ta kupida. Azurm HitzB 34. Erdibil lotua. "Foco cautivo" . MEIG IX 129 (en colab. con NEtx).
Eskuara nahi luketela egin den baino gathibuago eta lothuago. ES 102s.
Comprometido, difícil (?).
Agintarien aurrean egin ditu autorpen bi. [...] Zegaitik eta zelan eldu dan egoera lotu orretaraiño. Nungoa dan, zenbat bidar egon dan "gerizpetan". Erkiag BatB 192.
"Embargar: (c.) ondasunak lotu, enbargatu " .
12. (Como sin. de geratu, gelditu ) Tr. Documentado en Cardaberaz, Añibarro, Zavala, Azkue y autores occidentales del s. XX, principalmente vizcaínos.
(V-ger-ple-oroz, S; Añ) Ref.: A; Ort Voc; Lh .
Detener(se), parar(se). "Estancar, detener: (c.) gelditu, lotu ", "suspender, detener" . "Parar, no pasar adelante: (c.) geratu, gelditu, paratu; (V) lotu " Ib. "Detener" Ib. " Treña Maulen lotzen düzü [...], le train s'arrête (définitivement) à Mauleon (point terminus)" Lh (podría tratarse quizás de 2 lotu, q.v. ). Cf. infra (20).
Lau errengloi euskeraz ezin irakurririk ez atzera ta ez aurrera lotu. Cb EBO 16. Eta Zeruak / daude lotuak / au ikusten dutenean? // Noizko dirade [...] / tximistak eta arraioak, / ez erretzeko an bereala / esku ain sakrilegoak. Cb Bast 14 (tbn. en Balad 236 y lotubak en Oe (ed. 1825), 269). Baiña Kose Satikari eutsan lotseak antxe lotu eban gure mutilkoa. A BGuzur 119. An lotu zan nire nagosia ta ni agaz. "Se paró" . Or Tormes 65. Zeugan lotu-arte, ene bijotzau urduri dago. "Hasta descansar en Ti" . Laux BBa 98. Negarrak ez eben lotu gexo ankerran zaurija. "El llanto no fue parte para retener a la enfermedad cruel" . Ib. 34 (v. tbn. 136). Lotu nintzan ameslari. "Me paré en un ensueño" . Ib. 100. Aren abotsaren [...] soñura ibaiak eurak be lotu egitten ziran, zugatzak dardaraka asi. Otx 34n. Gauean dornua / eztago lotua: / nai dute estatua / bat oso haltua / herriko plazan jaso. Arti MaldanB 222. Ondo loturik negoan / etsaiaren atean, / derrepente sartu nintzan / beraren etxean. Balad 225.
(Part. en función de adj.). " Ur lotua, agua estancada" A EY III 287.
Ur lotubari ta abo itxijari ago beti adi. 'Agua mansa' . Otx 30.
(V-ger-ple-oroz; Añ), lutu. Ref.: A; Holmer ApuntV. Quedar(se), permanecer (en un lugar, estado, etc.). "(Quedar sin) sentido: [...] (V) [...] konorte baga geratu, gelditu, lotu " . Tr. Documentado sobre todo en autores vizcaínos. Salvo errata hay un ej. de lutu en Lauaxeta.
Umezurtza triste eginik / gaixook lotu gara: / obian daukagu Yesus. EL2 210. Koldarturik lotu zan. Zav Fab, RIEV 1907, 92. Zegaittik lotu ete zan Eladi etxean jantza-lekura joan baga. Echta Jos 210. Arritturik lotu naz. Ib. 359. Ontzia lotu zan zuzenbide baga. Ib. 271. Masima lotu zan bere alaba Eladiren ardurea artuten. Ib. 257. Beste egunetan baño piskat geiago lotu naz oian. Altuna 62s. Gauza asko gura, baña bat baño ezin eskatu [erregieri] ta ezin ziran lotu gauza baten. Kk Ab II 35. Itun lutu zan basua. "Como una esperanza muerta quedó la montaña" . Laux BBa 34. Arantz begira lotu. "Mirando hacia El permanece siempre" . Ib. 102. Ez ein negarrik... / etzarie lotuko / ezer bagarik. Enb 97. Autubok zetan lotu ete-ettekezan jakin guratxubaz. Otx 72. Zokondo-une batean etzanda lotu zan zelatan. TAg Uzt 164 (v. tbn. 132). Ene zorigaiztoko! I gabe lotu bear. '¡Ah, que desgraciada soy si de ti me veo privada!' . Zait Sof 146. Badoaz; abeslari-taldea bakarrik lotu da. Ib. 81. Naiago nuke [...] / nere burua bertan amildu / zure mende lotu baño. SMitx Aranz 20. Emakume biak, azken-itzen oroipenetan ixil eta geldirik lotzen dira. NEtx Antz 10. Oneik be etzirean lotuko egurrik eta azpigarri barik. Akes Ipiñ 25. Negar-anpulua begian bertan lotu yakon erion bage. Erkiag Arran 82. Geldi lotu zan mutilla. Ib. 97. Isilik lotu zan. Ib. 124. Argizagiaren kolorez lotu dira aren arpegi ta eskuak. Erkiag BatB 204. Arri ta zur eginik lotu ginan. Zait Plat 127. Geldi lotu omen zen. Ibiñ Virgil 114. Alde egiñagaitik / gure gurasoak, / emen lotuko dira / mendi ta basoak. BEnb NereA 51. Pentsa zazute zer egoeran / lotu dan Euskalerria. Ayesta 88.
v. tbn. A BGuzur 129. Ezale 1898, 200b. EusJok II 109. FEtxeb 17.
Parar, cesar (de hacer algo).
Ezpanak erabiltzan / inos lotu barik. Azc PB 283 (Ur PoBasc 174 gelditu bagarik). Txir-txor kantaten lotu baga. Echta Jos 211. Dantza ta dantza lotu-barik. Laux AB 91. Makilladunak etziran lotu jorraketan [...] illda lez [...] itzi ez artian. Otx 86.
Quedar, restar.
Lotu jakazan garbi beretzat ogetairumilla ogerleko. Echta Jos 334 (v. tbn. 337 y 338). Emongo deustazuz ogeimilla ogerleko, ta zeuretzat lotuten dira [...] abere guztiak. Ib. 326. Baina Gabonetarako aste bete lotzen zenean [...]. Arti Ipuin 24.
13. (Aux. trans.). Agarrar, asir, sujetar; atrapar; enganchar. " Fuerte lotu zion zakurrak (AN-5vill)" Gte Erd 237.
Jausi da azerija [tranpan] . Kaderati lotuta dago. Mg PAb 165. Suge bipera bat ilki zen handik [...] eta lothu zion eskutik. TB Act 28, 3. [Oriñak] iges egin duela / usten duenean / gelditzen da batetan / otadi batean, / lotu ziozkalako / bere bi adarrak / otetika otera / an zegoen larrak. It Fab 91 (v. tbn. 234). Irabasten isten badautso, beste amaseiko bi, jokatuen ganera emongo dauzala [...] Galduik! [...] Lotuyozak amaseikuok! Kk Ab I 98s. Belatsak lotu du xoria. Ox 171. [Haize goxoak] jauz-arazten du laparrek lotu ardien ile leguna. Ib. 30. Nork behar zuen erran / Xalbador ohoin bat zela! [...] (Lasterka badoatzi lauak Xalbadorren lotzerat). Ib. 53s. Eta urpian igerika, esku batez tinki loturik pertola, ateratzen du leiorreraino. Zub 22. Berak ere lotu du Peru / besape ta gerrondoan. "También él ha hecho presa en Perico sujetándole la cintura" . Or Eus 171. Ezkerreko besotik gogor lotuta zeukan mutilla. TAg Uzt 167. Orein-taldeak eten gabe ari dan elurpean lotuta, adar-muturrak doi ageri zaizkiela. Ibiñ Virgil 101. Sasi artean dauka / egoa lotua. NEtx LBB 218.
14. (Aux. intrans.). Juntarse, unirse; acercarse.
A, ene buruzagisa maitia [...] / behar dizugu jokatu / partida bat heben berin. (Mitila lot emaztiari eta aplika jokiari). AstLas 30. Buria, khorpitza eta buztana / jauziz, lothu nahiz elgargana / berehala dirade hasten / bainan eztira ez josten. " [Il] cherche à se réunir" . Arch Fab 201. Garako athean [...] jandarma eskualdun bat bi jauziz lothu baitzitzaion Piarresi. [...] "Nongoa zira? Zure izena, eta zalhu oraino!". Barb Sup 48. Horra non lothu diren [pilotariak]: anaiak iduri, / athorrak eta galtzak orok berdin xuri... / Orai miatzen dute pilota den guri. Ox 181. Poli atera zan iñori ezer esan gabe ta lotu zitzaion Elizondoko gizonari. Bide puxka bat egin zuten alkarrekin. Anab Poli 70. Mutiko zarpila hori sosa galdez lothu zakona, errebolbera begien aintzinean ezarri diona. JEtchep 115. Orregatikan lotu gaitezen, / zertako ibilli bakar? / Askatasuna indarra da ta / denok ar dezagun alkar. Lazkao-Txiki ( in Uzt Noiz 65 ). Gazteria lot dadila / potiko ta neskatila / adinekuekin batean. Casve SGrazi 76. Lotu zitzautan lagun ausartago bat. Larre ArtzainE 31.
(Aux. trans.). Añadir.
Zerbitzatzeko mementoan loth zazu arroltze gorringo bat minagre xorta batekin nahasirik. ECocin 24 (v. tbn. 23).
15. Cerrar.
Lotzen ebazan bere giltzakaz ango ateak. AB AmaE 443. Eta kanpora urtetean, atea sendo-sendo lotuko deutsuet. Bilbao IpuiB 262. Leiho biribil bakharrak maratilla lodi bat zeukan. Bira batzukaz lotu ezkero, etzan sartuko handik ur tantarik ere. Osk Kurl 130.
16. Hacer responsable, echar la culpa. " Khexu denean niri lotzen da, quand il est inquiet, il s'en prend à moi" Dv. "S'en prendre à quelqu'un de quelque dommage ou déplaisir fait. Etzakien nork egin zioen bidegabe eta niri lothu zautan, [...] il s'en prit à moi" H.
[Jesusek erran zaroen farisau hei:] ez bazarete han [zeruko erresuman] sartzen, loth-zakizkote bakharrik zuen buruei, ez duzue merezi duzuena baizik. Lg II 231.
17. (-th- S ap. Lrq; H). "Prendre, se coaguler, se cailler, se figer. Esnea gatzagiarekin bezala, olioa lotzen da hotzarekin " H.
18. "Composer des vers. Koblak lotzea, faire des couplets" H.
19. (R-uzt) Ref.: A; A Apend; EAEL 261 .
"Apagar luces" A. "Buzka lotan dra lerrargiak, las luces de pino se apagan soplando" A (s.v. lo (3.º)). "Lo zak, apaga" A Apend. "Zéren lótu dun súa?" EAEL 261 (en respuesta a '¿Por qué has apagado el fuego?').
20. " Lotu da, ha fallecido (V-ple)" A Apend.
21. Matar.
Bera, arrizko aldaskak, untzorri zurrun antzo, lotu zuten. 'La mató un crecimiento de las rocas a modo de tenaz hiedra' . Zait Sof 184.
22. Gravar.
Basetxeak ezin lotu ditezkela erabakitzen du. "Ser gravadas" . EAEg 8-11-1936, 245. Balio-geitze ori zergaz lotu beza. Ib. 1-3-1937, 1182.
23. Acordar, ajustar.
Apustu txar bat lotu zidaten. Albeniz 161. Zuek berrogei egunetara jokatzeko apustua lotu. Ib. 234.
BIHOTZARI LOTU. "Makhur zerbait dueneko, bihotzari lotzen da, dès qu'il éprouve quelque traverse, il se met à désespérer (litm. il se prend au cœur)" Dv.
BURUTIK LOTU. Perder la cabeza.
--Anderea, zure gathuak... --Zer dute nere gathuek? --Ez dire gathuak! --Lotzen ari zaitzu burutik? Zerb GH 1927, 443.
DANTZA LOTU. v. dantza.
ELKAR-LOTU. v. elkar.
ESKU-LOTU. v. esku.
HITZ LOTU. v. hitz.
LOTUAN EGIN. Bailar agarrado.
Ta zu joan zeran erromeri-lekuan ez bada lotuan egiteko oiturarik [...]. MAtx Gazt 64.
LOTUKE. Sin atar(se).
Luzaroan ezkontza-uztarriari lotuke neskatx iraun zunagandik. Zait Sof 143.
LOTUKO (Adnom.). Agarrado (baile).
[Erromeri-lekuan] lotukoa joko balukete ere, ez dezu egin bear. MAtx Gazt 64. Soiñu-joleak lotuko dantza jotzen zuen. Zendoia 43s.
LOTU-LEKU. Amarradero.
[Untzia] beti aurrera ta aurrera, beti iparrerantz, legorra ta kaia ta bere lotu-lekua urrun utzi arte. Erkiag Arran 84.
LOTU-LOTU EGIN. Atar, sujetar con fuerza.
[Soldaduak Jesus] lotu-lotu egin zuten. Lard 444. Orain lotu-lotu egiten zion zorigaiztoko ziña egin zion [neskari] . Etxde JJ 61.
Begiok, lo gitxi egin ebelako, / luak lotu-lotu bere loturan / eustazan. AB Olerk 646.
LOTU-SOKA. Amarra.
[Ontziari] lotu-sokak kendu zizkatenean [...] itsaso aundiko bidean asi zan. Anab Poli 57.
LOTUXEGI (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Orain ez aspaldi arte, eliz-gaiei lotuxegi egona dan gure elederrari [...]. Gazt MusIx 7.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper