Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 uztai.
    tradizioa
    Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. Uztai y ustai son las formas más usuales y se encuentran en proporción similar hasta el s. XX, alternando ambas formas en algunos autores (Haraneder, Aguirre de Asteasu y Lizarraga de Elcano). En el s. XX aumenta el empleo de uztai en la tradición meridional. Además de estas dos formas, se documentan tbn. ustei en Bijrin (ustei-erdi ), Moguel, Duvoisin, Prop , J. Etchepare y Bibl, y ustegi en Arrese Beitia (junto a ustai ). En DFrec hay 4 ejs. de uztai.
    etimologikoa
    Etim. Quizá de un derivado del lat. fustis.
    sense-1
    1. (Dv (V, G)); ustai (SP).
    Círculo. "Cercle" SP, Dv. Cf. TAV 2.2.7: In his montis que appellatur Uçtaiçuarbe (1074)
    Haren bizitze ondikozkoa ustai batetan bezala heriotzeraino giratzen <gui-> da. SP Gudu 146. Zeren orazioneko eserzizak halako moldez gure buruaren mortifikazionekoa behar du lagun, non bata bertzeari iarraiki dakion ustai serratu batetan bezala. Ib. 227. Ustai batean bezala, bira-bira dabiltza. He Gudu 60 (163 uztai).
    azpiadiera-1.1
    (G-goi; Lar, Lecl, H (V, G)); ustai (V, G, AN-gip-5vill, B, L; H); ustei (V, G, BN-mix, Sal, R-uzt; Ht VocGr 395, VocBN , H); uztei (V-gip; Arch VocGr (s.v. kurkuria)); usti (V-ple); uztau (V-gip); ustagi (Deen I 457); uzte (Añ); uste (Ae) Ref.: A (ustai, ustei, usti); Lh (ustai); Premorena 2; Arin AEF 1960, 60; Iz ArOñ (uztéi); CEEN 1971, 327; JMB At; Elexp Berg (uztau); ZestErret .
     Aro. "Panier de dames, usteia hanpla" Ht VocGr 395. "Sotalugo, arco de los toneles, uztaia" Lar. "Barreteado, [...] ustai sendoz estutua" Ib. "Tontillo, guardainfante" Ib. "Cerceau" VocBN . "Cerceau de bois ou de fer de tonneaux, barriques; cerclet de bois pour le jeu de cerceaux. [...] Large cercle de bois autour d'une éclisse à faire égoutter un fromage frais. [...] Barrika, orga, dostetako, zimitz, ioare usteia, ustaia" H. "Aro" A. "Vertederas de madera, belarrik, sujetas con uztaie o aro (G-goi)" Arin AEF 1960, 60. "Los aros para reforzar las piedras de moler" Iz ArOñ. "Aro de hierro que sirve para sujetar la ensambladura de dos maderas" JMB At. "Aro de tonel. Ase (barrika) jarixoik euki eztaixen. Uztauak eta estutu ta gero ur puxkatekin ipiñi gaiñetik eta azpittik" Elexp Berg.
    Zirijak, urkulia, usteijak. Mg PAb 134 (en una lista de aparatos y piezas de ferrería). Alaere noizean beñ agertu oi dira moda farragarri batzuek. Ez da denbora asko ekusten zirala emakumeen bular-inguruan ustai andi batzuek. AA II 120. [Kupelgilleak ditu] ustai eta zumeak / lana egiteko. Echag 144. Brinko zalhu batez khoroa barnetik, / pasatzen da hala, nola uztai batetik. Gy 96. Gaztaina bortz-sei urthetan on da ustei egiteko. Dv Lab 318. [Fagoa] on da urekotzat, bahe eta zethabe usteitzat. Ib. 319. Ustai marka bat einik. HerVal 208 (el editor explica: "Ustai marka, hierro con que se marcan a fuego los collares"). [Mariak] aphaintzeko pulliki behin astean. / [...] Uztai beharrik ez du soinaren pean. Elzb Po 190. Zaldien lotzeko burdin usteia hautsi zen. Prop 1884, 39. Etxeko gupela ederrenaren ustaiak leherraraziko ditudala zartez. Barb Sup 18. Ta zorro orren aboa burni-ustai bategaz itxiten zan. Or Tormes 17. [Ernioko] burnizko uztai biribil aiek. TAg Uzt 92. [Txoriak] zepoz edota tiragomaz izango ziran arrapauak. Iñoiz, uztai zurezkoa estalduaz, sarepean bere bai. Erkiag BatB 40. Baserritarrai baturiko laia, atxur, golde-zati, uztaiak eta edozer, burdiñazkoa edo izan ezkero. Ib. 124. Ustai au ere gaztain egurraz egiña izaten da. Otarrak bere goen ertzean daramana da ustai au. "Aro". Garm EskL I 56. [Kuela] zurezkoa da ta lau uztaiez lotua dijoa. "Se sujeta por medio de cuatro aros metálicos". Ib. 38. Baita uztaiak soñean bueltaka ibilli ere. TxGarm BordaB 82. [Ontziaren] ipurdiak zuan txaplana, zakarrarte artan sartzen zan, eta buelta osoko uztai bat sartuta seguratzen zan au. JAzpiroz 113.
    azpiadiera-1.2
    ustai (H).
    Corona.
    Koronazágun: eta forjaturík aranzeés uztái gisabát frinkatuzióte búruan indárka. LE Doc 163. Nola koronatu zúten aranzésko ustai batéki. LE Urt (ms.) 57r (ed. 1846, 162 arantzezko uztai edo koro batekin). Koroi bat argatik / ejo nai nizuke, / zure buru ori / apaindutzeko / lorerik ederren [...] nabill biltzeko; / ustai bat eginda [...] eskañitzeko. AB AmaE 116. Bururako lore-ustaia. Ag G 315. Ta iñun badago lorarik, / egin daiogun uztai eder bat / eta opaldu esanik: / Artuxu, Sabin, [...] / zeure il-urteurren-gomutakitzat / gertaurik dakartzuguna. Enb 51. Ustai loraz egiña. Ib. 173. Arantz-ustaia buruban daula / Jaungoiko-Seme bakarra. Ib. 100. Nere osto zimela josi akiok ik ondo irabazitako garaipen-uztaiari. Anab Usauri 81. Lendik ere aipatua gendun idazle pizkorra ark goimallaratu zigun, ark ezilkor-ustaiaz burua bil. Markiegi (in Ldi IL 8). Ez-ilkorren dirditz-ustaiak bil-bearra. Ldi IL 37. Gernikako zugaitzaren oroipena dakarren aritz ostozko ustai batez inguraturik. "Corona". EAEg 21-10-1936, 100.
    azpiadiera-1.3
    ustai; uztau (V-gip).
    "Aro que hace de asa; de un caldero, por ej. Galdaria gaiñian, eltzeko kertena, uztaua" Elexp Berg.
    Ferreta ustai bat giderrak ezarririk. HerVal 160. Surru ustai berri bat. Ib. 185. Surru <sunru> baten ustaia barrika bati. Ib. 157.
    azpiadiera-1.4
    (V-gip, G-nav); ustai (V-gip, G-nav, B; H); uztei (V-gip); ustei (AN-ulz; VocBN A, H) Ref.: A (ustai, ustei); EEs 1930, 27; Iz Als (ustaiya); Iz Ulz (ustéie); Iz UrrAnz (ustaixa); Iz ArOñ (uztaixa); Ond Bac.
     "Collar del ganado para colgar el cencerro" A. "Uztai, ubal, joaletxoak abereai lepotik esegitzeko lokarriak (V-gip)" EEs 1930, 27. "Ustaiya, el aro (de madera para el cencerro)" Iz Als. Cf. VocNav s.v. uztailla
    Beiek, zintzilikari berriak kopetan, / koka-âla zintzarri ustai bakoitzetan. "Collares". Or Eus 365. Ez balin badu segurik galdua, badu lephoan usteia eta xintxila mihirik gabea. Herr 23-9-1965, 3. [Ardien] ustai eta klaskak ikusi nola zituzten. Larre ArtzainE 58.
    azpiadiera-1.4.1
    Txakurraren saman ulepeituz egindako uztaia. Eguzk GizAuz 103.
    azpiadiera-1.4.2
    Orduko jetsia zan ziztor-uztaiekin. "Había bajado con un collar de longaniza". Or Eus 144.
    azpiadiera-1.5
    "Par ext. diverses sortes d'anneaux" Dv. "Ustai [...] (G, AN), pendientes en forma de aro" A.
    Ezarriko diozu erreztun bat sudur-mizpiretarik edo muthurra zilhatuko diozu ustei batez? Dv Iob 40, 21. Urhezko usteia ezarri nainan begithartean, beharrietakoak beharrietan, eta khoro ederra buruan. Dv Ez 16, 12 (Ol ustun, Ker erestun, BiblE eraztun). Orduan sudur-usteia ezarri diot, eta ukarai-usteiak besoetan. Bibl Gen 24, 47 (BiblE eraztuna/eskumuturrekoak).
    azpiadiera-1.6
    ustai (B); ustei (V-arr-ger-m, B); uztau (V-gip) Ref.: A (ustai, ustei); Zubiau Burd (ustel); Elexp Berg (uztau).
     "Llanta de la rueda" A. "Aro de hierro que cubre la rueda del carro. [...] Burdi-bolantiak pa karga geixao erabiltzeko batera, da ba zela uztau zabala zeban, bide gutxiao ondatu kamiñuan" Elexp Berg.
    azpiadiera-1.6.1
    Zati ebakiak, beren makoak saretzen dituzte eta tiratutako uztai horien bidez, hutsunea erdibitzen dute. "Por medio de esas llantas distendidas". MEIG IX 127 (en colab. con NEtx).
    azpiadiera-1.7
    ustai.
    "Anillo con dos brazos, tetones o ejes, colocado en el mango del mazo para su movimiento" GoiBur 240.
    azpiadiera-1.8
    Círculo (de personas), corro.
    Inguru guztian tente begira egozan atso, agure ta neskatilla gatzbakoak egitebien ustai andia. Ag Kr 57. Giza-ustai baten barruan [...] Zabaletako aizkolari ospetsua [...] besoak zabalik zebillen goragoraka. Ag G 195. Errizañak makilka ta bultzaka gizon-ustai trinko bat egin zuanean. Ib. 100. Aurresku bien artean, ikusgarrizko uztai zabala egin eben. Erkiag Arran 43. Besterik ezin duten aurrak, uztai eran (korruan) jarri ta ibilli bitez biraka kantuan. NEtx LBB 319.
    azpiadiera-1.9
    "Ustai [...] (AN-gip-5vill), rosca grande de pan" A.
    azpiadiera-1.10
    [Eser-aulkiaren] barrungo edo beeko ziriek, ankak alkarri lotu eta eserleku-markoa edo uztaia osatzen diote. Garm EskL I 134.
    azpiadiera-1.11
    "El ataharre, üstaia erretrénka" Giese MolinS 624.
    azpiadiera-1.12
    "Argizai-ustai bat, un rollo de cera" Iz Als.
    azpiadiera-1.13
    Perímetro (torácico).
    Neurriak bere izentau deutsez, luzera, bular-ingurua edo saiets-uztaia, abelgorriai neurri-kordelaz egiten deutsen antzera. Erkiag BatB 159 (hablando del tallado de reclutas).
    azpiadiera-1.14
    uztedi (B).
    "Aro de cuero donde se sujeta el timón del carro. Sartu bear dugu lardaia uztedien" Izeta BHIzt2 . v. gurtede.
    azpiadiera-1.15
    Amaxok bere taulier beheitituaz altzo, nexkek beren jaka laburrez ohantze, muthikoñoak bere besoez ustei. Baderamatzate hiruen artean [dafailan] direnak oro. JE Ber 32.
    azpiadiera-1.16
    Marco (fig.).
    Baña eusko ustai barrenen, ez gera gipuzkoar uts izango, orozale baizik. "Dentro del marco vasco". Y 1933, 8.
    sense-2
    2. (Lar, Añ, H).
    Arco. "Arco, generalmente" Lar, Añ. "Abovedar, hacer algo en forma de bóveda u arco, uztaitu, uztaiaren gisa ezarri, egin" Lar. "Bois ou fer recourbés faisant cintre en une voiture, une barque, une cabine [...]" H. v. harruztai.
    Artzaiak izan arren / gure dantzariyak [...] datoz txit galaiak: / kolore ederrezko / berdiñak jantziyak, / eskubetan politak / makil ta ustaiak. Echag 81. Eta gibeleko hire abenikoa / haiñ aberatsa, eta llilluratzekoa, / perlazko uztaia iduri. Gy 227 (ref. a la cola del pavo real). Marboilla, zeru ta itxaso alkarregaz batuten direala iruditen dan ustaia. Echta Jos 27. Gotzai (obispo) jauna errian sartu zaneko erein-ostoz eta banderaz jositako uztaiaren azpitik. Anab Usauri 6. Eiztari Aundi --zeure aztarra-- / aran-ganean / uztai-antzean / estu eguan goiko ostadarra! Laux AB 21. Ugiñak jarrairo miazkatzen duten ondartzak, eguzkiaren galdapean, ez al-du urre-uztai baten antza? TAg Uzt 9. Etxahuniaren apaingarri bakarra atearen arlanduzko uztaia da. Etxde JJ 8. Uztai ta obi au Simon Galartzarenak dira, eta beronen oiñordekoenak [...] oroigarritzat itxiak. Onaind STeresa 102.
    azpiadiera-2.1
    Arco (arma).
    Urrutian uztaiak bota dezaken ainbeste. Ur Gen 21, 16 (Urt balesta). Mattagar dabil kantari / tinko urrezko uztaia. "El amor sale cantando, tenso su arco de oro". Laux AB 96 (20 uztattik). Gal-bizarra ta gal-autsa beorren sudurretara unan ustaietik gezia bezala. Or Mi 104. Ehiztari gaiztoa egin naiz! Ikus, zeinen gogorrik / hedaturik daukadan uztaia! / Indartsuenak du azkon hau jaurtiki. Mde Pr 306. Sorbaldatik zintzilik eiztari bakoitzak bazekarren bere azkon-uztaia (ballesta de flecha). Etxde AlosT 14. Uztaiak iaurtitako gezi beldurgarria. Zait Plat 41. Uztaia ezin daiteke, esan oi danez, beti tinkorik euki. Onaind STeresa 79.
    azpiadiera-2.1.1
    Eztenak, esku-uztaiak, gezi-muturrak [...] eta abar. JMB ELG 71.
    azpiadiera-2.1.2
    Nere ezpataz eta gezi-uztaiz amortarrei irabazi nien bazterraldea. Ol Gen 48, 22 (Ker gezi-ustai; Ur, BiblE uztai, Dv balazta). Baiña, gezi-ustaia tente geratzen yake. Ker Gen 49, 24 (Urt balesta, Dv balazta, Ur, Ol, BiblE uztaia, Bibl arranbela).
    azpiadiera-2.2
    "(G), arco iris" A. v. uztargi.
    Ipiñiko det nere uztaia odeietan. Ur Gen 9, 13 (Dv, Bibl arranbel, Ol ostadar, Ker ostarku).
    azpiadiera-2.2.1
    Paratuko dut lañuetan ene ostadarra edo argi-uztaia. LE-Fag.
    azpiadiera-2.2.2
    Eta zeru-uztai (ostadar) aundia edaten ari da itsasoko ura. Ibiñ Virgil 77.
    azpiadiera-2.3
    Arco (de los instrumentos de cuerda).
    Agertu zitzaion Aingeru bat txerrebataren anza zuan gauzaren batekin. Uztai edo arkuarekin egin zuan soñua asitzeko keñada bat. AA III 584s.
    azpiadiera-2.4
    Semicírculo de personas. v. UZTAI-ERDI.
    Ogera daustie gaur / "Euzkadi" ekarri / Diputauzko ustaiaz, / txukun, alaigarri. Enb 195.
    azpiadiera-2.4.1
    Edestiaren gallurrenera / or eldu euskal-uztaia. / Amerikatik, Indietatik, / zerua jotzen ia-ia, / mendi garai bat ikustatze zan / noranai: euskal-Garaia! / Elkanotarren, Loiolatarren / Arantzazuko dirdaia! SMitx Aranz 105.
    azpiadiera-2.5
    Kontxako uztaia zearkatuz, "La Perla"-ra dijoan neska-mutil erreskadak [...]. TAg Uzt 58.
    sense-3
    3. (Lar→H (s.v. usteia)); ustai (Deen II 159); hustei (Darric ap. DRA .).
    "Cinto, uztaia, uala, gerrikoa" Lar. "Correa (Darric)" DRA .
    sense-4
    4. Bóveda (ref. a la bóveda celeste).
    [Arranoak ziñoan:] Lurrera jatsi baldin nai badot beingot batean / zeartu oi dot goi ustegia beingo batean. AB AmaE 375. Eta azkenez, itsasoaren esi aundia [...]. Eta goian, erregin buruntza iduri, ortzi edo zerualdeko uztai zorabiozkarriz ornidua. Erkiag Arran 10.
    sense-5
    5. "Hueso superior del tórax" A Apend. v. LEPOKO UZTAI (s.v. lepo).
    sense-6
    6. Área circular.
    Otso ta beor-oñatzez, pitsez, korotzez ta odolez naspillatutako lokatz-ustai zabala zegoan. Ag G 159.
    azpiadiera-6.1
    Pista circular.
    Nik korrika entrenatzeko plaza edo uztaia ere soro oietako batean euki nuan. Albeniz 54. Futboleko zelaian montatu genduan korrikako eun metroko uztaia. Ib. 80.
    sense-7
    7. Disco (solar).
    Azaldu zan eguzkiaren uztaia odei urratuen artetik. TAg Uzt 132s. Ara [eguzkiaren] lênen izpia biotzaren pozgai / gero, mako bat, gero [...] / biribil irteten da menditikan ustai. 'Ha salido redondo del monte el arco (disco)'. Or Poem 533 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
    azpisarrera-1
    UZTAI-HASTE.
    "Arranque, de arcos, arkastea, uztaiastea" Lar.
    azpisarrera-2
    UZTAI-ATE.
    Puerta arqueada. "Arquería, gubiatea, uztaiatea" Lar.
    Plaza aundian sartzeko bazegoan, alderdi batean, Reggan deritzaion uztai-ate ederra. Anab Aprika 99. Uztai-ate aundiak. Ib. 93.
    azpisarrera-3
    UZTAIA TIRAN.
    "Üzteia thian (S-saug), (être) en un besoin pressant" Lh.
    azpisarrera-4
    UZTAI AZALKOR.
    Brújula (?).
    Papar gañean Ama Mariaren kutun bustia, arnasestuak ematen dizkan neurrietan goruntz ta beruntz, itxas irakiñeko uztai azalkorra edo zeru-alderako atoi-ontzia bezela. Ag G 359s.
    azpisarrera-5
    UZTAI-AZKON.
    (Pl.). Arco y flechas.
    Gure lenagoko gurasoak, naiz eizean, naiz gudaetan, uztai-azkonak eren izkillutzat erabilltzen zituzten. JMB LEItz 90 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
    azpisarrera-6
    UZTAI-BURU.
    Arku oien uztai-buruak (superior punto del arco) ez diran ezkero berriz laberiraño (bóveda) igotzen. Iñarra EE 1893a, 10.
    azpisarrera-7
    UZTAI-DANTZA.
    "Gipuzkoar jatorriko dantza-mota. Dantzaiek, uztaia eskuan dutela (uztai txikia) hauekin jokoak eta zubiak eginez edo uztaia lurrean ezarriz, bere azpian (uztai handia) egiten dutena" ZestErret .
    azpisarrera-8
    UZTAI EGIN.
    Arquear(se).
    Besoak atzeratuta uztai egiñik zegoala, ez erori, ez zutitu. Anab Usauri 20.
    azpisarrera-9
    UZTAI-ERDI.
    Semicírculo.
    Bertzeak ere belhauniko eman ziren heien gibelean usteierdi bat egiten zutela. "Demi-cercle". Birjin 186. Mendiak [etxeak] bultzaka bultzaka itsas ertzeraiño ekarri eta an batu balitu legez ustai erdi baten itxuran. Ag Ioan 268.
    azpisarrerakoSense-9.1
    "Buruan ustai erdi bat, girgilleriaz egina, (ayant) à la tête une demi-couronne" H.
    azpisarrerakoSense-9.2
    Erdian du uztarriak bere eldulekua. Elduleku onen gañean, bi zulotan sartua, uztai-erdi bat darama. Ardi-larruz estalia joaten da. "Una vara arqueada". Garm EskL I 124.
    azpisarrera-10
    UZTAI-GEZI.
    (Pl.). Arco y flechas.
    Dafniren uztai-geziak autsi zenitunean. "Arcum fregisti et calamos". Ibiñ Virgil 37.
    azpisarrera-11
    UZTAI-ZIRI.
    Travesaño de silla.
    Eserlekuak kono tankera du [...], lau uztai-zirieri lotua. "Va cosido a cuatro travesaños". Garm EskL I 134.

    uztai

    uztai
    << UHAL-DANTZA 0 / 0 ZAHAGI-DANTZA >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper