Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    zartagin.
    tradizioa
    Tr. Documentado en la tradición meridional desde mediados del s. XVIII y en la septentrional desde mediados del s. XIX. Hay zartagin en Echagaray (145) y Archu (en éste junto a zartañ ), zart(h)agina en Duvoisin, Inchauspe y BiblE, zartagi en dos textos, guipuzcoano (BerastAzer) y alto-navarro, del s. XVIII , en Lardizabal, Agirre (G 179), Orixe (junto a zartari ), Labayen, BasoM, J. Azpiroz y Ostolaiz, zartagia en Iturriaga e Iztueta (en éste junto a zartan ), zart(h)ain en ECocin, Barbier, Oxobi (92), Olabide, Zerbitzari, Bibl, Etchebarne (20) y Gerrikagoitia, zartaina en HerVal (181) y Larre, xartain en SenperEus, zartan en Mendiburu y en un texto suletino de GH, zartegi en Lizarraga de Elcano, zarthegiña en un texto suletino de GH, zarthin en un artículo de Herria, sartagi en Soroa y Otxolua, sartagin en Uriarte, Anduaga (junto a sartaina ) y Kerexeta, sartain en fray Bartolomé, y sarten en Kirikiño (junto a sartan ), Ortuzar, Bilbao y Gerrikagoitia. Iztueta y Mazéris usan zartan para la acepción de 'tamboril de asar castañas' (para la acepción principal emplean zartagia y zarthegiña, respectivamente); cf. zartagíe / zartána en Iz Ulz. Sólo citamos como ejs. de -a constitutiva aquellos que consideramos seguros.
    sense-1
    1. (V, G, L, S (-th-); Lar, Añ, Arch VocGr ); zartagina (S; Dv, H; -th- Gèze, H); zartagi (G-to-nav, AN-sept-egüés-ilzarb-olza; Lar, Dv (G), H); zartagia; zartai (G-azp-goi-bet-nav, AN-larr-araq-ulz, Sal, R); zartain (V-oroz-m-gip, AN-5vill-burg, L-sar, B, BN-lab; VocB ); zartaina (H (+ -th-)); zartakiña (V-gip); zartan (V-ger-ple-arr; H); zartari (AN-larr-ulz-araq, R-uzt); zartegin; zartegi (AN-ulz-erro); zartegia (R-is-uzt); zartein (L-sar); zartei (AN-ulz); sartagi (G, AN-5vill-ulz, Sal; Lcc); sartagin (V, G; Mic 9r, Añ, Dv (V)); sartain (V-m-gip, BN); sartaina (V-gip); sartein (A); sartegi (AN-erro); sarten (AN-erro), sarten (AN-erro), xartagin (AN-5vill), xartain, xartagia (Sal). Ref.: Bon-Ond 151; A (zartagin, zartai, zartakiña, zartan, sartagi, sartaiñ); Giese CasaS 13; ContR 534; Echaide Nav 183; Iz ArOñ (sartáiña), UrrAnz (sartaña), Als (zartaiya), IzG (zartarie), Ulz (zartagíe), To (zartagiya), R 295 y 313; Etxba Eib (sartaiña); ZMoso 71; Elexp Berg (sartaiñ); Izeta BHizt2 (zartain); ZestErret (zartai).
    Sartén. "Erósi diar bi zartégia, he comprado dos sartenes" Iz R 295. v. padera.
    Olioa egosten da zartanean, eltzean edo era orretako ontziren batean. Mb OtGai II 204. Bear du artu zartagi bat. BerastAzer 129. Burdin sare bat, bi pikader, xofeta lurrezko bat, xartain bat. (1767). SenperEus 65. Eta yago zartagi bat. (Cildoz, 1773). RIEV 1932, 566. Agertu zekizkio bi demónio zartegibatéki. LE Doc 270. Sartain zaar bat. fB Olg 32. Pago ezkurraren olioa da guztiz ona ala gordinik jateko nola eltzerako eta zartagierako. It Dial 106 (Ur sartagiñerako, Dv zartaginakotzat, Ip zarthaginalako). Zartagiara [arrain ederrak] bizirik dakartzitela ikustea. Izt C 202. Igurikatzen zutu zartaginak / gure etxen. Arch Fab 157. Erdollak jaten dü behinere argitzen ezten zartaña. Arch Gram 34. Burnizko zartagiak eta kobrezko eltzeak. Lard 335. Zarthaginan aphaindutik egiten baduzu zure eskaintza. Dv Lev 2, 5 (Ker sartagin, BiblE zartagina, Bibl zartaña). Emazu burra puxka bat zarthainean. ECocin 43. Garbitu al dituk sartagiyak? Sor AuOst 69. Zartain zahar baten azantzarekin. Barb Sup 38. Sartena estañue urtuteko. Ort Oroig 76. Sukaldeetako zartagi ta ontziak. Anab Usauri 31. Pasta bat egin eban sartan baten, eta arexegaz irantzi eban arri-zatiya bere zuluan. Kk Ab II 175 (I 57 sarten). Andra asarredun, su-gar uiadun eta sartagi ipurtautsi, oba bertanbera utzi. Otx 32. Alde güzietarik tzilintzan ageri die untzi zahar tzar parraska bat, thipiña, fereta, bürdün-kasola, zarthegiña, zarthan eta nik dakita zer. J.B. Mazéris GH 1933, 304. Garbitzen du zartagia. Or Eus 334. Irauli du zartaria. Ib. 230. Zartain bat eman zuen suan olioz betea. Zerb Azk 98. Amaikatxu erbiren usaiña euken abadiareneko sartenak! Bilbao IpuiB 133. Mutillak sartaiñan artoa busti. And AUzta 51. Sartagiña ekarri eta aia egingo giñuken. Ib. 41. Ateki errea zartagian ekarri bear al dut? Lab SuEm 201. Arraiñen tripakiak sartaiñan erre. Etxabu Kontu 205. Antxe zartagia, lapikoak eta katxarroak. BasoM 97. Tipulak txikitu, prejitu, tomatea bota, alkarrekin zartagian ondo-ondo egin. JAzpiroz 134. Tipula xixter erre batzuen gainera zartainan emanik. Larre ArtzainE 48.
    v. tbn. Zartagi: Inza NaEsZarr 781 (AN-larr). Ostolaiz 66. Zartai: EZBB I 33 (AN-gip). Zartari: Inza NaEsZarr 400 (AN-larr).
    azpiadiera-1.1
    "Zarthaina bezain gosea da, il est affamé, gourmand, comme une poêle (ChantP)" H. "Zartaina bezen gormanta (BN-lab), muy goloso" A. Cf. infra (2).
    azpiadiera-1.2
    "Sartagin zarrak pertzari: ua ortikan, beltz ori (G-to)" A (tbn., con alguna variación, en Ond Bac e Inza NaEsZarr 153 (G-nav), en ambos con la var. zartagi).
    Sartagijak pertzari, ut ortik baltz ori. Otx 33. Nork nori? Zartagi zarrak pertzari: utikan beltz ori. EgutAr 5-10-1957 (ap. DRA ).
    azpiadiera-1.3
    Zartagie eskutik dauke (AN-erro).'Bere eskuko da; bera da agintari'. Inza NaEsZarr 2336. Askoren bildurra zan gogortasunari emongo ete eutsen sartena ondiñok eskutik eben orrek. Gerrika 259. Zartain guztiak eskutik dituelako. Ib. 184. Ikastolez mintzo bagara, irakasleak gureganaturik bageneuzka ere, deus gutxi dira oraingoz gurasoen aldean, sartagia hauen eskuetan dagoelarik. MIH 120.
    azpiadiera-1.4
    zartaina (H), zartan (G-goi, AN-gip-larr-5vill-ulz, S (-th-); Lar, H (S)), sartagin (R-uzt), sartan (V-arr-oroz-gip, BN-ciz, S), zartegin. Ref.: A (sartagin, sartan); Lrq (zarthan); Arin AEF 1960, 73; Asp Leiz (zartan); BU Arano, Iz Ulz y VocNav (zartana). "Tostador de castañas" Lar. "Tamboril para asar castañas" A. "Es el tamborilero lleno de agujeros donde se asan las castañas" BU Arano. .
    Morkotsetik artu [gaztañak], pazian egosi, edo zartanean erre eta jan zaka zaka. Izt C 150. Negian, süthondo xokhuan, sü garren gañen, zarthana ari zelarik karrankaz. GH 1930, 455. Alde güzietarik tzilintzan ageri die untzi zahar tzar parraska bat, thipiña, fereta, bürdün-kasola, zarthegiña, zarthan eta nik dakita zer. J.B. Mazéris GH 1933, 304.
    azpiadiera-1.5
    sartain (SP); zartekin (V-ger ap. A ).
    "Cuillière de pot" SP. "Cazo que se usa para escudillar caldo" A.
    sense-2
    2. "(Adj.), excessivement gourmand" Lh. v. ZARTAGIN ZAHAR.
    azpisarrera-1
    ZARTAGIN-BARREN. Fondo de la sartén.
    Txigortzen danean zitzi, / zartai-barrenak igurtzi. Or Eus 280.
    azpisarrera-2
    ZARTAGIN-BELAR. Nombre de cierta mala hierba. "Sartainbedar" A Apend (sin trad.).
    Sorua bedar, sartain bedar, elbitz... eta beste bedar mueta txar kaltegarri diran guztiak galdutea. Ezale 1899, 148b.
    azpisarrera-3
    ZARTAGIN-DANTZA (zartain-dantza B; zartai-dantza B). Ref.: VocNav; CEEN 1971, 184; Izeta BHizt2. Nombre de una danza-juego en la que el primer danzante lleva una sartén con la que tizna a los perdedores.
    azpisarrera-4
    ZARTAGINEKO. a) (Alimento) frito, que se prepara frito. "Fruta de sartén, sartagiko frutea" Lcc.
    Zure eskeintzaria balitz zartagikoa, olioarekin orratu ta legamigabeko iriñ lorezkoa. Ur Lev 2, 5 (Dv zarhaginan aphaindu, Ol zartaiñetakoa, Ker sartagiñean atondutakoa, Bibl zartañan erre emaitza, BiblE zartaginan errea). Arraintza ausamendu sanoa da, izpiritu pausagarria eta denbora berean baliosa, zarthineko gauza denean. Herr 12-3-1964 (ap. DRA). Egunoroko eltzekoa, beikia oparoago aarikia baiño, zezinkia ia gauero, zartagiko lodia larunbat oro. Berron Kijote 31.
    b) (Uso sust.). "Zartaiko, zartagian egiten den edozein jaki. Bai, baña horri zartaikua bakarrik gustatze zaio" ZestErret.
    Zartariko ta opil erre-berriak eman zition (Gen 27, 17). "Pulmentum". Or MB 218 (Urt janhari, Ur, Dv, Bibl jaki, Ol, Ker antxume, BiblE okela). Ipiñi eutson maia, eta sartenekoa-ta, gatzatua-ta gerturik eukazanean, asi zan jaten. Bilbao IpuiB 204.
    azpisarrera-5
    ZARTAGINETAKO. Frito, cocinado en la sartén.
    Zure oparia zartaiñetakoa balitz, olioz oretutako irin-lorezkoa ta artzigabea izan bedi. Ol Lev 2, 5 (Ur zartagiko).
    azpisarrera-6
    ZARTAGIN-FRUTA; ZARTAGIN-ALORTA. "Fruta de sartén, [...] sartagi fruta, alorta" Lar.
    azpisarrera-7
    ZARTAGIN-IPURDI. a) Fondo exterior de la sartén.
    Ikusi nuanean / zure bekokia, / iruditu zitzaidan / zartagi-ipurdia. Or Eus 54. "Sartaiñ ipurdixa baiño beltzaua esan ohi da gauz oso beltzez, personez, batik bat. Sartaiñ-ipurdixa baiño beltzaua dan kubana batekin ezkondu da" Elexp Berg.
    b) "Sartain-ipurdi, zanahoria silvestre" Elexp Berg.
    azpisarrera-8
    ZARTAGIN-ONDOKO.
    Jan deza, artean, gazte ôk ainbat / soillik zartari-ondoko. "De torta untada en la sartén". Or Eus 94.
    azpisarrera-9
    ZARTAGIN-ZAHAR. "(S; Const), gourmand (fig.)" Lh.
    Herri orotan bada salhater zarthagina zahar, "delegatu" bat. Eskual 18-3-1910 (ap. DRA , s.v. zart(h)igin). Oihü hori entzün bezain sarri Haritchabalet-ek erraiten zion gelariari: Zartagiña zaharra hor diñagü. Const 37. Lehen herrokan belia, zerthain zaharra bezain beltza eta gormanta. GAlm 1934, 53. (ap. DRA)
    azpisarrera-10
    ZARTAGIN-ZOPA. "Zartain-zopa, sopa seca. Gure amatxik zartain-zopa onak iten tu" Izeta BHizt2.

    zartagin

    zartagin
    << ZAKUR-DANTZA 0 / 0 ZIKIRO-DANTZA >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper