Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    nahigabe.
    tradizioa
    Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde la primera mitad del s. XVIII. La forma nahikabe se documenta en Larreguy y Hiribarren (Egia 79). En DFrec hay 38 ejs. de na(h)igabe y 7 de naibaga.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (G, AN, L, BN, S, R; Urt I 19, Ht VocGr, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Dv, H (+nai G), VocB , Zam Voc (G)); naibage ( VP 67r, Lar, Añ, H (V)); naibaga (V; Zam Voc); naikabe (A (que cita a He)); nagigabe Ref.: A (naigabe, naibaga); EI 343; Lh; Iz Ulz; Gketx Loiola (tamaña); Gte erd 25.
     Pesar, disgusto, aflicción, sufrimiento. "Affront", "déplaisir", "persécutions" Ht VocGr. "Tribulación", "molestia", "sentimiento, pena" Lar, Añ. "Tristeza de corazón, biotzeko illundu una, naigabea" Lar (in Aq 1457). "Adversidad", "aflicción", "mortificación, desazón", "sinsabor, disgusto" Añ. "Zenbat atsekabe nahigabeen ithurburua den haurren gaizki haztea" H. "Laguntzen dizut nahigabean, le acompaño en el sentimiento" (G-azp, comunicación personal) En AxN se explica kontrastekin (27) por naigabekin. Cf. NAHI GABE (s.v. nahi izan); v. atsekabe.
    Ganbia detzaket bozkariorat zure nahi gabeak. Ch III 30, 5. Zeñak Birjiñari ematen diauzten naibagerik andienak. Lar SermAzc 52 (ib. 49 naigabe). Eziñ yasan dezakegu nahigaberik eta afrunturik xumeena. He Gudu 169. Barreneko beren kezka ta naigabea kenzeagatik. Mb IArg I 278. Enfermedadeko naigabe ta pena guziak. Cb Eg III 284. Erran zioen beraz emazteari, emendaturen ziotzala nahikabeak, nekherekin erdiko zela. Lg I 22. Bihotz nahikabek eritua. Ib. 275. Jesusen izenean edozein bide-gabe, naigabe ta atsekabe jasotzeko prest egotean. Ub 199. Beharko dute pairatu, / nahi gabeak sofritu. Iraultza 109. Nondik datozkitzu nai gabe ta biotzeko pena oriek? Mg CC 237. Eritasunean edo beste naigabe edo estutasunean daudenai. Gco II 37 (67 nai bage). Baldin naigabe batek [...] ezertarako ez gerala utzitzen bagaitu [...]. AA III 572 (II 69 nai bage). Zenbat nahigabe nahikara hekien artean! Dh 180. [Ez daguala] atsekaba mingotxagorik, nai bage minaagorik. fB Ic I app., 7 (III 370 naibaga). Kurutzean il arteko bere atsakaba, naibaga, larritasun ta nekaldi ezin geiagokoak. Añ EL2 179 (EL1 184 naibage). Ezin igarorik bere pena ta naibagia, erabagi eban urari burua emon eta itotia. Ur MarIl 58. Moisesentzat bere anaiaren iltzea naigabe andia zan. Lard 98 (v. tbn. 178). Ikusten ez bazaitut / naibagia maiz det. Bil 136. Jauregietan ere oi ez dira bada naigabe, pena eta eramankizunik asko? Arr GB 109. Ta berotu ezkero, erres edozeiñ neke ta naigabe eramatera jartzen dala. Aran SIgn 71. [Damua da] zerutikako urrikimendu edo naigabe bat Jangoikoa ofendituaz. Legaz 40. Naigabe eta penetan dagoenen bat konsolatzea. Arr May 12. Naigabearekin Karlomanok ezin lorik egin du. "Acongojado". (AN-5vill) Orreaga 70. Atzo zan nire poza ta gaur jat naibagea. AB AmaE 135. Hainbertze neke eta nahigabe luzaz jasanik, hil den gizonari. HU Aurp 88s.
    ( s. XX) Aittamak naibage andiaz egozan ain arin joalako itxasketara. Echta Jos 201. Alabarekin izan det naigabe aundia. Lab EEguna 103. Dremenden makurrak iduri zitzaizko nahigabe haundi baten heinekoak. Zub 122. Ele goxoz naigabea arintzen zion. Or Mi 69 (107 naibage; v. tbn. Or Eus 14). Naigabeak eragin zidak, seme. Lek EunD 43. Inguru hetako errege batzuek setiatu zuten Sodoma eta Loth ereman preso. Nahigabe hori ikasi zueneko, Abrahamek [...]. Zerb IxtS 18. Poxpolo bat botatzea naikoa da [...] Aurretik ondo begiratu naigabe aundiak zure gañera ekarri nai ez badituzu. Munita 137. Ala ibilli ziran erriz-erri: [...]. Amaika istillu ta naigabe ibilli zituzten. Anab Poli 123. Naigabe danen arintzallea / or daukazute Arraten. Basarri 11. Ez dela burua mundu huntako herstura eta nahigabeen peko jartzerat utzi behar. JEtchep 59s. Orregatik goibel zaude naigabez beteta. MAtx Gazt 47. Nola gogoetatua eta nahi gabeak itoa bainaiz. Mattin 49. Mattin, ni ere nauzu naigabean lagun, / nola biek semeak urrun ditugun. Xa Odol 167. Baña naigabe artean bazan poz bat ere: Periko etxean zutela. TxGarm BordaB 27. Berritu arazi zidan nere naigabea. BBarand 40. Baina bihotz samur baten jabe denaren dohakabea! Ez baitu mundu honetan nahigabea besterik ikusiko. MEIG I 182.
    v. tbn. CatLav 14 (V 14). Mih 72. Monho 26. CrIc 153. LE Ong 63v. VMg 63. JesBih 449. MarIl 19. CatLuz 41. Etch 152. Echag 259 (155 naibage). Jaur 173. Gy 25. Dv Lab 4. Echn Apoc 2, 9. Laph 77. Xe 385. Apaol 51. Azc PB 234 (167 naibaga). Lap 20 (V 12). Elsb Fram 90. Ip Hil 127. Arb Igand 118. Jnn SBi 53. Bv AsL 68. Moc Damu 35. CatJauf 126. JE Bur 92. A Ardi 91 (BeinB 55 naibage). Belaus Andoni 6. EusJok 118. JanEd II 11. Lh Yol 9. Inza Azalp 14. Ox 45. Const 20. Jaukol Biozk 1. Enb 133 (138 naibage). FIr 133. Tx B I 130. Kk Ab II 186. ABar Goi 52. Alz Ram 59. Otx 49. Barb Leg 69. Laux BBa VI. Etcham 36. TAg Uzt 100. EA OlBe 83. SMitx Aranz 17. JAIraz Bizia 92. Etxde JJ 236. Gand Elorri 90. Izeta DirG 32. Erkiag Arran 129. And AUzta 149. Gazt MusIx 143. Larz Iru 90. Zait Plat 101. Vill Jaink 18. BEnb NereA 264. Ibiñ Virgil 63. Uzt Sas 100. NEtx LBB 352. Casve SGrazi 52. Ataño TxanKan 217. Onaind STeresa 40. Gerrika 102. Naibage: GavS 32. Astar II 87. Zav Fab RIEV 1907, 531. Ag AL 40. Itz Azald 183. Naibaga: Zuzaeta 75.
    azpiadiera-1.1.1
    (Como primer miembro de compuestos subordinativos).
    [Irugarren aldian etsaiak eman zion Jesusi bere naigabe bidea ta tentaldi berria. Mb IArg I 228. Naigabe zelai andiak igaro bear dituk. Ag G 328. Arpegi guztiak naigabe-soñekoa jantzi zuten. Ib. 229. Ez naigabe-garaian, ez pozaldietan. TAg Uzt 114. Zure naigabe-lagun ar nazazu. NEtx Nola 51. Amaren biotza, naigabe-itxaso. NEtx Antz 130.
    v. tbn. Laux BBa 56
    azpiadiera-1.1.1.1
    (Como primer miembro de compuestos copulativos).
    Urte oetako naigabe-penak aztuko zaizte. Arr GB 76. Kantuarekin airarazteko nahigabe-zorigaitzak. Otx 178. Bera izango da gure ezti gaia / bion naigabe neketan. Inza (in Jaukol Biozk XII).
    azpiadiera-1.2
    2. naibage (Lar, Añ).
    "Displicencia" Lar, Añ.
    Nik ez neukan iñungo naigaberik egin biar zana egiteko, aruntzago edo onuntzago. Gerrika 35.
    azpiadiera-1.3
    3. naibage (Lar, Añ).
    "Involuntariedad" Lar, Añ (s.v. involuntario).
    azpiadiera-1.4
    4. "Naigabe, desmayo" A Apend. Cf. infra NAHIGABEA EGIN (c), NAHIGABEA EMAN (b).
    sense-2
    II. (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. naibage (Lar, Añ).
    "Involuntario" Lar (s.v. involuntariedad), Añ.
    azpiadiera-2.2
    2. "(L, BN, S), homme sans caractère. Gizon malba eta nahigabea, homme mou et sans volonté" Lh.
    azpiadiera-2.3
    3. Afligido, apesadumbrado.
    Au esatearekin itzali egin zinan, ni naigabe xamar utzirik. Or QA 95. Ta naigabe zegola, karta bat egin zidanan. Ib. 96.
    azpisarrera-1
    NAHIGABEA HARTU.
    Afligirse, disgustarse, apesadumbrarse. Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII (tbn. en Xalbador).
    Arzai saridunak ez du naigabe andirik arzen orregatik, zeren besterenak diran [...] galzen dituen ardiak. Mb IArg I 309. Alako lotsa ta naigabea artu zuen, non bata bereala ill zan. AA I 532. Naturala dalako artutia naibagia adiskide edo senideen eriotzeetan. JJMg BasEsc 270. Atsakabe eta naibage andi bat artuko dabe. Astar II 101. Il bagiña ere, ez bide zenduen naigaberik artuko. Lard 201. Naigabe sakona artu eban albiste orregaz Mañasitxuk. Ag Kr 74. Bai, zeuk eskatu baga enotzun emongo, naibage geiago artu ezteizun. Echta Jos 235. Zenbateko naigabe miña artuko zuen ain lotsagarriro bere burua ikusirikan. ArgiDL 95. An ere ustegabeko naigabe zorrotza artu bearrean ziran gure gizon biak. TAg Uzt 142. Joaitean hartu nuen naigabe samina / hala nola betiko berexi bagina. Xa Odol 307.
    v. tbn. Cb Eg II 28. CrIc 77. Mg CC 244. A Ardi 102. Tx B I 84. Anab Aprika 60.
    azpisarrerakoSense-1.1
    "Naigabe artu nuen (G-azp, AN-gip-5vill)" Gte Erd 229.
    azpisarrera-2
    NAHIGABEA EGIN.
    azpisarrerakoSense-2.1
    a) (Aux. trans. bipersonal). Causar disgusto, pesar, aflicción. v. NAHIGABEA EMAN.
    Bere amandre gaixoari eziozkan naigabeak egiñ eunka ta millaka? Lar SAgust 6 (v. tbn. 4). Injuria edo naigaberen bat egin dizuten guziai barkatzen diezu biotzetik? Cb Eg III 245. Munduan gizonak gizonari egin diotzoken nahigabe saminenak baino damu khiretsago bat. Dh 245. Proximuak nai bage bat egiten deutsanian. fB Ic I 100. Nahigaberik ez gaizkirik ez egin arrotzari. Dv Ex 22, 21. Barkhaturik berak ere bihotzaren zola-zolatik zerbeit nahigabe edo hoben egin zioten guziei. Jnn SBi 77.
    azpiadiera-1.1
    Gauza gaiztoa da gurasoai damu, naigabe ta atsekabe egitea? Ub 177s.
    azpisarrerakoSense-2.2
    b) (Aux. intrans. bipers.). Sentir pesar, aflicción, desasosiego.
    Bixentari naigabea egin zitzaion. JAIraz Bizia 66. Bertan konturatu ta naigabea egin zitzaionan. Or QA 91.
    azpisarrerakoSense-2.3
    c) (AN-larr).
    (Aux. intrans. bipers.). Desmayarse. "Amari naigabea egin zaio" Asp Leiz.
    azpiadiera-3.1
    Mayi gizajoari naigabe bat egin zitzaion eta lurrera erori. Izeta DirG 121.
    azpisarrera-3
    NAHIGABEA EMAN.
    azpisarrerakoSense-3.1
    a) Causar disgusto, pesar, aflicción. "Naigabe aundia eman zidan (AN-5vill)" Gte Erd 229. v. NAHIGABEA EGIN. Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte lo emplean Laphitz, Hiriart-Urruty (Aurp 92s) y J. Etchepare (Bur 17).
    Beldur izan zaite emanen darozkitzula disgustoak eta nagigabeak. FamInst 806. Ez, bada, zuk orri naigaberik eman berandu itxera etorriz. Mb IArg I 181. Alako naigabe ta penak eman zioten non [...] desegin ta iltzan. Cb Eg III 349. Zuri egin dizun ofensa eta eman dizun naigabea edo atsekabea. Gco II 51. [Begira] itz garratzakin naigabe andirik eman diozun [gurasoari] . AA II 68. Ameetan dogunari, ez deutsagu, dakigula, nai bagarik emoten. fB Ic I 88. Urten dagizun naibaga ori emoten deutsun pekatutik. Astar II 283. Barkha ditzadatzu nik eman nahi gabeak, ahantz zaitzu ene gogortasunak. MarIl 99. Eta bere seme kutuna begietatik uzteak naigabe andia ematen bazion ere [...]. Lard 34. Ah, dio gure sainduak, zer nahigabea eman diotana pobre gaixo hari! Laph 36. Patxik... naigabeak emanaz kendu ziek bizia bere gurasoari. Apaol 7. Parkatuten deutsezu biotzetik zuri naibageren bat emon deutsuen guztiai? Ag AL 90. Eguna Jainkoari pekatuarekin naigaberik eman gabe igaro zazu. ArgiDL 9. On-utsa zan. Ollo bat iltzeak naigabea emango zion. Anab Poli 48. Nolako naigabea ematen duan gaurko gazteak dantza lotua naiago dutela ikusirik! MAtx Gazt 64. Gurasuari kaso / eginda bai obe, / ortan ematen dute / amaika naigabe. Uzt Sas 258. Orrek ez eban naigaberik emon lenengo egunetan. Gerrika 81. Amaika naigabe emandako urtea izan zala neretzat. Insausti 26.
    v. tbn. Ub 50. msOñ 92r. CrIc 162. Mg CC 242. VMg 57. Arr May 60. Bv AsL 94. KIkG 38. Inza Azalp 116. Or Tormes 82. Lek EunD 20. TAg Uzt 309. Mde HaurB 6. NEtx Antz 112. Ugalde Iltz 27. Basarri 122. Berron Kijote 107. Ataño TxanKan 93. MMant 111. Naibage: Ur MarIl 5. Echta Jos 169.
    azpiadiera-1.1
    "Naigabe eman zidan (G-azp, AN-gip-5vill)" Gte Erd 229.
    azpiadiera-1.2
    Andere Orianak eman zion naigabe-zirriztaren batengatik. Berron Kijote 171.
    azpisarrerakoSense-3.2
    b) Desfallecer, marearse, indisponerse. v. nahigabetu (2).
    Gizon bat, naigabe bat eman diola ta laisterka sendagille bati otsegin diote. EgutTo 24-3-1934 (ap. DRA ).
    azpisarrerakoSense-3.3
    c) Dar el pésame.
    Gizurra don gero Patxiko il dana. [...] Petrari naigabia emotera juan non eta an billau jonat "Andra Madalen" kantatzen. SM Zirik 28.
    azpisarrera-4
    NAHIGABEAK HARTU.
    Afligirse, apesadumbrarse. v. NAHIGABEA HARTU.
    Itsasoa aunditzen ikusita, naigabe barren batek artu giñuzen. Or Mi 128.
    azpisarrera-5
    NAHIGABE IZAN (trans.).
    Sentir pesar, aflicción.
    --Naigabe dot. --Zegaitik? --Zeuri apur baten akonpañatea gura nebalako. Ag Kr 117.
    azpisarrera-6
    NAHIGABEKO (H; naibageko H).
    "Désagréable, pénible. Hau da nahigabeko gerthakaria! quelle aventure affligeante c'est ceci! Plus usuel en ce sens la forme nahigabezkoa" H. Cf. nahigabeko. v. NAHIGABEZKO.
    Naigabeko tristura / illuntasuna ta malura. Ag G 312. Pozaldietan aztuten iako / lengo samin naibakoa. BEnb NereA 144.
    azpisarrera-7
    NAHIGABEPEAN.
    (Estar, etc.) afligido, apesadumbrado.
    Ogetazortzi urtetan egon dira nire aittamak naibagepean, beti gomuta izan ebela zer jazo ete zan euren semeagaz. Echta Jos 367 (172 naibagepean gexotu, 191 naibagepean erabilli). Gentzatsu dagonean ozkarbia dirudi, / baña naigabepean dagonean urduri,. GMant Goi 23.
    azpisarrera-8
    NAHIGABETAN.
    (Estar, vivir, etc.) afligido, apesadumbrado, disgustado.
    Zu maite zaituna, / ez da ene baitan, / etzaitela, ez, egon / naigabetan. Bordel 73. Naigabetan zaude, gaixori, eztaietara deitu eztizutelako. Ag G 45. [Infernua] betiko su ta naigabetan biziko diran zorigaiztokoen tokia da. Inza Azalp 116. Bakarrik eta naigabetan zegolarik. Or QA 164. Eseri nengon, naigabetan nintzala. "Sumido en penas". Or Poem 544. Nahigabetan diren ezkonduak oro / bisitazkitzu Jauna. Xa Odol 326.
    azpisarrerakoSense-8.1
    Naigabe-penetan daudenen poz-emallea. Arr May 71.
    azpisarrera-9
    NAHIGABETAN JOAN.
    (Precedido de gen.). Causar la aflicción, el pesar, el disgusto de.
    Maite dudanari ukitzen zaizkonak sentitzen ditut nerorriri ukitzen balitzauzkit bezala. [...] Gisa hortan sentitzen ditut bada Jesu-Kristoren nahikaretan edo nahigabetan doazin gauzak? Dh 246.
    azpisarrera-10
    NAHIGABEZ.
    (Estar, etc.) afligido, apesadumbrado, disgustado. Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII y en Xalbador (Odol 337).
    Naigabez erdi ill-illundua. Mb IArg I 162. Daude penaz ta naigabez. Mg CC 227. Lagun urkoaren onaz ez degu illundurik eta naigabez jarri bear. AA II 107 (v. tbn. I 596 y 621). Beti dago penaz ta naibagez. fB Ic III 371. Orduan asi zan negarrez [...] ez onezkero pena ta naibagez, ezpada atsegin ta pozez. Ur MarIl 76. Entzun eban naibagez ori amandreak. AB AmaE 222. Batetik pozez da bestetik naibagez, eukezan euren biotzak taupadaka. Echta Jos 23. Eta egi samiña aitortzera nua, naigabez bada ere. Ag G 59. Lurra naigabez zegok, aizea zinkuruz. Ldi BB 98. Lo zeuden naigabez. "Dormían por la tristeza". Or Poem 540 (v. tbn. Mi 97). Miñez edo naigabez an egotea gerta baizitekean. Etxde JJ 250. Ta malko naro / jalkimiñ begietan, / naigabez diotsat azkenean: [...]. Gazt MusIx 105. Anaiaren eriotzarekin naigabez dagoen zezen gaztea. Ibiñ Virgil 104. Arrezkero naigabez da kezkati agertzen ziran gure aitona zarrak. Gerrika 275. Ondorengo beste [bertso] biak naiko pena eta naigabez jarri nituan. Insausti 125.
    v. tbn. Apaol 109. Inza Azalp 61. Jaukol Biozk 70. Alz Ram 22. Otx 182. Gand Elorri 125. Erkiag Arran 176. NEtx LBB 340. Ataño TxanKan 48. Naibagez: Zav Fab RIEV 1907, 543.
    azpisarrerakoSense-10.1
    "Nahigabez, par malheur! hélas. Syn. zorigaitzez" Lh.
    azpisarrera-11
    NAHIGABEZKO (H; naibagezko H).
    "Désagréable, pénible" H.
    Onek, naigabezko aserrerik andiena artu zuen. Cb Just 40. Ekarriko deutseela eureen burubai naibagezko bitzitzia, atsekabazko zaartzia. fB Ic I app., 2. Len izurrez beterik / neukan bekokia / eta naibagazkoa / zan neure zoria. Azc PB 255 (in Ur PoBasc 215 naibagezkua). Ezeutsan arpegiari ziririk eragin naibagezko epai au entzun ebanean. Ezale 1897, 4b. Neke ta naigabezko bizitzea. Ag AL 149. Zeñ naigabezkoa zan [Mañasiren bizitzea] . Ag Kr 75. Naibagezko berbak. Echta Jos 281. Zein naibagezko egunak, egunaro itzalagoak! Ib. 285. Naigabezko eramankizunetan etsipena. ArgiDL 111. Isilaldi arek biei ere barruan zarrada naigabezkoa egin eutsela. Erkiag Arran 107. Igoera ta Gaua naigabezko poemak dira. Onaind (in Gazt MusIx 149).
    v. tbn. Or QA 152.

    nahigabe

    nahigabe
    << nahaste 0 / 0 nahi izan >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper