Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde la primera mitad del s. XVIII. La forma nahikabe se documenta en Larreguy y Hiribarren (Egia 79). En DFrec hay 38 ejs. de na(h)igabe y 7 de naibaga.
sense-1
I.(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(G, AN, L, BN, S, R; Urt I 19, HtVocGr, Lar, Añ, Lecl, ArchVocGr, VocBN, Dv, H(+nai G), VocB, ZamVoc(G));
naibage (VP 67r, Lar, Añ, H(V));
naibaga (V; ZamVoc);
naikabe (A(que cita a He));
nagigabeRef.:
A(naigabe, naibaga);
EI 343;
Lh;
IzUlz;
GketxLoiola(tamaña);
Gteerd 25. Pesar, disgusto, aflicción, sufrimiento.
"Affront","déplaisir","persécutions"HtVocGr.
"Tribulación","molestia","sentimiento, pena"Lar,
Añ.
"Tristeza de corazón, biotzeko illundu una, naigabea"Lar(inAq 1457).
"Adversidad","aflicción","mortificación, desazón","sinsabor, disgusto"Añ.
"Zenbat atsekabe nahigabeen ithurburua den haurren gaizki haztea"H.
"Laguntzen dizut nahigabean, le acompaño en el sentimiento"(G-azp, comunicación personal)En AxN se explica kontrastekin (27) por naigabekin. Cf. NAHI GABE (s.v. nahi izan); v. atsekabe. Ganbia detzaket bozkariorat zure nahi gabeak. Ch III 30, 5.
Zeñak Birjiñari ematen diauzten naibagerik andienak. LarSermAzc 52 (ib. 49 naigabe).
Eziñ yasan dezakegu nahigaberik eta afrunturik xumeena. HeGudu 169.
Barreneko beren kezka ta naigabea kenzeagatik. MbIArg I 278.
Enfermedadeko naigabe ta pena guziak. CbEg III 284.
Erran zioen beraz emazteari, emendaturen ziotzala nahikabeak, nekherekin erdiko zela. Lg I 22.
Bihotz nahikabek eritua. Ib. 275.
Jesusen izenean edozein bide-gabe, naigabe ta atsekabe jasotzeko prest egotean. Ub 199.
Beharko dute pairatu, / nahi gabeak sofritu. Iraultza 109.
Nondik datozkitzu nai gabe ta biotzeko pena oriek?MgCC 237.
Eritasunean edo beste naigabe edo estutasunean daudenai. Gco II 37 (67 nai bage).
Baldin naigabe batek [...] ezertarako ez gerala utzitzen bagaitu [...]. AA III 572 (II 69 nai bage).
Zenbat nahigabe nahikara hekien artean!Dh 180.
[Ez daguala] atsekaba mingotxagorik, nai bage minaagorik. fBIc I app., 7 (III 370 naibaga).
Kurutzean il arteko bere atsakaba, naibaga, larritasun ta nekaldi ezin geiagokoak. AñEL2 179 (EL1 184 naibage).
Ezin igarorik bere pena ta naibagia, erabagi eban urari burua emon eta itotia. UrMarIl 58.
Moisesentzat bere anaiaren iltzea naigabe andia zan. Lard 98 (v. tbn. 178).
Ikusten ez bazaitut / naibagia maiz det. Bil 136.
Jauregietan ere oi ez dira bada naigabe, pena eta eramankizunik asko?ArrGB 109.
Ta berotu ezkero, erres edozeiñ neke ta naigabe eramatera jartzen dala. AranSIgn 71.
[Damua da] zerutikako urrikimendu edo naigabe bat Jangoikoa ofendituaz. Legaz 40.
Naigabe eta penetan dagoenen bat konsolatzea. ArrMay 12.
Naigabearekin Karlomanok ezin lorik egin du. "Acongojado".(AN-5vill)Orreaga 70.
Atzo zan nire poza ta gaur jat naibagea. ABAmaE 135.
Hainbertze neke eta nahigabe luzaz jasanik, hil den gizonari. HUAurp 88s.
( s. XX)Aittamak naibage andiaz egozan ain arin joalako itxasketara. EchtaJos 201.
Alabarekin izan det naigabe aundia. LabEEguna 103.
Dremenden makurrak iduri zitzaizko nahigabe haundi baten heinekoak. Zub 122.
Ele goxoz naigabea arintzen zion. OrMi 69 (107 naibage; v. tbn. Or Eus 14).
Naigabeak eragin zidak, seme. LekEunD 43.
Inguru hetako errege batzuek setiatu zuten Sodoma eta Loth ereman preso. Nahigabe hori ikasi zueneko, Abrahamek [...]. ZerbIxtS 18.
Poxpolo bat botatzea naikoa da [...] Aurretik ondo begiratu naigabe aundiak zure gañera ekarri nai ez badituzu. Munita 137.
Ala ibilli ziran erriz-erri: [...]. Amaika istillu ta naigabe ibilli zituzten. AnabPoli 123.
Naigabe danen arintzallea / or daukazute Arraten. Basarri 11.
Ez dela burua mundu huntako herstura eta nahigabeen peko jartzerat utzi behar. JEtchep 59s.
Orregatik goibel zaude naigabez beteta. MAtxGazt 47.
Nola gogoetatua eta nahi gabeak itoa bainaiz. Mattin 49.
Mattin, ni ere nauzu naigabean lagun, / nola biek semeak urrun ditugun. XaOdol 167.
Baña naigabe artean bazan poz bat ere: Periko etxean zutela. TxGarmBordaB 27.
Berritu arazi zidan nere naigabea. BBarand 40.
Baina bihotz samur baten jabe denaren dohakabea! Ez baitu mundu honetan nahigabea besterik ikusiko. MEIG I 182.
v. tbn.
CatLav 14 (V 14). Mih 72. Monho 26. CrIc 153. LE Ong 63v. VMg 63. JesBih 449. MarIl 19. CatLuz 41. Etch 152. Echag 259 (155 naibage). Jaur 173. Gy 25. Dv Lab 4. Echn Apoc 2, 9. Laph 77. Xe 385. Apaol 51. Azc PB 234 (167 naibaga). Lap 20 (V 12). Elsb Fram 90. Ip Hil 127. Arb Igand 118. Jnn SBi 53. Bv AsL 68. Moc Damu 35. CatJauf 126. JE Bur 92. A Ardi 91 (BeinB 55 naibage). Belaus Andoni 6. EusJok 118. JanEd II 11. Lh Yol 9. Inza Azalp 14. Ox 45. Const 20. Jaukol Biozk 1. Enb 133 (138 naibage). FIr 133. Tx B I 130. Kk Ab II 186. ABar Goi 52. Alz Ram 59. Otx 49. Barb Leg 69. Laux BBa VI. Etcham 36. TAg Uzt 100. EA OlBe 83. SMitx Aranz 17. JAIraz Bizia 92. Etxde JJ 236. Gand Elorri 90. Izeta DirG 32. Erkiag Arran 129. And AUzta 149. Gazt MusIx 143. Larz Iru 90. Zait Plat 101. Vill Jaink 18. BEnb NereA 264. Ibiñ Virgil 63. Uzt Sas 100. NEtx LBB 352. Casve SGrazi 52. Ataño TxanKan 217. Onaind STeresa 40. Gerrika 102. Naibage: GavS 32. Astar II 87. Zav Fab RIEV 1907, 531. Ag AL 40. Itz Azald 183. Naibaga: Zuzaeta 75.
azpiadiera-1.1.1
(Como primer miembro de compuestos subordinativos). [Irugarren aldian etsaiak eman zion Jesusi bere naigabe bidea ta tentaldi berria. MbIArg I 228.
Naigabe zelai andiak igaro bear dituk. AgG 328.
Arpegi guztiak naigabe-soñekoa jantzi zuten. Ib. 229.
Ez naigabe-garaian, ez pozaldietan. TAgUzt 114.
Zure naigabe-lagun ar nazazu. NEtxNola 51.
Amaren biotza, naigabe-itxaso. NEtxAntz 130.
v. tbn. Laux BBa 56
azpiadiera-1.1.1.1
(Como primer miembro de compuestos copulativos). Urte oetako naigabe-penak aztuko zaizte. ArrGB 76.
Kantuarekin airarazteko nahigabe-zorigaitzak. Otx 178.
Bera izango da gure ezti gaia / bion naigabe neketan. Inza(inJaukolBiozk XII).
azpiadiera-1.2
2.naibage (Lar, Añ). "Displicencia"Lar,
Añ.
Nik ez neukan iñungo naigaberik egin biar zana egiteko, aruntzago edo onuntzago.Gerrika 35.
2."(L, BN, S), homme sans caractère. Gizon malba eta nahigabea, homme mou et sans volonté"Lh.
azpiadiera-2.3
3.Afligido, apesadumbrado. Au esatearekin itzali egin zinan, ni naigabe xamar utzirik. OrQA 95.
Ta naigabe zegola, karta bat egin zidanan. Ib. 96.
azpisarrera-1
NAHIGABEA HARTU. Afligirse, disgustarse, apesadumbrarse.
Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII (tbn. en Xalbador).
Arzai saridunak ez du naigabe andirik arzen orregatik, zeren besterenak diran [...] galzen dituen ardiak. MbIArg I 309.
Alako lotsa ta naigabea artu zuen, non bata bereala ill zan. AA I 532.
Naturala dalako artutia naibagia adiskide edo senideen eriotzeetan. JJMgBasEsc 270.
Atsakabe eta naibage andi bat artuko dabe. Astar II 101.
Il bagiña ere, ez bide zenduen naigaberik artuko. Lard 201.
Naigabe sakona artu eban albiste orregaz Mañasitxuk. AgKr 74.
Bai, zeuk eskatu baga enotzun emongo, naibage geiago artu ezteizun. EchtaJos 235.
Zenbateko naigabe miña artuko zuen ain lotsagarriro bere burua ikusirikan. ArgiDL 95.
An ere ustegabeko naigabe zorrotza artu bearrean ziran gure gizon biak. TAgUzt 142.
Joaitean hartu nuen naigabe samina / hala nola betiko berexi bagina. XaOdol 307.
v. tbn. Cb Eg II 28. CrIc 77. Mg CC 244. A Ardi 102. Tx B I 84. Anab Aprika 60.
a)(Aux. trans. bipersonal).Causar disgusto, pesar, aflicción.
v. NAHIGABEA EMAN. Bere amandre gaixoari eziozkan naigabeak egiñ eunka ta millaka?LarSAgust 6 (v. tbn. 4).
Injuria edo naigaberen bat egin dizuten guziai barkatzen diezu biotzetik?CbEg III 245.
Munduan gizonak gizonari egin diotzoken nahigabe saminenak baino damu khiretsago bat. Dh 245.
Proximuak nai bage bat egiten deutsanian. fBIc I 100.
Nahigaberik ez gaizkirik ez egin arrotzari. DvEx 22, 21.
Barkhaturik berak ere bihotzaren zola-zolatik zerbeit nahigabe edo hoben egin zioten guziei. JnnSBi 77.
azpiadiera-1.1
Gauza gaiztoa da gurasoai damu, naigabe ta atsekabe egitea?Ub 177s.
azpisarrerakoSense-2.2
b)(Aux. intrans. bipers.).Sentir pesar, aflicción, desasosiego.
Bixentari naigabea egin zitzaion. JAIrazBizia 66.
Bertan konturatu ta naigabea egin zitzaionan. OrQA 91.
azpisarrerakoSense-2.3
c)
(AN-larr). (Aux. intrans. bipers.).Desmayarse.
"Amari naigabea egin zaio"AspLeiz.
azpiadiera-3.1
Mayi gizajoari naigabe bat egin zitzaion eta lurrera erori. IzetaDirG 121.
azpisarrera-3
NAHIGABEA EMAN.
azpisarrerakoSense-3.1
a)Causar disgusto, pesar, aflicción.
"Naigabe aundia eman zidan (AN-5vill)"GteErd 229.
v. NAHIGABEA EGIN. Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte lo emplean Laphitz, Hiriart-Urruty (Aurp 92s) y J. Etchepare (Bur 17).
Beldur izan zaite emanen darozkitzula disgustoak eta nagigabeak.
FamInst
806.
Ez, bada, zuk orri naigaberik eman berandu itxera etorriz. MbIArg I 181.
Alako naigabe ta penak eman zioten non [...] desegin ta iltzan. CbEg III 349.
Zuri egin dizun ofensa eta eman dizun naigabea edo atsekabea. Gco II 51.
[Begira] itz garratzakin naigabe andirik eman diozun [gurasoari]. AA II 68.
Ameetan dogunari, ez deutsagu, dakigula, nai bagarik emoten. fBIc I 88.
Urten dagizun naibaga ori emoten deutsun pekatutik. Astar II 283.
Barkha ditzadatzu nik eman nahi gabeak, ahantz zaitzu ene gogortasunak. MarIl 99.
Eta bere seme kutuna begietatik uzteak naigabe andia ematen bazion ere [...]. Lard 34.
Ah, dio gure sainduak, zer nahigabea eman diotana pobre gaixo hari!Laph 36.
Patxik... naigabeak emanaz kendu ziek bizia bere gurasoari. Apaol 7.
Parkatuten deutsezu biotzetik zuri naibageren bat emon deutsuen guztiai?AgAL 90.
Eguna Jainkoari pekatuarekin naigaberik eman gabe igaro zazu. ArgiDL 9.
On-utsa zan. Ollo bat iltzeak naigabea emango zion. AnabPoli 48.
Nolako naigabea ematen duan gaurko gazteak dantza lotua naiago dutela ikusirik!MAtxGazt 64.
Gurasuari kaso / eginda bai obe, / ortan ematen dute / amaika naigabe. UztSas 258.
Orrek ez eban naigaberik emon lenengo egunetan. Gerrika 81.
Amaika naigabe emandako urtea izan zala neretzat. Insausti 26.
v. tbn. Ub 50. msOñ 92r. CrIc 162. Mg CC 242. VMg 57. Arr May 60. Bv AsL 94. KIkG 38. Inza Azalp 116. Or Tormes 82. Lek EunD 20. TAg Uzt 309. Mde HaurB 6. NEtx Antz 112. Ugalde Iltz 27. Basarri 122. Berron Kijote 107. Ataño TxanKan 93. MMant 111. Naibage: Ur MarIl 5. Echta Jos 169.
azpiadiera-1.1
"Naigabe eman zidan (G-azp, AN-gip-5vill)"GteErd 229.
azpiadiera-1.2
Andere Orianak eman zion naigabe-zirriztaren batengatik. BerronKijote 171.
azpisarrerakoSense-3.2
b)Desfallecer, marearse, indisponerse.
v. nahigabetu(2). Gizon bat, naigabe bat eman diola ta laisterka sendagille bati otsegin diote. EgutTo 24-3-1934 (ap. DRA).
azpisarrerakoSense-3.3
c)Dar el pésame.
Gizurra don gero Patxiko il dana. [...] Petrari naigabia emotera juan non eta an billau jonat "Andra Madalen" kantatzen.SMZirik 28.
azpisarrera-4
NAHIGABEAK HARTU. Afligirse, apesadumbrarse.
v. NAHIGABEA HARTU. Itsasoa aunditzen ikusita, naigabe barren batek artu giñuzen. OrMi 128.
azpisarrera-5
NAHIGABE IZAN (trans.). Sentir pesar, aflicción.
--Naigabe dot. --Zegaitik? --Zeuri apur baten akonpañatea gura nebalako. AgKr 117.
azpisarrera-6
NAHIGABEKO (H; naibagekoH). "Désagréable, pénible. Hau da nahigabeko gerthakaria! quelle aventure affligeante c'est ceci! Plus usuel en ce sens la forme nahigabezkoa"H.
Cf. nahigabeko. v. NAHIGABEZKO. Naigabeko tristura / illuntasuna ta malura. AgG 312.
Pozaldietan aztuten iako / lengo samin naibakoa. BEnbNereA 144.
azpisarrera-7
NAHIGABEPEAN. (Estar, etc.) afligido, apesadumbrado.
Ogetazortzi urtetan egon dira nire aittamak naibagepean, beti gomuta izan ebela zer jazo ete zan euren semeagaz. EchtaJos 367 (172 naibagepean gexotu, 191 naibagepean erabilli).
Gentzatsu dagonean ozkarbia dirudi, / baña naigabepean dagonean urduri,. GMantGoi 23.
azpisarrera-8
NAHIGABETAN. (Estar, vivir, etc.) afligido, apesadumbrado, disgustado.
Zu maite zaituna, / ez da ene baitan, / etzaitela, ez, egon / naigabetan. Bordel 73.
Naigabetan zaude, gaixori, eztaietara deitu eztizutelako. AgG 45.
[Infernua] betiko su ta naigabetan biziko diran zorigaiztokoen tokia da. InzaAzalp 116.
Bakarrik eta naigabetan zegolarik. OrQA 164.
Eseri nengon, naigabetan nintzala. "Sumido en penas".OrPoem 544.
Nahigabetan diren ezkonduak oro / bisitazkitzu Jauna. XaOdol 326.
azpisarrerakoSense-8.1
Naigabe-penetan daudenen poz-emallea. ArrMay 71.
azpisarrera-9
NAHIGABETAN JOAN. (Precedido de gen.).Causar la aflicción, el pesar, el disgusto de.
Maite dudanari ukitzen zaizkonak sentitzen ditut nerorriri ukitzen balitzauzkit bezala. [...] Gisa hortan sentitzen ditut bada Jesu-Kristoren nahikaretan edo nahigabetan doazin gauzak?Dh 246.
azpisarrera-10
NAHIGABEZ. (Estar, etc.) afligido, apesadumbrado, disgustado.
Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII y en Xalbador (Odol 337).
Naigabez erdi ill-illundua. MbIArg I 162.
Daude penaz ta naigabez. MgCC 227.
Lagun urkoaren onaz ez degu illundurik eta naigabez jarri bear. AA II 107 (v. tbn. I 596 y 621).
Beti dago penaz ta naibagez. fBIc III 371.
Orduan asi zan negarrez [...] ez onezkero pena ta naibagez, ezpada atsegin ta pozez. UrMarIl 76.
Entzun eban naibagez ori amandreak. ABAmaE 222.
Batetik pozez da bestetik naibagez, eukezan euren biotzak taupadaka. EchtaJos 23.
Eta egi samiña aitortzera nua, naigabez bada ere. AgG 59.
Lurra naigabez zegok, aizea zinkuruz. LdiBB 98.
Lo zeuden naigabez. "Dormían por la tristeza".OrPoem 540 (v. tbn. Mi 97).
Miñez edo naigabez an egotea gerta baizitekean. EtxdeJJ 250.
Ta malko naro / jalkimiñ begietan, / naigabez diotsat azkenean: [...]. GaztMusIx 105.
Anaiaren eriotzarekin naigabez dagoen zezen gaztea. IbiñVirgil 104.
Arrezkero naigabez da kezkati agertzen ziran gure aitona zarrak.Gerrika 275.
Ondorengo beste [bertso] biak naiko pena eta naigabez jarri nituan. Insausti 125.
v. tbn. Apaol 109. Inza Azalp 61. Jaukol Biozk 70. Alz Ram 22. Otx 182. Gand Elorri 125. Erkiag Arran 176. NEtx LBB 340. Ataño TxanKan 48. Naibagez: Zav Fab RIEV 1907, 543.
azpisarrerakoSense-10.1
"Nahigabez, par malheur! hélas. Syn. zorigaitzez"Lh.
azpisarrera-11
NAHIGABEZKO (H; naibagezkoH). "Désagréable, pénible"H.
Onek, naigabezko aserrerik andiena artu zuen. CbJust 40.
Ekarriko deutseela eureen burubai naibagezko bitzitzia, atsekabazko zaartzia. fBIc I app., 2.
Len izurrez beterik / neukan bekokia / eta naibagazkoa / zan neure zoria. AzcPB 255 (in Ur PoBasc 215 naibagezkua).
Ezeutsan arpegiari ziririk eragin naibagezko epai au entzun ebanean. Ezale 1897, 4b.
Neke ta naigabezko bizitzea. AgAL 149.
Zeñ naigabezkoa zan [Mañasiren bizitzea]. AgKr 75.
Naibagezko berbak. EchtaJos 281.
Zein naibagezko egunak, egunaro itzalagoak!Ib. 285.
Naigabezko eramankizunetan etsipena. ArgiDL 111.
Isilaldi arek biei ere barruan zarrada naigabezkoa egin eutsela. ErkiagArran 107.
Igoera ta Gaua naigabezko poemak dira. Onaind(inGaztMusIx 149).
v. tbn. Or QA 152.