Azpisarrerak (sarrerak) (119)
nabarmen.
Tr. La forma propia de la tradición septentrional es nabarben (junto a nabarmen en Pouvreau). En textos meridionales la forma más frecuente es nabarmen . Emplean nabarben Cardaberaz, Guerrico, Aguirre de Asteasu, Añibarro, P. Artola, Alzaga (STFer 137) y, junto a nabarmen, Arrue, A. Jauregui, D. Agirre, Orixe y Zaitegi. Hay además nabarpen en F. Irigaray (junto a nabarmen). En DFrec hay 103 ejs. de nabarmen, meridionales.
Etim. De nabar + suf. -men; la forma nabarben es debida a asimilación.
I . (Adj.).
1. (V, G, AN, L, B, BN-baig; Aq 560 (AN), Mg PAbVoc, Izt 35r, H, A Apend), nabarben (B, S, R; Urt V 175, Izt 112r, Dv, H), naarmen (BN-baig) Ref.: A ( nabarmen, nabarben ); Lh ( naarmen ); Iz ArOñ .
Notable, singular, extraordinario, destacado, señalado, distinguido, llamativo, ostensible, manifiesto, sobresaliente; raro, extravagante, estrafalario. "Desaliñado, descompuesto" Mg PAbVoc. " Asaldu nabarbenetan, dans les troubles manifestes" Dv. " Nabarben se usa, así como su variante nabarmen, generalmente en mal sentido: por ej., persona desenvuelta, libre en sus acciones; escandalosa, desarreglada, en el comer o vestir o andar, etc. Podría acaso resumirse su significación en las palabras "irregular", tratándose de cosas, "desarreglada" refiriéndose a personas" A. " Sakerdia zamarien tresna nabarben bat da (B), la basta es un aparejo notable (saliente, distinguido) de las acémilas" Ib. " Odola gauza nabarmena da, la sangre es cosa llamativa [...]" A Apend. " Enea bezen naarmen izanen da, il sera aussi apparent que le mien" Lh. " Nabármena da, es conocido" Iz ArOñ . Tr. Documentado al Sur desde la segunda mitad del s. XVIII. Al Norte lo emplean Haramburu, Etcheberri de Ziburu, Harizmendi, Haraneder y Mihura, y ya en el s. XX, Xalbador. Ejs. más o menos claros de 'raro, extravagante' se encuentran sólo en autores meridionales.
Ezen eztik nihoiz uzten bekhatu nabarbena / eman gabetarik guti edo aski den pena. EZ Man I 116. Gauza nabarbena eta baliosa ebatstea. Harb 182. Peril nabarbenetan. Hm 195. Askotan gertatu izan ohi dire asaldu nabarbenetan fermu egon zirenak [...] garaituak tentazionerik xumeenetan. He Phil 447s. Begira nazazu [...] tentamendu nabarbenetarik. Mih 23. [Falta] nabarbenenak agertuko ditut. Besteak irakurlearen kontura. Cb Eg III 394. Giza artean ots asko ateratzen duten egiteko nabarbenetan. Cb Just 13. Eta txit nabarbenak edo publikoak ziran gure Jaungoikoak egunoro egiten zituan milagroak. Gco I 281 (v. tbn. II 62). Au da etsaiaren umeen siñale ta marka txit agiria ta nabarbena. AA III 295. Inguratu zan bertara erdaldun bat galtza nabarben batzuekin. PArt ( in Bil 173 ). Ez dago itz nabarben orietan erlijioaren izpirik. AJauregi 16 (ap. Dv, que traduce "dans ces paroles inconvenantes"). Uzten du obispo jaunen eskuan (pekatu) itsusiago eta nabarmenagoko beste zenbaiten barkazioa. Ib. 19 (ap. Dv, que traduce "plus graves"; ambos ejs. podrían corresponder quizá a la 2.a acepción).
(s. XX) Amabost-aldi artan gertatu ziran gauzik nabarmenenak. Goñi 60. Neskatxa purtzill nabarmena! Bere buruari ezer opa ez ta eskalientzat dana bear. Ag G 135 (351 nabarben ). Jokari txikie da / bañen nabarmena. EusJok 77. Bere soiñeko arroparen joskera-kolore nabarmenakin. "Notoriamente exóticos" . Mok 4. Aurpegiaren zoragarria, / soin beltzean nabarmena! "¡Qué rostro tan hechicero!" . Or Eus 362. Ipar-aize nabarmena. "Brioso" . Ib. 390. Oztopozo oien artean, auxe, nabarmenetakoa. EAEg 23-3-1937, 1345. Iru gurutze nabarmen / mendixkaren gallen-gallen. SMitx Aranz 225. Bere biziko gertakizunik nabarmenenak [...] laburkiro aipatuko ditugu. Etxde JJ 17. Tarteka-tarteka ixil-une nabarmen batzuek egiñaz. Lek SClar 105. Oraingo gazteen lotsabagakeria nabarmena da. Erkiag BatB 12. Pinpilinpauxen artean, mueta batzuk ziran nabarmen ta jakiñak. Zuriak, Ama Birjiñea euken izentzat. Kolore nabarrekoai, San Roque eritxen. Ib. 36. Badakik ongi mintzatzen eta nabarmenena i aiz gai auetan. Izeta DirG 47s. Medalla edo kondekorazio nabarmen bat. Vill Jaink 103 (v. tbn. 140). Maite-miña [...] nabarmenagoa da neskatxen artean. MAtx Gazt 26. [Euskerak] ez baitu indar-azentu nabarmenik. Or ( in Gazt MusIx 48 ). Gure konbersaziyua / gauza nabarmena, / etzazutela sinistu / esan degun dena. Azpillaga ( in Uzt Noiz 47 ). Ene pertsu horiek hemen agertzen dira hitz bat ere aldatu gabe, beren huts nabarmen guziekin. Xa Odol 89. [Ziza zuria] usaitik ere ezagutzen da / alakoxe nabarmena. Uzt Sas 133 (v. tbn. 258). Errepublika denporako beste egun nabarmen bat, ministruak etorri zirana da. Etxabu Kontu 60. Ostolaiz 161. Igel itxura nabarmena zuan eguna tokatu zan. Insausti 175s. Erlijioan bertan askozaz gehiago zor zion [...] Gandhik kristautasunari, edozein europar nabarmenek budismoari baino. MIH 339. Onena izatea bezain berezia eta nabarmena baita txarrena izatea. MEIG I 189. Nolabaiteko bizimodu nabarmena daramaten arlote alprojak. MEIG III 117. Dohai nabarmenak. Ib. 91. Estalki soila, bitxi nabarmenik gabea. Ib. 109. Horien artean Otxoa de Arinek oso leku nabarmena du. MEIG IV 59. Badute, haatik, ezberdintasun nabarmenik. MEIG VIII 37.

v. tbn. Ag EEs 1917, 172. Gand Elorri 104. Ugalde Iltz 61. Zait Plat 21.
Baña aren eztarria besteengandik nabarmena zan. Salav 107.
" Nabarmena, el que no sabe disimular que tiene, por ej., novio o dinero" BU Arano.
(Con suf. -dun ).
Berezko edo agiriko akats nabarmen dunekin argi ibiltzeko. EZBB II 78.
(Uso pred.). " Eneutsan gariari nabarmen eritxi, no me llamó la atención el trigo" A Apend. "Sobresaliente. Zu beti nabarmen " Izeta BHizt 2. " Danen artean nabarmen geratu da (V-gip)" Gte Erd 71.
Bere garbitasunak eta inozenziak nabarbenago eta ezagutzeko errexago errendatzen baitarozte. He Phil 301 (SP 300 hobeki agertzen baitu; Duvoisin traduce: "sensibles"). An agiriko da nabarmenago pekatarien arduragabetasuna. CrIc 33. Oien itzegitiak / nabarmenak daude [...] gaizki esaten trebe [...] berak jaun da jabe. AzpPr 84. Malentxo naian Jose nabarben ibilli bada, ez jakiñean ibilli da. Ag G 330 ( Kr 202 nabarmen ). Len baño gogorrago jarrai zioten beren arloari, len baño zoliago, biziago, nabarmenago jarrai zioten. Ib. 104s. Publikuari nabarmenago / adarra jotzen ez da errez. EusJok 112. Karlisten bandera nabarbenago azaldu zedin. Or SCruz 62. Ez baitzan lêngo jorran nabarmen barea. Or Eus 49. Baiña oraindik ez itza nabarmen, / naiz ez dan mutil soraio. "No se atreve a audacias de expresión" . Ib. 85. Zenbat zuaitza gutxiago [...] nekazaritza urriago; abereentzat gosea nabarmenago. Munita 142. Bi-biak emakumezkoak ziranez, auen arteko antza askoz nabarmenagoa egiten zen. Etxde JJ 227. Gosetea, bazterralde orotan nabarmen zanean. Ol Gen 41, 56. Iparra dabil nabarmen. / Gauzak koloka dabiltza. Gand Elorri 163. Aize bolada batek gonak apur bat jaso eutsazan belaunez gain nabarmen. Erkiag BatB 77. Gorputza besteen aurrean eta agirian eta nabarmen azaltzeko lotsa. MAtx Gazt 80. Zaiñak nabarmen agiri zaizkio azal [...] azpian. NEtx LBB 91. Nabarmen azalduko da gezurra. Berron Kijote 21. Urtetik urtera nabarmenago dijoaz moda-kontuak. MMant 75. Ezjakiñak beti nabarmen. BBarand 177. Alde txarrak aski nabarmen agertuko diren arren [...]. MIH 62. Euskaldun berriak ere gero eta nabarmenago ageri dira gure artean. MEIG VIII 101.
v. tbn. EgutAr 20-2-1960 (ap. DRA). Arti MaldanB 215. Ugalde Iltz 21. Basarri 37. Zait Plat 21. Insausti 274.
(Con reduplicación intensiva).
Ikusi zuan bezain laster, nabarmen-nabarmen zitaldu-ta, esan zion: [...]. Berron Kijote 159.
(Acompañando a un adj.).
Igatu-itzez [...] yosi-bearrak ote gaituzu itzok esan-gaia nabarmen larri ez danean? Markiegi ( in Ldi IL 8 ).
" Bere burua nabarmen egiten du gordeka dabilanak, celui que cherche à se cacher se rend suspect" Dv.
Avergonzado (?).
--Zeuk esan bear deustazu garbiro Adalbaldogaz izateko [...] naiezik ete daukazun edo ez--. Riktrudis nora begiratu ezekiala egoan ikaraz, oso artega, urduritua, nabarmena. Ag AL 118.
(Tras gen.).
[Donibane Gurutzek] gauzen izana, guna, du aintzat artzen, eta itxurak [...] ezer gutxi dio axola. Ortik ere izenaren nabarmena, ez siñesterañokoa, aditza bera bertan beera utziaz ere. Gazt MusIx 166.
2. (H, Zam Voc), nabarben (Vc ap. A ; Lcc, , H).
"Vergonzosa cosa, gauza nabarbena " Lcc. "Desaforado, insolente" . "4.º (Vc), descompuesto, disoluto; [...] 6.º escandaloso, lascivo, libertino (Ur); [...] 8.º atrevido, desvergonzado (FSeg)" A. Tr. Documentado en autores meridionales desde la segunda mitad del s. XIX.
Bizi ziran Flandesen mutil gazte bi [...]: bijak askatu ta nabarmenak. Igarorik bein egun oso bat jan edanetan [...]. Ur MarIl 46. Bertso nabarmen, amodijo nasaikuak. Ib. 62. Dantza desonestoak, amorio limuriak, komedia nabarbenegiak. Ant ZerBid 23s. Nabarmen onek, begira barriz zelan dituan / arrorik loitu zure altara aiñ santuak. AB AmaE 437. Biziera gaizto nabarben batera emana. Arr May 196. Gazte onek emakume nabarmen batekiñ tratabidea zedukan. Ib. 27 (166 nabarben ). Bizitza nasai eta nabarmena. Itz Azald 147. Guarda nabarmen oiek uste dute sartu litezkeala erozein etxetan. Iraola 41. Ukabilkadak, ostikadak eta mintzo nabarmenak. Ag G 313. Iñok ikusi daben bulda-saltzailerik nabarbenena ta lotsabakoena. "Más desenvuelto" . Or Tormes 105. (Amorruz) Emonio nabarmena! Lab EEguna 116. Nabarmena ez bestena. Utzi ezkero sartuko litzake baten eztarriko zuloan. Ib. 91. Nabarmen alaena! Olako amorruakin erantzuten dun? TP Kattalin 184. A, esker txarreko andra nabarmenok! Otx 27. Erri ontako / umeteri nabarmena. "Atrevida" . Or Eus 231. Gaiztakeri batzuk aski nabarmenak: gurutze santua eskoletatik kenarazi [...]. Or QA 77. Orren ibillera eta jazkera nabarmenak berriz, Parisko emakumerik ajolakabiena lotsa-araztekoak. Etxde JJ 137. Xalbati Engraziren gorputz eragingarria ta bere izakera nabarmena mozkorgarri zitzaizkion. Ib. 199. Arpegi illun, gazte tximurtu, mingain nabarmen, billoizkeri limurituak. Erkiag BatB 135 (v. tbn. Arran 144). Jantziko iaku, naiz-ta nabarmen / izan, modien jazkera. BEnb NereA 88. Gaiak gordintxuak dirala esan dezake norbaitek, baiña gaurko gazteentzat ez det uste nabarmenegiak diranik. NEtx LBB 77.
(Usos predicativos y adverbiales).
Gure izkuntza maite oni [...], ausardiz ta nabarmen, norbaitek esi ta lokarriak jarri nai izan dizka. Ag Serm 584. Ageri askoan ta nabarmen asko ibiliak badituk ba. ABar Goi 15. Zer ziran emakume aiek? Ain jantzi ariñetan eta gizakume artean ain nabarmen! NEtx LBB 39. Ekin zioten alkarri zirika, geroago ta nabarmenago. Ib. 119. Gizonak nola itzegin leike / tamaña ortan nabarmen? Uzt Sas 232.
3. (Dv, H, Zam Voc), nabarben (AN ap. A ; SP, Ht VocGr 374, Lar, Lecl, Dv, H).
"Opiniâtre, têtu, acariâtre. Nabarben zare " SP. "Incivil" Ht VocGr. "Arrebatado, hombre inconsiderado" Lar. " Athea hertsi behar zaio nabarmen horri, [...] à cet indiscret" Dv. "Enojado, encolerizado" A. Tr. Documentado en autores septentrionales (al Sur sólo hallamos algún ej. en Cardaberaz).
Superbioaren eta nabarmenaren seinalea da. SP Imit I 9, 3 (Leon urgulutsu [...] eta thematsu ). Bada naturalezaz jende arinik, bada nabarbenik eta moldegaitzik. SP Phil 87 (He 88 bihurri ). Baldin kolera ori [...] moldatzen ezpadezu [...] geiago irazakiko da. Ori bere modura S. Carpori ta are geiago Demofilo nabarbenari gertatu zitzaion. Cb Eg II 163 (Harriet traduce: "l'inconsidéré, le trop prompt"). Familiako aitak ihardetsi zion langille nabarben hari: ene adiskidea, ez darotzut egiten bidegaberik. Lg II 197. Nork ikusi hulakorik / etsai nabarben gaxtorik; / nihoiz bakerik / nihoiz pausarik, / bethi behartzen gaituzte. CantIzp (1826) 50 (ap. DRA ). Har xixari nabarben gosez hiratuak / gure haragi hezur haukien nahituak. Ib. 39 (ap. DRA ). Angeles aintzindari nabarbenen eta aphez xizmatiko errabiatuagoen gaixtakeriari ihardokitzerat. Prop 1906, 112.
(Uso pred.).
Hain nabarmen hitzketean, hain ixilgaitz konpainietan. SP Imit IV 7, 2 (Ch haiñ guti beiratua mintzatzean, Leon solasetan hain arin ).
4. " Nabarben (V-ger), muy salada (comida). [...] Lapikokoa nabarben daukagu, gazi dago ta, el potaje lo tenemos fuera de lo ordinario, pues está salado" A (donde del ej. al menos no se sigue que nabarben signifique "muy salado").
5. (H), nabarben (V-m, G ap. A ; H).
"Goulu, qui mange sans regarder à la qualité des mets (It Fab)" H. "5.º (G; It), goloso, laminero; [...] 9.º (V-m), glotón" A.
II . (Sust.).
1. "Precipitación, prisa demasiada, urduria, nabarbena " Lar. "Precipitadamente, urduriaz, nabarbenaz " Ib.
2. [Konzienziyan] begiratzen danak errez kentzen ditu egotzitzen zaizkan nabarmen da palta mota guziak. 'Fácilmente quita las motas y faltas que caen en ella' . Aran SIgn 67.
3. "Soupçon, conjecture" Hb.
4. (BN-baig ap. A ), nabarben (BN-baig ap. A ), nabarpen.
Señal, síntoma; particularidad; vestigio. "Vestigio. [...] Nehon ezta nabarmenik agertu (BN-baig)" A.
Euskara horren mami eta usaña biltzen nun nai eta aren nabarmen berexieneri oartzen. FIr 178. Gaitza bakotxaren nabarpen larrienak. Ib. 185. Irlandararen hitz-joskeran eta morfologian ere nabarmenak utzi ditu Indoeuroparren [...] hizkuntzak. Mde Pr 219.
5. nabarpen.
"(BN), reconnaissance" Lh.
6. Descaro, atrevimiento.
Orrenbesteko nabarbenez itz egiten azartu al zera? 'Con tanta desvergüenza' . Zait Sof 67.
7. "Sonrojo, vergüenza. Sapatuetako mozkorrak, errixan nabarmena, [...] la vergüenza del pueblo" Etxba Eib.
NABARMENA IZAN.
Ser evidente (que), saltar a la vista (que).
Nabarmena da zertarako dan / askon erropa kentzea [...] buruan duten amets bakarra: / jendeak begiratzea. Basarri 100.
NABARMENEAN.
e forma llamativa, ostensible (?).
Izketa luzerik, / nabarmenean, / euskaldunak ez du / oi, maizenean. Ldi UO 39.
NABARMEN EDUKI.
Manifestar, mostrar abiertamente, claramente. v. NABARMEN IZAN.
Izkutuan egon bear zuana, agirian eta nabarmen daukate. MAtx Gazt 80. Gure izkuntzak nabarmen dauka / bere aberastasuna! Uzt LEG II 180.
NABARMEN EGON.
Ser evidente (que), saltar a la vista (que).
Yayoa eta azkarra dala / nago ni konturatua, / nabarmen dago etxe onetan / dala au edukatua. Basarri ( in Uzt Noiz 51 ).
NABARMENEKO.
" Nabármenekua, la acción mala que no se puede ocultar" Iz ArOñ .
NABARMEN IZAN.
a) (Con aux. trans.). Mostrar, manifestar. v. nabari izan (4).
Gazte ta zarrak nabarmen dute / berengan alaitasuna. Basarri 20. Emakumearen begiak gizakume egarria nabarmen dute. NEtx LBB 106. Euskalerriko oroitarri zaharrak, oso nabarmen dute, gauzak geometri-neurrietan sartzeko asmoa. MEIG IX 139 (en colab. con NEtx). Giro eta joera baten ezaugarriak nabarmen dituzte aurpegian. MEIG III 127. Hauei ez zaie nabari Campionek nabarmen duen ajea. MEIG VI 77s.
2) (Con aux. intrans.). Notarse, percibirse. v. nabaritu.
Engoitik nabarmen da haatik laster datorren udazkena. Mde Pr 370. [Fenomenu] batzu haren gogo-barruan baizik ez dira gertatzen; bestetzu kanpoko zeretan [...] nabarmen dira. Ib. 320.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper