Etim. De min- (forma de comp. de mihi ) + gain, litm. 'parte superior de la lengua'.
sense-1
1.
(V-gip, G, AN-gip-larr-5vill-araq-ulz, B; VP 58r (miñ-), Lar, MgNom(mingaña G), Añ(G), Dv(mingaña G), H, VocB, ZamVoc(G));
miingan(e);
migain (H(V, G))
Ref.:
A;
GarateContBAP 1949, 363;
IzUlz(mingañe);
IzUrranz(mingaiña);
IzArOñ(itxitta);
IzTo;
EAEL 8;
ElexpBerg(mingaiñ);
GteErd 218;
ZestErret. Lengua."Itxi neen aua bete mingañez"IzArOñ.
"Mingain zikiña izan, beti eta etengabe gaizki-esaka dabilenari [...] esan ohi zaio"ZestErret(cf. MINGAIN-ZIKIN).
v. mihi. Tr. De uso general en textos guipuzcoanos. Se documenta también en algunos vizcaínos (msOñ, Arrese Beitia, D. Aguirre, Kepa y Balentin Enbeita, Erkiaga (miinganeko ) y San Martín), alto-navarros (Mendiburu, F. Irigarai) y septentrionales (Etcheberri de Ziburu, y Xalbador). En DFrec hay 12 ejs. de mingain y 1 de mingañ.
Gogoa mingañak salatu. RIs 39 (C).
Arren zuk diezadazu, othoi itzul miñgaña. EZMan I 116.
Ain modu marabillosoan nola gure mingañak ezin explikatu leikean. OA 71.
O, miñgañ ditxagabe Jaunaren kontra itzegin dezuna!CbEg II 35s.
Gure andreak infernuko suge txar baten mingañ edo mistoa baño zorrotzago du. CbEg III 369.
Mihi-mingañen itxura zuten gar zatietan. MbIArg I 366 (v. tbn. ib. 145 mihi-mingañ como pareja de sinónimos).
Ill zitzaion barruko berotasuna, leortu ta ugartu miñgaña egarriz. VMg 60.
Onelakoak markatu bear lirake mingañean burni gorituarekin. AA I 571.
Ez da mingañik adierazteko norañoko edertasuna izango dan. AA III 541.
Zure serbitzari oni itz egiten diozun ezkero, arkitzen ere naiz motelago eta mingañ astunagoarekin. UrEx 4, 10.
Espiritu Santuak jartzen ziozkan mingañian itz egokiak. BvAsL 177.
Memori argiya du / abilla mingaña. AzpPr 113.
An inguruko miñgaiñ berritxuak. UrruzZer 89.
Mingain zuri-zuria agerian. AArdi 124.
Mingain berexi su antzekoak. InzaAzalp 84.
Mingaña lijero ta / atzea nagia. Auspoa 68-69-70, 337.
Mingaña ao-sapaian jarriaz astoari ariñago ibilli dedin egiten zaion otsa. MujPAm 75.
Ta oiek berriz gaizki esateko / ez dute mingain motela. TxB III 58.
Mingaña errotik atera nai zuela. FIr 146.
Itzegin zazu mingañarekin ta ez atzaparrakin. AlzBurr 43.
Gizonik ez mingaina / eziko duenik. OrBM 120.
Berak edan lezake luzatuz mingaiña. OrEus 247.
Neskak, berriz, iguinka, mingaña erakutsi nagusiari. AnabPoli 56.
Miinganeko zikiñak onezkero aldendurik izango yonaz berbearen berbeaz. ErkiagArran 138.
Daukana soinean, dakiena mingainean bizi izan zan. ZaitPlat 151.
Ao batean bi mingaineko-edo baitzan. Ib. 103.
Naigabe latzak / mingaña lotzen. GaztMusIx 139.
[Gure izkuntza] mingañez eta biotzez bardin / erabilliko bagendu. BEnbNereA 172.
Behar ez danik ez du aditu iñork ene mingainetik. XaOdol 269.
Mingain urrea bear litzake / ber'hartaz hitzegiteko. XaEzinB 76.
Mingaña ortzak baño aurrerago ateratzea, arrixku aundia. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 1252.
Ura mingaña! Zeruan ziran santu danak erre zizkin. TxGarmBordaB 62.
Beiak berotu ta mingaiña ateratzen zuten, da ia itoan jarri. JAzpiroz 76.
Eskua baino lasterrago baitzebilen mihingaina. MEIG VI 130 (mingaina en el orig. de Eusk 1983, 248).
Mihingain-muturraren bitartez. MEIG VI 100 (mingain-muturraren en el orig. de Eusk 1958, 38).
v. tbn. (Sólo para autores no guipuzcoanos): AB AmaE 408. Ag Kr 172. Belaus Andoni 21. Enb 161. Yanzi 73. SM Zirik 120. Mingai: msOñ 121v.
azpiadiera-1.1
"(No tiene) pepita en la lengua, kiorik ezteu miian, aririk, illerik eztu migañean"Lar.
"(No tiene) pepita en la lengua, aririk [...] eztau miñean, (G) mingañean ez du"Añ.
Gerturik zeunden erabakiak / zirt edo zart emateko, / Zure mingañak etzun illerik / ziran gauzak esateko. Basarri 31.
Mingañe(a)n ez du erdoirik. (AN-larr)'Mingain zorrotza du'.InzaNaEsZarr 469.
3.
(G-goi-to, B; VP, VocZeg 286)
Ref.:
A;
IzTo. Badajo."Kanpanaren mingaña, badajo"VP 14v.
Asi dira ezkillen mingañak egunaren irteeran Ama Birjiñari diosal egiten. OtagEE 1884b, 523.
Ama Birjiñarena deritzaion ezkillari bi miñgañ-dangetako (badajada) eman ezkero, Jesus batian dana desegiten da. IñarraEE 1893a, 15.
Mingañ gabeko txintxarria sasian usteldu zan. AgG 300.
Arran mingain-bagekoa sasian usteldu. ZaitPlat 112.
sense-4
4.Lengüeta."(B), lengüeta de cerraja"A.
Cf. Ciriquiain Puertos 213: "En 1765 cerrábase, con piedra sillar, por la banda de tierra la mingaia o lengüeta del puente del puerto mayor". v. mihi (6). Bi mingain izango ditu [ohol] bakoitzak, ondokoarekin elkartzeko. BiblEEx 26, 17 (Dv, Bibl mihi, Ur akats, Ol opo, Ker miin).
sense-5
5.Timón. Onetan ontziari mingaña puskatu zitzaion, ta orduan ixtilluak! Olatuak nora, aruntz ontzia. ManziGPatroi 141.
sense-6
6. Erreka denak mingain zetortzik, / bizkor, eretsu ta garbi. EAOlBe 90 (Interpr.?).
azpisarrera-1
MINGAINA ASTINDU. Hablar, darle a la lengua.
Ez da atsegiña / degu utsegiña / astindu mingaña / bestela etorriko da / onen ordaña. Auspoa 92, 124.
azpisarrera-2
MINGAINA DANTZATU. Hablar, darle a la lengua.
Gezurrarekin ez du baliyo / dantzatutzia mingaña. EusJok II 137.
Mingaña neurriz dantzatzia obe. EusJok 140.
Neregatikan dantzatu dezu / gaizki esaka mingaña. TxB I 62.
Ezin lezake gaizki / dantzatu mingaña / jatorriz ortarako / ez duanak griña. MendaroTx 48.
Ta ontan ere Naparroakin / dantzatu bear mingaiña.MMant 99.
Esaera zarrakin / naiz dantza mingaiña, / batzuen ondorena / ez da liraiña. Insausti 140.
azpisarrerakoSense-2.1
(Mingaina dantzarazi). Mingaña ederki dantzerazirik esaten dutena. SorBar 110.
azpisarrera-3
MINGAIN-HAGINETATIKO. Linguo-dental.
D- ta t- abots alkarkideak. Mingain-agiñetatiko abotsak dira. EguzkRIEV 1924, 593.
azpisarrera-4
MINGAIN-BEGI. (Pl.).Lengua y ojos.
Zakurrak makilkatu ta arrikatu, katuai mingain-begiak atera. EtxdeAlosT 24.
azpisarrera-5
MINGAIN-BERO. Fanfarrón, jactancioso.
Ikasle mingain-beroak oro doaz igesi. OrPoem 545.
azpisarrera-6
MINGAINEAN EDUKI. Hablar (de), mencionar.
Bere Birjiña maitagarria / mingañean zeukan beti. AndEgun 113.
Bederatzi puntuko doñu apañian / beragatik zenbaitek zauzka mingañian. Otañ 80.
azpisarrera-7
MINGAINETIK JOAN. Irse de la lengua.
Joan al da mingañetik berritsu ori?Loidi 162.
azpisarrera-8
MINGAINETIKO. Lingual.
R- biguna ta l- mingañetiko abotsak dira. EguzkRIEV 1924, 593.
azpisarrera-9
MINGAINETIK TIRATU. Tirar de la lengua, hacer decir.
Onetarako besterik gabe / zidan mingaiñetik tira. Insausti 282.
azpisarrera-10
MINGAINEZ. De palabra.
Euskera oso maite... bañan minganez. EgutTo 18-5-1921 (ap. DRA).
Au poza! Onekin naigabeak oro estal dira gaiñez, / irrintzi, poz-dardar, lekaio ta laztan, txaloz ta mingaiñez. OrPoem 552.
Mingaiñez uso, barrutik otso. BEnbNereA 168.
Tratantia dotore / ari da mingaiñez. UztSas 236.
Diru asko mingaiñez, poltsan sosik ez. EZBB II 81.
Mingaiñez deken aiña fede eduki ezkero, zer dek, bada, ordu beteko meza?Insausti 30.
v. tbn. Olea 190. MMant 164. Zendoia 122.
azpisarrera-11
MINGAINEZKO. (Adnom.).De palabra.
Mingañezkuak ez dau balio, / biotzak maite ez badau. BEnbNereA 172.
Alperrik dira gure / mingañezko lanak, / egintzaz ez bagara / egizko gizonak. Ib. 254.
azpisarrera-12
MINGAIN GAIZTO. Mala lengua; (como comp.) murmurador.
"Maldiciente, de mala lengua"A.
Aurpegi illunak atzeratzen ditu mingain gaiztoak, iparrak euria atzeratzen duan eran. AA II 229.
Mingañ gaizto aien kastigurako bialdu zituen sua zerioten suge-taldeak. Lard 100.
Mingañ gaiztoak ezkontzarik obeenen ere gañera zenbat gaitz eta kalte erakarri litzakean. ArrGB 138.
Mingain gaiztoak eragiten du / munduban asko erida. PE 46.
Ez uke paltako Austin mendian moskortu egin dala esango lukean mingain gaiztorik. LekEunD 45.
Eztakit nongo mingain gaiztoak esan dizuten alakorik. EtxdeJJ 217.
v. tbn. TAg Uzt 65.
azpisarrera-13
MINGAIN GAIZTOKO. "Deslenguado"VP 60r.
azpisarrera-14
MINGAIN-LATZ. Maldiciente.
Erdaldun mingain-latzak / [...] alegiñ aundiak / txit egin dituzte. IztPo 141.
Mingaiñ latz arro zenbait, / astotzar lapiko, / ixilduko dituzte / sekula betiko. Ib. 142.
MINGAIN-LUZE (V-gip, G, B)
Ref.:
A;
ElexpBerg. "Persona sin secretos, litm., de lengua larga"A.
"Indiscreto en el hablar. Ari eziozu baezpada be ezer kontau, mingainluze samarra da ta"ElexpBerg.
Es posible que en algún ej. se trate de sust. + adj. Plazagizon, jokalari, edalea senarra ta mingañluzea emaztea. CbSenar 110.
Orduan esango ditek [...] beste mingaiñ luzen batzuek diruagaitikan ezkontzen aizela. Apaol 46.
Kristau onen familietan erroidu eta gerra sortu arteko onik ez duten ixkin mingan-luze aiez baliatu zan. ArrBearg 488 (ap. DRA).
Mingaiñ-luze ta lotsa-labur. UrruzIru ziri 76.
Ixillik ezin egon zera, mingain-luze? MendaroTx 49.
Zarpatsu ta zikiñagoa da gaxoa. Ta... mingain luzea bera bezelakoa. LabEEguna 91.
Nik? Mingain luze beñere deitu al dizut ba?AlzBurr 39.
Erriko mingain luzeak "Ozama-neko txoroa" deitzen asi ziran. JAIrazBizia 127.
Etorri zan kapitan berritsu mingainluze batekin. Ib. 60.
Artazitxuneko bizi-alargun makur, beterre, mingain luzea. ErkiagArran 186.
Atenai-ko mingain-luzeek ziotenez. ZaitPlat 117.
Zurru-murrua ba-zebillen mingain luze batzuen artean. NEtxLBB 124.
Mingain-luzerik ez da izango apika / eukiko zaituanik zikin-gizatxartzat. BerronKijote 30.
Erriko mingain luzeak ere ari ziran ixiltzen.TxGarmBordaB 173.
azpisarrera-17
MINGAIN-MOTEL. Tartamudo; torpe en la expresión.
Mingain-motelak alaxe dira, / itzez nâsi ta kantuz ez. OrEus 87.
Esango dute berriz ere mingain motelak garela euskaldunak. MEIG II 46.
azpisarrera-18
MINGAIN-MOTZ. Callado, reservado.
An jardun ziran, ziri emendik eta ziri andik, jo ta ke, baiña, beren aldetik, mingain-motz, belarri-luze, ez zioten itz bat bakarrik ere esan. Loidi 152s.
azpisarrera-19
MINGAINPE. (En casos locales de decl. en sing.).Zona bajo la lengua.
Mingainpetik ateratako ziztu legorra ortzartetik jaurtitzen zuen gizonezkoak. TAgUzt 83.
Bai, ez du mingainpian aririk. (B)'Gauzak argi esaten ditu'.InzaNaEsZarr 1996.
azpisarrera-20
MINGAIN TXAR. Mala lengua.
Pedro, zu etzerala / Juanen adixkiria, / norbaiten mingaiñ txarrak / jarri du itz-biria. MendaroTx 375.
Emen auetatik izkutatzen baaiz, ixilduko ditun mingain txarrak. NEtxLBB 29.
Mingain txarrak ezin dira / egon oi pakean, / biotz onen zoriona / garraztu naiean. Ib. 355.
azpisarrera-21
MINGAIN TXARREKO. Malhablado.
Ango maldizio ta izkuntza neri etzitzaidan gogozko. Kuadrilla aundia giñan ta askoren tartean beti izaten berdeak edo mingain txarrekoak. BAyerbe 52.
azpisarrera-22
MINGAIN-ZIKIN. "(B), de lenguaje indecente"A.
Lege onek diona egingo balitz gutxituko lirake mingañ zikiñak. AA II 145 (quizá 'mala lengua').
azpisarrera-23
MINGAIN-ZORROTZ (G-to ap. A);
MINGAIN-TXORROTX. "Murmurador, litm., de lengua afilada"A.
Aren amabitxia dan mingain-zorrotza. OrEus 284.
Ikusi-mukusin zetozen mingain txorrotxak zer ebakirik eduki etzezaten.AtañoTxanKan 154.
azpisarrera-24
MINGAIN-ZURI. "(G-bet), mentiroso, litm., de lengua blanca"A.
Orrelako kapitan mingainzuri bati, batez ere euskalduna bada, gauza erreza da gezur ta abar gure neskatxa onetako bat itxutzea. JAIrazBizia 60.
azpisarrerakoSense-24.1
Mingañ zuriyaz dabiltzan oeik / biyotza tranpaz betia. Auspoa 114, 107.
Ire mingain xuri ori ona agitz xorrotz ekarri diguk. ZaitSof 128.
azpisarrera-25
MINGAIN-ZURIKETA. Lisonja.
Zer nai dezu ba? Mingain-zuriketan jardutea?Loidi 135.