Tr. Exclusivamente meridional. Lurrun se documenta en textos vizcaínos y algunos guipuzcoanos; lurrin sólo en guipuzcoanos y en Oskillaso. Hay lurruin en Mendaro Txirristaka y lurruñ en Arrue. En DFrec hay 2 ejs. de lurrin y 6 de lurrun.
etimologikoa
Etim. Relacionado con urrin, etc.
sense-1
1.
(G; VP 58r, H);
lurrun (V, G-azp; VP 54r, Aq 148 (G), Izt, H);
lurruin (Lcc(-uña), VocZeg 288.(-uñe))
Ref.:
A (lurrin, lurrun); SM EiTec1, Iz ArOñ, UrrAnz, Etxba Eib y Elexp Berg (lurrun); Gte Erd 194. Vaho; vapor (sentidos prop. y fig.)."Baho"Lcc.
"Bahear, echar vaho, lurruña dakar"Ib."Tenpleko lurrunak beneno utsezkuak ditxuk"SMEiTec1.
"Eukalituan lurrunak primerakuak die katarruandako"ElexpBerg.
"Kafesneak lurruna botatzen du (V-gip, G-azp)"GteErd 194.
Cf. JFlor: "Gas, pist-lurriña" (Donostia, 1880). Igazko asto illak, aurten lurruna. "Vaporea hogaño".RS 84.
Arbi, aketiren ta aza lurruna darijuenai. MgPAb 59.
Asnas-lurriñarekin / berotubaz lastoa. Echag 123.
Bustialdiak guztiz onak dira askotan, bai eta ere lurriñak. ItDial 79 (Ur lurrunak; Dv mainhu idorrak, Ip alphorezkoak [mañiak]).
Beruagaz igoten dabe lurrunen artian. UrDial 110 (It bapore, Dv bafada, Ip alphore).
Bere arnasaren lurruñaz aurra berotzen. ArrGB 45 (cf. infra (2)).
Jakituria [...] lurrunekoan, tximiztakoan. ItzAzald 209.
Lurrunakiñ izerdi aundiak aterazitzea [gaxoari]. Aran-BagoManMed 230.
Birao lurrunean, likiskeri zakarrean lizundu zaiote anima. AgG 217.
Esakune onekaz atera-bidia emon eutsonian bere atsakabe ta asarriaren lurrunari. KkAb I 102.
intetako erabilteban urak emondako lurruna sudur-zuluetatik gora juaten yakon. Kk Ab II 20.Urdalletik gorantz etorkijuen lurrunaz buruba galdu. Otx 156.
Ola-kebide bakar bat ez, ortziaren aratza, izerdizko, nekezko, oñazezko lurrun-gandor zikiñaz lardazten. LdiIL 47.
Lurriña bakarrik igotzen zan lurretik, lur-azal guzia garastatuaz. OlGen 2, 6 (BiblE lurrun; Urt baphore).
Ibaietatik eta zuaiztietatik jeiki diran lurrunak. Munita 20.
Oraindio Espururi lurriñ-apurra zerionan. OrQA 63 (Eus 310 lurrun).
San Juan bedarra ipinten da beian bai, ta aren lurruna artu daixela. (V-gip). GandEusk 1956, 211 (Elorri 125 lurrun).
Ondartza kiskaldutik lurrunak lirlar igoten eban. ErkiagArran 23.
Umetandik eta gaztezaroan iakintza-lurrinetan blei-blei eginda azi zan. ZaitPlat 119 (52 lurrun).
Oraindik petrolio-lurriña bakarrik billatu dute. AnabAprika 83.
Kristalak sukaldeko lurriñez lauso-lauso agiri dira. NEtxLBB 104.
Intxusen kimue egosi, eta aren lurriñen jarri begik. (G-goi). ArinAEF 1980, 65.
Lore ta osto uretan egosi ta beraren lurriñarekin baiñoak artu. Ostolaiz 66.
Hemengo lurraren lurrina darien gaiak erabili dituelako. MEIG VIII 59.
v. tbn. AB AmaE 394 (391 lurrun). A Ardi 131. TP Y 1933, 89. Osk Kurl 124. Vill Jaink 31. Lurrun: Azc PB 128. GMant Goi 100. Enb 33. Inzag Y 1933, 419. Loram 80. TAg GaGo 93 y Uzt 77. SMitx Aranz 175. A EY IV 231. Vill in Gand Elorri 13. Azurm ib. 43. Salav 96. Ibiñ Virgil 101. Lasa Poem 108. AZink 131. Gerrika 148. Lurruin: MendaroTx 39.
azpiadiera-1.1
(Fig.).Aire, sabor. Ikustekoa zan "Garratxa"-ren ondo ta txukun itzegiteko leia [...]: "zentzuko lanbroa", "gaztetasunaren lurrin gozoa". AnabUsauri 101.
Elezar oiei darien poesi-lurruna. SMitxAranz 5.
Giza-bizitzari infintu-lurruna erantsi. VillJaink 132.
Euskal-lurrun gozo garbia darieten dantza auek. MAtxGazt 61.
Basarri-auzoetan bakarrik gorde dute antxiñako egun aien lurriña. NEtxLBB 119.
Hitzek [...] badute [...] beren giroa, usaina, lurrina eta sentimen kutsua. MIH 348.
v. tbn. Basarri XX.
azpiadiera-1.2
Gas. Lurrun-elak arintza andiagaz [...] ibilten dira. GJaurPisia 105.
sense-2
2.+ lurrun (V-gip ap. Iz ArOñ; Izt 120r), lurruin (Lcc).Aliento."Huelgo, lurruña"Lcc.
"Ardáo-lurruna, el olor a vino"IzArOñ.
Zure aoko ardo-lurrunarekiñ orditu izan dirala. UrruzUrz 52.
Nere aoko lurrunarekiñ orditzen. Ib. 52.
Ao-lurrun gozoa bazter danetara banatzen zutela. Ib. 57.
Aoko lurriñaren ikutua. ArgiDL 4.
azpiadiera-2.1
lurrun (V-gip, G-azp). Mal aliento."El hedor de la boca"IzUrrAnz.
"Agó-lurruna, el mal olor de boca"IzArOñ.
"Orrek dauka ao lurruna (G-azp)"GteErd 297.
sense-3
3.
(Lar→Dv, H);
lurrun (Dv, H). Incienso; sahumerio; perfume."Perfume, humo, olor"Lar.
"Sahumerio", "sufumigación" Ib. Loreak ta lurriñ usai onekoak. EchveDev 17 (SP Phil 8 kheak).
Zerura eskiñitako eliz-lurrun edo intzentsua. AgKr 225.
Axioin egal-puntan daukok / iñok txastau-bako lurriña. "Perfume".LauxAB 29.
Uria ere, opa-lurrin, otoi-eresi ta negar-marraska yario dugu. ZaitSof 57.
Jaunaren apaizek lurrin eta ogi eskeintzen diote Jainkoari. (Lev 21, 6). OrMB 515 (Dv isentsu, Ur intzentsu, Ol erre bear, Bibl su-opari, BiblE erre beharreko opari).
Jainko-lurrunetan bizkor barneak. "Emisiones de bálsamo divino".Onaind(inGaztMusIx 208).
Galbanum-lurriña erlategian pizteko esango nizuke. "Galbaneos [...] odores".IbiñVirgil 113.
v. tbn.
Lurrun: Ker EMeza 333 (ap. DRA).
azpiadiera-3.1
Incienso (materia).v. lurringai. Buruntza ta lurriña eskuetan artuki. 'Incienso'.ZaitSof 82.
sense-4
4.
(H);
lurrun (H);
lurun (S ap. Lh). Olor (refiriéndose siempre a buenos olores).v. urrin. Orazinoiak igoten dau Jaungoikuaren aurrera, inzensu errien lurrunak legez. Astar I 61 (ap. DRA; la ref. es incorrecta).
Non ere dagoen Jaungoikoa, an dago usai eta lurruñ gozoenen asiera eta jaiet-burua. ArrMay 138.
Ez da lorerik zeñaren lurriñ txit gozoak izango duen aren asnaseak baña usai oberik. OtagEE 1882c, 448.
Gabon-apariarena bezain gozoa / lênaren lurruna zaizu gogoan eda. LdiUO 56.
Lurrin ederrez, usai zabalez / lêrtua du sukaldea. "Tufillo".OrEus 235.
Ziza-lurriña. Ib. 230.
Lurrari zerion lurriña arnastuz. TxillLet 50.
Lurrin goxo eskeinka ari izaten diran bezela [lorak]. ErkiagArran 191.
Intzentsuaren lurrun gozoak / usaitu gaituzte gaiñez. NEtxLBB 277.
v. tbn.
Lurrun: Gand Elorri 82.
azpiadiera-4.1
(H);
lurrun (H). Mal olor."Ai, au gorphutz illaren lurriña!"H.
sense-5
5.Indicio."Lurrunen bat egongo da, habrá algún indicio (V-gip)"AApend.
Nundik edo andik lurruna artu eben gaztiari gorrotua eutsoen argin erdeldunak. KkAb II 175.
Zorionaren lurriña al-ziran / ala amets-gezur-agintzak?JaukolY 1933, 28.
Nik aditzen det emendik / zerbaiten lurruna. UztAuspoa 22, 88.
azpiadiera-5.1
Sospecha (?). Lurrin atsekabia / gogorapen txarra / gabian kendutzeko / eran ardo zarra. JanEd II 12.
sense-6
6."Ez neban itzik egin ez lurrunik, no hablé palabra ni hice demostración alguna (V, msOch 105)"A EY III 275 (tbn. en Izt 34v). Ez ementzion lurriñik eantzun. JMBOC II 305 (ap. ELok 198).
azpisarrera-1
LURRINETAN.
Despidiendo vapor. Izerditan da lurrunetan egoten dira elizeak artu al dituan gizaldrak eta geiago. AgKr 47.
azpisarrera-2
LURRINEZKO.
a) De vapor. Lurrunezko itxal-itxureak [...] urteten eta igoten ikusten dira. Arriaga Lekob 15. Lurrunezko odei zuria. Ldi UO 20. b) De vapor, movido a vapor. Oihalezko asko, lurriñezko gehienak [itsas-huntziak]. Osk Kurl 124.
azpisarrera-3
LURRIN-INDAR.
a) Fuerza del vapor. Naiz eskuz naiz ur-indarrez naiz lurrun edo bapor-indarrez erabilteko makiñak. Eguzk GizAuz 21. Lurriñ-indarrak darabilzkin bultziei. EAEg 23-10-1936, 119. b)Jantzi oietatik darizun lurrin indar zerutarra. "La virtud celeste". Or Poem 519.
azpisarrera-4
LURRIN-INDARREZKO.
Movido a vapor. Untzi lurrun-indarrezko ta orio-loidun bultzakiñei esker. ErkiagArran 77.
azpisarrera-5
LURRIN-IXURKA.
Perfumando. Lore ta larrosak lurrun-ixurka / dirauen bitartean. "El ámbar perfumea".Onaind(inGaztMusIx 206).
azpisarrera-6
LURRIN-JARIO.
a) (Adv.). Despidiendo vapor. Gure inguru lurra lurrun-yario. Ldi BB 122. Basoaldea beroaren beroz lurrun-jario. TAg Uzt 78. Patsetan blai-eginda zijoazen atsanka ta lurrun-jario. Ib. 148. Goldepean lurrun-iario dagoen zezena. Ibiñ Virgil 104. b) (Adj.). (Lo) que despide vapor. Zaldien lepo lurrun-iarioak. Ibiñ Virgil 93.
azpisarrera-7
LURRIN-MAKINA.
Máquina de vapor. Lurrin-makina bateri arrikatz gutxi botatzen badiogu. NekIr 76.
LURRIN ON SALTZAILE(H; lurrun H). Perfumero, vendedor de perfumes.
azpisarrera-11
LURRIN-ONTZI.
a) Incensario. "Lurrinontzi, lurrunontzi, cazoleta de perfumar" Lar DVC 262. "Perfumador, la vasija, lurrikonzia, lurrukonzia" Lar ( H). Larraungo otoitzak lurrin-ontzian / bialduz lau aizetara. Or Eus 259. Lurriñontzi bana artu zuten. Ol Lev 10, 1 (Ur intzentsonario, Dv, Bibl isentsuntzi, Ker intzentzu-ontzi, BiblE errautsontzi). Berez behar lurrin-ontzitarako jaioa. MIH 140. b) Barco de vapor. Ibaiz, gurpildun lurrinontzian (baporean) ibili nintzanean. A Ardi 2. Ikusten dozu lurrun-ontzia / itxaso zear arinka. GMant Goi 33. Arrantzaleak, "Cuatro Amigos" deritxon lurrun-ontziko lagunak. Ort Oroig 101. Kai bertatik orduan / lurrin-ontzi arroa. Jaukol Biozk 44. Juan zan legez lurrun-ontziko / notiñak alikatzera. Enb 193. Lurrun-ontzi batek jaso zituan urrengo goizean itxasgizon biak. TAg GaGo 14. Lengo errota-ontzirik ez zan ta guztiak lurrin-ontziak ziran. Anab Don 256. Oial-ontzi, lurrin-ontzi. Or Eus 397. Lurriñ-ontziak turu ta txistu. EA OlBe 77. Bizkaiko lenengo lurrunontzia Bermeon egin zala. Etxabu Kontu 115.
azpisarrera-12
LURRIN-SALTZAILE(H; lurrun H). Perfumero, vendedor de perfumes.