Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    lotsa.
    sense-1
    1. (V, G, AN-sept, B; Lcc, Mic 9v <lozea>, SP, Ht VocGr 410, VP 53r, Lar, Añ (V, G), Dv (V, G), H); lotza (V-gip; Dv (G)) Ref.: A; Satr VocP; Echaide Nav 215; Iz ArOñ (lotza); Etxba Eib; Elexp Berg.
     Vergüenza, bochorno; pudor, recato, modestia. "Vergüenza haber, lotsa euki" Lcc. "En Biscaye, honte" SP. "Lotsarik ez euki, no tener vergüenza" Etxba Eib. "Lotsarik-bakua agertu zan zuen laguna" Ib. "Orrek eztaki lotsia ze dan" Elexp Berg. "Konponduak ez du lotsarik (referido a la ropa)" (G-azp, comunicación personal) En AxN se explica ahalke (323) por lotsarik. v. ahalke. Tr. Documentado en la tradición occidental desde los primeros textos; aparece tbn. en Mendiburu, Inza (Azalp 71), Iraizoz e Izeta (DirG 125), y al Norte en Duhalde. En DFrec hay 66 ejs. de lotsa.
    Marti Yuanes Labieruko zalduna [...], / nor ete zan zuri lotsa <losa> igorrosi egizuna? Labieru 74 (de interpr. no segura, quizá 'losa'). Zegaiti ezton lotsarik berba oriek esaten gure aurrean? Lazarraga 1152v. Banago lotsaz beterik. Ib. 1175v. Ezeren lotsa-bildur baga / esazu zeure benturea. Ib. (B), 1182rb. Illunbeko jostea, argitako lotsea. RIs 52. Ez zituezan konfesadu maliziaz edo lotseagaz. Cap 88. Egizu farre / gaizki mintzatzen badut / lotzarik bage. Gamiz 203. Bai, jauna, eranzun zion alkez ta lotsaz beterik, bart egin dut bekatu zikin bat. Mb IArg I 129. Aitortzen det, Jauna, ta lotsa andiaz, zure Semearen izenik merezi ez dedala. Cb Eg III 291. Burla ta lotsa andien kostuan. Cb EBO 18. Lotsa apur bat igaro. Mg CO 195. Kendu lotsa ainbeste arima infernura daruana. Ib. 199. Geitu jakon lotsia ta ill zan konfesau baga. Ib. 196. Eldu zan, lotsia botata [...] tokamentu loi bat egitera. Ib. 194. Lotsa bage egiten diran danza eta [...]. Gco II 40. Kastidadeak dakar [...] modestia atsegingarria eta aurpegiko lotsa ederra. Ib. 45. Lotsa gutxirekin esaten bide due: [...]. AA I 604. Konfesatu bear degu [...] lotsa ta modestia eder batekin. AA III 525. Zer ahalge, zer lotsa mienbro guri eta atseginzale bat izatea, buruzagi elhorriz khoroatu baten azpian. Dh 233. Areek dagoz pekatuban lotsa bagarik erri guztiaren jakinian. fB Ic III 328. Jangoikuak iraatsi eutseela emakumei beraarizko modestija edo lotsa modu bat munduko peligrubak gitxituteko. JJMg BasEsc 137. Lotsaren andiz nago aurpegia yausi yausi eginda. Añ EL2 130. Lotsa baño beldurra / geiago izanik. It Fab 187. Eskian bebillan bere, erakusten eban lotsa modu on ta jasotasuna. Ur MarIl 116. Eta birjiña gelditzea lotsa anditzat bazeukaten ere [...]. Lard 137. Guzien aurrean lotsa geiagorako azoteak eman ziezteen. Ib. 487. Lotsa gogorra / sufritzen dago gaur nere onra. Bil 80. Bapere lotsa baga eta arro arro. AB AmaE 274. Ez dezu lotsarik zure adinian orrela negarrez egoten? Bv AsL 58.
    ( s. XX) Erri onetan pasatu ditut / amaika pena ta lotsa. Noe 30. Gabeko lanak egunaz lotsa, / dio esaera zarrak. JanEd II 107. Nik zer nekiyen bada! Au lotsa! Alz Bern 69. Ene alabea, lotsa apur bat beti biar da gero. Kk Ab II 158. Ez du orrek kontzientzirik eta lotzik ere. Ill Testim 6 (v. tbn. Pill 26). Zu eta zure neska txar ori, mikeletean erdian joan bear dezute gaur kartzelara, bai; lotza ederran jabe egin zerate. Ib. 12. Lotsa aundi gabe esaten nazu / oso naitasun zikiñan [...]. Imaz Auspoa 24, 159. Ez dauka jantzi onek / iñorako lotsik, / sasoi daukanak eztu / sentitutzen otzik. Tx B II 109. Zeiñek jango ote dik gaur lotsaren larratza? "¿Quien gustará hoy el césped de la derrota?". Or Eus 28 (v. tbn. la misma expr. en Zait Plat 90). Lotsa gitxi bear da ori esateko! Eguzk GizAuz 146. Izango ote lukete lotsaren izpirik Euskalerrian gelditzeko? Or QA 85. Bost biren aurka irtetzeko lotsarik eztezue. NEtx Antz 28. Etzuan erakutsi lotsa handirik aldare nagusi aurretik igaroterakoan. Osk Kurl 38 (v. tbn. 179). Lotsa barik / edan zenbat gura. BEnb NereA 27. Jolasian da jazkeran bardin / euki bear da lotsia. Ib. 221. On-egiñak iñun eztu lotsik. And AUzta 40. Santa Agedak kendu digu gaur / eskean asteko lotsa. NEtx LBB 368. Jaso begiak ta oinperatu / bearrezko ez dan lotsa. Olea 280. Etxe orretan berriz sartzeko / izaten genduen lotsa. Uzt Sas 225. Lotsarik ez, bearrik ere ez. (G-nav). Inza NaEsZarr 64. Auzoko bati lotsa ta bildur barik zeaztasunak eskatuz. Gerrika 199. Lotsarik gabe aitortuko dut. MEIG VIII 24. Hitza eskatzen dut, halaz guztiz, eta lotsa gutxirekin gainera. MEIG VII 27. Izuak eten ditu gizonengan, lotsaren eta prestutasunaren lokarriak. MEIG I 197.
    v. tbn. Zubia 153. Oe 127. CatBus 52. Balad 213 y 220. Xe 384. PE 129. AzpPr 97. Ud 27. Ag Serm 351. Goñi 90. Echta Jos 134. Iraola 50. ArgiDL 95. Enb 178. Anab Usauri 48. Laux BBa 118. Lab EEguna 107. Lek EunD 50. Ir YKBiz 167. Ldi IL 49. ABar Goi 64. Mde HaurB 66. JAIraz Bizia 99. Txill Let 44. Basarri 107. Arti Ipuin 56. Zait Plat 85. MAtx Gazt 80. Etxba Ibilt 476. Ibiñ Virgil 52. Berron Kijote 160. Ataño TxanKan 65. JAzpiroz 133. BBarand 55.
    azpiadiera-1.1
    (Pl.).
    Agertuko deutsazu konfesoreari, lotsaak albora botata [...]. Añ EL2 147. Ordurako lotsak be botata neukezan eta. Kk Ab II 59 (v. tbn. la misma expr. en EusJok 84). Lizardik eta euskalzaleak lotsetatik atera ninduten ezkero, emen agertzen naiz. Or BM 14. Eta orain nere okerrak eta lotsak auzoan arrotu bearrean dira. NEtx LBB 25. Lotsak alde batera utziaz, beste ainbestez erantzun zion. Berron Kijote 180 (v. tbn. la misma expr. en NEtx Antz 91). Betirako lotsetan iraindua. "Agraviado para siempre". Ib. 211. Lotsak erabat botata txoratu nizkin lagunak. Ataño TxanKan 122.
    azpiadiera-1.2
    (Como primer miembro de comp.).
    [Gazte] geldo barritsu batzuk / lotsa-usainik bakoak. Azc PB 79. Lotsa-izpi bat zuen beti, horrela elkarrekin zeuntzalarik. Mde HaurB 88. Lotsa-giroa ematen dit aitortzeak, baiña [...]. Txill Let 53. Ausarkeri, lotsa-joeratxua ta samurraldia danak batean dituan mutilla. Erkiag BatB 136.
    azpiadiera-1.2.1
    (En compuestos copulativos).
    Garaitu zuelako lots-alkearekin. Mb IArg II 288. Lotsa-bildurragaz / luzaro dagoalez. Azc PB 278.
    azpiadiera-1.3
    Motivo de vergüenza. "Pitxua eta txilibitxua, lenago, lotsarik ez euken berbak bixak" Etxba Eib s.v. pitxua. .
    sense-2
    2. (V; Lcc, Añ, Izt, H) Ref.: A; Ort Voc .
     Respeto, deferencia. (Frecuentemente junto a itzal). "Acatar, lotsa euki aurrean; [...] acatar en derredor, lotsa euki; acatar adelante, lotsa euki aurrean; acatar atrás, lotsa euki atzean; acatar abajo, lotsa euki azpian" Lcc (la mano C tacha las tres últimas y escribe: joan aurrera, joan atzera, joan bera). "Respeto, reverencia" Añ. "Faltar al respeto, lotsea kendu" Izt 105v. "Educación" Ort Voc 140. v. infra LOTSA HARTU (b), LOTSA EKARRI, LOTSA GORDE. Tr. Propio de la tradición vizcaína. Lo emplean tbn. Lhande, KIkG, Iraizoz, Orixe, Etxaide (JJ 100), Zaitegi y Berrondo.
    Bizar ilari, lotsa gitxi. "A barba muerta, poca vergüenza". RS 119. Agur jauna, agur andria, esaten jakee lotsiaren kalte baga andikijai. Mg PAb 160. Zure janzi bitxidunok ez ditube atzeratuko [...]; zure lotsa ta itzalak ez ditu beinguan ikaratuko. Ib. 81. Umiak bere bai gurasuai zor deutseen lotsa edo onriaren ganian. Mg CO 27. --Zeintzuk dira gure eginbidiak eurakganutz [aingerubakganutz] ? --Da lotsa andi bat eurai erakustia. CrIc 16. Etorriko ere dira gizonak beren aizkorakin jo dezulako lurra, ta lotsa kenduta txikituko zaituzte, etxetara eraman ta surtan erretzeko. VMg 80. Gurasuen lotsia galduta daukanak, kura jauneena [...] bere galduta dauka. fB Ic I app., 10 (cf. infra LOTSA GALDU (c)). Euki biar deutsa lotza, itzal eta errespeto guztizko bat. Astar II 83. Sazerdote edo beste kaballero nori lotza edo itzal deutsazun. Ib. 147. Lotsa, errespeto ta Jangoikuaren billdurra galdurik. JJMg BasEsc 109. Artza nonbait egon lekuz urrerago / ta leoi yaunari lotsa yagon bagan / ardi gaixoari esetsi lenago. Zav Fab, RIEV 1907, 542. Aserratu eragiten eutsan bere aurrian lotsa ta itzal gitxigaz egotiak. Ur MarIl 92. [Españako estanda-artia] mundu guztijak ikusi dagijan, eta lotsa ta itzala euki dagijon. (1866). BBatzarN 229. Zelako lotsa eta itzala euki bear jake [gurasoai]? Itz Azald 95.
    ( s. XX) Lotsa ta itxal andijaz begiratuten eutsoen. Kk Ab I 27. Jaungoikoaren izena lotsa ta itzal barik aitatu. KIkV 64. Elizako zaitzalleai begirapen eta lotsa berezia izan bear zaie. KIkG 78. Aur orrek... lotsabisteko zarrok! Orrek dakoie lotsie! Ort Oroig 98 (parece ser usado irónicamente). Dana-dala, lotsa geiago ixan biarko eusten zoritxarreko umiok. Altuna 15. Zeuk enozu seme ta eztautzut lotsarik zor. Ib. 96. Gurasoeri lotsa dietela. 'Je suis homme à respecter les vieillards'. Or Mi 91. Nok irakatsi daua iri [...] iñoren andrai onen lotsa gitxi eukitten? Otx 149. Nere seme maitea bidaliko diet; au ikusi ta lotsa izango diote agian. Ir YKBiz 386. Lotsa ta itzal andiz esan. Erkiag Arran 15. Aren esana lotsa aundiz begiratzen du beti. Zait Plat 51. Euskeran aurka dabillen batek / ez dauko [...] / bere amantzat / ez lotsa ta ez biotzik. BEnb NereA 193. Elkarrenganako lotsagatik, utzi egingo dizkitzut. "Por cortesía". Berron Kijote 151. Denpora areitan, oraingo estropadetan baiño lotsa andiagoa egoten zan Kontxan. Estropadea egin bear zan tokia [...] itxi egiten eben [...]; eta estropadea ikustera joandako ontziak, lokarrietatik kanpora. Etxabu Kontu 157. Itxurakeriei dien lotsa eskasarengatik. MIH 334. Lotsa hobea diote [gales hizkuntzari] Whitehallen Galesen baino. Ib. 186.
    v. tbn. Añ EL2 183. Azc PB 123. A BGuzur 119. Lh Yol 31. Otx 149. Eguzk GizAuz 161.
    azpiadiera-2.1
    Berari bakarrik gorputz eta animako lots-itzalik aundienaz agur egitera.KIkG 48 (KIkV 61 lotsa-itzalez).
    sense-3
    3. Penalidad.
    Ai, au mindura beltza! / Ai nere lotsa! / Alabak negarra ta / aitak lur otza! (Cantar de Alostorrea). Balad 48 (tbn. en Or Eus 117, que traduce: "¡qué pena la mía!"). Ume txipirik oi eta badau, / azaiketako lotsea; / aziazkero ezkonketako / otzegi dago polsea. Lazarraga 1196r.
    sense-4
    4. (L, BN, R, S; O-SP 224, SP, Gèze, Dv, H) Ref.: A; Lrq; EI 82.
     Miedo, temor. "Effroi, peur" SP. "Peur, crainte, sentiment qui fait que l'on redoute une chose" Dv. "Lotsa, esta palabra y sus derivados expresan la idea de miedo, espanto, terror, no la de vergüenza" LE-Ir. Cf. Dv, que cita a AJauregi 253: "Le Guipuscoan emploie aussi lotsa dans le même sens que le labourdin: Erromara joaten lotsa eta nekea, le sentiment qui fait redouter le voyage et la fatigue pour aller à Rome" (en realidad, el sdo. parece ser 'vergüenza' (de mostrarse pecador que necesita el perdón papal)). v. infra LOTSA HARTU (c), LOTSA EGIN, LOTSA IZAN (b), LOTSAZ (b). Tr. Documentado desde mediados del s. XVII en autores septentrionales (sobre todo en bajo-navarros y suletinos), así como en Lizarraga de Elcano y en los roncaleses Hualde y Mendigacha.
    Adizazu lotsa gabe / ene ahoko hitza. Hm 116. Beldur eta lotsa handi batek harturik iorik egonen direla. Tt Onsa 142. Jesüs-Kristen fedia goraki lotsa gabe [...] aithortü. Bp I 65. Etzünüke hiltziaren lotsa handirik zure kontzentzia xahü bazünü. Mst I 23, 1 (SP etzinateke hainitz beldur, Ip ez zünüke beldür handirik). Nur zira, gizon hil behar dian batentako lotsa ükhen dezazün? Mst III 36, 3. Jinkuaren ükhezü lotsa. Ib. 36,3 (Ip izan zite Jinkoaren beldür). Nola baleak, itsásoen lótsa dénak, baitáma berze arraiéi abantálla anditasúnean. LE (in BOEanm 418). Txitxak eztü zaldiren lotsarik, bena miroaren. Egiat 223. Lotsa ikaran khiristiak / beitütügü ezariren. Xarlem 1141. Lotsarik batere gabe / gitian batailla. Ib. 987. Ordin danik badiñat bai nik bethi lotsa / hunki zeitan kota. 'J'ai bien peur qu'il ne m'ait touché la cotte'. Etch 406. Zoaza, eztezazula lotsaik ukan. Arch Fab 133. Lotsaekilan ziren / bere honaz gozatzen. "Ils ne pouvaient jouir qu'en tremblant de leurs biens". Ib. 141. Anderea lotsak yoa / herresaka badioa / gizaren besoetara / lotsan gerize-ketara. Gy 130. Zuri damu egitera, lotsa eta beldur gabe ni atrebitu izan othe naiz? Dv LEd 77. Lotsak ahültzen beitü. Ip Dial 47 (It ikarak, Ur bildurrak, Dv beldurrak). [Jesu Kristok] bere agoniako / kalitza khiratsa / iretsi behar eta... / Oh! zenbat den lotsa! / Munduko bekhatuak / betan eta baltsa! / Nola baita lehertuz / arnotzen mahatsa. Zby RIEV 1908, 211. Ez ükhen lotsarik ni zurekin beiniz. Ip Hil 63. Gure büriaren etxekitzeko bethi aphalmentü eta lotsa handi batetan Jinkoaren aitzinian. Ib. 81 (cf. infra LOTSA HANDI(T)AN). Kalako gisan sartu emon zitzabein lotsa, ez baizren erkiten etse biltan zrenetik. 'De esta forma dicen que les metían el miedo'. Mdg 127. Orainore lotsareki daude [...] izaitra duala zomait mortalera andi. Ib. 138. Apez zunbait aldiz hari jarri ziren. Egiazki untsa edireiten ziena, ala lotsak erabiltzen zütian? Const 23. Ofizierak ezagütü zian Haritchabalet etzela, ordünko denbora gaitzengatik lotsak gorderik egon nahi zienetarik. Ib. 27. Hainbertze eta halako lur-mokorrek lotsa bat sortzen dauzute barnean. JE Ber 52. Gogoa den gutien bat ilhuntzen zaizu. [...] lotsa batek uzkurtzen zitu. Ib. 10. Jasan behar zituen guziak gogoraturik, lotsa handi batek hartu zuen. Zerb IxtS 88. Osagarrian eta / lanarentzat lotsa, / neke handirik gabe / bizi nahi ontsa. Mattin 85. Zuk entzuten sendituz ene abo otsa / badut nik pasaturik zonbait zonbait lotsa; / bainan iñoiz hunkitzen badautzut bihotza, / negurri gabea da hartzen dutan poza. Xa Odol 317.
    v. tbn. O Po 44. Bordel 40. Egiat 251. Laph 136. CatS 116. Ox 104. Etcham 140. Larre ArtzainE 336.
    azpiadiera-4.1
    (Pl.).
    Birjinak haren bihotzetik khentzen dütü lotsak oro. Ip Hil 43. Herreka bat zaio [...] / erdi erditik igaiten, / batian sua eztitzen / batian gogo bihotzak / joiten ta ezarten lotsak. Casve SGrazi 74.
    sense-5
    5. Retraimiento, falta de ganas. "Aunque en el léxico común no significa " miedo" como en Euskal Herria Norte, éso parece significar en algunas frases hechas. Amalau urte dauzka eta eztauka etxeko lanak eitteko lotsaik" Elexp Berg.
    sense-6
    6. "Crainte, soupçon. Baduzu norbaitendako lotsarik bidegabe hori egin dautzula? avez-vous soupçon de quelqu'un qui vous aurait fait ce tort?" H.
    azpisarrera-1
    LOTSA HANDIAN; LOTSA HANDITAN. Avergonzado, en situación vergonzosa, bochornosa. Tr. El único ej. de lotsa handitan corresponde a Duvoisin.
    Zu eranzia edo soñeko gabe lotsa andian ikusi ta [...]. Cb Eg II 45 (Dv LEd 91 lotsa handitan). Ezpadu soñekorik eta lotsa andian bere burua ekusi bear badu [...]. AA II 49. Oen gurasoak atsekabeturik lotsa andian ixil ixillik daudela. Izt C 237. Atzenerako ardoa aitu zitzaien eta ezkon-berriak txit lotsa andian arkitzen ziran. Lard 374.
    azpisarrera-2
    LOTSA HANDI GABEKO. Descarado.
    Mari Iesus da neska / lotsa andi bakoa / eta ni beti izan naz / damealakoa. Azc PB 191.
    azpisarrera-3
    LOTSA HANDIKO.
    azpisarrerakoSense-3.1
    a) Vergonzoso, que avergüenza.
    Lotsa andiko ta ikaragarrizko pekatuz beterik. Cb CatV 83 (tbn. en Oe 133).
    azpisarrerakoSense-3.2
    b) Respetable, que infunde gran respeto.
    Igaro nituban iru esamina krubel tribunale lotsa andiko baten. Mg PAb 48. Ona emen aitzakia gabeko ta lotsa andiko testiguak. VMg 3. Alako lagun lotsa ta ital andikoai jaokezan asmo ta borondate ona. (1864). BBatzarN 203. Lotsa aundiko berba astunak, [...] solas ta ele gurgarriak. Erkiag Arran 117. Lotsa andiko gizona zan [maixua], naikoa gogorra batzutan. Etxabu Kontu 12.
    azpiadiera-2.1
    Urteten deutsa bidian gizon lotsa ta itzal andiko batek zeñek izan biar eban bere Aingeru jaoliak. Ur MarIl 83.
    azpisarrerakoSense-3.3
    c) Respetuoso.
    Eleizeaganako mendetasun errime eta lotsa andikoa izan bear da [...]. Itz Azald 54.
    azpisarrera-4
    LOTSA-ANTZ. Vergüenza.
    Uzkurtasun edo lotsa-antz bat zeukalako, bost illabete ezkutuan egin zituen. Lard 362.
    azpisarrerakoSense-4.1
    (lotsa-antzean).
    Lotsa-antzean datorgu lên-apustu-zale. "Con aire vergonzudo". Or Eus 32.
    azpisarrera-5
    LOTSA HARTU.
    azpisarrerakoSense-5.1
    a) Sentir vergüenza.
    Artutako lotsa burutik ezin kenduz, egun gitxiren epean il zan. Lard 194. Aiñ sentikizun andia artu bazuten ere eta [...] lotsa ta desonra ere bai [...]. Aran SIgn 78. Gizon bizardunak eta neska apaiñak lotsa artzen dute beren izkuntzaz. Or SCruz 144s.
    azpiadiera-1.1
    (Con dat.).
    Ainbeste gogosu ta ikaraezaz Andonik begitaurrean ipiñi eutson aren pekatuen pillo aundi ta astuna [...]. Lotsa artu eutson ta deunaren aurrean auspezturik, bizitza onduteko itza emon eban. Belaus Andoni 16.
    azpiadiera-1.2
    (Con modificadores).
    Desonratu zuenean añ lotsa ta pena andia Monikak artu zuen non [...]. Cb Eg III 365 (v. tbn. Just 24). Ze lotsa andia artuko etzenduke ikusirik [...]. Añ LoraS 92. Diruik ez dun gizonak / artu biaitun lotsak. Tx B 167.
    azpisarrerakoSense-5.2
    b) Sentir, profesar respeto.
    Justizijari ta kura jaunai lotsarik ez artutia. fB Olg 52s. Asten naz sarri gedarrez, baina / ezteuts lotsarik artuten. Azc PB 254. Amari baño aitari / umiak lotsie / askoz obetuago / artuten dautsie. Enb 166.
    azpiadiera-2.1
    Artu biar deutseegu errespeto ta lotsa andija. JJMg BasEsc 46. Mundu guziak artu egion / lotsa ta itzal andia. Or Eus 197 (tbn. en AB AmaE 15). Praka luzeekin ikusi zutenean, lotsa ta errespeto handia hartu zieten. Osk Kurl 213.
    azpisarrerakoSense-5.3
    c) Asustarse, darse un susto.
    Harrigarri da hango tiro arrabotsa; / uso dohakabeek hartu duten lotsa [...]. Xa Odol 255.
    azpisarrera-6
    LOTSA EGIN.
    azpisarrerakoSense-6.1
    a) Asustar.
    Mamü harekila nian haiñbeste gozo mintzatzian nola lotsa egin betzeitan. Egiat 180. Nik ere bester duta lotsa egiten! / Ene ikhustiaz jentiak direia izitzen! Arch Fab 111.
    azpisarrerakoSense-6.2
    b) Avergonzar, causar vergüenza.
    Ankak garbitzen ari zala, putzura erori zan [...]. Ori esanda lotsa egiten nion. PEBiz 63s.
    azpisarrera-7
    LOTSA EKARRI. Tener, sentir respeto. "Respetar, darse a respetar, bere buruari lotsea ekarri" Izt 105v.
    Geure gurasuai biar dan lotsia ekartia edo onretia. CrIc 65. Ez deutsa aragijak lotsarik ekarten ez zaarrari ta ez gaztiari. fB Ic II 264. Ekarri egijeezu lotsia etxeko guztijai, ta izan zakijeez humilla. Ur MarIl 101.
    azpisarrera-8
    LOTSA EMAN.
    azpisarrerakoSense-8.1
    a) Dar vergüenza, avergonzar.
    Alkea ta lotsa da oraindañoko nere ibillerak ematen didana! Mb Arg I 155. Zergatik bada egin det orañ gero anbeste lotsa emango didana? Cb Eg II 154. Pekatu hura konfesatu bearrak ematen zion lotsa alaingoa zan non [...]. Arr May 69. Onen jardunak miñ ta lotsa ematen ziotelako. Ag G 129. Auxen da lotsa eman didana. Tx B 104. Lotsa zemaioken zerbait ezkutatzen zun arretaz bularpean. TAg Uzt 65. Lotsa eman didate bere esker beroak. Txill Let 64. Lotsa ematen du oraintxe ondartzetara begiratzeak. MAtx Gazt 81. Projimuari egin / dizkagun kaltiak / lotsa ematen digu / gero esatiak. Uzt Sas 298. --Ez du(e)nak duenari zer ematen dio? --Lotsa. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1029. Iñoiz pentsatzen dedanean, lotsa ematen dit. JAzpiroz 223s.
    v. tbn. Mg CO 189. Noe 107. Lab EEguna 73. Anab Aprika 76. Alkain 20. Ataño TxanKan 13. Albeniz 36.
    azpiadiera-1.1
    (Con determinantes). "Lotsia [...] gitxien deixanak, geixen eta aundiñak emoten dittuana bestieri" Etxba Eib.
    Lotsa andija emoten deusten pekatubak. Mg CO 188. Lotsa andiren bat ematen zion bekaturen bat. Mg CC 128. Begira lotsa andia emango dioen gauzarik eranzun diozun gurasoari. AA II 67. Beartu nai izan zituen aitortzera ari eta bere lagunari lotsa hura ematen zein gaizki egin zuten. Lard 513. [Soldaduak] uko onekin Sauli lotsa au ere eman zioten. Ib. 172. Asi bear dala autortuten lotsa geien emoten deuskun pekatutik. Itz Azald 144n. Gañera, lotsaren bat ematen badit ere esateak, esango diot. Urruz Zer 19. Nai det nik lotz aundi bat ematea eta lotuta joan bear du. Ill Testim 13. Juan Jose dagualako / [...] zurrutak poztuta / [...] lotsak ematen dizkit / berak ez du ta. AzpPr 48. Aien agotan jartzen ditu zerbait lotsa ematen dien egiak. Inza (in Jaukol Biozk IX). Berak ez du ta lotsa aundiyak / Txirritak ematen zetik. (In Tx B 213). Bertso oietan ezta gezurrik, / dena izketa berdiña, / lotsa ederra eman dit baño / artu dezala ordaña. Tx B I 137. Ez etorri onera / lotsak ematera / zu baño zintzoguak / izandu gera. Imaz Auspoa 24, 147. Lotsa pixka bat ematen ziran / aiek tentatzen astiak. Uzt Sas 204.
    v. tbn. Ur MarIl 68. Lh Yol 50. Anab Poli 137.
    azpisarrerakoSense-8.2
    b) (G ap. A ; lotsea emon V ap. A ; Izt 105v).
    "Reprender, infundir respeto" A.
    Txikitati umiari zigorragaz lotsia emoten badeutsazu [...]. fB Ic I app., 3. Zure anaiak zure kontra gaizki egin badu [...] zoazkio eta buruz-buru lotsa-eman edo erreprenditu ezazu. Lard 410. --Zer dirauztazu, ene andrea? --Bai, lotzea emon bear deutsazu zeure alabeari etxeratuten danean. Echta Jos 60.
    azpiadiera-2.1
    (Pl.). "Lotsak emon, reprender" A Apend.
    azpisarrerakoSense-8.3
    c) Dar miedo, asustar.
    Haizeek ez dautet niri / lotsa emaiten gehiago, zuri zeroniri baiño. Gy 172. Bizia bizi, izanik ere / haundi edo erromesa / edozoineri haren kentzeak / eman behar dion lotsa! Xa EzinB 47.
    azpiadiera-3.1
    (Con determinantes).
    Hemengo bazter ikaragarriek berek lotsa bat bezala emaiten dautane. JEtchep 69.
    azpisarrera-9
    LOTSA GAIZTO.
    azpisarrerakoSense-9.1
    a) Falta de respeto, descaro, desvergüenza. v. LOTSA TXAR.
    Urten eragin deutsagu uriti Lucio Catilina lotsa gaistuak su emoten eutsanari. Mg PAb 214. Badira bere, seme ta alaba lotsa gaistua gordetzen deutsenak gurasuai [...] eranzuera gogorrakaz. Mg CO 251 (v. tbn. en contexto similar CC 215 gurasoai lotsa gaiztoa ekarri). Guraso askok, eureen seme alabeen lotsa gaistua ta esker txaarra ikusita [...]. fB Ic I app., 8.
    azpiadiera-1.1
    Guraso zaar [...] ezertako ez bat [...] [seme alabeen] esker txarrian ta lotsa gaistuan ikustia. fB Ic I app., 6. [Zeinbat gurasok umiak] lotsa gaistuan bialduten ditube pekatuko ibilte nasaijeetara? Ib. app., 21.
    azpisarrerakoSense-9.2
    b) Vergüenza, bochorno; pudor.
    Eta jende artetik bazter batera bota zuten [...] eta lotsa gaizto onetan zazpi egunez egon bear izan zan. Lard 89. Animen onerako eta infernuaren lotsa gaiztorako. Arr May 162. Orduan, bere lotsa gaiztoa galdurik, begiak musuz estali zizkion. Mde HaurB 21. Lotsa gaiztoa, zeresanen beldurra, bake-itxurak gorde nahia. MEIG VII 163. Esku trebez eta lotsa gaiztorik gabe pintatu dituen irudi hauek. MEIG III 95s. Hemen dagoen euskal usaia eta lotsa gaiztorik gabeko etorria bestetan ere sumatua dut. MEIG II 103.
    azpiadiera-2.1
    Birau gaizto! Lotsa gaizto! ' Ô malédiction! ô honte!'. Or Mi 132.
    azpiadiera-2.2
    Lotsa gaizto dakiola lapur orri (G; Arr), baldón a ese ladrón. A.
    Jaungoikoak kastiga dezala eta gizon gaizto orri lotsa gaizto dakiola. Arr GB 27.
    azpiadiera-2.3
    "Lotsa gaizto sar dakiola (G-to), que se avergüence la pícara" A.
    azpiadiera-2.4
    Eta hau da naba eskuetan erabilli dezutena [...]. Lotsa gaisto gal dakizutela. Lar Cor 184. Lotsa gaiztua gal dakiyola / lenago asko eztu-ta. Tx B I 138.
    azpisarrerakoSense-9.3
    c) LOTSA-GAIZTO.
    Desvergonzado, descarado.
    Zeri diran gure garraxijok? --urten eutsan andra batek, gustijetarik lotsagaiztuena ta amurratubena. Otx 25.
    azpisarrera-10
    LOTSA GAIZTOKO (V ap. A Apend). Sinvergüenza, descarado, desvergonzado, irrespetuoso.
    Lotsa gaistoko seme bat daukagu [...] eztau gure agindurik egin gura. CrIc 67. Mutil lotsa gaistoko bat. Mg PAb 106. Ah kristau lotsa gaiztokoa! Mg CC 248. Esker txaarreko, bijotz gogorreko ta lotsa gaistoko umeen eskupian. fB Ic I app., 5. [Gurari gaistuak] indartsubak, lotsa gaistokuak ta okerrak diriala. fB Ic II 270. Agar-en esan-egin lotsa gaiztoko oiek [...]. Lard 17. Emakume lotsa gaiztoko onek. Ib. 378. Andra lotsageiztokoa, [...] zoaz zeure bidean. Echta Jos 66. Lotsa gaiztokoa [...] mingain utsa aiz! Or Mi 57.
    azpisarrera-11
    LOTSA-GAIZTOKOTU. Hacer vergonzoso.
    Adanen pekatubak azkortu ta lotsa gaistokotu zituban geurezko gurari [...] garbi oneek. fB Ic II 257.
    azpisarrera-12
    LOTSA-GAIZTOTU. Convertir en desvergonzado, irrespetuoso.
    [Zeubeen umiak] bijotz-gogortuteko, lotsa gaistotuteko ta pekatarituteko. fB Ic I app., 25.
    azpisarrera-13
    LOTSA GALDU.
    azpisarrerakoSense-13.1
    a) Perder la vergüenza.
    Galdu lotsa ta beldur guzia ta dira gerora egunetik egunera gaiztoagoak. Mg CC 183. Gizon galdu, tabernarik taberna dabilen, lotzia galdurik daukan bati. Astar II 103. Eta elduten bada bere lotzia eta bildurra galzera [...]. Ib. 142. Aratustetan dabiltz neskatxak / eta mutilak suturik [...] / euren lotsea galdurik. Azc PB 63. Zuek zerate lotsa / galdutakuak. AzpPr 75. Onelan lotsa oso galdurik / maitasun ona ere bai / ardo-putzuba ez baldin bada / beste lagunik ez du nai. JanEd II 108. Ortaraño galdua dago lotsa? Or QA 103. Isabela urdanga lotsa galdutakoa. Mde HaurB 79 (cf. LOTSAGALDUKO, s.v. lotsagaldu). Beti zure yoko zikin orrekin. Noizbait ere galduko dituzu ontasun guziek eta lotsa ere. Izeta DirG 104. Kistar erriak / galdu dau bere lotsia. BEnb NereA 131. Lotsa galdu dute, emakumearen lorerik ederrenetakoa. MAtx Gazt 80. Garbi ikusten da emen / lotsa galdutzen dala askotan / ezaguera baño len. Uzt Sas 232. Hauxe da oraingoei aurkitzen diedan alderik onena; lotsa galdu dutela. MEIG IX 58. JJMg BasEsc 110. JanEd I 64. Yanzi 218.
    azpiadiera-1.1
    Amona ta aitonaren aurka illobak jarri, lotsak galdu erazi. MAtx Gazt 77.
    azpisarrerakoSense-13.2
    b) (Dv (que cita a Mg)).
    (Con compl. en dativo). Faltar al respeto.
    Ezteutsut nik lotsarik galdu, ez galduko bere; baña bai egija garbijak esan. Mg PAb 47. Begira galdu badeutsezu lotsea, obedenzia ta zor jaken erreberenzia. Añ EL1 131. Zergatik lotsa galtzen didazu? Zergatik niri gaizki esan? VMg 1. Lotsia galduko baleutsee eureen kastigubetara [...] justizijari parte emon, bada oneek daukee obligazinoia gurasuei lagun egiteko. JJMg BasEsc 7. Zuben esanik egin nai ezpadabe, lotzia galduten badeutsube [...]. Astar II 117. Persona nausijai lotsia galduten ta deungaro erantzuten. fB Ic I app., 20. Baina ez eutseen Jesus onak lotsarik galdu. Ez eban Jesusek ezerbere esan euren kontra. fB Ic III 309. Ez nioke lotsa galdu nahi abade bati. Osk Kurl 174.
    azpiadiera-2.1
    (Con compl. en gen.).
    Bein alkarren lotsa galdu eta ajolagabetu ezkero, jai dago emen. Insausti 266.
    azpisarrerakoSense-13.3
    c) Desvergüenza, descaro, insolencia. cf. lotsagaldu.
    Zer deritxazue [...] gure astokeria eta lotsa galdu oneri? Ai! Lurreko errege baten aurrean moduzkoagoak egongo gintekez aurki. Añ EL2 96s. Lotsagabekeria andian gelara sartu zitzaion eta ausardiz esan zion: [...]. Joaben lotsa galdua etzan onenbestean gelditu, are geiago esan zion: [...]. Lard 201.
    azpisarrera-14
    LOTSA GALDUKO. v. LOTSAGALDUKO (s.v. lotsagaldu).
    azpisarrera-15
    LOTSA GARBIKO. Honesto.
    [Dulzinea] izen aundiko eta lotsa garbiko [da] . "Honesta". Berron Kijote 29.
    azpisarrera-16
    LOTSA GOGORREAN. En situación vergonzosa, bochornosa.
    Arriturik ta lotsa gogorrean ifini nabe neure bekatu [...] andiak! Añ EL1 139. Lotsa gogorrian, etsaiok azpian / [...] ikusteko ustia daukat biotzian. AB AmaE 347.
    azpisarrera-17
    LOTSA GORDE (Vc ap. A; Añ, Izt). (Aux. trans. tripers.). "Honrar, respetar" Añ. "Respeto, guardar respeto, lotsea gorde" Izt 105v. "Observar, guardar respeto" A.
    Gurasoai zer lotsa gordetzen die? Mg CC 162. Komuniorik egin ez duenak Pazkoaz egin du txit gaizki, lotsarik gorde ez diolako Eliza Santari. Ib. 211. [Umeak ekarri bear dirala] gurasoai lotsa gordetzera, etxeari begiratzera. VMg 58. Onelakoa izanik, ez didak lotsa geiago gordeko? Ib. 46. Sartu ditu Bizkaijan [lege] aetarik batzuk alkartu leizanak beer forubakaz, gorderik lotsia eureen izatian. "Respetándolos siempre en su esencia" (1846). BBatzarN 163. Nok gordetan deutse lotsea gurasoai? Itz Azald 94. Aurrean daukanan senarrari lotsa gorde zaion! Etxde JJ 126.
    v. tbn. CatBus 25.
    azpisarrera-18
    LOTSA GORRI. "Lotsa gorri, vergüenza terrible, atroz" A.
    Lotsa gorria zemaioen, lenengoz mutil ariek zesaizkoenak. TAg Uzt 56. Menderatua izan zela aitortzeak lotsagorria ematen baitzion. Etxde JJ 40. Bururik jasotzeko indarrik gabe, lotsa gorri batek eratxita. NEtx Antz 83.
    azpisarrera-19
    LOTSA GORRIAN; LOTSA GORRITAN.
    azpisarrerakoSense-19.1
    a) En situación vergonzosa, bochornosa.
    Ai ze lotsa gorrian ikusi bearko dodan orduan ene burua! Añ EL2 50 (citado s.v. gorri por Azkue, que traduce "¡en qué terrible confusión tendré que verme entonces!"). Atzeneko aulkira lotsa gorrian jatsi bearrean ikusi etzaitezen. Lard 416 (v. tbn. 190). Berak (kemenik eztuelako ta lotsa gorritan bizi dalako) ezin duela ta neronek zuri eskutitz bat egiteko otoitz egin zidan. A Ardi 104. Lotsa gorritan aberritik yaurtita. Zait Sof 76. Lotsa gorritan gelditu zan, zer erantzun asmatu eziñik. NEtx LBB 91. Lotsa gorrian: AB AmaE 70.
    azpisarrerakoSense-19.2
    b) Atemorizado, espantado.
    Nahi ez baduzu [...] judizioko turutak lotsa gorrian eman etzeraitzan. Dv LEd 255 (Cb Eg II 144 tronpetaren soñuak [...] zu ikaratzea).
    azpisarrera-20
    LOTSA-GORRITU. Avergonzar, abochornar.
    Ekintza laidogarri onek lotsagorritu zun. Etxde JJ 158.
    azpisarrera-21
    LOTSA GORRIZ. En situación vergonzosa, bochornosa. v. LOTSA GORRI(T)AN.
    Ez eban, nonbait ere lotsa gorriz ikopean ostenduten arrapaladan ibili bearrik. Erkiag Arran 25
    azpisarrera-22
    LOTSA GUTXI. Falta de respeto.
    Komunio ain sarriak, humiltasun andi baten sustraiturik ez dagoan animan, ekarriko du lotsa gutxia edo desprezioa. Mg CC 238.
    azpisarrera-23
    LOTSA GUTXIKO. Desvergonzado, descarado, deshonesto. "De poca vergüenza. Lotsagitxiko laguna izan dozu a mutilla" Etxba Eib.
    Ez da [...] dantza desonestubagorik ta lotsa gitxiagokorik. fB Olg 10. Lotsa gitxiko mutil edo gizon batek [...]. Ib. 113. Eskaliak, oso lotza gutxikuak batzuek, baña bestiak batere gabiak. Iraola 133. Amaitu diela gure etxien yantzi lotsa gitxikuek eta nesken ule motzak. Kk Ab II 54. Lotsa gutxiko kopetarekin / neri konduta galtzera. Tx B III 41. Lotsa gitxiko lapurrak ei dira. Eguzk GizAuz 9. Juanes ikaratu zen bere errañaren lotsagutxiko esanakin. Etxde JJ 139. Lotsa gutxiko gaitz-izen bat iruditzen zait. Osk Kurl 174.
    azpisarrera-24
    LOTSA IZAN. (V, G ap. A; Lar, H).
    a) (Intrans.). Avergonzarse (de), tener vergüenza (de). (El complemento es frecuentemente una oración subordinada con sust. vbal. en -t(z)en o -t(z)eko, seguido en frec. de -t(z)eaz y algunos ejs. aislados de -t(z)era, -t(z)ea y -t(z)earren. Cuando el complemento es un sintagma nominal, la mayoría de los ejs. documentados llevan suf. instr., aunque hay tbn. algunos ejs. aislados de gen. y -tzako). "Lotsa naz esaten (V), tengo vergüenza en decirlo" A.
    Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII; antes lo hallamos CartEsp (donde suelen aparecer rasgos más occidentales). En los ejs. de Agirre de Asteasu y Lizardi podría interpretarse tbn. como radical de lotsatu.
    Lotsa ere banaiz baina ezin nagoke zure señoriari esan gabe. CartEsp 460. Lotsa baño bildurrago nok, ikaratu najok. Acto 227. Ausaz lotsa zera alako amagandik jaio izateaz Lar SermAzc 53. Ai Jauna, nere igaroko bizi galduaz lotsa naiz. Cb Eg II 42 (Dv LEd 86 lotsa naiz). Konfesore bati ixill ixillik esatera lotsa nintzana, guzien aurrean agertzea! Ib. 154. Lotsa nintzala berba egiten. Mg PAb 44. Etzara ori esaten lotsa? Ib. 57. Ez konfesetarren lotsa dirialako, dinue, biar bada ez zirian pekatu mortalak izango. Mg CO 158. Ta zelan lotsa nintzan esatia konfesoriari [...]. Ib. 267 (v. tbn. CC 178). Ez naz lotsa izan bekatu egiteko. Añ EL1 148 (v. tbn. EL2 163). Ez zera lotsa niri alogera eskatzeaz? VMg 9. Lotsa gaitezen [...] onenbeste gure utsegitez. AA III 339. Lotsa nasala eskribiduten. fB Olg 64. Lotza dalako bere gurari loija adi erazoten. Astar II 136. Lotza izan zaitez aingerubak dakusala olako gauzarik egiten. Ib. 288. Lotsa zan baño beldur geiago / bere barrenen sentirik. It Fab 139. Otoitz egiten diyot / txit lotsa naizela / nere entendimentuba / argitu nazala. Ud 89. Diot barru-barrutik enaizela lotsa / agertzeko argiro gaur nere biotza. AB AmaE 287. Nizaz eta nere dotriñaz lotsa danak [...]. Arr May 68 (84 con -teko). Ez gera orren lotsa. AzpPr 99. Gazterik au iakinda, / (esaten naiz lotsa) / arimako gauzetan / beti izan naiz otza. Azc PB 34. Ez naiz lotsa esaten. Urruz Zer 59. Ta ardi gaizoa arenganaino / bêka doa lotsa dala, damu, garbai. A Ardi 112. Madriderako juatia aipatuten bildur ta lotsa zan. Kk Ab I 110. Dezuna biotza / jela bezin otza; / ez al zera lotsa? MendaroTx 290. Zuri arpegira begiratuteko be lotsa dirala. Otx 51. Atzeko zuloa-arren lotsa da Mikela. "Siente rubor a causa del rasgado de su bata". Or Eus 52. Gu geu izateaz ez gaiteala lotsa, baizik bidezki arrotu. Ldi IL 136. Guzion lotsa naizela ongi yakin. 'Yo siento vergüenza por esto'. Zait Sof 27. Bazekien haurra edonora jarraikiko zitziola eta lotsa zen, hala ere holako eskaera bat hari egiteko. Mde HaurB 86. Ez dun enetzako lotsa izan behar ezertan ere. Ib. 55. Ez naiz lotsa, Iauna, nigan duzun urrikia aitortzeko. Or Aitork 99. Etzara gaseosie eskatzen lotsa? Osk Kurl 95. Lotsa naiz esaten, baiña [...]. Vill Jaink 61. Orain irurogei ta / sei urte jaiotza / izan nuela ez naiz / esateko lotsa. Uzt Sas 298. Lotsa da aritu den bezala aritu delako. MEIG IX 111. v. tbn. GMant Goi 42. EusJok II 101. Bilbao IpuiB 40. Gand Elorri 127.
    Egun artan lotsa da zintzilik zatoa. "Vergonzoso sería llevar bota en ese día". Or Eus 248.
    b) (BN, S; SP, Izt, Dv, H). (Intrans.). Ref.: A; Lrq; Gte Erd 52, 141 y 214. Tener miedo (de). (El complemento es por lo gral. un sintagma nominal en gen., y, en caso de subordinada, un sust. vbal. -t(z)earen u oración de subjuntivo; se documentan tbn. con menor frec. ejs. de complemento en caso instrumental y dativo, así como algún ej. de sust. + -tzat / -tako y -(r)ekin, y sust. vbal. -t(z)ea, -t(z)era y -t(z)eko). "Lotsa naiz, j'ai peur" SP. "A nadie respeto o cedo, no me tengo por inferior a otros, ez naiz iñoren lotsa" Izt 105v. "Lotsa da gabaz ibiltzeko, il a peur de marcher pendant la nuit" Dv. "On met parfois le génitif locatif de l'infinitif nominal comme complément de ces verbes. Ex.: ez zen lotsa gerlarat joaiteko" Lf Gram 878. "Lotsa dira jin daitezen (BN-lab)" Gte Erd 52.
    Tr. Documentado en autores septentrionales desde la segunda mitad del s. XVII; tbn. lo hallamos en algún meridional moderno como Zendoia. Se han incluido en lotsatu (q.v.) los ejs. dudosos de lotsa con aux. no indicativo.
    Ezta alkatearen lotsa. "Ne craint pas le magistrat". O Pr 539. Lotsa nitz eta beldur nitz neure Ienko honaren grazia gal dezadan. Tt Onsa 101. Mesperetxatü izatiaren lotsa zirelakoz. Mst III 46, 1 (Ip lotsa beitzira gütietsirik izan; SP beldur baitzare). Nuren lotsa izanen niz? Ib. 6, 4 (Ip nuren beldür izan naite). Lotsa zen nahiz yakin zertarako zen gudua; ikharan zatzan. Lg I 256. Min helgeiaz lotsa denak [...]. Egiat 251 (184 lots'izaitia). Inhur eztialakoz irainden [sic] ezta lotsa irain dezen. Ib. 255. Behar lizate lotsa izan punitü izatia. Mercy 28. Lotsa nüzü arima / gal dezadan. Xarlem 1454. Euskaldunen bihotza bihotz beroa da, / etsaientzako lotsa egundano ez da. FrantzesB II 16. Sobera lotsa dela basa gizunen. Etch 274. Ezi hurak eztira zirekin gal lotsa. 'Ils n'ont aucune crainte de perdre contre vous'. Ib. 458. [Aphezak] entzünik nahi deitzezüla haien arrandak txipitü / lotsa beitira oillo saldak behar deikien mankatü. Ib. 580. Lotsa ez izatez ditu othoitzen. "Les conjurant de tenir ferme". Arch Fab 137. Naizeneko agertu oro lotsa dire, / kanpak ere ikharan daude. Gy 117. Deusez ezta lotsa. Ib. 183. Behar dügüla [...] haren laidoriuen lotsa izan. CatS 101. Harizpe jenerala trankil han egon da / Brigantentako diro eztela lotsa. Balad 224. Hark tronua khen dezon / lotsa da. Zby RIEV 1908, 208. Lotsa gütüzü ümiliazionen eta sofrikerien. Ip Hil 163. Etzen lotsa lanari, ez eta behar zenean jalgitzeari. HU Aurp 168. Behar zenaren egiteari, lehen-bai-lehen, azkenerat utzi gabe etziren lotsa. Ib. 178. Ez ziren lotsa izan zenbeit, lan dorpe horri lotzera. HU Zez 45. Zeren debrü xarrari heiñ bat lotsa beitzen. Xikito 4. Herria uztearekin / deuseren ez nintzen lotsa. Etcham 47. Mende hunek ekarri daukun guduari ez gira den-gutienik lotsa. JE Ber 50. Norbeiti kuskako baten emaiteko batere lotsa etzena. Zerb Azk 102. Ez gintunan deusen lotsa. JEtchep 71. Basa-ihizientzat / hori ez da lotsa. Mattin 109. Semia ezta batere lotsa / tresnan egin zorrarekin, / tresna hura pagaturen du / beraikin ein lanarekin. Mattin in Xa EzinB 131. Bainan mera ere lotsa zen. Karga haundiak heldu baitziren herriarentzat. Etchebarne 100. Idi-parea ez zan / lanerako lotsa. Zendoia 17.
    v. tbn. Elzb Po 210. Arb Igand 23. Ox 24.
    (Con suf. de comparación).
    Bena lotsago izan prima handiaren. 'Plus peur'. Etch 282. Izurriteaz baino lotsago dire Iñazioz. Laph 177.
    (Con el vb. elidido).
    [Haren boza] airetan zebillan trunboiaren pare / oihantarrak oro lotsa eta herabe / zoazela ihesi. Gy 109. Zahar odol otza / nundik ez lotsa? / Flako du bihotza. Bordel 107. Oro uzkur, oro lotsa, oro juduen beldur. HU Aurp 60.
    (Con completiva o subordinada con suf. -(e)n). Temerse que, creer que. "La complétive se construit donc soit comme après un verbe d'opinion, soit comme après un verbe de doute. Ex.: lotsa niz jinen dela, ou jinen den, j'ai peur qu'il (ne) vienne. Quand la régissante est négative, la complétive est au subjonctif conjoctif, comme après les verbes de volonté. Ex.: ez niz batere lotsa jin dadin, je ne crains pas du tout qu'il vienne" Lf Gram 878.
    Lotsa nintzan eznea zen isuri, bana aita da hil, Iainkoa esker zuri. O Pr 304. Behar düzu lehenago zure büria mesperetxatü eta lotsa izan zük merexitü gabe eman izan zaizüla. "Indigno datam timere". Mst III 7, 1 (Ch sinhetsirik merezi gabe duzula). Lotsa niz batailla haur / sarri dügün galdüren. Xarlem 290. Lotsa nüzü / bizia düzüla galdüren. Ib. 670. Nuiz lotsa izan behar gira kontrizione hun bat eztügüla ükhen? CatS 85. Bena aingüru bat jelki da oldarrian [...] eta lotsa niz urtiki diala ifernialat. Const 20 (tbn. en Etxde JJ 19). Ez lotsa izan, ene hau, othoi / bekhatu del'egiten dugun hoi. Mde Po 48.
    Mina itsusiago eta gizona lotsago Jainkoak bakarrik senda dezakela. HU Aurp 184.
    c) (Trans.). Avergonzarse de, tener vergüenza de.
    Euzkeraz kopla egiten / eztut nik lotza. Gamiz 203. Zeñena dezun ez dakizula / lotsa dezu esatia. Tx B I 35. Lotsa dut oraingo bizi oni eratxikitzea. Or Aitork 19. Lotsa nuan ene kidekoen artean aiek bezain lotsagarri ez izatea. Ib. 42.
    d) (Intrans. bipers.). Respetar.
    Zure aita-amaei lotsa izan zakizkie. Ol Ex 20, 12 (Ker aintzat artu aita ta ama, BiblE ohoratu aitamak).
    azpisarrera-25
    LOTSAK HARTU.
    a) Avergonzarse.
    [...] iarraitu eban emen Riktrudisek dana lotsakarturik. Ag AL 16. Etxeko neska aiekin [...] lotsak artuta zegoan. Anab Poli 75. b) Asustarse.
    Laxague bikariak, lotsak hartürik galtegin zeron etzütianez nahi azken sakramentiak errezebitü. Const 43.
    azpisarrera-26
    LOTSAKO. a) "Lótzako bat, un hombre de mucho respeto" Iz ArOñ. v. LOTSA HANDIKO.
    Lantegietan lotsako agintaria zan, biguna ez. Etxabu Kontu 61.
    b) (Ref. a cosas). Decente, decoroso.
    Zinea eurak artu ta lotsako pelikulak emonaz, zantarkeriari ateak itxiko eutsezala uste eben [abadeak]. Etxabu Kontu 53.
    azpisarrera-27
    LOTSA-LABUR. Sinvergüenza.
    Agur, mingaiñ-luze ta lotsa-labur. Urruz Iru ziri 76.
    azpisarrera-28
    LOTSA-LEGE. Honestidad.
    Lotsa-legeak beti estaltzeko agindu oi duana. Berron Kijote 125. Neska gazteak eta lotsa-legea lasai ibiltzen ziran. Ib. 125.
    azpisarrera-29
    LOTSA-LEGEZKO. Honesto.
    Zergatik eman bear zaio nere lotsa-legezko gorde-bideari eriotz aren errua? "¿Por qué se ha de culpar mi honesto proceder y recato?". Berron Kijote 161.
    azpisarrera-30
    LOTSA-LOTSA EGIN. v. lotsatu.
    azpisarrera-31
    LOTSAN. a) Con miedo.
    Orai lotsan eta hiltziaren beldürrian bizitzen zirelarik. Mst I 23, 6 (Ip lotsan bizi; SP beldur bizi, Ch beldurrean bizi). Con miedo (a).
    Azotiaren lotsan bizi dena. Egiat 237. Ürrhün direnetzaz lotsan izaitia. Ib. 250. Herritik ihesi juan behar ükenen zialako lotsan bizi zen. Const 25. b) Para vergüenza (de).
    Ana Juanixe ezkontzen zala / aita ta amaren lotsian. Balad 58.
    azpisarrera-32
    LOTSA ON.
    Tr. Documentado en la tradición meridional desde comienzos del s. XIX. Otxolua emplea la forma lotson.
    a) Pudor, modestia, recato, decencia.
    Nauka zurtuta zure seme alaben lotsa onak ta moduztasunak. Mg PAb 105. Zein dira tenplanzatik jaiotzen diran [...] birtuteak? [...] honestidadea eta lotsa ona. Gco II 87. Festetan eta eztaietan begira ezpadago lotsa eta beldur ona eman dezakeanen bat. AA II 147. Nai det emakumeak lotsa onaren mugetatik irten gabe ta geiegirik gabe jasoak ibiltzea. AA III 553. [Erakusten dabeela] juizijua, lotsa ona ta kristinau usaina. fB Olg 199. Mutiko zoli otzana, / eure guraso gurgarrijak lez / ain lotsa ona dokana. Enb 197. Neska zintzoa eta lotsa onez betea zela. Mde Pr 175.
    b) Respeto.
    Persona andija ta lotsa ona zor jakona. fB Ic II 200. Sazerdote guztiai lotsa ona ekarteko. fB Ic III 292. Asten badira alkarri lotsa ona galduten [...]. Ib. 346. Senide arteko odolari jagokan lotsa onagaiti. Ib. 364. Ai, begiratu baleutsa beti / lotsa on eta itzalez! AB AmaE 15 (tbn. en Or Eus 198). Gabak nai leuke [...] / txarrerako gaiztuai lotsa ona kendu. Ib. 343. Eurai lagundu eta eurai lotsa ona deutsenak. Itz Azald 94. Biar ixan dautsubedan itzalik edo lotsonik ixan ezpadautsubet [...]. Otx 182 (v. tbn. 24).
    azpisarrera-33
    LOTSA ONEAN (Estar, criar...) en el respeto.
    Azten ditu umiak lotsa onian, mankau baga, ondo esanaz. Mg PAb 92. Txikitati zigorragaz lotsa onian azten ezbadozu umia. fB Ic I app., 3. Mezatan bazagoz egon zaitekez lotsa onean, bazterretara begira ibili bagarik. Añ EL2 56.
    azpisarrera-34
    LOTSA ONEKO. a) Modesto, recatado, honesto; respetuoso.
    Jaungoikuak onak, zintzuak [...] lotsa onekuak [...] emon eutsuzan zeubeen umiak. fB Ic I app. 11. Andonik lots-oneko <lotz-> eskari ta ekintzaz lortu eban Paduako bere basterrera biurtzeko baietza. Belaus Andoni 17. Lotsa oneko joku oietan. "Honestísimos desvíos". Berron Kijote 129.
    b) Respetable.
    Guzurra esaten bajako arpegijan persona lotsa ta kleitu oneko bati. fB Ic II 177.
    azpisarrera-35
    LOTSARAKO (Tras gen.). Para vergüenza de.
    Diruarekin gertatzen dana / orra gure lotsarako: / armetan danak kixkaldu eta / utsa eskoletarako. Olea 205.
    azpisarrera-36
    LOTSAREN LOTSAZ.
    a) De pura vergüenza.
    Lotsiaren lotsaz konfesau ezinda. Mg CO 119. Lotsaren lotsaz egon ezinda. Enb 67. Lotsaren lotsaz suminduta. Anab Usauri 42. Lotsaren lotsaz gorri-gorri eginda. Bilbao IpuiB 158. Zure semeok lotsaren lotsez / gaude ezkuta bearrak. Basarri 72. Berotu zan lotsaren lotsaz. "Se corrió y enojó en tanta manera". Berron Kijote 227.
    v. tbn. Jaukol Biozk 60. Kk Ab II 58. Otx 39.
    b) De puro miedo.
    Moisek Egyptoaren gainerat jautsarazi zituen [...] gaitz ikharagarrienak: [...]. Orduan lotsaren lotsaz Faraonek galdetu baimena eman zioten Mois eta Aaroni. Zerb IxtS 35.
    azpisarrera-37
    LOTSARIK EZ (Uso det.) Desvergüenza; falta de respeto.
    Onelako neskatilla askok, eureen arrotasun, apaindurija [...] ta lotsarik ezagaz. JJMg BasEsc 122. Siniste-austea, Jaungoikoaganako lotsarik-eza, kristiñau-ikasbidea ez jakitea. KIkV 61.
    azpisarrera-38
    LOTSA SANTU. Santo respeto.
    [Konfesetako esaminia] egin biar dau lotsa santu bategaz. Mg CO 30. [Mezea] enzun deboziñoz, bildur ta lotsa santeaz. Añ EL1 80s. Mezan egon humiltasun, lotsa bildurrezko ta fede bizi bateaz. Ib. 49. Ta negarrezko lotsa santuaz esango zeuskioezan zeuroen erru ta [...]. Añ LoraS 34. Lotsa santuak igez egiten du, griña gaistoak deiezka dabiltza. Ag Serm 512.
    azpisarrera-39
    LOTSATAN (UTZI, IPINI, etc.) (Dejar, poner) en vergüenza.
    Begira, norbaiti bere aurpegira esan diozkatzun, lotsatan utziko duen gauzak. AA II 228. Onai dagoten onra guzia emateko eta gaistoak osotoro lotsatan ipintzeko. AA III 473. Guztien aurrean gaiztoak lotsatan uzteko. KIkG 22.
    azpisarrera-40
    LOTSA TXAR. Falta de respeto. v. LOTSA GAIZTO.
    Zeure umiaren gatx eginak, lotsa txaarra ta eskandalu kaltegarrijak. fB Ic I app., 27. [Gurasuak umiari] gauza txaarrik, pekaturik, lotsa txaarrik, ezauberazko paltarik [...] parkatuko ez deutseela. Ib. 29. Parka eskatuten eutsela [Mariari] mutill txiki areen pekatua gaitik, bere aurrian lotsa txarragaz egotian. Ur MarIl 92.
    azpisarrera-41
    LOTSA TXARREAN (Estar, etc.) avergonzado, en situación vergonzosa, bochornosa.
    Arpegi ederrera txistu [...] loi atsituak <atitsu-> egin eutsezan eta gau guztian lotsa txarrean errebes barregarri erabili eben. Añ EL2 218.
    azpisarrera-42
    LOTSA TXARREKO. Irrespetuoso, desvergonzado, descarado. v. LOTSA GAIZTOKO.
    Ainbeste seme alaba lotsa txaarreko ta esker txaarreko. fB Ic III 366. Ez egiozue iñoz itxi [gastetxuari] eurenagaz urteten, zergaitik bestelan izango dira mukerrak, euretiak eta lotsatxarrekuak. Itz Berb I 41. Amen dabiltzez gero zarkeridxen etxen da lotsa-txarreko gauzek ikasten. Ort Oroig 108.
    azpisarrera-43
    LOTSAZ. (Lar (-tzaz), H).
    a) Por vergüenza; de vergüenza. "Lotzaz, amodioz, de vergüenza, de amor" Lar (s.v. de, quando denota causa o materia [...]). "Lotsaz dago lurrerat begira, [...] par timidité" H.
    Tr. Documentado en autores occidentales desde principios del s. XVIII. Lo emplean tbn. Mendiburu y CatUlz; cf. además infra el ej. de Duvoisin, equivalente del lotsaz de Cardaberaz.
    Zerren maliziaz, lotsaz edo bildurraz eutzi zebean pekatu mortalen bat konfesatu bage. OA 130 (v. tbn. en contexto similar Iraz 64, Mb IArg I 243, Cb CatV 83, Oe 133, Mg CO 209, Añ EL1 126, JJMg BasEsc 53, CatLlo 64, CatBus 51, Ur MarIl 84, Itz Azald 143, CatUlz 42, ArgiDL 38, KIkG 75, KIkV 99, Etxde JJ 250). Lotsaz jaso ezin dodaz begiak Zeugana! Añ EL1 124. Zenbat lotsaz bekatuak edertzen, edo ixilik gordetzen dituenak? AA III 285. Lotsaz bururik jasotzeko ere kemen gabe. Lard 44. Izarrak laster dira lotsaz ezkutatzen. AB AmaE 410. Guzurtau zan bertantxe gorriturik lotsaz. Ib. 244 (v. tbn. lotsaz gorritu Azc PB 250, Altuna 63, Enb 47, Ir YKBiz 290, Eguzk GizAuz 14). Eztakigu, baiña, ala bildurrez, ala lotsaz, ala zerez edo zegaitik ezeban bete gura izan beren asmoa. A BeinB 86. Burua lotsaz legez makurturik. Ib. 89. Lotsaz tamaldurik / Euzkereak diño. Enb 128. Izango die sendi orretan zerbait lotsaz ezkutatu bearrekoa. TAg Uzt 105. Egin behar ez nituenak eta beldurrez nahiz lotsaz egin ditudanak. MIH 212. v. tbn. Ud 130. Urruz Zer 124. Jaukol Biozk 69. MendaroTx 69. Ataño TxanKan 76.
    Etsiturik, lotsaz hilik, pentsa zertara gertu zatekeen neskato gaixoa. Mde HaurB 42 (v. tbn. parecida expr. en Ill Pill 26 ez zera lotzaz ill, e?).
    Con vergüenza, sintiendo vergüenza.
    Lotsaz arrastaka juez aserrearen Tribunalera joan bear det. Cb Eg II 148 (tbn. lotsaz Dv LEd 262). Guziak begiratzen zidaten lotsaz ta beldurrez. VMg 18. Zenbat denbora da lotsaz bizi zerala arako bekatu ura garbiro esateko? AA III 534. Aintxinako jentilak bere lotsaz baino egiten ez zitubeen pekatubak. fB Olg 8. Entzun [mezea] deboziñoz, lotsaz eta ikaraz. Añ EL2 91. Eta Moises irten zan sorgin guziak lotsaz utzita Lard 68. Itxi ninduen narru gorrian lotsaz billoxik. AB AmaE 170. Arek eztau ezer erantzun baña lotsaz egongo da. Ag Kr 184. Lagunen artean lotsaz / ez dut nik agertu nai. "Quedar vergonzante". Or Eus 64. Kalera ateratzeko lotsaz negon. JAIraz Bizia 111.
    v. tbn. Tx B I 92.
    (erdi-lotsaz).
    Erdi lotsaz bada ere, beste ipuitxo bat agertu bearrean gaude. Ag G 124. Erdi-lotsaz badoa auzora. "Medio avergonzado". Or Eus 166. Azkenean, eta erdi lotsaz, emakume aietako batek auxe jaulki zigun: [...]. Vill Jaink 17.
    v. tbn. Erkiag Arran 19.
    (Tras gen.). Sintiendo vergüenza de.
    Ta maiatzaren lotsaz / otsaillaren signo obe. "Y con desaire del mayo dió mejor signo al febrero". Lar Gram 393.
    (Tras gen.). Sintiendo vergüenza ante.
    Elkarren lotsaz bezela. Sor Bar 90 (v. tbn. alkarren lotsaz Ag G 195, Erkiag Arran 190). Bakarrik nago, zeure lotsaz, zoratuten. Gand Elorri 104. Arratsaldera lañoak gorri: / ala zure lotsaz ni-re sarri. NEtx LBB 332.
    b) (SP). Por miedo; de miedo.
    Tr. Documentado desde Etcheberri de Ziburu en autores septentrionales, principalmente suletinos; tbn. lo emplea el roncalés Hualde.
    Lotsaz uste dutenean gal erazi [amorioa]. O Po 23. Uste diat lotsaz / ihesi izala juanen. Xarlem 765. Lürra da ikharatüren / eta gü lotsaz izertüren. UskLiB 216. Eta lotsaz [...] / eztiot egin loik / begiak zabalik baizik. "Cette crainte maudite m'empêche de dormir". Arch Fab 109. Luzaro ez zirela lotsaz atrebitzen / Printzea ikhustera nolakoa othe zen. Gy 111. Lotsaz harritü ziren hobiaren begirariak. Ip Mt 28, 4. Lotsaz ikhara jarririk, hilik bezala egon ziren. CatS 103. Eleazak zaharrak amor eman duela, lotsaz gaizkirat lerratu dela. Zerb IxtS 75.
    v. tbn. Egiat 158. Etch 236. Xikito 9.
    (Tras gen.). Por miedo a.
    [Milla tormentaz] gizonen bihotzak ditu iharrosiren / non penaren lotsaz baitu hañitzek ukhaturen. EZ Man I 66. --Egon zena Jüdean? --Ez lotsaz Archelaus Herodesen semiaren. Bp II 33. Sarrasi hoien lotsaz / eztügü behar restatü. Xarlem 565. Kitatü behar zütüt lotsaz etxekuen. Etch 70. Ixilik, Jüdiuen lotsaz. EvS Io 19, 38 (LE beldúrres, Leon beldurrez). Herodesek onki nai zion ilarazi, baia ezen atrebitan iriaren lotsaz. Hual Mt 14, 5.
    (Con subjuntivo, completiva o rad. vbal.). Por miedo a que.
    Eta lotsaz herioak tronpa dezan, bere goardetan egoiten da. Tt Onsa 154. Lürrilat doatzalarik lotsaz erdiara ladin ontzia beraren joitiaz. Egiat 157. Ehündian nahi / Españako lürretan, / lotsaz <-ou-> eta tradi ezan / Xarlemaiña bezala han. Xarlem 1359. Lotsaz egin zin krima jüjek lezen jakin. Etch 182. Eta khorpitzaren gal lotsaz, mündüz mündü banuazü. Ib. 246. Lotsaz min eginen zirela bata bestiak algarri! Ib. 332. Zeren gogortu baitu iri konek bere biotza [...] lotsaz konbertitian nik emon daudazan osagarria. Hual Mt 13, 15. Lotsaz galten niola [...] altxatu nizun zore deuria lurrian. Ib. 25, 25. Kargia gal lotsaz. Mde Pr 50. Kuntatzen tit ardiak eta sosak, lotsaz eta gal. Egunaria 11-5-1962 (ap. DRA).
    Con miedo.
    Banoakote lotsaz / izan dadin hilik. Zby RIEV 1909, 105.
    c) Con respeto, respetuosamente.
    Abere ta lau oñeko guziak begiratzen zidaten lotsaz ta beldurrez. VMg 18. Beragaz yoian zalditoari / dirautsa onez ta lotsaz. Zav Fab RIEV 1907, 541. Eta guztijak ikasi eben guri lotsaz begiratuten. "A respetarnos" (1864) BBatzarN 207. Abadeak, lotsaz eta berarizko gizaonez begiratuak izan bear dabe? Itz Azald 169 (v. tbn. 54).
    (Tras gen.). Por respeto a, por deferencia a.
    Txaloparik geienak ildakoen oroiz, arimen lotsaz, euren izena eroaten eben. Zubk AGuzur 88.
    azpisarrera-44
    LOTSAZKO.
    a) Pudoroso, recatado.
    Zure aurrean bildur lotsazkoaz estaldurik dagoz angeruak. Añ EL1 155 (v. tbn. LoraS 39). Danok gabiz etxien bata baño bestie artezago; danok etxera goizetik eta neskak yantzi barri lotsazkuekaz. Kk Ab II 56. Theresak [...] lotsazko begiradak [...] emanaz. Mde HaurB 64.
    b) (Pobre) vergonzante. v. estali (II) .
    Luzatzen zien bere esku ongillea pobre lotsazkoai. Arr Bearg 544 (ap. DRA). c) Vergonzoso, que produce vergüenza; de vergüenza.
    Ez dut esanen zer erritan, orain Gerrieder izengoitia dun etxe batek, beste lotsazko au omen zun: "Oiñak pisu Elizarako ta atzaparrak arin eizerako". Or Eus 62n. Lotsazko bi malko ale begietan [...]: esan dizudanaz zerbait agertzen badezu ilko zaitut. MAtx Gazt 45.
    azpisarrera-45
    LOTSETAN (Estar, poner) avergonzado, en vergüenza.
    Gutxi duenak asko eziñ eman / lotsetan gera egondu, / borondatia izanagatik / boltsak ez digu lagundu. Ud 137. Migel Inaziyo da / pretendiente au, / gezurrakin lotsetan / erabillitu nau. Uzt LEG I 45. Lotsetan nago bere familia bisitatzeko. Albeniz 154.
    azpisarrera-46
    LOTSEZ. De vergüenza, por vergüenza. v. LOTSAZ.
    Illunpean sartu da / lotsez euzkia. Jaukol Biozk 99. Lotsez gordeta zegon gaxoa. Basarri 49. Ni jarri naiz lotsez. Uzt Noiz 106. Zertarako egon lotsez? Uzt Auspoa 67, 106.

    lotsa

    lotsa
    << lohikeria 0 / 0 1 lotu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper