Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    korapilo.
    tradizioa
    Tr. Documentado desde Lazarraga, tanto al Norte como al Sur, aunque su uso es notablemente más frecuente en la tradición meridional y sobre todo en el s. XX. La forma general es korapil(l)o. Hay orapil(l)o en Tartas, Barrutia, Añibarro, Moguel y en un ej. de EE y, junto a korapillo , en Erkiaga (BatB 56) y Gaztelu; orapila det. en Lazarraga; koropil(l)o en Axular, Lizarraga de Elcano, Hiriart-Urruty, Oxobi, J. Etchepare y en sendos ejs. de GAlm y Herria , y oropilo en Maister, Etchahun y ChantP (tbn. goropillo ). Hay un ej. de korapil en un sermón de Oñate de 1814 (BOEv 746). Hay además korropilo en Barbier y Xalbador; torapill en Arrese Beitia (tbn. korapill ) y en un ej. de Ezale (1899, 21b); koropillu en Mendiburu; korapilio en Hiribarren y kapillo en un ej. de ZArg (1958, 199). En DFrec hay 10 ejs. de korapilo, 4 de orapilo y 1 de koropilo.
    sense-1
    1. (V-m-gip, G, AN-gip-larr-ulz-erro, L-sar, B; H; -illo V-gip, Sal; SP, Urt IV 404, VP 14v, Lar, Añ (G), Izt, Dv); orapilo (A; -illo V-m, G-azp-goi-bet, AN-gip, Sal, R, S; Lar, Añ (G), H); gorapillo (V-gip; Lar, Añ (G)); gorapill (V-gip); goropillo; gorapilla (G; Añ (G)); korapill (V-gip); korapilla (V-gip; vEys (V, G), H); korapilio; korapin (V-gip); korropilio (H (BN)); orapilla (Añ); orapill (V-gip); oropilo (L, BN, S, R-is; Gèze, H; -illo S); orropilo (R-uzt); opilo (S); orapin (Lcc, Lar Sup, H); koropilo (AN-araq-ulz, L, B, BN-baig, Ae; Arch VocGr , Dv; -illo AN-ulz-erro, B; Ht VocGr, H); koropillu (AN-ulz, B); korropilo (BN-baig; -illo AN-5vill-ulz-araq-erro, BN, Ae; VocBN ); koropilla ((det.).AN-5vill); kapillo; torapil (V-och-gip); tapilo (G-nav); txoropino (G-nav) Ref.: A (gorapilla, korapilo, koropilo, korropillo, orapilo, oropillo, torapil); A EY I 452; A EY III 249; Lrq (/oopilo/); Satr VocP (koropilo); Ond Bac (tapilo); Iz R 396, 306; Iz Ulz (koropillu); Iz Als (tapilo); Iz UrrAnz (gorapillo); Iz ArOñ (korapill, orapill, gorapilla); Iz To (koapillua); Etxba Eib; Izeta BHizt (koropilo); Echaide Nav 194; SM Eusk 1992, 355; Elexp Berg.
     Nudo, lazo; (fig.) vínculo, atadura, ligadura, unión. "Ñudosa, gauza orapinez betea", "ñudo hacer, orapin egin", "desañudadura, orapinan kenzaitea", "desatar, soltadu, orapin kendu" Lcc. ""Korapillo zilhoa" SP. "Nexo", "Nudo" Lar. "Anudar, korapilloz lotu, estutu" Ib. "Gorapillo, korapillo, que significa nudo, lazada" Ib. (s.v. garapullos). "Ehun ehule, ehaile korapilloa, nœud de tisserand. Au fig., lien, ce qui attache, unit" H. "Zuberoan ere zerbaiteko egiten dira hiru opilo (S), también en Zuberoa se hacen para algo tres nudos" A EY I 452. "Atame esas moscas por el rabo, mok orri korapilo bat, litm. dale a eso un nudo (B)" A EY III 249. "Zeñek ezkatu gero a korapillua?" Etxba Eib. "Korapillua eittia baño gatxagua eskatutzia" Ib. "Korapillua eiñ zetsan kopetan eta gero ezkatu ezinda egon zan luzeruan" Ib. "Koropilo hau ez dut laxatzen ahal" Izeta BHizt. "Korapillua eiñ, anudar, hacer un nudo" Elexp Berg.
    Orapilagaz lotuazkero, / neke da askaetea. Lazarraga 1196v. Ezen gauzetan hain ezta maite korapillorik / [gorputz eta arima artean] [...] dena bezalakorik. EZ Man I 42. Zuen ezkontzako amarra sakratuaren korapilloa. SP Phil 393 (He 397 korapillo). Arimaren eta gorpitzaren unionia, orapiloa. Tt Onsa 146. [Bi presuna] elkarrekiñ lotzen tuen korapilloa. Ch III 42, 1. Jünta nazazü zuri, amoriuaren ezin soltatzen den oropiluaz. Mst III 23, 5. Matrimonioaren koropillo fuértea. LE Matr2 88 (v. tbn. Kop 106). Lege batek iru moropil edo orapillogaz estu ta beartuten gaituz onetara. Añ MisE 237. ¨Urüliak [...] / hanitx lan agertü beharrez, hari'oro txori lepho; / hallikatzen balinbadüzü, zehian laur oropilo. Etch 304 (tbn. oropilo en ChantP 180 y Orixe Eus 281). [Sarean] nagok preso [...] / athor korapillo hauk, othoi urrazkik. Gy 245. Burua hedatzean soka-lasterrerat, hor non korapilioa barraiatzen den! Hb Egia 45. Sokak palupan eta lazoa trostan, / [...]. / Ehun goropillo eta berrehun buztan. ChantP 88s. Gorputz ustelkorraren lazo ta korapilloak etenik. Aran SIgn 90. [Bi gazteak] laster batuko zirala askatezgarrizko orapilloaz. EE 1881b, 60. Laurok biotzak loturik barriz / sendo korapill batean. AB AmaE 37. Tretzako soka ta amoen nastea edo korapilloa. Ag Kr 79n. Mariñel-korapillua egiten dakiyenak. Iraola 75. Ez baitakit nola askatu atsekabearen korapilloa. 'Nœud de malheur'. Or Mi 91. Liburu sainduen aurka asma zituten gezur-korapilloak gero ta aisago aska zitezkela iabetzen nintzan. Or Aitork 130. Nahiz sama-korapilloa zuzendu, nahiz janzkiak konpondu. Osk Kurl 59. Igan, lengo oitura / ziranen orapilloa askatuz. "Roto el ñudo". Gazt MusIx 119. Karguaren eta ene eginbidearen arteko korropiloa laxatzen zuena. Xa Odol 26. Zure galtza-kordak izain du korapillo ori? (AN-erro) 'Naspilla ori ez al da zure etxekoa ta ez gurea edo bestena?'. Inza NaEsZarr 2249. Mazedoniar handiak behialako orapiloa askatu zuen bezalaxe. MIH 378.
    v. tbn. Gç 212 (-illo). AA I 573 (-illo). Arch Gram 144. Muj PAm 37 (-illo). Anab Poli 34 (-illo). Ibiñ Virgil 103 (-illo). Berron Kijote 47 (-illo). Koropilo: EZBB I 114. Oropilo: MaiMarIl 79.
    azpiadiera-1.1
    (Ref. a la garganta, la lengua...).
    Daukat torapill, mingotz estu bat eztarrian. AB AmaE 112. Botza ikara, korapilo bat baitzuen eztarrian. Mde HaurB 53. Korapilo bat zedukan zintzurrean haurrari begira zegoelarik. Ib. 89. Mingañeko korapilloa ziaro aska zitzaion. Etxde JJ 188. Neuri sortu zait eztarrian korapillo bat. Txill Let 68. Mingainean korapilorik gabe mintzatu oi zan. Zait Plat 5. Zer korapilloa egin zidan notizi tamalgarri orrek nere eztarri ontan! AZink 100.
    azpiadiera-1.1.1
    Parrandaeri utzirik, / zintzo ibillirikan, / gero korapillorik / ez dezaten birikan. MendaroTx 374.
    azpiadiera-1.1.2
    Askatutzean zenbait / aize-korapillo. Zendoia 89.
    azpiadiera-1.2
    [Beni-Isgen] lur-oker ta etxe-korapilloa zan. Anab Aprika 56.
    sense-2
    2. (Dv); orapilo; Koropilo (L, B, BN-baig ap. A ; Dv); koropillu.
    Pena, remordimiento, angustia. "Bihotzeko koropilo (litm. nœud au cœur), peine, regret" Dv.
    Presenteko eriaren ikhusazu nekea. / [...] diozozu lixa korapilloa, / zure begitarte ikhus dezan gloriosoa. EZ Man II 95. Bekhatuan dagoenean, iduritzen zaika [...] koropillo bat edo zama pisu bat [...] baduela. Ax 452 (V 295). Bekhatutarik eta konszienziazko korapillotarik itzuli zarela? SP Phil 507 (He 515 korapillo). Gurutze onen zur zuzena da bere bekatuen koropilluz beterik arkitzen den anima. Mb OtGai III 355. Bekatáriain berain aldétik [...] beti koropillo gorréki bárnean. LE Urt 48v. Zenbat gatxago izango da pekatu askoren orapillo lodi bat urratutia. Mg CO 113. Nik, berriz, korapillo orietatik yarei, [...] alde-egin dezaket. 'Carga'. Zait Sof 172. Barrenean ito-bearrez ari zitzaion korapilloa askatzen laguntzeko. Etxde JJ 56. Pakok bere barruan korapilloa zekarren eta uraxe askatu arte, ezin zezakean pakerik arkitu. NEtx LBB 44. Biotza trinko, korapillo bat egiña. Ataño TxanKan 229. Denek barnean estaltzen ditugula ere polliki gure koropiloak. Larre ArtzainE 241.
    sense-3
    3. (H); orapilo (-ll- H); korapilla (V-gip ap. Gte Erd 310 ; H); koropilo (T-L).
    Enredo, lío, problema, complicación, dificultad; busilis, quid. "Nœud, point essentiel, difficulté d'une affaire. Hortxe da bada korapiloa, c'est là même, en effet, qu'est la difficulté" H. "Difficulté" T-L. "Bukaerarik ez duen ixtorioa (AN-gip), [...], azkenik eztaukan korapilla, kateia da ori (V-gip)" Gte Erd 310.
    Difikultate eta orapilo haur garbitu behar dugu. Tt Onsa 150. Nik azalduko det nola, eta korapillo au [...] epaki-gabe askatu det. Lar SAgust 10. Or dago, bada, korapilloa. Lab EEguna 81. Kataluñarrek ez omen ditute beren buruak españitarren anaitzakotzat; argatik korapillo aren ezin-askatua. Ldi IL 24. Or zegok, bada, korapilloa! Ib. 28. Uriz aldatzerakoan, korapilloak arkitu dituzte [...]. Korapillo oiek azkatzea du elburu Oroagindu onek. EAEg 29-5-1937, 233. Ona ba korapilloa. Nola askatu? Euskal-irakaskintza eskuratu dezagunean korapilloa bera bakarrik askatuko da. Etxde AlosT 8s. Onatx korapilloa: neu nintzan kontutan euki bear zan bakarra. Txill Let 136. Giza-gogoari biurriki kuku-egiten dioten benetako korapilo zailak. Zait Plat 42. Epikureoak ara zer bitxikeria asmatu zuten, korapillo au askatzeko. Vill Jaink 100. Geroko bere bizitzan naikoa korapillo ta mataza sortuko zuan nobela bat osatzeko. NEtx LBB 18. Gauzak korapillo berriz okertzen ziran bakoitzean [...] estuasun berria ixillik onartzen zuten. Ib. 32. Denen aurrera askatua det / barrengo korapilloa. Zendoia 42. Gure buruan zenbat korapillo sortuko ziran egun larri aretan. Gerrika 93. Korapilo gogorra izan du Etxaidek esku artean. MEIG II 91.
    v. tbn. Mde Pr 327. Korapillo: Ag G 306. Alz Txib 88. Garit Usand 59. Mok 14. Inza in Jaukol Biozk VI. TAg Uzt 150. Or Aitork 51. Erkiag Arran 88. SM Zirik 7. Ugalde Iltz 48. Izeta DirG 10. Gazt MusIx 165.
    azpiadiera-3.1
    Nudo (de una novela, drama...).
    Film bat egiteko, besterik ere behar da: korapiloa, "istilua". MIH 311.
    sense-4
    4. (Dv); orapilo; koropilo (Dv).
    Trampa, engaño. "Projet secret, pensée cachée" Dv.
    Berbook eder aoan orapiloa kolkoan. 'El enredo en tu corazón'. Acto 266 (v. infra. ej. de Aresti). Geren sortzezko [...] gaizkiaz bezturik, gure etsaiaren laxter-korapilloan eroririk, aren mendean geunden. Inza Azalp 62 (cf. infra KORAPILO-LASTER). Hitz ederrak ahoan korapiloa golkoan, zuk bezala hitz egiten duenak, zerbait ezkutatu nahi du. Arti Tobera 275. Bola-jokua ain da garbia, / ez du korapillo txarrik, / trebea danak motel tartetik / irtengo du bai bakarrik. Olea 60.
    sense-5
    5. "Koropilo, korapilo, nœud dans le bois, bourrelet qui se forme aux branches d'arbres" Dv.
    Korapillorik eta adargunerik gabea izan bear du zurak. Garm EskL I 98.
    azpiadiera-5.1
    Bulto (en el cuerpo).
    Hementxe nuen koropilo beltz ikaragarria [...]. Haren aldean bigarren diti bat. HU Aurp 185. Aztal beharri hantu batzuek, zainak beltz eta dena koropilo, agertzen dute ama familiakoa. JE Bur 35. Bi beso izigarri [...] dena zain eta korropilo. Barb Sup 148.
    sense-6
    6. (Uso pred.). Enroscado, enrollado, encogido; acoquinado, aplacado, manso.
    Noiztenka bihur; ez egon ikaran bethi koropilo. HU Zer eta zer 22 (ap. DRA ). [Sugea] kurubilko, / koropilo, / hotza deno, / erdi lo / baitago. Ox 123. Kurubilo eta koropilo, geldi-geldirik dago ithurria. SoEg Herr 20-9-1956 (ap. DRA ).
    sense-7
    7. "Koropilo, korapilo, vortex" Dv.
    sense-8
    8. (Urt, Lar→H); orapilo (H); korapilla (H); oropilo (H); korropilio (H (BN)); orapin (H).
    "Articulamentum, gorphutzaren, gorphutzeko juntura, artikulua, korapilloa" Urt II 370. "Nudo del dedo, koratza, atzaren korapilloa" Lar (s.v. artejo). "Articulation" H.
    sense-9
    9. Astuto, engañador (?). v. korapilatsu.
    Badut Ameriketarik ekharria erhauts bat mixteriozkoa; denak perexatzen in nomine santian: zur, baxera, zango hautsi, oro hots! Egiten dukezue zure baitan "gizon" koropilua! gezurra tripan xutik, hortarik bizi eta oraino horren kopeta guri bere erhautsaren sakatzeko. GAlm 1932, 84 (ap. DRA , que traduce "fig., nudo").
    azpisarrera-1
    ASTO-KORAPILO.
    "Sorte de nœud" H.
    azpisarrera-2
    KORAPILOAN.
    (Estar, etc.) entrelazado.
    Bidean zear maite bi, / besoak korapilloan. NEtx LBB 260.
    azpisarrera-3
    KORAPILO-BELAR.
    "Carcinethron, korapillkia, korapillo belharra" Urt IV 233.
    azpisarrera-4
    KORAPILO GORDIAR.
    "Nudo Gordiano, korapillo Gordiarra, askatu ezin dena" Lar.
    azpisarrera-5
    KORAPILO LASTER.
    "Koropilo, soka, khorda lasterra, nœud coulant" H.
    azpisarrera-6
    KORAPILO-MATAZA.
    Embrollo, lío.
    Zenonek motz eta zorrotz egiten zituen korapilo-matazak arilketan, burmuinak urtu-bearrean ari ziran entzule bizkor atzarriak. Zait Plat 40.
    azpisarrera-7
    KORAPILO-ZINTZUR.
    "(L), pomme d'Adam, saillie du cartilage thyroïde du cou" H. v. ZINTZUR-KORAPILO.
    azpisarrera-8
    KORAPILOZKO DANTZA.
    Baile agarrado.
    Jolas gaizto ta korapillazko dantza nasturik bere aurrian egiteko ausardiarik ez izan. EEs 1917, 185.

    korapilo

    korapilo
    << 1 kopeta 0 / 0 korda >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper