1.
(V-gip, BN-arb-lab; H)
Ref.:
ElexpBerg;
GteErd 183. Actuar; comportarse."S'y prendre d'une telle ou telle manière. Gaizki iokatzen zare"H.
"Jefiak eztau garbi jokatu langilliekin"ElexpBerg.
"Lanean ez da untsa jokatzen (BN-arb)"GteErd 183.
Tr. Documentado al Norte ya en Dechepare, al Sur es escaso hasta el s. XX (cf. infra (2) seguruan jokatu ya en Cardaberaz). Los autores septentrionales lo emplean con aux. intrans.; al Sur, si bien algunos autores guipuzcoanos (Orixe, Txirrita, S. Mitxelena, T. Agirre, M. Atxaga, Basarri, Uztapide) tbn. lo emplean en ocasiones con aux. intrans., a partir de 1950 parece ser bastante más usual el aux. trans. En DFrec hay 422 ejs. (18 septentrionales) de jokatu y 3 de yokatu.
Erho iokhatuia date hartan fida dadina. E 99 (v. nota del editor; cf. Lfn NotesE 152, que lo considera --como tbn. Harriet, que traduce "fou à tête félée"-- participio de 2 jokatu).
Gauza guztiak garaitiarraren alde jokhatzen baitira. ES 108.
Prudentzia handirekin jokhatu behar da. Jaur 128.
Gizon batek zer naturaleza zakharren, eta naturaleza hari nola behar zen jokhatu. Laph 231.
Personak klaru biar / leuke jokatu. EusJok II 78.
Bretoniako gerlariak gabaz yokhatzen ziren. ElsbFram 115.
Borondaterik onenarekiñ jokatzen duanian ere, oso indar gutxi du egia billatzeko. AgSerm 304.
Begirapenez jokatu naitzaio. OrSCruz 56.
Euzkereagaz zuzen jokatu. Enb 202.
Eguraldia / itxuraz joka baledi. "Se porta razonablemente".OrEus 331.
Garbi jokatu bear dau. EguzkGizAuz 152.
Ez al zan zabarkeri osoan jokatu?TAgUzt 150.
Gudari buruz ausartsu jokatu ziralako. EAEg 29-12-1936, 678.
Montorin zorrozkiago jokatu da, higenauten eliza errez. LfMurtuts 49.
Hain ederki jokhatuko dire nun Eliza salbatuko baitute. ZerbIxtS 111.
Olloak beti yokatu deust zintzo. BilbaoIpuiB 258.
Beti gizonki jokatu gaituk. Basarri 34.
Bertsoak berak ere gatz eta piper gabeak lirake ortara jokatuta. Ib. XIX.
Izadiak ezin lezake bestela jokatu. VillJaink 104.
Geure ustetan nola oi degun / guztiok zuzen jokatu. Olea 100.
Hola jokatu naizela. XaOdol 69.
Kasu onen aurrian zelan jokatu biar zan. Gerrika 88.
Teresaren alde bulartsuen jokatu ebana [...] Aita Dominsio izan zan. OnaindSTeresa 101.
Gure Euskal Elizak, hortarik beretik hobe duela jokatzea. LarreArtzainE 298.
Era lotsagarrian jokatu dugula. MIH 280.
v. tbn. Elzb PAd 71. Isoard 24 (ap. DRA). Arb Igand 122. Arrantz 123. Inza in Jaukol Biozk VI. FIr 143. Tx B II 82. Lab EEguna 69. Ldi IL 153. Zait Sof 163. SMitx Aranz 214. Etxde AlosT 88. Mde HaurB 78. Txill Let 106. SM Zirik 115. BEnb NereA 159. JEtchep 80. Izeta DirG 23. Anab Aprika 60. Erkiag BatB 176. MAtx Gazt 12. Alzola Atalak 110. NEtx LBB 267. Ardoy SFran 236. Uzt Sas 270. Etxabu Kontu 68. BAyerbe 159.
sense-2
2.
(gral.; Lcc, Mic 7r (x-), SP, Urt I 479, Lar, Añ, ArchVocGr 212, VocBN(y-), Gèze, H; -kh-S; HtVocGr, Lecl(y-), Dv);
jokotu;
jukatu (Volt 31)
Ref.:
A;
Lrq;
IzArOñ;
ElexpBerg;
GteErd 183, 184. Jugar, practicar un juego, deporte, competir en un juego; jugar a juegos de azar, jugar apostando."(Jugar a la) rayuela, tokan jokatu"Lar.
v. egin. Tr. La tendencia al Norte es usarlo con aux. intrans. (sólo hay ejs. con trans. en Zalduby y Mirande), mientras al Sur es más frecuente emplearlo con aux. trans. (aunque ya en Capanaga lo encontramos con intrans.). El juego al que se juega suele ir expresado en inesivo, o en alguna ocasión (Osk Kurl 73) con -ka.
Pilotan eztela iokatuko. Harb 167.
Gaitezin ioka, gaitezin dantza eta dosta. Ax 161 (V 108).
Eztut iokatu nahi, zeren iokoa ezta errenta. Ib. 68 (V 45).
Lehen joka haurren, nigarrik eztagiten. Saug 197 (de interpr. no segura; podría significar 'primero juega para los niños, para que no lloren').
Iokatu zebidi kartaetan. Cap 126.
Danzatzia sü horren baranoan, jokhatzia, kantore itsusien erraitia. Bp II 115.
Jokhatzen zelarik bere azken hatsa thiratü ziala. Mst I 23, 7 (SP iokotan, Ch iokoan, Ol yostaketan).
Gelditu zen bera jokatzen. MbIArg II 270.
Joko lanjerosetarik batetan ere ez jokotuz. CatLan 109.
Jokatzeko, eta denbora atsegiñ onean igarotzeko aitzakiarekin. AA II 121.
Gogotasun bitzijagaz jokatuten bada. fBOlg 28s.
Ziberuko haurrekin ez koblatan jokha. Etch 458.
Jokatuko diola / gurrinka egiten. ItFab 31.
Jokha dadin haren kontra [billartean]. Laph 117.
Tokan jokatzen degun bitartian. SorAuOst 71.
Baña, berdiñean nik, nola joka zuzaz?ABAmaE 398.
Pilotari hoberenek jokhatu izan diote. ZbyRIEV 1908, 89.
Oraindik etzuan iñungo enparantzan jokatu. AgG 97.
Otsuak "txapetan" jokatu al balebe. KkAb I 92.
Arri jasotzen Euskalerrian / iñork nai bazion joka. EusJok 29.
Iruk iruri joka diteke. OrEus 419.
Bikain jokatu ziran arraunlariak. TAgUzt 221s.
Bi maltarrak bi gaztelondarren aurka jokatu bear zuten. EtxdeJJ 33.
Hirur azkaindarren kontra jokatzeko. ZerbAzk 111.
Bai zintzo jokatuten deuskula karrerean. BilbaoIpuiB 21.
Manuel Aranberrik laisterka ere jokatu omen zuan, Zakillu esaten zioten batekin. BasoM 41.
[Estropadetako] bigarren igandean, lenen geratutako biak jokatzen eben bakarrik. EtxabuKontu 153.
Bota erregeak, zeñek zeñekin jokatu.BBarand 12.
Azpeitiko zezen-plazan jokatu genduan. Albeniz 73.
Ez dela jan-berrian jokatu behar.LarreArtzainE 172.
Real Sociedad taldean jokatua dela. MEIG IX 133.
v. tbn. SP Phil 427. Bordel 77. Ur MarIl 27. Bil 121. Xe 252. Ud 61. HU Zez 22. Urruz Zer 100. A Ardi 40. Alz Ram 46. Tx B I 232. Lek EunD 19. Mde Pr 73. Anab Poli 110. SM Zirik 30. Arti Ipuin 67. Osk Kurl 168. Auspoa 39, 20. Erkiag BatB 24. Salav 102. Uzt Sas 326. Xa Odol 283. Mattin 60. Ataño TxanKan 190. Jukatu: Gamiz 206.
azpiadiera-2.1
"(Jugar las) cabras, auntzak jokatu"Lar(= 'jugar entre los perdedores hasta que queda un único perdedor').
"Auntzak jokatu, jugar al desquite"OrEus 146n.
"Auntzak yokatu, jugar sin alargar un partido, cuando están a iguales [...] (ANc)"AEY III 307.
Ahuntzez jokatu eta / hasi ziren kolpeka. Bordel 80 (tbn., con algunas diferencias, en ChantP 310, donde se traduce "après avoir fait partie et revanche").
azpiadiera-2.2
(Fig., con seguruan, seguru, etc.).Jugar (sobre seguro).
Cf. supra (1). Segurkiago ioka zindezke. Ax 236 (V 158).
Zergatik ezkara benturak utzirik segurean iokatuko?Ib. 75 (V 49).
Au ondo egiteko, seguruan jokatu, ta zeruan ondasun andiak irabazteko, bitartekoaz baliatu bear degu. CbEg III 350.
Seguru jokatzeko, berritu bear degu damutasuna. Gco I 432.
Txinixta nazu, obe dezu segurutik jokatu. AlzSTFer 119.
v. tbn. Añ GGero 173. Arr GB 39.
azpiadiera-2.3
Jugar(se), disputar(se) (un partido, una competición, un juego, etc.)."Pilota partida ederrak jokatuko dira (BN-ciz, S)"GteErd 183.
Ai zer lanzea jokatu dedan! Atsegin laburrak gatik betiko tormentuak. CbEg II 92.
Behar dizugu jokatu / partida bat heben berin. AstLas 30.
Beste [apustu] bat jokatu dute Bergarako plazan. IztC 246.
Nihun kasik [ez da] erreboteko partidarik gehiago jokhatzen. ZbyRIEV 1908, 84.
Pelotaldi bat jokatu zuten. AArdi 139.
Han egundaino jokatu den partida ederrena. ZerbAzk 67.
Españiako txapelketa jokatzen da. Basarri 97 (v. tbn. 76).
Ondarroak urrengo jokatutako estropadea. EtxabuKontu 150.
Beste bost [bertsolari] pasatu giñan Gipuzkoako finala jokatzeko. Insausti 23.
Hangotarrekin egina ginuen desafio baten jokatzeko. LarreArtzainE 74.
Nik ortxe jokatu nuan apustua. Albeniz 75.
Atzo jokatu estropadak-ta / garaile donostiarra. MEIG I 41.
v. tbn. Bil 123. EusJok II 77. PE 36. Ud 123. AzpPr 97. Tx B I 167. Lab EEguna 115. Yanzi 179. Laux BBa 130. Etxde JJ 33. Salav 102. Alkain 73.
azpiadiera-2.3.1
Disputar (un combate, una lucha). Ill edo bizi, arnaseak zirautzan artean, esetsaldirik arrigarriena jokatzeko gertatu zan. AgG 155.
Orain jokatu bear zuten borroka ezin bildurgarriagoa. AnabUsauri 75.
Gudaldirik ikaragarriena jokatu dute morotar eta kistarrak. EtxdeAlosT 43.
Guztiz burruka gogorra gendun / mendi ortan be jokatu. FEtxeb 31.
azpiadiera-2.3.2
(H). (Fig.).Cf. supra(1). Kotxean ibili zirela [Neron eta haren ama] eta han bere iokoa iokatu zutela. '
Tuvieron trato carnal'.Ax 351 (V 232).
Bertze bide bat hartzen du [deabruak] , bertze ioko thaillu bat iokatzen du, bertze maiñaz eta trazaz usatzen du. Ib. 65 (V 42).
Ohoiñak bere iokoa iokatu nahi dianian eta bere kolpia egin. TtOnsa 62.
Etxaide gramatikariak jokatu dio jokaldi makurra Etxaide idazleari. MEIG II 57.
azpiadiera-2.3.3
Ederra jokatu yaustiek!KkAb I 11.
azpiadiera-2.4
(V-arr-gip, G-goi-azp, AN-gip-5vill-ulz, B, BN-lab, S (+ -kh)
; VocS 139, Dv, H)
Ref.:
Lrq;
IzUlz(yokatu);
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 260. Apostar, jugarse (algo). Umek bere lejitimoa [...] ezin ioka dezakete. Harb 183s.
Iokatzea orogal da mando hilarekin ehorztea arbalda. "Jouer à tout perdre".OPr 637.
Gaizki irailtzeko, iokatzeko [...] ixilik hartzen baderie. Bp I 99.
Ermitatxoan jarri bazinade txopin erdia jokatzen. LasBer 576.
Biar eztan beste joketan dabenai. CrIc 163.
Debekatua dago dirua ez beste gauzarik jokatzea. AA II 75.
Astin emazter ebatsiak igantian gero jokha. Etch 308.
Yokatzen dautzut, diotzo, nahi duzun bezanbat. Gy 57.
Untzi bat gasna [...] yoka nezake [...] pisu gehiago duela. HbEgia 131.
Peru Odolkik lepoa nai zuan jokatu. AgG 102.
Zenbat-nai diru, bi bati jokatuko dautsela. KkAb I 97.
Nere burua joka nikiok gure gidari flamendarrak berak ik baiño obeto ondarpe au igaro
lezakela. LhYol 43.
--Nahuzu ikusi? Emazu karta pare bat. --Zer jokatuko duzu? --Nere arima. ZerbIpuinak 336.
Joka niro ez dela josta gura. BarbSup 76.
Berrogei ogerleko jokatu dizkit oraingoz zuen alde. TAgUzt 218.
Neure diru guztiok eure alde jokatu jituat eta. SMZirik 71.
Emazte bat xotxetan lagunarekin jokatuz. ArdoySFran 186.
Jokatuko ziot nai duana, aurreko arri baldar au zeñek lenago jaso!AtañoTxanKan 259.
Kartetan asten giñan, diru asko jokatu ez arren. BBarand 105.
Jokatu doguz aldian geunkezan esne-diruok. Gerrika 36.
v. tbn. Tt Onsa 69. Egiat 238. Mg CO 123. fB Olg 29. Izt C 243. Bil 118. EusJok II 83. Xe 233. PE 40. Iraola 106. JE Bur 32. EusJok 118. Ox 87. Const 26. Or Tormes 107. Tx B I 233. Zub 22. Bilbao IpuiB 32. Osk Kurl 50. Salav 105. Uzt Sas 274. Mattin 134. Ayesta 49.
azpiadiera-2.4.1
Arriesgar, poner en juego."Hor jokatzen da munduko bakea (BN-arb)"GteErd 184.
Non bere bizia ioka dezan [...] bere soldadoen eta armadaren salbatzeko. TtOnsa 111s.
Ethorkizuna yokatu zutenek hedoiean. HbEgia 56.
Jokatuteko bizia. ABAmaE 424.
Berorregaz bixija jokatu biar yok aiztokadaka. KkAb I 93.
Gorputz-animetako osasuna jokatzen dezu. MAtxGazt 45.
Gure bizia antxe jokatu genduala. Alkain 150.
v. tbn. Elzb Po 219. Salav 97. Gerrika 62.
sense-3
3.
(H). (A menudo acompañado de irriz, etc.).Burlarse de. Tr. Salvo Goyhetche y Laphitz, que lo emplean con aux. intrans. (unipersonal y bipersonal, respectivamente), en los demás autores se encuentra con aux. trans. bipersonal.
Arima haren ondoan zebiltzan deabruak musikatzeintu, eskarniatzeintu, irriz iokatzeintu. Ax 560 (V 358).
Eranzun bere baia naturala, edo irriz iokatu. Hm 195.
Bégiak bendaturík jokazezáten irris eta emánkas. LEOng 42r.
Orai tretu horlakoa / xistuz laite yokatua. Gy 157.
Herio latzaren sega / zuen eta nere egunez orobat yokatzen da. "Se joue".Ib. 151.
Ez dezan nehor apezik / hemen goitirik joka. Etcham 52.
Irriz eta trufaz jokhatzen zaizko. Laph 66.
Toki hau irriz jokatzen ohi baitute, diotelarik: Cestona, le Vichy espagnol!JEBer 74.
sense-4
4.(Con instr.).Valerse (de), emplear. Zeure zerbitzariaren kontra etzaiteala iuiamenduan iustiziaz ioka. "Non intres in iudicium".(Ps 142, 2)Harb 350.
Boz, itz edo berbaz usatu ta jokatuko genduke. CbEBO 13.
Baiña oharturik urzoa hegalez da yokatzen. Gy 54.
Nere buruz xoilki naiz ni yokaturen. Ib. 202.
Makilliaz ederto yokaturik. KkAb II 63.
azpiadiera-4.1
(Aux. trans.).Emplear, utilizar. Nola erresort hauk hunela jokatzen tuen [Eskuarak]. ES 91.
Ez arren erriertarik jaso bakoitzaren gogora itzak jokatzen ez badira. VMg 91 (cf. infra (6)).
Gure Kapitaneko sutunpadi beeko endanakoa ezin joka zitekean. IztC 438.
sense-5
5.
(AN-gip; Dv, H). Tender, inclinarse."Jouer, se déjeter, en parlant du bois qui travaille; au fig., pencher vers. Gaizkira jokhatzenago da (Ax), il incline davantage vers le mal"Dv(tbn. citado por Harriet).
"Badaki nora jokatu (AN-gip)"GteErd 182.
Naturaleza flako, borondatea onera eta gaixtora libre, bietara iokatzen, eta haragiaren arauaz gaixtora iokatzenago. Ax 455 (V 296).
azpiadiera-5.1
(H, AApend). Dirigirse."Iokatu, acudir, apelar"AApend.
Harriet, que cita el ej. de Larreguy, lo incluye entre las acepciones de 2 jokatu. Yokatu zen [sugea] lehenik emaztea ganat. Lg I 18.
Eta ez yakin norat yoka. HbEgia 21.
Onela zertara jokatu etzekienean zegoela. ArrMay 82.
Ez naiz baitezpada loriatua pidaia hortaz, bainan, damu nuke alderdi guzietara ez jokaturik. BarbSup 80.
Laster ezagutu ginuen zeri buruz jokatu gogo zuten: [...] [laborari etxe] hari buruz. ZerbGerlan 96.
Etzakien gehiago zer egin, norat joka. ZerbAzk 34.
Alde bietako batera jokatu bearrean gertatu nintzan.AZink 126.
Ara eraman ninduan bidea luzea zala-ta, laster-bidetik jokatzea erabaki nuan. Ib. 158.
sense-6
6.
(A). Conjugar; declinar. Eskualdi zeñ kabalaz berboa batetik bestera darabillen ta jokatzen duen [euskerak]. CbEBO 32.
Liburu euskera garbikuak irakasten dabee onduen zelan jokatu izen ta berbuetan [...]. Ona zein ederto jokatuten dan euskeraz. MgPAb 200.
Hitz bat behar den bezala deklinatzeko nahiz aditz gisa jokatzeko, azken kontsonantea beharko du galdu. MEIG VII 174.
sense-7
7.Engañar. Dalila antzetsuak ikhusirik yokatua zela, erakutsi zioen Samsoni bere damu mina. Lg I 233.
Oillasko nini horiek / bethi naute yokaturen. Gy 308.
Herodesek ikhustenez jokhatua zela Magoez. DvMt 2, 16 (Lç enganatu, He trufatu, Ur (G) y Echn burlatu, Ol y Ker iruzur egin, IBe engainatu).
sense-8
8.Llevar, empujar a. Gogoa beste gauza batera yokatuteko aleginik egin bagarik. AñEL2 145.
sense-9
9.Lidiar (toros). Aukeran sei zezen / bi iru urtekoak / jokatzeko emen. Echag 230.
Seigarren zezena jokatu gabe. SorBar 73.
Onen aragiya da gorriya, zezen jokatuena bezela. Iraola 34.
v. tbn. Izt C 250. Arrantz 154. Tx B 195.
11.Representar (una obra escénica)."Komedia bat jokatü behar düte (BN-arb, S)"GteErd 183.
Zer komedia hauk othe / yokatu behar daukute?Gy 199.
"Arrats beteko opera" ezizentzat iarri zioten, bein soilik iokatua izan zalako. IbiñEG 1950 (11-12), 28.
Antzerki horik [...] kanpoan jokatzen zituzten. MdePr 251.
Azkenean ederki jokatu dituzte [Claudel-en antzerki batzu]. LfELit 314.
azpiadiera-11.1
Representar, jugar (un papel).(Sentidos prop. y fig.). Ez dun paper ona jokatu komedia horretan!MdeHaurB 41.
Zivilizazio-arazoetan alako paper oargarririk jokatu eztuen herri xume batetik. VillJaink 33.
azpiadiera-11.2
Desempeñar (un trabajo). Ederki jokatzen du satorarren ofizioa. ArtiTobera 282.
azpiadiera-11.3
(Aux. intrans.).Actuar (en una obra escénica).
Jokatu diren guziak sartzen dira orduan, eta oro emaiten kantuz. BarbSup 92.
sense-12
12.Dedicar(se). Bertzeak, diru gose tzar bati zarraizkola, auzo herrirat dohazi, igande guzia lanari jokhatzekotan. ArbIgand 75.
Osoki heieri jokatu zen. Heietaz baizik etzakien mintzatzen. JEtchep 52.
sense-13
13.Articular."Eztu ankarik jokatzen (G-azp)"GteErd 23.
Gerriz dardara, eta belaunak jokatuz. OrEus 149.
sense-14
14."Sortear los mozos para el servicio militar. Mutilla gaur jokatu dute soldaduskarako"GketxLoiola.
sense-15
15."Juezera jokatu, acudir a los tribunales. Eziñ alkar aittutako anaiak ziran eta juezera jokatu eben bixen zoritxarrerako"EtxbaEib.
"Sostener un pleito. Auzia jokatuko da Azpeitin"GketxLoiola.
sense-16
16.Tocar, pulsar. Haren idun-ezurtxoak senditzen zituen behatz-puntaren pean, eta jokatzen zituen, piano baten teklak bailiren. MdeHaurB 16 (podría corresponder quizá a 2 jokatu).
sense-17
17.Llegar.
Bi jauziz jokhatzen gütük / Santa Graziko oihanian. '
Bi jauziz heltzen gaituk'.CasveSGrazi 56.
sense-18
18."Atea, leihoa jokatua dago (B), desencajado"P. Salaburu(comunicación personal).
azpisarrera-1
EZIN JOKATUZKO. Irrepresentable.
"Injouable"T-L.
Ezin jokatuzko fama egin baitzioten Claudel zenaren antzerki batzueri. LfELit 314.
azpisarrera-2
JOKATU ERAGIN. "Boalia, [...] zezenak jokeragitea"Urt III 367.