Azpisarrerak (sarrerak) (119)
jauzi.
Tr. Propio de la tradición septentrional. Se encuentra tbn. en autores meridionales del s. XX (tbn. en un ej. de dudosa interpretación en Iztueta); además aparece en la expresión burutik jauzi en algunos guipuzcoanos del s. XIX. La forma más empleada es jauzi . Hay dautzi y jautzin en Herria , dauzi en Gure Herria y jauztu en Saint-Pierre. Además hay jausi en Iturriaga (burutik jausi), Gaztelu, Labayen y J.A. Irazusta (quien tbn. emplea jautsi), y la forma con palatal expresiva jauxi en Etchepare de Jatsu, junto a jauzi . En DFrec hay 18 ejs. (5 sept.) de jauzi, 2, sept., de jautzi y 2 de iauzi .
I. (Vb.).
1. (L, B, BN, S; Ht VocGr 421, Lar, VocBN .(y-)Dv, Gèze, H), jautzi, jautsi (SP), dauzi (BN-mix; H), txauzi(tu) (Aq 64 (R)), xauzi (R-uzt), zauzi (R), jausi ( VocS 142) Ref: A (jauzi, dauzi, xauzi); Lrq; EAEL 313; Gte Erd 181. (Aux. intrans.). Saltar. "Sauter, bondir" Dv. "1. [...] Zaldira iauztea, sauter sur son cheval. Untzitik leihorrera iauztea, sauter du vaisseau à terre. 3. bondir, se redresser par un mouvement subit de surprise, de colère, etc. Horiek entzutearekin iauzi zen, en entendant ces choses, il bondit. [...] 4. sauter en parlant de choses qui imitent un saut. Untzi arno berria dadukanaren tapa, maiz iauzten da, le bouchon d'un vase qui contient du vin nouveau saute souvent. Pilota bazterrera iauzi zaut, la balle m'a bondi de côté" H. Tr. Documentado desde Leiçarraga en la tradición septentrional; apenas hay testimonios al Sur, excepto Iraizoz y algunos autores modernos.
Iauz baitzedin haurra haren sabelean. Lc 1, 41 (Dv, HeH, Leon jauzi zitzaio(e)n; He, Ol (y-) jauzika, TB yauzi egin zuela, IBk jauzi egin zion, Echn eman zituan saltoak, Or punpa egin, Ker saltoka, BiblE punpaka). Bozkarioz iauz. Lc 6, 23 (TB yauz, Dv, HeH jauz zaitezte, Ol ikotu zaitezte, Or egin pozez salto, BiblE egin pozez jauzi). Arrañak ere iauzi / ziren paguz urean. EZ Noel 54. Mendi gora iauzi ziren / ahariak bezala. / Eta aldapak saltatu / billdots zumeak bezala. EZ Eliç 261. Leihoti iauziz, ohoin iduri. O Po 16. Utzi duzu haren etxea bekhatuaz iauzirik. Gastatu duzu haren moiana gorputzeko plazeren ondoan. Behatu zaitza munduari. (Interpr?). Hm 207. Iauzi baitzen bere amaren sabelean. Ch IV 17, 3 (Leon jauzi, Ol, Pi yauzi). Ama ohetik jauz ta laister batetan [...] zen abiatü. Egiat 173. Jauzten da bere Jainkoa ganat, bainan zein biziki ta zer indarrekin? Dh 158. Amoros batek salhatü dizü kurrunkaz bere büria: / Zeren etzen leihoti jauzi gaizo asto bürü handia! Etch 416. Ohetik jauzirik, / [...] lagunaren etxera / badoa. Arch Fab 237. Ateka yauziz nahi du pasatu. Gy 274. Bizkarrean yauziz zaio yartzen. Ib. 144. Ximinoak iduri, itzulika eta yauziz. Hb Egia 138. Eta ene gogoa boztarioz jauzten da ene Jinko Salbazalia beithan. "Exultavit" . Ip Hil 79. Gure lurretan zangoa eman orduko igan, jauzi, lehen hegal ukaldiz. HU Aurp 207. [Pilotariak] eskua hantua du pintzaren iduri, eta ahurrean itzea jauzia begia bezain minbera, eskua aldean bertze zilatzen baitako. (Interpr?). JE Bur 31. Asto gainerat jauzi. Ox 118. Jin eta / jauzi ur basa hoitara. Etcham 124. Hor dia gathia eta xerrerua jauzi harat jauzi hunat. GH 1933, 300. Yantzi gabe [...] itsasora yauzi zan. Ir YKBiz 536. Nere bihotza pozez yauzi da. Ib. 9. Lur-axalez gora / yauzten da mintzo. Ldi UO 29. Su-garra aski dut erditikan jauzi, / gorputz ta anima nazan Donianek garbi. "Me basta hoy saltar" . Or Eus 286. Pozez jauzi bitez. Ib. 14. Irriz jauziko...elgarri besarka! Iratz 159. Xiberotarrak hastean jauzi errabian. Ib. 188. Harat jauzi, hunat jauzi. JEtchep 42. Piztu baitzen haatik, piztu, iratzartu eta jauzi gure Nafartar zaintsu kartsua! Ardoy SFran 142. [Murru] haren gainetik ardiak jauzten zitzazkola. Etchebarne 39.
v. tbn. (Para autores meridionales:) Ataño TxanKan 253. Jausi: Gazt MusIx 235.
"(L), gozar, saltar de gozo" A (que cita el ej. de Dv Mt).
Boz zaitezte, eta jauz zaitezte, zeren nasaia baitago zuen saria zeruetan. "Gaudete et exultate" . Dv Mt 5, 12 (Ol ikotu zaitezte, BiblE alaitu).
dautzin (BN-arb) .
(Aux. trans.). " Dautzin du astoaren gainerat (BN-arb)" Gte Erd 181.
"Sauter, passer d'un propos à un autre, le quitter pour aller à un autre différent. Zertarik zertara iauzten ziren bada, comme vous sautez et de quoi à quoi!" H.
"Sauter, faire explosion. Bolborari su lothurik untzia iauzi zen, le feu ayant pris à la poudrière, le vaisseau sauta" H.
"Sauter, en terme de marine. Haizea iauzirik bat batean ipharretik hegoara, [...], le vent ayant tout d'un coup sauté du nord au sud" H.
Dar un vuelco (el corazón).
Bihotza jauzten zait, malda heier so nagolarik. JE Ber 19. Bihotza arras jauzia nian araiz. Oto eder bat erosiko dukala ere erran diat injeniorrari. JEtchep 66.
2. ( VocS , Dv).
Surgir, salir, brotar (un líquido); salir, saltar (chispas). "Jaillir" VocS . " Bi haintzur piko eman orduko lurrari, ura jauzi da nasai; [...] l'eau a jailli en abondance" Dv.
Ur iauzten denezko ithurri, bizitze eternalekotzat. Io 4, 14 (He jauziz dohan, LE salta-daiena, Ol, Ker txirristaka, IBe, IBk, BiblE darion). Begietatik iharrak iauzten zaitzan. Ax 280 (V 187). Haserre errexa zuen Mahometek. [...] Ezpata gorritzen zion odolak yabaltzen zion asaldura, maiz behar gabe yauzia. Hb Egia 79s. Phindar bat jauzten da. Laph 91. Orori badarite urre-dirdira ezti bat: [...] zangoa osoki urrea izaitetik jauz zitaken iguzki-sista beroa. JE Ber 63. Pindarrak biziago zaizkoten jauzten bere baitarik. Ib. 99. Txinpartak ke-bidean gora jauzten ziren. Mde HaurB 7.
+ jauztu (Aux. intrans. bipers.). Salir, sobrevenir (el llanto, la risa, un suspiro, un recuerdo...).
Nigarra iauzi zeikan. Ax 330 (V 218). Nigarra yauzten zait. Hb Egia 125. Nigarra jauzi zitzaion. Jnn SBi 75 (v. tbn. 156). Izerdi bat jauzi baitzitzaion. Ib. 27. Amari nigarra jauzi omen zitzaion. HU Zez 148s. Ikusi orduko ahogozoa jauzten zautzu. JE Bur 35. Nigarra jauztu zitzaioten begietara. StPierre 22. Nigarrak eta oro jauziak. Barb Sup 20. Nigarrak niri zauzkit jauzten orai borthitz! Ox 145. Irria jauzten zaut eni. Etcham 244. Elhasturi bat gaitza jauzi zaiku orori. JE Ber 78. Azkenik irria jauzten zait gozoki. Ib. 47. Orhoitzapen bat jauzten zait berehala sudurrerat. Ib. 57. Irri gutiago zaiku segur jauzten. Iratz 15. Haspena bat jauzi eta hogoi minutaz akabo! Zerb Azk 80. Irriño bat jauzi zitzaion. JEtchep 105 (v. tbn. 85, 106). Amari errex jauzten zaiok hasperena. Xa Odol 202.
(Aux. intrans. bipers.). Surgir, venir de improviso (la fiebre, el dolor...).
Sukhar borthitz bat jauzi zitzaion. Laph 173 (v. tbn. 165). Bihotzeko min bat jauzirik, jo zuen Pauetik Betharramera. HU Aurp 122. Sukarra jauzirik, [...] ohean eman zen Piarres. Barb Sup 44. Min tzar bat jauzi zaut. JEtchep 92. Lehenik izendatuak aintzinean ziren, 28 eta 23, Etchemendiri behardura zerbeit jauzi zakolarik erreinetan. Herr 29-8-1963, 3.
Ikusi dira Gipuzkoan bi gertakari gogoangarriak txit [...]. Itsumustuan jauzitako lanze oek biak izan dira [...] etorrera baino ondore obea erakutsi dabeenak. (Interpr?). Izt C 177s.
Gainti orotarik ere / batbatetan zalhe jauzten [gira]. // Kabaliak largatürik / gaizer süia dügü phizten. Casve SGrazi 138. Ditiagü [hedexuriak] zaphatü jauztez / Binbaletako phüntatik. ' En surgissant du haut de Binbaleta' . Ib. 110.
3. (BNc, Sc ap. A; Dv). "Au fig., s'emporter. Ez dakioke hitz bat erran jauzten da berehala; on ne peut pas lui dire un mot, il s'emporte aussitôt" Dv. "Encolerizarse, arrebatarse" A.
Edireiten dugu nahi eztuguna, eta gero handik iauzten eta koleratzen gara. Ax 312 (V 207). Iauzten eta enkoniatzen da. Ib. 287 (V 191). Baldin ez nagoenean banengo, begira bide nindeke berriz hunela itsutzetik, erhotzetik, minzatzetik eta egin naizen bezala iauztetik. Ib. 283 (V 188; Azkue traduce "acción de enfurecerse"). Kolera da kalte egiten daukutenen edo hastio ditugunen kontra gaizki jauztea. CatJauf 91. Anea jauzi zen orduan, guardari erranez: --Orai ukatzen duzu? Etchebarne 55.
Oldartzen da haren izpiritua, jauzten haren odola. Laph 114.
4. Echar, expulsar.
[Süge espantagarria!] Badakiagü nun diren hire hatsharziluak eta leziak. [...] Hanti Sügarrak odeietara jauzten eta hedatzen eta hire elder gahüna [...] turrustatzen. Chaho AztiB 9.
5. (BN-arb-lab, S; Lecl (y-), Dv, Gèze (s.v. lancer), H), jauztu (R) Ref.: A (jauztu); Gte Erd 181 .
Lanzarse sobre alguien, abalanzarse. "Sauter, s'élancer vivement sur quelqu'un. [...] Muskerra iauzten omen da tarritatzen badute, on dit que le lézard saute sur la personne, si on l'irrite" H. "(R), echarse, arrojarse, saltar" A. " Bata bestearen gañera jauzteko prest ziren (BN-arb-lab, S)" Gte Erd 181.
Lepora yauzirik asto yauna itho zuen. Gy 38. Jauzi zitzaioen lephora eta, besarkatu zuen. Dv Lc 15, 20 (Brunet jauzi zitzaion, TB yauzi egin, HeH erori). Auzoaren gañera oldarrean yauzi ziran. Mde Pr 34.
6. ( VocBN (y-) A). (Aux. trans.). Sacar. "Extraire d'un corps une ou plusieurs parties" VocBN . En VocCB se encuentra además "Jauzi, jazten (G, BN), hacer salir, sacar, extraer, ordeñar (faire sortir, traire, extraire). [...] beti jazten ari aiz [ardiak], [...] estás siempre ordeñándolas", y de aquí pasa a Duvoisin. Sin embargo, el sust. vbal. jazten corresponde, sin duda, a un part. jatzi (v. jetzi).
Begien aintzinerat jauzi zuen errebolbera. JEtchep 114.
7. ( VocBN (y-) A). "Faire sortir ou faire éclater par la violence matérielle ou morale" VocBN .
8. Oponerse, rebelarse. "Amotinarse, rebelarse" A, que cita el ej. de Duvoisin.
Haurrak jauziko zatzaizkote burhasoei eta heriotzez joko dituzte. Dv Mt 10, 21 (Lç altxaturen, He, TB, SalabBN, BiblE altxatuko, Echn goratuko, Ol yaikiko, Leon jazarriko, Or, IBe, IBk altxako, Ker jagiko). Ehun debruak berekin dituzte Jesuitek [...]. Orroaz jauzi baledi egun edo bihar jende xehea. JE Ber 59.
9. Salir. " Etxetik jauzia dabila, il court aprés avoir abandonné la maison" Dv. "Ataun aldean esaten dan itza da: etxetik jauzi " etxetik irten" ordez, erderazko 'salir'-ekin ondo datorrena" EEs 1930, 62.
Aren billa naiz etxetik jauzia. "Salgo" . Or Eus 50. Ez baitira aurrenetik jauzi buruz-buru. "Han salido" . Ib. 30. Bazkalondoan andik yauzi ta Titikaka aintzirara bostetarako. Or QA 52. Atetik yauzi-ala bakoitza bere etxeko ilarrietara zoanan. Ib. 110.
10. (DvA).
Desprenderse, dislocarse. "Qui est sorti de son assiette. Athe erroetatik jauzia, porte sortie des gonds" Dv. " Atheak jauziak aurkitu dituzte, ils ont trouvé les portes forceés" Ib.
Haien ezürrak ziren oro arrabaski / baita ere büria khorphitzetik jauzi. Casve SGrazi 122.
11. (Aux. trans.). "Terme de haras, saillir. Behor garañoak iauzia, jument saillie par l'étalon" H.
Haragi biok ikhara, / jauzten zaitut neska lizun! Mde Po 96. Gu eta geure ahizpak jauzten gaituelarik jainko-zezenak. Mde Pr 129.
12. (H), jautzin. (Aux. trans.).
"Sauter, omettre une chose en lisant, copiant, comptant. Lerro bat iauzi duzu, vous avez sauté une ligne. Horri bat, arrosarioren hamarreko bat iauztea " H.
Ez dugu uste nehor ahantzi dugun, bainan barkhatu, bat edo beste jautzin balin badugu. Herr 26-7-1962, 2.
13. (Aux. trans.). Revolver.
Hitzartü güntian / lür eta bazter güziak / behar dütügüla jauzi / ützüligaintitü denak. Casve SGrazi 62.
14. Sacar de sus casillas, poner nervioso.
Jaun medikua apezarekin / Batian abisatia [...]. / Alderdi txarra, zain eztitzeko / Besten jauzitzen duena. (1954). LuzKant 103.
15. (Aux. trans.). Saltar (un obstáculo), pasar por encima.
Murrua jauzirik. Etchebarne 127.
16. (Con muga ). Pasar (la hora), hacerse tarde. Arratsa ethorri zenean, ethorri zitzaizkon bere dizipuluak erraterat: "Lekhu mortu bat da hau eta muga jauzia ere da". " Hora iam praeteriit" . He Mt 14, 15 (Dv ja beranta da ).
II. (Sust.).
1. (AN-araq, L, B, BN-baig, S; Urt V 4, Ht VocGr 421, Dv, Gèze ("saut"), Foix ap. Lh), jausi (SP), jautsi, jautzi, dautzi, txauze (Aq 62 (R)), xauzi (R-uzt). Ref.: A (jauzi, xauzi); Satr VocP (iauzi); CEEN 1971, 191; Izeta BHizt (yauzi). Salto. " Yauzi ederra egin zuen " Izeta BHizt. Cf. JAUZI EGIN. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde finales del s. XVII. Al Sur se encuentra en autores cultos del s. XX.
Oreiñek [...] / egiñen tie jauziak. 134. Eta jauzi bat eginik gelditu zen xutik eta hasi zen ibiltzen. He Act 3, 8 (TB, IBe salto). Zaldiari jauzi guziak eragiten. Egiat 219. Heltzeko aski zuzken laur yauzi. Gy 58. Nahi bezenbat laster eta jauzi. Arb Igand 142. Oihu, marruma, jauzi, zalaparta. JE Bur 29. Saguen pesta orduan! / Zer jauziak selhauruan! Ox 121. Yauzi bizkor ustekabekoz. Or Mi 45. Zaldiak jauzi andi bat eta lasterka biurgune batean itzali ziren. FIr 142. Jauzi bat egin nuen bazterrera. Barb Leg 149. Soldado beltzek behar zuten lehen jauzia egin. Zerb Gerlan 59 (ref. a una salida de la trinchera). Barruak yauzi pozkor bat egin dit. Ldi IL 22. Zutitu zan jauzi ariñez. TAg Uzt 19. Zer irriak, zer jauziak. Iratz 153. Arkakosoak jausirik ez, astoak ostikorik ez. JAIraz Bizia 53. Gazte batzu dena itzuli eta dautzi. Herr 20-7-1961, 3. Ez daukagu egiara iristerik, jauzi baten bidez abiaturik baizik. Txill Let 131. Jauzi eta kantu. Ardoy SFran 62. Dena salto eta jauzi. Xa EzinB 95. Zaldiak ezin bait-zuan jauzi besterik. Berron Kijote 218.
v. tbn. Tt Onsa 115. Hb Egia 130. Ox 91. TP Kattalin 180. Etcham 84. Zerb IxtS 85. Etchebarne 119.
"Au plur. (S; Foix), sauts basques" Lh. " Iauzi, salto. También baile. Iantza Iauziak, es el nombre de los bailes de Valcarlos" Satr VocP. "Algunos Mutil dantza llevan los nombres de [...] Zazpi iautzi (siete saltos), Zazpi iautzi zaharra (siete saltos viejos)" CEEN 1971, 191. " Zazpi yauzi (dantza bat)" Izeta BHizt. Cf. VocNav: "Salto. Uno de los números que bailan los danzaris de Valcarlos se titula los yauzis o yautzis". v. DANTZA-JAUZI.
Ez zen gizon gazte bakhar bat han Eskualdun dantza hortan piko baten ere ematen zakienik. [...] Guziak harritu baitziren [...] jauzi eta urrats nobleen ikusteaz. Zby RIEV 1908, 85. [Flamendarrak] gure euskotar yauzi eta dantzak eman nai zituelarik. Lh Yol 10. Pilota ala jauzi, / joko orotarik. Etcham 126. Dantza-saio ikusgarria. [...] ariñak eta zailuak ziran neskatxa ederraren jauziak. TAg Uzt 295. Hala nola kirolak, kantak, dantza eta jauziak. Mde Pr 41.
" Ni hil naizela aditurik ere, ez dio barneak jauzirik egin, lors même qu'il entendrait que je suis mort, son cœur n'en éprouvera pas d'émotion" Dv. " Iauzia. [...] au fig., mouvement, élan du cœur [...]. Battement du cœur, tressaillement du dedans. [...] Bihotz iauzi ezin iasanak, battements insupportables du cœur" H. " Barneak iauzi bat egin zerautan, j'éprouvai un tressaillement intérieur" Ib.
Bihotzeko mobimendu edo jauzi laburrez. He Phil 129 (SP 126 oldar aldi). Nekez zaduzkan <cedazcan> bere bihotzaren jauziak, hain zen bozkarioz gaindi egina. Birjin 53. Amodio jainkozkoaren jauziak hain biziki emendatu ziren. Ib. 300. Unhearen jauziak zapha detzagula. Ib. 97. Naturalezako jauziak eta sumindurak. Dh 69. Urrun barneko jauzi biziak. Ib. 69.
(S-saug ap. Lh). Salto, diferencia; cambio cualtitativo. " Ortik onera jauzi aundia da, de eso a esto media gran diferencia" Bera EEs 1913, 294. "Différence. Üskara batetik bestialako jauzi (S-saug), différence d'un dialecte basque à l'autre" Lh.
Axeri bat [...] / omen zen Gaskoiña, / batzuen ustez Normana: / [...] batetik bertzera, / hagitz da yauzi laburra. Gy 128. Harrituak baikaude [...] hiriño hunek, handitzera ez bada, edertzera egin duen jauziaz. JE Ber 74. Parisetik harat, zer jauzia ez du egin Jainkoarekilako mintzaira hortan! Ardoy SFran 310. Mundu bakoitzaren barruan ere, badira horrelako jauziak. MEIG VI 117. Aldakuntza hau da, noski, [...] "nolakotasunean jauzia" dei lezaketena. MEIG VIII 44.
Cambio brusco. "Saut, changement brusque du vent. Bet-betako haize iauzia, saut du vent" H.
Holako giro-jauziekin, beti ikus eta mikus, iker eta miker, ari behar du Elizak ere. Larre ArtzainE 320.
2. (L-ain, B, Sal ap. A ; VocB .(y-)).
"Cascada" A. v. UR-JAUZI.
3. Bote. "[Pilotak] jauzi txarra egin du (S)" Gte Erd 283.
4. Bancarrota.
Horra zertara erazi gütian, jauzia <jao-> edo bankarota egin artean, gorrier konfidanxtaren emaitiak. ArmUs 1896, 112.
ADIMENDUTIK JAUZI (SP). Perder el juicio, enloquecer. "Adimendutik iauzia, demonté de cervelle" SP.
Anaia bat erhoa eta adimendutik iauzia. Ax 309 (V 206). Erhoari, adimendutik iauzia dagoenari predikatzea. Ib. 302 (V 201). Adimendutik iauziaren erhokeriak. Ib. 301 (V 201).
BI JAUZIZ. Rápidamente. v. JAUZI BATEAN.
Denborarik galdu gabe, bi jauziz joan ziren. Zerb IxtS 62. Bi jauziz han zela. Zerb Azk 98. Bi jauziz Maiotenean zen Semark auzoko arotza. Ib. 107 (v. tbn. 103). Bi jauziz jokhatzen gütük, / Santa Graziko oihanian. Casve SGrazi 56. Bi jauziz, denak trinketean ginen behereko zolan. Larre ArtzainE 278s.
BAITATIK JAUZI (tras bere, neure, etc.). Salir de sí, ponerse fuera de sí.
Oihuka eman zen bere baitharik guzia jauzirik bezala. Birjin 78. Hartaz orhoitzen zinenean, zure baitharik jauzia bezala zinauden, eta zure bihotza gozoz igeri zegoen. Ib. 113.
BURU-JAUZI (Lar; buru-jausi Añ). "Insensato" Lar y Añ. Cf. BURUTIK JAUZI.
Zenbat persona dira munduan tontuak, eroak, buru jauziak? Echve Dev 58. Ez ezazu arren zere aserrean hill Golo, gizon burujauzi au. Arr GB 31. Kristau biziak galdutzen gaitu inozentziak, / bestela gaude buru-jauziak. Auspoa 140, 15. (ap. ELok 161)
BURUTIK JAUZI (AN-larr ap. A Apend; Dv; jausi SP, Lar, Añ). Chochear, perder el juicio, volverse loco. "Burutik iausia, demonté de cervelle" SP. "(Volverse) loco" y "(perder el) juicio, salir de juicio" Lar, Añ. "Burutik jauztea, devenir fol. Burutik jauzia, insensé" Dv. "Burutik yauzia [dago] (AN-larr), está loco" A EY III 274. Tr. Documentado a partir de comienzos del s. XVII. No hemos encontrado ningún testimonio del s. XX.
O sinhets-bera, diotsa, o burutik iauzia! / zeiñak arinki sinhetsi baituk entzun guztia. EZ Man I 51. Nor ahal dateke adimenduaren kutsua duenik, jakintasuna [...] utzirik, enorantzia [...] hauta dezakenik, ez izaitekotzat zenbait erho zoro burutik jauzirik? ES 179. Bete zaitezela ezkabiz eta atzez; jauzi zaitezela burutik eta egunaren erdian zabiltzala itsuen eran bide billa. AA II 7. Baña gizona dago / burutik jauzia / nai badio irabazi / Jaunari auzia. It Fab 172. Ez bagerade jausi / guztiok burutik. Ib. 213. Gure euskara ezta / burutik jauzia, / sasoian arkitzen da / oraño guzia. Izt Po 73. Gerrak idiki ditu / guztion begiak, / unitzeko, ez bagaude / burutik jausiak. (1838). Michel LPB 261. Lasterka igo zitzaien, esanaz: Pedro atean dago, Pedro atean dago. Sinistu etzioten, esanaz burutik jauzi zala. Lard 504. Jesusen ahaideek aditu zutenean, ethorri ziren haren hartzera, ezik zioten burutik jauzia zela. Dv Mc 3, 21. Jaun oiek ez al ziran / burutikan jauzi? / Fama txarra ez dute / aurten irabazi. JanEd I 15. Edota zaudete burutik arraz jauzia edo dezu alzaiduzko biotza. Jauregui 241. Zer den, Praska, burutik jauziya aizan? Camp EE 1883b, 518.
DANTZA-JAUZI. v. dantza.
GOGOTIK JAUZI. "Gogotik iauzi zaiko, cela lui a échappé de la mémoire, il ne s'en est pas souvenu" H.
GONTZETATIK JAUZI. Sacar de sus casillas.
Aita Jakemein ginuen guk gontzetarik jauzia, uste gabeko hainbertze atseginen gatik. Prop 1904, 257.
IRRA-JAUZI. v. irra.
JAUXI (Forma con palat. expresiva). Saltito.
[Xoria] itzultzen da lekuaren gainean jauxi bat eginez. JEtchep 26.
(En contextos peyorativos). Baile.
Hiltzeaz nola orhoitzen den holakoetan gizona, munduko irri, phesta eta jauxietan aisegi ahanzten badu ere! Zerb Gerlan 65.
JAUXI-JAUXI (Forma con palat. expresiva). Saltando, dando saltitos.
[Xoria] kantuz hasten da berriz ere, jauxi-jauxi, mahain ttipiaren gainean. JEtchep 26.
JAUZIAN.
a) (A, que cita a Axular). Saltando.
Zer esker uste duzu izanen duela [...] zahar ezinduak [...] dantzan eta iauzian ez ibiltzeaz? Ax 177 (V 119). Bizpahiru itzuli eman orduko huna egundaino bezala zakurra beheiti, jauzian. JE Bur 61. Ezkurño batek [...] / jauzian jautsiz, [...] / sistatu zion sudur gizena. Ox 117. Eztitut ja iraganen / berro ziloak jauzian. Etcham 163. Berriz jauzian bere tokirat joan da. Lf Murtuts 4. Erreka txar hura jauzian pasa. Larre ArtzainE 30.
b) De un salto, de golpe, de repente.
Eta jauzian zangoen gainean gelditu zen eta bazabilan. Dv Act 3, 8 (He jauzi bat egin ). Gauaz, [...] zokorik ilhunenean, gizon bat jali zitzaion jauzian, biderat. Barb Sup 180. [Itsuak] bere soñekoa aurtiki (bota) ta yauzian arengana zan. Ir YKBiz 370. Jauzian xutitu zen erregea. Zerb IxtS 74. Jauzian hurbildurik, bere ezpata hartu zion. Ib. 54. Joan zen Malakat eta jauzian atea hertsirik, oihuka hasi. >Zerb Azk 95. Azkaindar balinbadauzkagu bakarrik berrogoita hamar urte huntan gutienik Azkainen direnak, jauzian jautsi behar dugu mila edo bederatzi ehunetarat. Ib. 29. Azeri nausia jauzian jeiki zen bere ohetik. JEtchep 32. Jauzian jeikirik, jo nuen Candau aita superioraren bulegorat. Larre ArtzainE 170.
c) "(BN, S), airadamente" A.
Gaitzeko erasietan ari ziren zoin gehiagoka, iduri jauzian elgarri lotzekotan zaudela. StPierre 13.
JAUZI BATEAN. De un salto; de repente, rápidamente. v. JAUZI BATEZ, JAUZIZ.
Soldadoen ondorat jauzi batean jina. Barb Sup 147. Jauzi batean elgarretarik urruntzen dira bi gizonak. Ib. 182. Yauzi batean bideak igaro. Or Mi 108. Jauzi batean gaiñeti igaro. "De un salto" . Or Eus 313. Jauzi batean irriz sortu naiz zeru azpiko bizian. Iratz 71. Ontzia aldameneratu zuten, Andoni jautsi batean igo zan. JAIraz Bizia 66. Purrustadan atea zabalduz, pistola eskuan zuala, jauzi batean sartuta. Ataño TxanKan 221.
JAUZI BAT EMAN (BI, HIRU, etc. JAUZI EMAN), JAUZIAK EMAN. Saltar, bailar.
Soinuarekin guziak, jauziak emanez. Ox 36. Arin emazkik [...] / jauzi bat eta jauzi bi. Ib. 132.
JAUZI BATEZ. De un salto; de repente, rápidamente. v. JAUZI BATEAN.
Jauzi batez han ziren alde orotarik lasterka. HU EskualOn 23-2-1906, 1 (en Zez 128 se transcribe erróneamente jautzi ). Xutitu zen jauzi batez. Ib. 55. Jauzi batez igain zen mandon gaina. Const 27. Ttirritta jauzi batez / gaindi da pasatzen. Etcham 114. Yauzi batez igarotzen diat balengoa. TP Kattalin 182. Yauzi batez kendu zakon mutikoari bere lastozko xapela. Zub 111. Jauzi batez joan ginen Bezu-St. Germain delakorat. Zerb Gerlan 59. Ta yauzi batez zutitu ta asi zan ibiltzen. Ol Act 3, 8 (He jauzi bat eginik). Jautsi naiz jauzi batez etxeko sotora. Iratz 76. Jauzi batez haren gainean izan zen. [...] emakume hamorratuari [...] belar-ondoko bat eman zion matrailatik behera. Mde HaurB 42. Jauzi batez han nintzan Zokoan. Larre ArtzainE 248.
JAUZI BEHORKA. "Iauzi behorka (BN-baig), marchar por saltos bruscos" A.
JAUZI-EGILE (jauzigile Urt V 35). Saltador.
Pilotari zitakela ez dugu frogarik, bainan bai laster eta jauzi egile hauta. "Il était excellent à la course et au saut" . Ardoy SFran 89.
JAUZI EGIN.
a) (B, L-arcang, BN, S; SP (iausi e.), Dv; yauzin BN-baig-ciz-arb; zauzi e. R-uzt; dauzin BN-ad-mix; jauntzin BN-arb; zautsi e. R-uzt; yauzia in AN-burg). Ref.: EI 386 (y-); EAEL 313; Izeta BHizt (y-); Gte Erd 181 y 270. Saltar. "Jauzi egin du lehiotik, il a sauté par la fenêtre" Dv. "Panpik jauzi egin zuen asto gainera (BN-ciz). Jauzi düzü astoaren gaiñera (S)" Gte Erd 181.
Ikhusi izan zuen Isaak, eta iauzi egin zuen beheiti kameluaren gañetik. Urt Gen 24, 64 (Bibl jauzi egin; Ur jatxi, Dv jautsi, Ker jatsi, BiblE jaitsi; Ol yauzi). Eta hura jauzi eginik abiatu zen ibiltzen. He Act 14, 9. [Piarresek] egin zuen urerat yauzi. Lg II 293. Jauzi egin zubitik. FrantzesB II 25. Oheti jauzi eginik. Arch Fab 163. Itsasorat jauzi egin dut. Laph 210. Bozkarioz jauzi egiten du. Ib. 143. Baso baten gainerat jauzi egin. JE Bur 142. Erreka zilo batetarik dauzi egin du. GH 1921, 715. Yauzi dagi ta erortzen da. TP Kattalin 180. Jaunaren Itzak jauzi egin zun. "Dió un salto" . Or Eus 424. Izurdeak bezela jauzi egiñik. TAg Uzt 40. Zalditik jauzi egin zun. Etxde JJ 254. Leize barne artatik iauzi egin zun. Or Aitork 138. Jauzi egin bear da beti asieran: "intuizioa" dela, [...] lenengo oinkada. Txill Let 130. Alki gañetik jausi egiñez bijoaz. Lab SuEm 174. Behar zuen zanpez jauzi egin leihorat. Larre ArtzainE 22. Ohetik jauzi eginda leihora jo zuen arin. MEIG IX 104.
v. tbn. Zby RIEV 1908, 760. Jnn SBi 134. Ox 42 y 62. Zub 21. Barb Leg 140. Zerb IxtS 48 y 66. Lf Murtuts 15. Zait Sof 147. Mde HaurB 80. Ardoy SFran 172.
Saltar, lanzarse sobre alguien. " Etsaiak soldadoen gainerat jauzi egin zuten (BN-arb)" Gte Erd 128.
Nola yauzi egiten duen bere etsaiaren gaiñera. He Gudu 93. Erregeri / gaiñerat egiten yauzi. Gy 111. Haren besoetarat jauzi eginez. Laph 212. Hurbiltzen bada bestia ezti edo inozent bat [...] mustroak yauzi eginen du haren gainerat. Elsb Fram 177s. Jauzi egin dio gainera. HU Zez 162. Etsaiek jauzi eginik gainera. Xa Odol 123.
Gogo guziak etxeko alderat jauzi egiten derauko. Arb Igand 28. Begiak aurpegian yauzi egiten eutsoen. Or Tormes 41.
Nere ezur eroriak ez baitzuten poz-iauzi egiten. Or Aitork 97.
" Jauzi eingo zaio, se le reventará (el tumor)" Iz To.
Desprenderse.
Begiak beren kabizulotik jauz egin einean. Etxde JJ 189.
b) Oponerse, rebelarse.
[Mairu beltzari] Nabasen Eskualdunak / egin zion jauzi. Zby RIEV 1908, 397 (tbn. en Or Eus 200).
c) Saltar (a la vista), resaltar, destacar.
Michel Garikoitzen sotanak ere ez bide zuen begietarat jauzi egiten ederraren ederrez. Etcheb MGaric 127.
JAUZI EGINARAZI. Hacer saltar.
Yainkoei gerla egin zioten [...] bati yauzi eginarazi, lasterkatuz, itsasorat. Hb Egia 70.
JAUZI ERAGIN. Hacer salir, echar.
[Gogoeta gaixtoei] ezterauet ostaturik emaiten [...], iauzi eragiten derauet. Ax 368 (V 242).
JAUZI ETA PUTIN. "Iauzi ta putin (L-sar), dando saltos y córcovos" A Apend.
JAUZI ETA PUTINKA. Dando corcovos. v. JAUZI-PUTINKA (b).
Arima salbu-eta haren semeak iduri luke etxeko xamari sortu berria, ari baita jauzi eta puttinga, pentzean. SoEg Herr 16-4-1964, 1.
JAUZI ETA ZAPART. Saltando, brincando.
Aur ta nexka-mutillak, jauzi ta zapart (salto y brinco) aurretik genituela, astiro jatxi ginan. A Ardi 64.
JAUZI-JAUZI. Saltando, brincando.
Ura [...] jauzi-jauzi heldu zen gain behera. JEtchep 15.
JAUZIKO. "Passer, avoir plus d'une année, d'un jour. Urthe iauziko xahala, veau qui a passé un an, qui est à sa deuxième année" H.
JAUZI-MAUZIKA. Saltando, brincando.
Zoazi jauzi-mauzika, xori bat iduri. Iratz 119. Jauzi-mauzika banoa / ta norat noan ez dakit. Ib. 78.
JAUZI MOTX.
a) (Dv, H). Salto corto, salto a pies juntillas.
b) (Nombre de un tipo de danza).
Eskualduneri beha phesta egunetan, / batzu jauzi-motxetan, bertzeak pilotan. EGAlm 1895, 17(ap. DRA ) .
JAUZI-MOXKA, JAUZI MOZKA. Dando saltitos. "Iauzimozka. Juego de niños que consiste en ir avanzando a saltos con los pies juntos" (BN-baig) Satr VocP.
Yauzi moxka dabillala / Toki batetik bertzera. Gy 182.
JAUZI-PUTINKA.
a) (Sust.). Salto, brinco.
Egiten ahal dituzten jauzi-putinkak! JE Ber 70.
b) (Adv.). Saltando, brincando.
Berrogoi ta hamar mila mutiko eta neskatoko [...] gauaz ari izan dira jauzi-putinka. Herr 4-7-1963, 1.
JAUZIZ.
a) (Sentidos prop. y fig.). Saltando.
Jauziz dohan [...] ithurri bat. He Io 4, 14 (Lç ur iauzten denezko ). Maillaita hortan gainen / bera da jauziz hasten. Arch Fab 187. Buria, khorpitza eta buztana jauziz. Ib. 201. Orduan "aurresku" zegoan mutilak, jauziz ta burusturik, Ixteberi agurrak egin zizkion. Lh Yol 30.
b) Rápidamente. v. JAUZI BATEAN.
Ikusi orduko jauziz heldu zaut gogora. HU Zez 203.
JAUZIZ JAUZI. Saltando, de salto en salto.
Iauziz iauzi nol' igela. O Po (ed. Michel) 241.
HOZKATIK JAUZI. Salirse de sus casillas.
Haritchabaletek orori ele huna emaiten zian beti. Bena gertatzen bazen ezin eden bat [...] jauzten zen ozketik eta [...] emaiten zeron ilasaldi bat. Const 26.
UR-JAUZI. v. ur.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper