Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    jator.
    etimologikoa
    Etim. Relacionado quizá con aitor '(tierra) fértil, etc.', aunque, por otro lado, parece inseparable de jatorri (q.v.).
    sense-1
    1. (V-gip, G-azp-goi; BeraLzM, A DBols, Zam Voc) Ref.: Iz ArOñ; Gte Erd 286.
     Auténtico, originario, original, genuino; castizo, típico; legítimo. "Castizo. Euzkaldun jatorra, vasco castizo, puro, neto" BeraLzM. "Jaátor, jaátorra, jaátorriko gaitza(z), jaátorri" Iz ArOñ. "Jende xelebrea (V-arr, G-azp-goi, AN-5vill), herriko jende jatorra (G-azp-goi)" Gte Erd 286. Cf. Echaide Orio 120: "Jatorra, castizo". Tr. Documentado desde la segunda mitad del s. XIX (v. infra JATORREZ) en textos guipuzcoanos y vizcaínos; es relativamente escaso antes de la tercera década del s. XX. En DFrec hay 154 ejs. de jator y 4 de yator, todos ellos meridionales.
    Oiuz adiazi zuan bere sentimentu jatorra. Bv AsL 192. Ez dituzte [zezenak] umetarakotzat artuko, ama abenda jatorrenekoak ez badira. ForuAG 327. [Katuari] mox mox deituko ziot / izen jatorrakin. JanEd II 98. Elizaren arauditik eta gizabide jatorrak berak dionetik dakigu [...]. KIkG 64. Ikusi dezun mutillik txoruena. [...] Kaxkariñik izan bada, orixen da kaxkarin jatorra! Alz Txib 85. Erdel-yaubearen idazti yatorretik, yardun au osoa kendu dot. Or Tormes 121n. Oso yator egozan zuloak, arratoi-antzera egiñak. "Porque estaba de muy al propio contrahecho de como ellos los suelen hacer". Ib. 49. Euskaldun jator bat, gure aurrekoak izan ziran bezela euskaldun bene benetako bat. Alz Ram 82. Gure izkuntza dala euskera, / jatorrak usariyuak. MendaroTx 34. Gu jaio geran lur berean, gure etxe jatorrean, guretarren artean. Ib. 102. Abertzale yator bezela yokatu. Ldi IL 165. Gure olerkari baten bertso yator errikoi bat. Ib. 84s. Erriko izkuntza mordoillotik izkuntza yatorra atera du. Or Mi III. Poesi iatorra. "Genuina". (In Orixe BM 24). Dantza jatorra. "Auténtica". Or Eus 115. Euren bizitzea obetzeko eskubide jator barik gelditzen ziran langilleak. Eguzk GizAuz 27. Baserri jator txukuna. EA OlBe 24. Izen jatorragoak nai izate ezkero, aor bat: Eneko, Iñigoren ordez. SMitx Aranz 42n. Bakoitzari une artan biotzak ematen dizkion itzak esatea, jatorrago deritzagu. NEtx Nola 50. Ataungo erri jatorra. Munita 113. Beti agertu izan du [...] baserri-zaletasuna. Nola ez [...] bera ere baserritar jatorra bada? FLab (in Munita 7). Euskal hitz jator bat. Mde Pr 218. Inbasoreen ondorengoak [...] nahastekatu baitziren Irlandar jatorrekin. Ib. 208. Psikoloji arau jatorretatik kanpo gertatzen direla adierazi dut [...]. Araugaindiko esan ohi zaie. Ib. 319. Andima euskal-idazle jator. Ib. 203 (v. tbn. Gazt MusIx 5 euskal-idazle jator). Kopla jatorrak [...] dion lekuan, Ondarroako kopla ikutuak [...] dio. Lek SClar 108. Kanta errikoi jator ta berezi au. Ib. 121. Erriko oitura jatorrak. Etxde JJ 171. Maitabidea jatorra ezpazan etzun kemenik galbide atsegingarriari uko egiteko. Ib. 265. Biziera latza maite artu zun, egizko ta iator zalakoan. Or Aitork 138. Ikaskizun iator guzietan iaioa zan. "Omnium liberalium doctrinarum". Ib. 186. Funtzio jatorra eskeñi ziguten: kantak, olerkiak [... Txill Let 133. Jana ta edana, barre zabal ta jantzagure zorangea. Gauzak berak dakarren ondorio jatorra. Erkiag Arran 33. Egunak ere badau alako jator-usain eta kera berezia arraintzale urietan. Ib. 53. Alako itsastar arpegi jatorra artzen asia zegoan. Anab Poli 44. Mangera jatorraren antza barik, angulatan joateko baiaren antz andiago eukela. Erkiag BatB 11. Bere begientzako edertasun jatorra dan ikuskari orrek odola berotzen deutsa. Ib. 145. Bere izatea prantzes jatorra, itxuraz italiar benetakoa ematen bazuan ere. Anab Aprika 78. Gizonaren joera jator au ezin izan diteke ustela. Vill Jaink 108. Auxe da bere abiadura jatorra, berezkoa. Ib. 120. Monoteismua da erlijio bakar jatorra eta asierakoa. Ib. 26. Olako oitura ta siñeskeriak, sasiak belar jatorrakin bezala bizi izan dira. Ib. 21. Euskera iatorrena darabiltenek. Zait Plat 120 (Sof 69 y-). Sokrateren ikasbide iatorrari ta itz zinei atxiki izan ezpalie [...]. Ib. 117. --Zuzentasuna gaiztakeria ote? --Ez, erabateko zozokeri iatorra baizik. (Interpr?). Ib. 141. Fray Luis Leonek berak zituen asmatu ta landu bere mintzaera ta esangune jatorrak. Gazt MusIx 63. Gaztel-olertikera jatorrean errotuaz. Ib. 162. Joan Gurutzekoa [...] eredu jator dugu barne-bizitzarako. Onaind (in Gazt MusIx 145). Joskera jatorra erabili dau bere idazlanetan. Alzola Atalak 103. Donostia zarreko jatetxe jator batean. Ib. 122. Bertara buru etorri zana be, ain zan euskaldun jatorra. Tolosarra, gañera. Gerrika 147. Baserri jator auek. Insausti 45. Ohiturarik zaharrena eta jatorrena, noski, datiboarekin erabiltzea da. MIH 352. Euskal-hitz zahar jatorrak. Ib. 109. Bi arte-mota dira: zinetakoa, jatorra, eta aizuna, gezurrezkoa. Ib. 163.
    v. tbn. EEs 1912, 149. Enb 129. Tx B 94. JMB ELG 23. Markiegi in Ldi IL 13 (y-). SMitx Aranz 143. Lf ELit 127. In Akes Ipiñ 4 (y-). Bilbao IpuiB 221. Ibiñ Virgil 83 (i-). NEtx LBB 119. Xa Odol 333. Uzt Sas 44. Ataño TxanKan 192.
    azpiadiera-1.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Etzekiat ba ire erdara ori ere jator-jatorra ote dan. Urruz Urz 33. --Baña, zuk, ezkontza txerri-tratua dala uste al dezu? --[...] Txerri-tratu jator-jatorra. Alz Burr 16. Aren iduririk jator-jatorrena. "Su imagen más fiel". Or Poem 535.
    azpiadiera-1.2
    Ikaskintza guztik euskeraz, eta ortarako akademia jator bat egiterako urteak joango dirala. JAIraz Bizia 8.
    sense-2
    2. (V-gip) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg.
     (Ref. a personas). Honesto, bueno, noble; ilustre, bien nacido. "Apuesto, bien nacido. Mutill jatorra, Marutzu, zure ondoren dabillena, apuesto muchacho" Etxba Eib. "Majo. Migel oso persona jatorra da. Adinekoei ez zaie asko entzuten" Elexp Berg.
    Uzkudun mutill jatorra dala / askoren iduripena. EusJok II 160. Euskaldunak izan ditu auzoan [...], bizi-naiak ara bildutako jende jatorra. Mok 6. Bertsolari jator, azkar ta purrukatua. Muj PAm 6. Gizon yatorra lez yokatu az. "Hombre de bien". Or Tormes 77. Bere buruba ola ofrezitzen / ez dabill neskatx jatorrik. Tx B II 158. Gure arteko gizon jatorrenak nekaldu egin bear. "Nuestros mejores hombres". EAEg 30-12-1936, 681. Lan asko ta ona egin lezake erri-gizon jator batek. Munita 111s. Senar jator langile bat. Mde Pr 147. Gizarterik jatorrenak eta errespetagarrienak arbuiatzen zula. Etxde JJ 266. Mutil jator bat inguruan dabillenean, nor ez da argitzen? NEtx Antz 42. Egia aundia arrantzale jator aren esan ori. Erkiag Arran 167. Bertsolari on, trebea aiz ta / gizon jatorra bestetik. Basarri 33. Katineri egunean baño egunean gizaseme jatorragoa iruditzen Poli. Anab Poli 130. Gizon jator, burutsu ta langille. MAtx Gazt 26. Jaunaren laguntzalle jator. Ib. 104. Mutil jator eta biotz oneko. Ib. 72. Panplonan izan nituan soldadu-lagun jator asko, euskaldunak eta erdeldunak ere bai. Salav 66. Oso gizon jatorra zan eta guretzako ere ogi puska bezin ona. Ib. 21. Gaztelu-jauregixan bizi zan, zaldun jator jaso bat. Etxba Ibilt 473. Sesmako seme jator eta adiskide on. Alzola Atalak 74. Lagun jator bat emen duzula / sinista zazu. Uzt EBT 30. Basarrirako jatorra bada / ona izango da pabrikan. Uzt Sas 246. Gizon jator benetakoak. "Hombres hechos y derechos". Berron Kijote 202. Gizon jatorra zala. "Bien nacido". Ib. 225. Etxe-seme jator. "Honrado hidalgo". Ib. 71. Gizon jator bat zan. Oso zintzoa ta umore onekoa. JAzpiroz 83. Azkenien, Perú-n gotzain ego ala il zan. Benetan jatorra eta entzuna. Gerrika 113. Euskaldun hauek jende jatorrak dira, zintzoak, leialak, esanekoak. MIH 310. Elantxobeko seme jator. MEIG VIII 82. Nekazari zintzoak, arrantzale jatorrak, artzai tolesgabeak. MEIG I 108.
    v. tbn. EusJok 111. A Ardi 88. Alz Burr 22. Lab EEguna 62. MendaroTx 171. Otx 6. Or Eus 130. TAg Uzt 159. EA OlBe 34. JAIraz Bizia 25. Mañarikua in Akes Ipiñ 3 (y-). Gand Elorri 218. SM Zirik 105. Zait Plat 72 (i-). And AUzta 99. Xa Odol 317. Ataño TxanKan 236.
    azpiadiera-2.1
    (Ref. a animales).
    Bildotsa yator, ar ta urtumea izan bearra da. "Absque macula". Ol Ex 12, 5 (Ker akats bagarikoa). Ari oneko zaldi yatorrak. 'Un caballo de buena raza'. Zait Sof 13s. Auek dituzu [erle] iatorrenak: auek, garaia denean, ezti goxoa emango dizute. Ibiñ Virgil 109. Zaldi gazte iatorra. 'Le poulain de bonne race'. Ib. 96.
    azpiadiera-2.2
    (Ref. a ideas o acciones).
    Ez litzakela ezer okerrik / aitormen jatorrarekin. (In Alkain 97). Artu ditzagun / asmo sendo ta jatorrak. Basarri 172. Gizasemeak, gizaldiz gizaldi [...] jator ta egokitzat etsi dau lotsea. Erkiag BatB 153. Sal-erosketa jatorra, eta bitartekoz geitu dana, eralgi-bearrak kendu ezkero, orra or irabazia. Ib. 161.
    sense-3
    3. "(G-azp-goi-bet), fértil. Lur jatorra, tierra fértil" A.
    sense-4
    4. "Clásico (libro), jator" A DBols. v. 1 aitor (II, 2).
    Liburu jator asko, ardaua lez, egonak [...] ontzen ei ditu. Erkiag BatB 48.
    sense-5
    5. (Año) natural.
    Erabakia dauka urte jatorra iraun erazotzia, aldaketa berriakin alperrikako naspillak sortu gabe. (1919). ForuAG 303.
    sense-6
    6. De buena calidad, bien hecho; grande (?).
    Senar-emazte berri oentzat / or zuritasun jatorra. "Lucido arreo". Or Eus 358. Eliz-torrean erloju jator bat ipintzeko asmoa artu zan, eta bai benetan alakoa ipiñi ere; bi esfera aundi ederrak ditu. Munita 115. Atara eben kutxa jatorra lau gizon gaztek. Erkiag Arran 36.
    azpiadiera-6.1
    Correcto, como debe ser.
    An bakartsu zegoalako, ezerk galazten ez ziolako, Martin-ek jator zeukan adimena. Anab Usauri 84. Zergatik esandako garaian etorri ez? Orain bean egongo giñan, geren zamak artu ta geroxeago garai jatorreko atsedena genuke. Ib. 117.
    sense-7
    7. (Ref. al tiempo atmosférico). Bueno, despejado.
    Egualdi ozkarbiagorik, mendigiro jatorragorik nekez topa zitekean urteko egunetan. Etxde JJ 10 (38 gaugiro jatorra).
    sense-8
    8. (Hora) fija, convenida.
    Noiznai jaten zuan, ez zuan otorduetako garai jatorrik. Anab Poli 14. Arratsalderako itzemanda gelditu giñan [...]. Ta esandako ordu jatorrean biak sartu giñan hoteleko bar-ean. Anab Aprika 30.
    sense-9
    9. (Comida) principal.
    Lau t'erditan izaten zan bazkari jatorra ta geroztik zortzitako tia ta besterik ez. Anab Poli 42.
    sense-10
    10. (Usos pred. y adv.). Apropiadamente, correctamente; honestamente; sinceramente. v. 2 jatorki.
    Aberats famatua / zuregana nator, / orrenbeste eztu biltzen / dabillenak jator. Tx B II 253. Jator aitortuko det, / lotsatzen naiz baiña. MendaroTx 38. Jator saiatu nai dutenari / borondatia galazi. Ib. 131. Neretzat jator itzegin arren / nik ez itz aiek neretzat. "Apropiadamente". Or Eus 122. Ardi-baresarea ark jator iduritzen. "Se parecía al redaño de la oveja". Ib. 273. Aspaldiko lagun zarra: [...] Jator eskribitzen didak, eta euskeraz ala ere. NEtx Nola 23. Eta osasunez jator baziraun ere [...]. Etxde JJ 247. Erantzunak jator eta lasai bota zitun. Ib. 194. Gutxitan mintzo gera iator, askotan oker. "Proprie". Or Aitork 324. Legea iator erabili dezagun. "Legitime". Ib. 374. "Punp" gure mutilla aidean. Bai jator erori zutik. Anab Poli 111. Jator jokatu arren, Martin eta Juan galtzen dijoaz. NEtx Antz 28 (v. tbn. LBB 114). Berna bizkor goiatzuz / leiez, jator, arin. Gand Elorri 65. Fray Luisek ain jator ta biziro jalki oi ditun gaiak. Gazt MusIx 60. Eriotza jator emana izan dezagula. NEtx LBB 110. Patrixi ta Xegundok jator jaso zuten eliz-gizonaren bedeinkazioa. Ib. 122. Jator abestuz, / biltzen du diru-pilloa. Ib. 286. Tolosako entzuliak / porta dira jator / txalo mordo ederrik / onuntza badator. Basarri (in Uzt Noiz 47). Jaunagan dau uste osoa, Ari zerbitzen diardu jator. Onaind STeresa 38. Ura bai portatu zala nerekin oso ondo eta jator. BAyerbe 100. Euskaraz hain jator egiten zuelarik [...]. MIH 273. Zurikeria eta balakurik gabe, beti jator [...] mintzatu zaigu. Ib. 326.
    v. tbn. Olea 145.
    azpiadiera-10.1
    (Con reduplicación intens.).
    Aurren-aurrena danoiri gabon / emanikan jator-jator. Alkain 101.
    azpiadiera-10.2
    Felizmente; holgadamente.
    --Ta bart? --Jator. Ango aparia, ango jolasak [...] ta ango... emakumeak. ABar Goi 15. Bere artaldeei eskerrak, ezer egin gabe jator bizi zan. NEtx Antz 136. Egunean eguneango neke ta goraberaen barna, jator bizi izandako aldiuneak dira iraungarri. Gazt MusIx 59. Baserritar guziak / bizi giñan jator / baña Agozto aldian / egin zigun legor. Uzt Auspoa 22, 140.
    sense-11
    11. (Sust.). Naturaleza, esencia.
    Aldiaren izatea ta iatorra ditut iakin-nai. "Vim naturamque temporis". Or Aitork 327.
    azpisarrera-1
    JATOR ONEKO.
    De buena familia, de rancio abolengo. v. JATORRI ON.
    Gazte jator oneko ta birtute aundikua. Bv AsL 89. Aundizki ta jator oneko gizonak. Ib. 62s. Lucako gazte jator oneko bat. Ib. 109.
    azpisarrera-2
    JATORREZ.
    (Precedido de bere, etc.). De origen, originalmente. v. JATORRIZ.
    Ez dute ikusten usaia mendak / bere jatorrez duela? Bil 133. Bere jatorrez duen / patxara fiñian. Ib. 47.
    azpisarrerakoSense-2.1
    (Precedido de gen.).
    Gurasuen jatorrez / izanik bikaiña, / Paulino dan bezela, / da gauza jakiña. MendaroTx 426.

    jator

    jator
    << jantzarazo 0 / 0 jatortasun >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper