OEH - Bilaketa

782 emaitza dantza bilaketarentzat

Sarrera buruan (119)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
itsusi.
tradizioa
Tr. Usan exclusivamente itsusi autores labortanos, alto-navarros y bajo-navarros (no los mixanos; v. itx- en CatLan 145). En los vizcaínos y guipuzcoanos se encuentra tanto itsusi como itxusi, la segunda algo más frecuente, siendo este predominio mayor en textos vizcaínos y en los del s. XX; a menudo alternan ambas formas en un mismo autor (v. por ej. Ochoa de Arín 162 y 68). Los suletinos emplean casi exclusivamente itxusi; sólo hay algún ej. de itsusi en Eguiateguy (261) e Inchauspe. Encontramos además utsusi en una canción aezcoana, e itsutsi en un sólo ej. de Aguirre de Asteasu (III 472), probablemente errata. En DFrec hay 21 ejs. de itsusi y 3 de itxusi .
Onom.: Dona Itsussi. (1211) Lac VM 174. go domna Essusi. (1213) Ib. 293.
sense-1
I. (Adj.).
azpiadiera-1.1
1. (V-gip, G, AN, L, BN, S, Ae, Sal; Deen I 476, SP, Ht VocGr 378 <itx->, Lar, Añ (G), VocS 137, Lecl, VocBN , Dv, H), itxusi (V, G, AN-gip-5vill-larr-erro, BN, S; Lcc, VP 39v, Lar, Mg Nom 67, Añ, Gèze, Dv (V, G), H (V, G), Zam Voc (G)), itsutsi (BN-lab; (G, AN)), utsuts (R-uzt, -us R-is), utsusi, utsusu (R-uzt), susi (B) Ref.: Bon-Ond 155; A (itxusi, utsuts); Lrq (itxusi); Iz To (itxusi), ArOñ, Ulz, IzG (susie), R 313, 397 y 405; EAEL 217; Gte Erd 140.
Feo. " Gizon itsusia, homme laid, marketsa" SP. "(Mal) encarado" , "feo" Lar. "Disforme, feo" Lar, . "Laid, vilain, honteux" Dv. "Laid, désagréable à la vue" H. " Utsuságo ezik ebúrniko débria, más feo que el diablo (R-is)" Iz R 405. Cf. Etxba Eib: "Itxusia. No se usa en el léxico común en Eibar pero se conoce la voz por la literatura. Se suple con el genérico zatarra". v. ezain, 2 zatar (3). Tr. De uso general, aunque menos frecuente en autores vizcaínos.
Larrua du khe beltzaren kolore itsusiko. EZ Man I 98. Har dezala [emazte] itsusi bat, begi-zeihar bat. Ax 358 (V 238). Nahikariak edertaratzen ditu gauza itsusiak. O Pr 650 (186 itxusi). Bere gorphutz itsusia bertzeren luma eta plumai ederrez beztiturik. ES 149. Etsai illun itxusi ura. Lar SAgust 6. Urre argi ederrez egiña, emengo gauza itsusien antzik ez duena. Cb Eg II 207. Bestiturik gure zamárra itsúsias. LE Ong 108r. Eztago bera baño itxusi ta ezañagorik bere arpegi ta korputzian. Mg PAb 178. Kanpotik eder eta / barrendik itsusi [aberatsen etxeak]. It Fab 171. Usu gauzen ikhustiak / eder egiten tu itsusiak. Arch Fab 115. Demonino baltz, itxusi ta ikaragarri batzuk. Ur MarIl 36. Deus ez da itsusiagorik etxe bazterrak holako zikhinkeriaz betheak ikhustea baino. Dv Lab 173. Zarra da ta itxusiya. Sor Gabon 37. Murde delako hitz itsusi hori ez dela egundaino eskualdun izan. HU Zez 174. Labezomorrua baño itxusiyagua da gero. Alz Bern 55. Bazter itsusiak zinez, zoko menditsu, oro patar. FIr 134. Ez omen da amabost urteko neska itxusirik. TAg Uzt 53. Orren arpegi itxusia jarri al det? NEtx Antz 104. Piñuak itsusi dirala. Munita 21. Zein itsusi den zure haurra! Mde Pr 67. Mozolo ta gabontz itxusiak. Erkiag BatB 38. Jainkoaizun tripa handi itsusi bat. Ardoy SFran 210. Ni bezelako itxusi samarra bada. Albeniz 227. Ez zuen letra batere itsusi. MEIG IX 98.
v. tbn. (para textos vizcaínos) Añ GGero 329. Astar II 128. Erkiag Arran 8. Itxusi: AB AmaE 277. A BeinB 91. Ag AL 113. Enb 167. Otx 74. Gand Elorri 30. Etxba Ibilt 472.
azpiadiera-1.1.1
"Il se dit familièrement, moitié par colère, moitié par plaisanterie. Itsusi bat zare, vous êtes un laid, un vilain" H.
azpiadiera-1.1.2
(Con reduplicación intensiva).
Itsusi itsusi, farrandaka, Lamin handi bat joan zitzaioten. "Vraiment horrible" . Barb Leg 24.
azpiadiera-1.1.3
(Con el suf. -zale, tras sust.).
Usauriko neskatxak [...] ez dirala izen itxusi-zaleak. Anab Usauri 114.
azpiadiera-1.2
2. (SP, Urt, VP , Lar, (G), Dv, H), itxusi (S ap. Lrq ).
(Aplicado a acciones, palabras, etc.). Feo, reprobable, indigno, infame; obsceno. "Nullum majus adorsa nefas, akzionerik itsusiena hasi eta " Urt I 228. "Torpe" VP 30r. "Zarabanda, dantza itsusi bat " Lar. "Nefando" . " Elhe itsusiak, propos honteux" Dv. "2. laid, vilain, sale, déshonnête. Elhe itsusiak erratea, [...]. 3. laid, inconvenant, digne de réprobation. Egitate itsusiak dire horiek " H. Tr. De uso general, aunque bastante menos frecuente en autores vizcaínos.
Hain itsusiak eta zuzenaren kontrakoak baitira [bekhatu hauk] . Mat 31. Zeñak baitu maiz ahoan itsusi arnegua. EZ Man I 118. Hura dela luthertasun handia, gauza itsusia. Ax 262 (V 175). Bozkario hura gertuz itsusia da eta laidozkoa. SP Phil 369. Kantore itxusien erraitia. Bp II 115. Herejiya itxusi guziak. Lar SAgust 9. Jangoikoarentzat hau ekusten dezu gauz agitz itsusi-deshonraria dela. Mb IArg I 261. Bere pasione itsusiak. He Gudu 80. Saldu-erosi itsusietan sartu dana. AA III 458. Pekataririk itsusijenak. Astar II 141. Gaiztakeria zatar itsusietan erori. Lard 50. Gauza itsusia egin zuelako Israelen. Ur Gen 34, 7 (Dv itsusi; Urt, Ol, Bibl itsuskeria). Gaindiz dire aztura itsusienak. Hb Egia 64. Zeiñ gauza itxusi dan mozkortzia. Urruz Urz 51. Burhau itxusienak. Ip Hil 10. Zeren ez den holako dixidu itsusirik egiten. Barb Sup 100. Neskatxak dantza itsusi batzueri lothuak dire. Zerb Ipuinak 335. Gastiagan ixan lettekian gauzarik itxusijena. Otx 13. Miñ eman zidan ixeka itsusi arek. Or QA 66. Bere jokabide itxusiagatik. Etxde JJ 18. Irakurgaiak hartu zituzten, asko gaziak eta itsusiak. JEtchep 106. Gogor itzegitea itsusi iruditzen bazitzaion. JAzpiroz 38. Ez omen dute fisikoek lanbide itsusi horretan eskurik sartu nahi. MEIG I 195.
v. tbn. (para autores vizcaínos) Añ GGero 370. Itz Azald 188. Itxusi: fB Olg 140. Etxabu Kontu 77.
azpiadiera-1.3
3. (Ref. a enfermedades, al tiempo, etc.). De mal aspecto; espantoso, terrible. " Min itsusia, dolor fuerte [...] (AN-5vill)" A EY III 280.
Iarten ohi zen eritasun itsusienik zutenen serbitzatzen. SP Phil 272. Gabak, illunak eta gereize itxusiak desegiteko. Lar SAgust 8. Zauri itsusi bat. Laph 121. Hedoi itsusi batzu airean dabiltza. Zby RIEV 1908, 771. Bere zauri itsusi ura. Goñi 57. Begitartea min itsusi batez jana. JE Bur 66. Oi zure llagen utsusia! (Ae). A CPV 936 (cf. infra II). Halako orro itsusi bat. Barb Sup 46. Kalerna itsusia. Ib. 142. Zerbait gertakari itsusi igurikan. Zub 43. Kulparik gabe eman zioten / zenbait kolpe itxusi ta. Tx B II 121. Errekak oro gaindi eginak, / zoin itsusi heien bista! Etcham 123. Gudu itsusian erailtzen zituzten. FIr 137. Ethorkizuna biziki itsusia agertzen zait. Lf Murtuts 51. Neguak ditu alderdi itxusiak, aldikada baltzak, aste zatarrak. Erkiag BatB 35. Eritasun itsusi zonbeiten beldurra. Ardoy SFran 93. Gau itxusia pasa nuan. Miñak lertu bear. Albeniz 218.
v. tbn. Hb Egia 9. Arrantz 153. Zerb Gerlan 48. JEtchep 49.
azpiadiera-1.4
4. Malo. " Eztek amets itsusia " Lar (s.v. ciego).
Oñak eta aztalak ez ditu itxusiyak, tripa ere sanua Jaunari graziyak. Xe 180. Patxara itxusiyan ez giñaren jarri. Ud 74. Egun batian etziñan jaio / korrikalari itxusiya. EusJok 162. Trinketian jokatzen / ez da itxusiya. Tx B I 198. Ezkontza ondo eroateko / ezaugarri itxusiak. BEnb NereA 175. Automobilla itxusia da / zenbait astoren eskutan. Basarri 170. Itz neurtzaille itxusia. And AUzta 111.
azpiadiera-1.5
5. Enorme. Cf. itsuski (I, 2) .
Gure Gipuzkoako / mendi itxusiya, / leku askotatikan / zaitut ikusiya, / geienean bistatik / negarrez utziya, / zuk onratutzen dezu / gure probintziya. Tx B 193.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. "Fealdad, itxusia " Lcc.
azpiadiera-2.2
2. itxusi. Cosa fea.
San Agustin izandu zala lenbizian gau erdia baño illunago lañoz, odeiez, gereizez, itxusiz betea? Lar SAgust 6.
sense-3
III. (Adv.).
azpiadiera-3.1
itxusi. Mal.
Amasei arruako arriya / etzendun altxa itxusi. EusJok 54. Juan daneko aspaldi ontan / ibiltzen gera itxusi. Uzt Sas 278.
azpisarrera-1
EDER-ITSUSI. v. eder-itsusi.
azpisarrera-2
ITSUSIAK EGIN. Hacer gestos de desagrado.
Gauz oek egin bear dira muziñik gabe, zeren beldur geiegiz asitzen bazera muzinka eta esan oi dan bezala itsusiak egiten, askoz geiago nekatuko zaitu etsaiak. AA II 141.
azpisarrera-3
ITSUSIAREN ITSUSIZ. De tan feo.
Onek etxun izenik, itsusiaren itsusiz. Or QA 75.
azpisarrera-4
ITSUSIENIK (El) más feo.
Zen ederrena, egin zen itsusienik, bere gogarena gaizkienik. Ax 139 (V 92).
azpisarrera-5
ITSUSI IZAN.
a) (H). (Aux. unipersonal en 3.a pers. sing.). Ser incorrecto, feo.
Itsusi duk eskolatik etxera itzultzea / zerbait hartu gabetarik gogoan ikhaslea. EZ Man I 34. Itsusi da sobera edatea. Ax 406 (V 264). Ezen jende hek ixillik egiten dituzten gauzak erratea ere itsusi liteke. He Eph 5, 12. Hartakoz itxusi lükezü, zü herabezti izan zintian hañ obra saintü batetan. Mst I 25, 8 (SP laidoa lizate, Ch laido handi bat liteke, Ip ahalkegarri). Ez liteke itsusi / baldin Monho gidari / hartu balute Parisen. Monho 54. Itsusi da nihaurek erraitea. Barb Sup 25. Nola diteke itsusi ta txaldan guk gerea maite-izatea? Ldi IL 138. Azkaindar batek erraitea itsusi da. Zerb Azk 6. Norbere buruaz mintzatzea ain itsusi ezpaliz. Zait Plat 2.
v. tbn. Tt Onsa 23. SP Phil 458. Or QA 43. Xa Odol 93.
b) (Aux. trans. bipersonal en 3.a pers. sing). Ser feo, incorrecto por parte de.
Norbaitek beiñere etengabeko arnasa baleu, itsusi leukela atergabe mintzatzea. Or in Gazt MusIx 48.
c) (Aux. intrans. bipersonal). Parecer mal. "(Euphemisme), ez bide zaio itsusi semearen egitate hori, il ne doit pas être peu fier de cet exploit de son fils" Lh.
Halatan zaitza [bekhatu hauk] hain gaitzi eta itsusi Iainkoari. Ax 190 (V 128). Hargatik ez zaio itsusi Jainkoari deithua izatea hekien Jainkoa, zeren preparatu izan baidiote egoitza bat. He He 11, 16. Zer ere bestetan hanitxetan itxusi beitzatzü. Mst I 25, 4 (SP higointzen, Ch gaitzesten). Lürreko gaizak hain zeitzon itsusi eta hügüngarri. Ip Hil 61. Ez bide zaio itsusi izanen Eskualduna hartaz mintzo ikustea. HU Aurp 192. Egunetik biharrera hitzaren jatea itsusi zitzaion Aleman Jeneralari. StPierre 31. Gezurra baitziote guzier itsusi. Ox 180. Itsusi zaie aien iakintsueri. Or Aitork 144.
v. tbn. SP Phil 80. Monho 46. Mustafa 229 (ap. DRA). Ardoy SFran 89.
azpisarrera-6
ITSUSIZ (Precedido de gen.). En desdoro (de), desprestigiando.
Erderaz ta euskaldunen itsusiz ta kaltez idazten duan eusko gazte bat. Ldi IL 50.
azpisarrera-7
ITXUXI. "Forme dimin. de itsusia" H.
Itxuxia badu ere gorphutza. Laph 154. Ontz itxuxia. AB AmaE 383. Ohantze harritsu itxuxi batean. JE Ber 17.
itsusi
<< 1 itsaso 0 / 0 1 itxi >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper