OEH - Bilaketa

782 emaitza dantza bilaketarentzat

Sarrera buruan (119)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hileta.
sense-1
1. (illeta V, G ap. A; Lcc, Lar, Añ, Dv, H (+ il-)).
Funeral. "Exequias <es-> illetan [sic]" Lcc. "Mortuorio" Lar. "Doble de campanas, illetako jotzea" Ib. "Funeral de difuntos: (G) progua; (V) illetea" Añ. "(Echve), décès. Zuaz illeta izango den etxera (id.), allez dans la maison où un décès va avoir lieu" Dv. "1. honneurs funèbres. 2. enterrement" H. "1.º entierro, conducción de cadáver. 2.º luto. [...] 5.º honras fúnebres. 6.º comilonas con que una familia obsequia a los asistentes a obras fúnebres" A. v. HIL-ELIZKIZUN, HIL-MEZA, HIL-OHORE, HIL-OTOIZKETA, hilkizun (3).
Tr. Documentado en autores meridionales desde el s. XVIII. En DFrec hay 42 ejs. meridionales.
Konbiteko etxera baño illetako etxera joan obe dala. "Melius est ire ad domum luctus". Cb Eg III 316 (v. otro ej. en la misma pág.). [Illai onrak egiteko] dira illeta, herena, [...] eta urtebetegarrena. AA I 508. Tabernara, ileteetara, ezteguetara eta fiestetara yoanda, ardaoan yausten zareala. Añ EL2 144. Nola hilleta egin degizutenean, zulo batera bota eta lurrez estaliko zaituzten. Arr Orac 94 (ap. DRA). Elizako illetako lanak bukatu onduan. Bv AsL 125. Illetako eresi sarkorra. Txill Let 146. Bertan egiten zirean bateo, illeta ta beste eleizkixun guztiek. Akes Ipiñ 13 (v. tbn. Zait Sof 162 illeta egin). Ezkontza pobrerik ez, illeta aberatsik ez (AN-araq). Inza NaEsZarr 36. Len iru maillako illetak izaten ziran. Etxabu Kontu 76. Kolejiotik illetara etorria. Gerrika 145.
v. tbn. Illeta: Izt C 211. Ag RIEV 1918, 69. Balad 49. Ldi BB 10. Lek SClar 133. Ibiñ Virgil 61. Berron Kijote 158. Insausti 28.
(Pl.). "Txernenkoren illetatan jende asko izan da (G-azp)" Gte Erd 154.
Amonaren illetak. "Los funerales de la abuela". Or Eus 407. Adiskide zintzoaren illetetara joan. Erkiag Arran 169. Errian egin zituzten illetak. NEtx LBB 96. Bere illetak ospatu ziran / eliza bete-betean. MMant 166. Mojak atondu dabez illetak ospatzeko bear diran zer guztiak. Onaind STeresa 47. Illetak egun bat atzerago izango zirala. Gerrika 143. Hil baino lehen egiten ari gatzaizkion hiletak. MIH 138.
v. tbn. AB AmaE 152. Otx 93. Zait Sof 145. Lek SClar 138. Insausti 120.
Ta arekin ordain al izan zuten / eliz-illeten langintza. NEtx LBB 291.
(Como primer miembro de comp.).
Eleizkizunetan eta illeta-egunetan. Or Tormes 41. Illeta-bazkari. Ldi UO 26. Illeta-oikunik. JMB ELG 87. Illeta-negar-eresia. Zait Sof 153. Negar-iturri diran begiak [...], illeta-kanpai diran mingaiñak. Erkiag Arran 114. Illeta-lekura zijoazela. Berron Kijote 141. Illeta-garaian aldaratik kantatu nuan. Insausti 277.
sense-2
2. (V-m ap. A; H). "Lamentación, endecha, elogio que se decía, se recitaba o se cantaba en torno y alabanza de un difunto" A.
v. tbn. A Ezale 1897, 238a.
Hileten aldia ethorri zitzaioten: beilari bakotxak behar zituen bere sendimenduak kantatu. Lf ELit 98.
(V, G-azp-to; H). Ref.: A; Etxba Eib; Gte Erd 194. "Haut cri" H. "Cuita, quejido en general" A. "Queja, lamentación. Errezoi bako illetia, pekatua da, quejarse sin motivo es pecado" Etxba Eib. "Atxekixa eta illetia ugari ba dau beronek beintzat" Ib. "Badu (h)ileta! (G-azp), [...] minik ez eta ileta (G-azp), [...] illeta ugari badauka orrek (G-azp), illeta franko badauka (G-azp), [...] elkarri illetak kontatzen ari dira (G-azp), kontatu ditu illeta ederrak, gixajoak (G-azp)" Gte Erd 194. v. infra HILETA JO, HILETA(K) EGIN, HILETAK EMAN.
Orduban dira negarrak ta naigabiak. Orduban ule tirakak, ta auspaz etzindako illetak. CrIc 56. Leoi ta zezenen orroak, basaurden urrumizak, aizerien illetak, katamotzen miao izugarriak. VMg 50. Geure umetako mainaak, min bagako negarrak ta iletak. fB Ic I 198. Ezeutsan iñok illeta, inkes edo zotiñik entzungo. Ag Kr 75. Zuek, gazteak, etzaudete ondo gure illetak entzuten. Ag G 194.
v. tbn. Ldi IL 67. Erkiag BatB 79.
"Ileta, desaliento, desmoralización" A Apend.
azpisarrera-1
HILETA EGIN, HILETAK EGIN. Lamentarse, hacer lamentaciones. v. HILETA JO.
[Erostariak] lau andra dira / ta iletak / egiten dabez, / ta galantak. Zav Fab, RIEV 1909, 32. [Dukesiak] eiñ eban illeta esan ezindakua. [...] Eta negar aundixak eiñ da gero [...]. Etxba Ibilt 478. Illetarikan ez egiteko / borreroak alegiña. Ayesta 110.
azpisarrera-2
HILETA-ELIZKIZUN. Funeral.
Eliz Nagusian goizeko 10-tan izango diran illeta-elizkizunetara ager zaitezten. NEtx Nola 40. Sepultureak, urtea inguru irauten eban, eta illeta elizkizun berezia eginda kentzen zan. Etxabu Kontu 80.
azpisarrera-3
HILETA ERABILI (V-gip), HILETA IBILI (G-azp). "Quejarse. Illetia ugari darabill" Etxba Eib. "Illetia besterik eztarabi, no tiene más que lamento" SM EiTec1 151. "Illeta pixkat ibiltzen du (G-azp)" Gte Erd 194. v. HILETA JO.
Etxeko-andriak, zigorran miñegaittik ebalakuan [neskamiak] erabixan illetia, esan zetsan [...]. Etxba Ibilt 470 (v. tbn. 472 illeta erabili).
azpisarrera-4
HILETA-ERESI. Endecha; marcha fúnebre. v. HILETA-SOINU.
Illet-eresia . (marcha fúnebre). Garit Usand 50. Mojategian sartzen ba aiz, illeta-eresiak entzunen eta mojaen erdian il-yantziz ni edirenen. Or Mi 39. Catalunya arloa goibelki, illeta-eresiz aurkeztu digu. Ldi IL 24 (v. tbn. 107). Il zanean, berak ataratako illeta eresia edo martxa funebrea joaz izan zan obiratzea. Etxabu Kontu 25.
v. tbn. Jaukol Biozk 88.
azpisarrera-5
HILETA-GIZATALDE. Cortejo fúnebre.
Ildakoaren etxetik urten oi dau aoku edo illeta-gizataldeak, abade bat baltzez jantzia buru dala. Erkiag Arran 167s.
azpisarrera-6
HILETA-JANTZI. Ropa de luto. Cf. HIL-JANTZI.
Ongi zekian Garazik lênik / illeta-jantzia zer zan. Or Eus 407.
azpisarrera-7
HILETA JO (V-m-gip, G-azp). Ref.: A; A Apend; Iz UrrAnz; Etxba Eib; SM EiTec1; Gte Erd 194.
a) Lamentarse, quejarse. "Ori barriz beti dago illeta joten (V-m), ese siempre está lamentándose" A. "Ez iletarik jo (G-azp), quejarse, lamentarse" A Apend. "Illetia jote jok ugari" Iz UrrAnz. "Illetia joten bizi zan zergaittik barik, eskar txarrekua zalako Jaungoikuan aurrian, vivía quejándose" Etxba Eib. "Illetia joten dau baña ezda ori ain geixki bizi, se lamenta" SM EiTec1 151. "Beti hileta jotzen ari da (G-azp), gaur illeta ugari jo du (G-azp)" Gte Erd 194.
Maria geurea / negarraren soñuan / yoten iletea: / ardaoa ta pipea / itzi daidazala. Zav Fab RIEV 1909, 37. Juezaren señora baño apañago jarriko zaitut eta ez jo emen illetarik. Urruz Auspoa 47, 125. Iñoren itzik entzun gabe, illetarik nori jo ezta, barruko jantzia zeñek garbiturik etzuala. Ag G 254s.
v. tbn. Uzt Auspoa 93, 15. EZBB II 17 (V-m).
(Pl.).
Iñoiz edo berriz illetaren batzuk joagatik, erbeste onetan gauden guztiok jotzen ditugun bezela [...]. Itzald II 144. Onezkero alperrik dezu, ba, illetak jotzea. Gaztetan ezkontza-bidea artzeko gatzik izan ezpazenduan, orain are ta gutxiago izango dezu. NEtx LBB 88.
b) "Sonner le glas" H.
Yuduen artean [...] txistulariak yoaten ziran illari illeta-yotzera. Ir YKBiz 98n. Txirola yo dizuegu ta ez duzue dantza egin; illeta yo dizuegu ta ez duzue negar egin (Mt 11, 17). Ib. 154 (Ker negar-soiñuak asi). Aleluia ondoren --illeta jo-lorrez-- / jatsi deutsez kanpaiak. 'Le obligan a tocar el funeral'. Gand Elorri 215. Musika, illetak jotzekoa. (Acot. escén.). NEtx LBB 184.
(Pl.). "Doblar, tocar a muerto, illetak jo" Lar.
azpisarrera-8
HILETAK EMAN (H, que cita a Mg). Lamentarse. v. HILETA JO.
[Ilten jakee semea]. Amak emoten ditu illeta andijak, ikusten da diadar ta arrantzaz. Mg CO 65.
azpisarrera-9
HILETA-MEZA. a) Funeral.
Zure illeta-meza ortan be / makiña bat bertsolari. FEtxeb 91.
b) Réquiem.
Koruan be naikoa abeslari, geienetan Perossiren illeta mezea abestuten. Etxabu Kontu 76.
azpisarrera-10
HILETAN. Lamentándose, quejándose. "Beti illetan ari da (G-azp)" Gte Erd 194.
Aguriak, Ai, guria, edo aika illetan daguana [esan gura dau] . Mg PAb 173. Mundua orrela dek, mutill, auzoan illetan ta gu opilletan. Ag G 304. Batzuk eztaietan, besteak illetan. Or QA 57. Damia asi zan errugarrizko illetan esanaz: --Zer da nik entzun dorana? Zer urkamendi aittu dotena? Etxba Ibilt 487. Arrapau eban Saibegan ori / baiña asko zan illetan. FEtxeb 19.
v. tbn. Txill Let 64.
azpisarrera-11
HILETA-HOTS. Lamentación, toque (de campana) fúnebre.
Eliz-ezkilak ere haren hileta-hotsa bederen eman behar zutenak. MIH 25 (v. tbn. 304). Maiz entzuten dira gure artean hileta-hotsak. MEIG II 90.
azpisarrera-12
HILETA-SOINEKO. "Illeta soiñeko, ropa de luto" A.
Gorputzean ez eban, ziñez, garbitasun lar ezagutu. Aren atzazalak sarri askotan illeta-soiñekoz erakutsi oi zituan. Erkiag BatB 34.
azpisarrera-13
HILETA-SOINU. "Illeta-soiñu (Mg), canto fúnebre, elegía" A. v. HILETA-ERESI.
Illeta-soiñu. "Canto elegíaco" . Or Eus 412.
azpisarrerakoSense-13.1
(Fig.). "Queja, quejido" A.
Baña zelan lo egin leije emengo gabi-ots, auspuen illeta soñu ta [...]. Mg PAb 130.
azpisarrera-14
HILETAZ.
a) Lamentándose. v. HILETAN.
Ronzesballesko mendi guena negarrez dago / zotinka, aienez, illetaz eta zizpuruka. AB AmaE 449. b) De luto.
Etxe berrira / illetaz andrea bera. "La desposada iba de luto". Or Eus 410. Aialdekoek lagun zioten / erdi-illetaz Elizara. "Le acompañaban a casa de medio luto". Ib. 410.
azpisarrera-15
HILETAZKO. Lastimoso.
[Txakurra] makillaka banatu arren ugazabak, inziri illetazkuak egingo ditu, ez baña jarki ta aginik erakutsi. Mg PAb 92.
hileta
<< 1 hil 0 / 0 hilzori >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper