Tr. Documentado en Argaignarats y, a partir de mediados del s. XVIII, sobre todo en autores meridionales. En DFrec hay 35 ejs. de ikusgarri y 5 de ikuskarri.
sense-1
I.(Adj.).
azpiadiera-1.1
1.
(gral.; Lar, Añ, Dv);
ikuskarri (V-gip);
ekusgarri;
ekuskarri;
ekusigarriRef.:
A;
Lrq;
IzArOñ(ikúskarri);
EtxbaEib;
ElexpBerg. Digno de verse, admirable."Espectable, digno de ser mirado y visto"Lar.
"Extraño, raro"Lar, Añ. Hartan zintuen ikhusten / obiet ikhusgarriak. ArgDevB 30.
Gurutze Santuaren mirari ikusgarria. CbJMJ 17.
Kanpotik ain delaik ikusgarria. (319). LE-Ir.
Zan bai ekuskarria / Egunoro ipintzea / Utsik gabe arrautzea. Mg(inVMg 92).
Emakume [...] ain ikusgarri. Astar II 274.
Aulki guziz ikusgarria. Lard 83.
Alvernako mendiya da ikusgarria. BvAsL 146.
Ikusgarri omen zen haren kuraia. HUAurp 159.
Menditar batentzat beti ikusgarri ixan oi diran gauzaen ondotik. KkAb I 51.
Uri ikusgarri onetan. ALEItz 134.
Zoin ikusgarri bazterrak. Ox 31.
Uri eta gauza ikusgarrien zabalkundea. EAEg 11-10-1936, 20.
Dorrea ikusgarriago da. ZerbAzk 16.
Ez zuten iñoiz orren lan ikusgarria egin. AnabPoli 112.
Jentearen azkar ibilli bearra ikusgarri yaka. ErkiagBatB 170.
Ori katedrala dek. Ikusgarrienetakoa. TxGarmBordaB 48.
Arjentinaren zaindari daben Ama Birjiña, ikusgarria benetan.Gerrika 239.
Jendea heldu zen elizarat ikusgarri goxo eta prestu batetara bezala. LarreArtzainE 264.
Beti izaten dira ikusgarri John Hustonek egin eta gidatzen dituen filmak. MEIG I 186.
v. tbn. Añ LoraS 9. fB Ic I III. Zav Fab RIEV 1907, 97. Echag 254. Izt C 84. Dv LEd 199. Arr May 9. Zby RIEV 1908, 89. Muj RIEV 1907, 544. Echta Jos 294. Goñi 113. Xikito 11. Iraola 107. Ag G 102. Alt EEs 1912, 245. J. B. Ayerbe ib. 59. A Ardi 67. Belaus Andoni 22. Lh Yol 17. Arrantz 108. Etxeg Itzald II 88. Inza in Jaukol Biozk XV. Tx B I 170. JE Ber 43. Lek EunD 19. Ldi UO 29. Sabiag Y 1934, 25. Ir YKBiz 79. JMB ELG 48. TAg Uzt 92. EA OlBe 57. Zait Sof 95. JAIraz Bizia 12. Munita 45. Mde Pr 329. Etxde JJ 103. Txill Let 115. Bilbao IpuiB 31. Akes Ipiñ 28. Basarri 151. Osk Kurl 83. Etxba Ibilt 467. Alzola Atalak 72. NEtx LBB 95. Ardoy SFran 227. Uzt Sas 351. Berron Kijote 140. Etxabu Kontu 226. Ataño TxanKan 203. Ikuskarri: Mg PAb 128. Ant JesBi 58. Altuna 18. Or Mi 90. JAIraz Bizia 106. Ekusgarri: Echag 88. Zab Gabon 105. Ekusigarri: Echag 87.
azpiadiera-1.2
2.(Ht VocGr 437, Lar y Añ (s.v. visibilidad), H (-kh-)), ekusgarri.Visible. Beraren edertasuna [...] ekus diteken baño ekusgarriagoa. MbOtGai I 65.
Eurok [konfesoreak] dira Jesusek itxi eutsuezan Angeru ikusgarriak. AñLoraS 38.
Elexa ikusgarri bat. Astar II 45.
Espainian zen [iguzki-histura] hau orotan baino ikusgarriago. HUZez 95.
Damuak izan bear dau sentikorrak edo ikusgarriak. ItzAzald 141.
Landaen arima ikusgarri. OrMi 71.
Estigi beltzaren eta lurpeko iratxoen ikusgarri. "Styx atra uidet".IbiñVirgil 74.
v. tbn. Inza Azalp 87. Zait Plat 31. Erkiag BatB 118.
azpiadiera-1.2.1
ikuskarri.Evidente. Egi au ain ikuskarrija da, edonok dakijala. (1897). AG 1018.
azpiadiera-1.2.2
"Que l'on peut regarder sans inconvénient"H.
azpiadiera-1.3
3."Visivo"Lar.
sense-2
II.(Sust.).
azpiadiera-2.1
1.(V, G ap. A; Lar, Añ, Dv, H (-kh-)), ikuskarri (ikh- Lecl), ekusgarri (R ap. A), ekuskarri.Escena, espectáculo; cosa digna de verse; panorama.v. ikusgai, ikusgailu, 1 ikuskari, ikuskizun,ikuspen. Esan egidazue, arren, iñoiz ere sortu dan alako ikusgarririk. LarSermAzc 48.
Ekus nitzaken nekerik andienak eta ekusgarririk andi-txar-gogorrenak. MbIArg I 153.
Ikhusgarri hunek laztu zuen Dabit. Lg I 301.
Ikusgarri andi au / Azpeitiyan dago. FrantzesB II 64.
Eureen begijei [emakumeak] eskintze arren ikusgarritzat. JJMgBasEsc 191.
Eclips erdarak deitzen dian ikhusgarri bat. Chaho AztiB 13. Jesus oraindik ere Jerusalendarren ikuskarritzat agertu bear zan. Lard 457.
Iñazio ikhusgarri bat zelakotz. Laph 73.
Ze ikusgarri ederra! AgSerm 74.
Zer ikusgarri polita egongo aizen mingaña kana laurden bat kanpora deala!Apaol 101.
Non nahi zuk eta nik [...] lapar sasipe bat baizik ikusiko ez ginuen tokian agertuko zaizkitzun [...] hiru, lau ikusgarri. HUAurp 98.
Ikusgarriaren ederra!AyerbEEs 1912, 179.
Au ikusgarri ezti gozoa. Enb 126.
Elgarrekin zoin-gehiagoka Loiolako ikusgarriez. JEBer 74.
Ikusgarri begi-mingarriak. OrQA 131.
Eliza barneko ikusgarri zenbeit. ZerbAzk 14.
An, ezta emakume ezkonduak, ikusgarriren bat duten bitartean, ez dira kalera ateratzen. AnabAprika 55.
Gaiztoaren ondo egotea [...] eguneroko ikusgarria dugu. VillJaink 106.
Mendiko gure etxe zar artan ikusgarri ederra arkitu zin.AtañoTxanKan 176.
v. tbn. Cb Eg II 193. Egiat 173. LE Ong 81v. fB Ic II 277. Añ EL2 193. MarIl 108. Izt C 73. Prop 1876-1877, 121. Ud 121. Camp EE 1882a, 67. Bv AsL 93. AB AmaE 386. Zby RIEV 1908, 411. Elsb Fram 82. Jnn SBi 45. Arb Igand 147. HU Zez 15. Lander RIEV 1911, 594. EEs 1914, 104. A Ardi 39. ArgiDL 94. TAg Uzt 92. Munita 71. Mde HaurB 54. Anab Poli 46. Bilbao IpuiB 240. Akes Ipiñ 21. Arti Ipuin 48. And AUzta 120. Erkiag BatB 127. Ikuskarri: Rob in Onaind MEOE 444. Arr GB 84. Or Mi 67. Enb 47. Ekusgarri: Echag 48. Arrantz 125. Ekuskarri: Or Eus 15.
azpiadiera-2.1.1
Espectáculo, función; obra de teatro. Bear ditu jostaketak, baña ez ekuskarriak. IztD 147.
Zeremonia saintü hurak diogü eztirela ikhusgarri hüts. CatS VIII.
Dantza eta ikusgarri pekaturako-bide-emongarriak. Itz Azald 103.Billera eta agiriko ikusgarriak. "Espectáculos públicos".EAEg 11-10-1936, 21.
Antzokiko ikuskarriak erakartzen zuten. OrAitork 54.
Hamasei ikusgarri bazituzten jujatzeko. (In ArtiTobera 262).
Par-eragiteko ikusgarria egina zeukan. ZaitPlat 17.
v. tbn. AB AmaE 55. Or Aitork 54. NEtx LBB 69.
azpiadiera-2.1.1.1
"Actor in comœdia, komediánoa, operadórea, ikhusgárria"Urt I 118.
azpiadiera-2.1.2
(B, S ap. A
; Gèze(-kh-), Dv, H(-kh-)). Prodigio."Ikusgarri bat galdetzen du (H), il demande un prodige"Dv.
En el lenguaje bíblico suele querer significar 'prodigio hecho con valor de signo o señal'; de ahí la acepción "señal" que da Azkue, citando a Uriarte (Mt (G) 16, 4). Judizio aurreko ikusgarriak. AñEL1 38.
Eta zer beste ikusgarririk denbora artan gertatu zan?Gco I 144.
Moises [...] ikusgarri aiekin arritu zan. Lard 90.
Ikhusgarri handi bat agertü zen zelian. "Signum".IpApoc 12, 1 (Ur (G y V), IBk ikusgarri; Lç signo, He gauza miragarri, Ol ikuskizun, Ker ezagugarri, IBe seinale).
Oh ikusgarriaren handia!DvLEd 88 (Cb Eg II 43 mirari).
Ikuskarri ta arrigarri asko egiñaz. KIkG 18.
Zeruko ikuskarria zen. OrMi 119.
Ikusgarri bat nahi ginuke zuk eginik. LeonMt 12, 38 (Ip miraküllü).
azpiadiera-2.1.3
Visión. Ordukoz izan zuan ikusgarri au. BvAsL 176s.
azpiadiera-2.1.4
Ejemplo."Jainkoak ikusgarritzat ematen diote bertze gizoneri, Dieu la donne en exemple aux autres hommes"Dv.
Onen ikusgarriak dakusguz Eskritura santuan. AñMisE 167.
azpiadiera-2.2
2.
(B, BN-mix ap. A
; VocBN.(-kh-)Dv). Regalo."Cadeau que les malades, notamment les femmes acouchées, reçoivent de leurs parents ou des amis que les visitent"VocBN.
v. ikusari, 1 ikuskari (I, 3). Ikusgarritako presentazkiogun geuren gorputz arimak. (171). LE-Ir.
Huna bi andre, ongi urrundik, ikusgarriekin ethorriak. Barb Sup 88.Sari ederra izanen duzu [...] eta gainerat oraino, ikusgarri zerbeit. "Étrenne".BarbLeg 22.
IKUSGARRIAN.
Vistosamente. Lau alabakaz, bata baño bestea zaldi zoliagoaz da ikusgarrian apainddurik. EchtaJos 314.
azpisarrera-2
IKUSGARRIKO (Foix ap. Lh).
Vistoso; magnífico. "Hau da hau ikhusgarriko ehorzketa!" Lh. Ikusgarriko zaldi eder biren ganean. EchtaJos 313.
Ogoño deritxon ikusgarriko atxmendia. Ib. 27.
Ikuskarriko gela batera. Otx 124.
azpisarrera-3
IKUSGARRIZ.
Prodigiosamente, milagrosamente. Gai ülhünian ezta / ez, ageri ekhirik; / huntan agertzen zaikü / ikhusgarriz elkhirik. UNLilia 11.
azpisarrera-4
IKUSGARRIZKO.
Vistoso; digno de verse. Lirio guri ziñan denporan / ikusgarrizko loria. ABAmaE 190.
Nola udaberrian apaintzen dan guzia ostoz, belarrez da lora ikusgarrizkoz. AgSerm 372.
Aurpegia, goizeko eguzkiak jota bezelaxe, ikusgarrizko argitan zuela. AArdi 124.
Ikusgarrizko neurtizlaria. Enb 193.
Ikuskarrizko gauza zela-ta. OrMi III.
Ikusgarrizko ereztun bat. Otx 65.Bart bai ikusgarrizko sua. ErkiagBatB 15.
Urrengo eguartean bertan bota genin ikusgarrizko gaztain ura. AtañoTxanKan 99.
Ikusgarrizko elurtea etorri zitzaien. TxGarmBordaB 119.
Edurretako eleiz berria / ikusgarrizko bitxia. Ayesta 140.
Ikusgarrizko aizkora-jaia irten zan. Insausti 171.