Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    estu.
    tradizioa
    Tr. Al Norte aparece con aspiración inicial (en MIH la h se debe al editor). Hay extu en Orixe, Anabitarte, Ibiñagabeitia y Alkain (29); encontramos istu en F. Bilbao.
    sense-1
    I. (Vb.). Tr. Documentado en unos pocos autores occidentales desde IC y Lazarraga; se encuentra tbn. en Harizmendi (con un significado bastante diferenciado) e Hiribarren.
    azpiadiera-1.1
    1. (V-ger-arr-arrig-m; Lar, Añ, A Apend); eztu (Lcc, UrduñBerb ); istu (V-ger-ple); iztu (V-ger) Ref.: A (estu, istu, iztu); EAEL 128.
     Atar; apretar, ceñir, estrechar. "Apretado, ezturik" UrduñBerb 393. "Comprimir" Lar. "Amarrar", "anudar", "apretar", "aprisionar", "afianzar, [...] segurutu, koloka eztabillan estu" Añ. "(V-m), cruzar. Besoak estu, cruzar los brazos" A. "Bustanetik estuta" A Apend. Cf. IC III 151: "Zuk estu nigaz, apretaos conmigo", en la interpretación etimológica del apellido Estuniga. v. estutu.
    Zuk estu nigaz. "Apretaos conmigo". IC III 151 (en II 108 eztu; supuesta etimología de Estúñiga). Askotan estu oi bearko dau / errelleagaz goldea. Lazarraga 1196r. Amoriozko lazoaz esturik eta uniturik. OA 76. Idunetik lotu ta estu eutsezan soka gogorrak. Añ EL1 89. Boto kastidadezkoak esturik dagoanez. Ib. 135. Zarratu edo itxi daizuzala begiak, estu eskuak. Añ LoraS 25. Esturik egozan ur korrontak. Ib. 7. Galtzak belaunetan estu gabe. AA I 530. Zauri andi bat pelean dabillela artu [...] ta zauria estuta bereala ekiten badio etsaiari. AA III 291. Sokaz esturik eta kateaz loturik. Añ EL2 104. Ezur guziak ego begitza / prensa batian estuta. Ud 115. Orain deutse buztarritzar bat samatik estu. AB AmaE 82. Gela baten daukot libre, esan gurot, estu barik. Kk Ab II 140. Geiegi estutakoa lertu egiten bai da. Lab EEguna 114. Muinki dut estu nere eder besoetan. "Estreché apasionadamente". Ldi BB 164. Biurrez estu didatenean lepoa. "Me hayan estrujado la garganta". Or Eus 123. Esku-beorra Mikelek estuz. "Frenando Miguel la yegua de mano". Ib. 337.
    v. tbn. Balad 140s.
    azpiadiera-1.1.1
    Santuonen esanaz akordadurik / kristiau zireanak arnasa esturik. EgiaK 87 (cf. ARNAS ESTUTU).
    azpiadiera-1.1.2
    Cercar, asediar.
    Zaindu dituztelakotz bere sor-lekhuak / dixiadura handiz etsaiek hestuak. Hb Esk 39 (v. tbn. 22).
    azpiadiera-1.2
    2. Apremiar; apurar, poner en un aprieto.
    Iragria datorrenean estuko degu aita ori. CartAzp 125 (v. tbn. 126). [Kodiziak bedeketan dira] zerren direan geiago estuten gaituzanak eta pelliburu geiagotan ifinten gaituezanak. "Por ser más importunas". Cap 53s. Orein hestuak egarriaz / ur-bururat kurritzen oi du lehiaz. Monho 86. Bortz Erromano egon beldurrez hestuak. Hb Esk 30.
    azpiadiera-1.3
    3. Acercarse, venir. v. herstu (3).
    Zeren zaikun gure Iauna / Iuiatzera hestuko. Hm 61.
    sense-2
    II. (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. (V, G, AN-5vill; Lcc, Lar, Añ, Dv (V, G), H (V, G)); extu (Lar); istu (V-ger-ple) Ref.: A (estu, istu); Iz LinOñ 178; Iz To; Iz Ulz; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 188.
     Estrecho, angosto; prieto, apretado, ajustado. "Estrechura, [...] leku estua" Lcc. "Apretado", "Viénele angosto, estu diatorka, estu dagoka, estu datorkio", "aguamanil, uronzi lepa extua" Lar. "Sucinto", "prieto" Añ. "Estuegiak dauzkat [oinetakoak] (G-azp)" Gte Erd 188. Cf. Lar: "Cenceño hombre, estumea". Tr. De uso general entre autores occidentales desde Larramendi (cf. infra con el sdo. de 'estricto' ya en Lazarraga). Lo emplean tbn. Etcheberri de Sara, Duvoisin e Hiribarren. En DFrec hay 69 ejs., meridionales.
    Lekhuko paraia hestuak permetitzen zuen eredura, eskualdunak estrosada prepara. ES 114. Korapillo [...] estu. Lar SAgust 10. Nondik nabil ni, bide estu edo lasaietik? Cb Eg II 133 (Dv LEd 238 (hestutik)). Naukate emen [kaiolan] estu ta gatigu. Mg (in VMg 105). Gela estu baten. fB Olg 182. Estu bedarra da zeruko atea. Añ EL2 63 (v. tbn. Ir YKBiz 138 estu mear, Erkiag Arran 37 estu medar). Hatsa nekhez ilkhitzen, bulhar hestuetan. Hb Esk 221. Soña estuegi zeukan. Zab Gabon 52. Urrenguan jarriko / dituztela nago / barrerak estu edo / zezena aundiyago. Xe 204. Daukat torapill mingotz, estu bat eztarrian. AB AmaE 112. Estu, txit estu arkitzen ziran etxola artan ainbeste gizon. Bv AsL 77. Kaltzak [...] estuago ta laburrago euki. A BeinB 74. Etzan zabala, estua etzan: dana zan ondo neurtua emakume onetan. Ag AL 11. Xenpelarrek badauzka / ertziak estuak. Yanzi 108. Pitxarrari zulo estu bat egiteko. Or Tormes 19. Arpegi estua. Kk Ab II 14. Upela beti estu oi dan lez ustaian. Enb 164. Ezpaiñ estu ta esku itxi agertzen intzan. ABar Goi 75. Gurdi guzientzat bultzagarri berdin bat aukeratzea, eta bide zabal eta bide estuak alkar jostea. EAEg 24-11-1936, 375. Esi estuak autsita. SMitx Aranz 90. Bide extuak oin-urratsa ere extua eskatzen du. Or QA 149. Jaka estu orlegi bat gorputzari itsatsita. Etxde AlosT 76. Leio estu luzangak. Erkiag Arran 134. Gerri estuak. Ib. 42. Sare estua bota ta norbere gustokotxu bat bota-barrura. Ib. 110. Dantzatzeko toki estua. MAtx Gazt 67. Oe gogor, estu. Berron Kijote 175. Zulo estu samar luze bat izaten dik. TxGarm BordaB 25. Ez oiñetako esturik ta gomazkorik erabili. Ostolaiz 97. Gela estu baketsu baten. Onaind STeresa 94. Oinetako hestuegiak. MIH 274. Trabagarri dituen dohai bikainak brida estuz menderatzen. MEIG II 101. Muga estu xamarrak zeharo zabaldu ditu. MEIG III 78.
    v. tbn. VMg 54. AA III 368. JJMg BasEsc 91. Lard 385. It Dial 77. Arr GB 18. Bv AsL 79. AB AmaE 31. Azc PB 122. Zav Fab RIEV 1907, 94. JanEd II 17. Ag Kr 19. Altuna 14. Mok 16. Ir YKBiz 138. Laux BBa 10. Ldi BB 146. TAg Uzt 89. JMB ELG 64. JAIraz Bizia 20. Echta Jos 9. NEtx Antz 75. Etxde JJ 133. Etxba Ibilt 466. And AUzta 122. Anab Aprika 39. Vill Jaink 153. Zait Plat 116. Osk Kurl 200. Etxabu Kontu 204. Ataño TxanKan 137. Extu: Anab Aprika 17. Ibiñ Virgil 113. Gerrika 252.
    azpiadiera-2.1.1
    Tarte estuduna zan langa ori ta ezin atera zuan arkuma kanpora. Muj PAm 71.
    azpiadiera-2.1.2
    (Referido a 'abrazo, beso, apretón' con el sentido de 'estrecho, fuerte'). "Dantza estua, baile agarrado" Ond Bac.
    Zeinbat ill dira zerbait leenago laztan estuba emonik oe onduan eukan adiskide txarrari? Mg CO 142 (v. tbn. laztan estu Jaukol Biozk 104, Etxde JJ 219, NEtx LBB 45). Bat-tasun hestu batean iratxik zakizko. Ib. 259. Adiskide benetako onen besarkada estu bat. NEtx Nola 20. Bosteko estu bat jo zuten egin-itunaren sendogarri. Etxde JJ 43. Besarkada extu batean aren gorputzarekin naasita. Ibiñ Virgil 89. Besarkada luze ta estu batean elduta egon giñan luzaro. Tene (in Etxabu Kontu 184).
    azpiadiera-2.1.3
    Eztula edo zure arnasa / baldin badago estua. Ostolaiz 99.
    azpiadiera-2.2
    2. Estricto, severo, riguroso; (aplicado a personas) estricto, rígido, escrupuloso. "Kristau, batzubetan lasaiak, besteetan estubegiak (Mg)" H. "Gizon estua, zintzua danetik" Etxba Eib. "Pertsona eskrupulotsu eta zintzoegiengatik ere esaten da. Gizon ona da, baiña estugixa bizimodu honetarako" Elexp Berg.
    Kontu estua emango digozu / Zeruetako Jaunari. Lazarraga (B), 1204v. Juizio estu. Cb Eg II 113 (tbn. en Astar II 182). Tribunal justu ta estu artan. Ib. 198. Juez estua. Ib. 151. Eman beharko dioe Jainkoari kontu estua. Ub 197 (v. tbn. kontu estu en Cb Eg II 112, Añ EL1 30, AA I 438, JJMg BasEsc 122, CatBus 46, Izt C 240, Ur MarIl 39, Lard 525, Ud 94, Apaol 104, Bv AsL 85, ArgiDL 129; Mb IArg I 73 kontu estu-ertsia). [Konfesore] estubak. Mg CO 197. Konfesino jerenala da obligazino estu ta premiña gogorrekua. Ib. 243 (v. tbn. obligazio estu en Cb Just 89, Gco II 36, JJMg BasEsc 203, Astar II 6, CatLlo 46, FLV 1988, 276 (Larrainzar, 1906)). Gura badau sartu konbentu estu baten. Ib. 217 (v. tbn. konbentu estu en fB Ic II 265). Ipini zuen mandamendu estu bat. Mg CC 207 (v. tbn. Gco I 438 mandamentu estu, Lard 169, Otx 104, Erkiag Arran 87 agindu estu, AzpPr 51 ordena estu). Sartu zan konbentu estu batean ta artu zuen abitua. Ib. 117. Artu bear dira neurri estuak. Añ LoraS 20 (v. tbn. neurri estu en Basarri 171, Erkiag BatB 149). Persona txakerre, estu, aserrekorrak guziak tentatzen ditu. Gco II 53. Ez gaizala inok euki estutzat, olgeeta madarikatu orreek pekatu mortalekotzat kondeneetan ditugunian. fB Olg 132. Gurasuak maitetuteko [...] egin biar estuba. fB Ic I app., 30 (v. tbn. egin bear estu en Itz Azald 6, Ag G 7, MIH 149). Ernegazinoe ta asarre estubak gaitik bere, galdu oi da seiñ asko. JJMg BasEsc 20. Debeku estu hura autsi. Lard 4. Obligazinoe estu ta berarizkuak. (1865). BBatzarN 213. Guretzat dator sententziaren bat estua. Xe 347. Bizitzako erregla [...] estu. Bv AsL 73. Ordena guztiz estuko fraile bategaz. Itz Azald 42. Esamiñ zorrotz [...] eta estu batean. Goñi 82. Estua ta aserrekorra [...] agindduetan. Echta Jos 216. Ez da estuegia izan bear iñorentzat. Lab EEguna 114. Ittaunketa estuba egin. Otx 58. Yainkoak eztu lege ori ain estu yarri. Ir YKBiz 104n. Ikasleoi [...] gudari-artean oi dan esitu-bear estua eskatuko zaie. EAEg 8-1-1937, 756. Erabaki estu bat. Etxde JJ 201. Burjes xiki, estu zikina. Mde HaurB 77. Aztertzaille estuak, gogor eta zorrotz artu dabe. Erkiag BatB 188. Lege estuak. NEtx LBB 34. Aita Santuak, ikusirikan / errien arteko drixka, / gizadiari dei maitakor da / estuak egiten dizka. Olea 89. Fraile kartujuena bera ere [bizilegea], orren estua ez dala egingo nuke. Berron Kijote 145. [Baroja] gaizki esalea, betixu xamarra, hestua, ausardi gutxikoa azaltzen zaigu. MIH 273.
    azpiadiera-2.2.1
    (Referido a 'guerra, competición, esfuerzo...' con el sentido de 'duro, disputado, reñido').
    Gerra ain estuba. Mg CO 194. Itxas-dema edo arraunketa estua igaro zan ezkero. Ag Kr 168. Gerria biurraldikatuz, zegian indarraldi estuan, besoak eta atzamarrak antxe bertan utzi bear zitula zirudin. TAg Uzt 231. Bat! Bi! Iru! Lau! esanda, norleenka estuari ekin eutsen. Erkiag Arran 55. Leiakiderik zitalena, konpetentziakorik txarrena, estuena. Erkiag BatB 80. "Enkarnaziño" komentuan ezta txarto bizi, baiña bizimodu latz estuagoa opa leuke. Onaind STeresa 60.
    azpiadiera-2.2.2
    Tajante, rotundo.
    Itxaropenik ez emon, baiña ezta ezetz estu, zital eta borobillik adirazo ere. Erkiag Arran 64.
    azpiadiera-2.2.3
    Conciso.
    [Liburua] dazkera labur estuan osotua dagola. Onaind STeresa 101.
    azpiadiera-2.3
    3. Vc, G, AN-5vill ap. A , Angustioso, apurado; duro, difícil (aplicado generalmente a 'momentos', 'vida'...).
    Arkitzen ziran [...] era ta gis agitz ertsi-estuan. Mb IArg I 367. Kezka estu. Cb Eg II 181. Biotzeko pena gogor estuaz. Cb Eg III 327. Ai estu illun bat enzuten zuen. Ib. 323. Eriotzako ordu estu onetan. Ib. 296 (v. tbn. ordu estu en Mg CC 180, fB Ic III 270, CatBus 57, CatLlo 96, Dv LEd 180, Ud 22, Xe 161, AB AmaE 374, Itz Azald 130, Ag Kr 20, Uzt LEG II 261). Belarluze baten irrinza estuba danzut. Mg PAb 82. Une edo tranze estu atan. Mg CO 270 (v. tbn. tranze estu en Mb IArg I 383, Cb Eg II 91, Xe 232, Moc Damu 24, Ill Testim 3, Tx B I 64). Konfesino larri, estu ta bildurrez beteriko bat. Ib. 82. Bizitza guziz estu bat. Mg CC 127. Arerioa txakur estu bat da; ausika egin lei guk gura ez izan arren. Añ LoraS 142. Gauz estua zan batzarre artan igarotzen zana isilik gordetzea. AA II 227. Biarra estu, ta etxeko utsakaz egiñ ezin leitiana bada. JJMg BasEsc 105. Aurkituten garian egoera estu eta larrija. (1864). BBatzarN 207 (cf. infra ESTU ETA LARRI). Denborarik estu, larri eta premiazkoenetan. Arr GB 110s. Tormentu kruel estuak. Xe 363. Estantzi estu artan / aien baloria! Ud 81. Agonia estu horretan. AB AmaE 6. Zijoakidan biotz-estu au lasaitzen. Ib. 283. Gaitz estu batek artu zuen. Gaitz hura eriozkoa zala. Arr May 101. Tentazinoe estu [...] bat irago. Itz Azald 188. Bizitza estu, latz ta lakarra eraman zuan. Ag G 255. Ito-bear estuak oi ditu. Ib. 374. Jo! Ausi! Bota! Ebaki! ta beste oju estuen erdian. Ib. 105. Askorentzako ordu estua / iritxi zan azkenian. Imaz (in FrantzesB II 138). Zotin estuak. Inza Azalp 78. Arriskorik estuenetan. Alz Ram 35. Erditu-bear estua zetorkidala. Ldi IL 30. Marru estua ateratzen due beiak, goseak eztentatzen dituanean. TAg Uzt 24. Arazo au, gero ta estuagoa da. EAEg 13-6-1937, 1805. Naigabe estu. Etxde JJ 250. Une libreak urri dituen bizi-modu estu [bat] . SM Zirik 6. Urte garai estu ta zalla [gaztetxoena] . (In MAtx Gazt 5). Diadar estua. Etxba Ibilt 489. Egun ordea agorrik zaude, ai, ezin-beste estutan. Xa Odol 311. Pasa badituzte're / len egun estuak, / basarritarrak dira / txit aberastuak. Uzt Sas 102. Naikoa estua izan zan kaleetan zear eroate au. Etxabu Kontu 64. Ordu estu oetan, meserez, otoi egiteko nere alde. Ataño TxanKan 271. Bizitza eroaten / ain trantze estuan. FEtxeb 133. Neroni gera nintzan / tankera estuan, / negarra ere oso / urruti ez nuan. Insausti 177. Gure hizkuntzaren egoera hestuak. MIH 39. Zalantza estuegirik. MEIG IX 149.
    v. tbn. VMg 55. Astar II 142. Zav Fab RIEV 1909, 30. Izt C 240. Auspoa 97, 75. ForuAB 93. Inza Azalp 122. Enb 82. FIr 186. SMitx Aranz 29. BEnb NereA 166. Berron Kijote 106. Balad 210 y 225.
    azpiadiera-2.3.1
    (Lar, Añ, H (V,G)).
    Apremiante. "Extrema necesidad, [...] premiarik estuena" Lar. "Urgente, premiazko, bearrezkoa, estua, ersia" Ib. "Pressant, urgent: behar ordu hestuetan" H.
    Nere premia estua ikusi ta limosna andi bat eman zidala. Cb Eg II 77 (Dv LEd 143 hestu; v. tbn. premia estu en Gco I 436, AA II 188, CatBus 24, Lard 505, Arr May 12, Itz Azald 168). Zer janik gabe gertatu zan biartasunik estuenian. Bv AsL 106. Erriaren bear estuenak asetzen ez dituztelako. EAEg 16-12-1936, 559. Iñorako joan-bear esturik eztut. Etxde JJ 85.
    azpiadiera-2.3.1.1
    Pobre esturik etzan. Mg CC 220.
    azpiadiera-2.3.2
    (Aplicado a personas). Apurado, angustiado.
    Bekatarien bitartekoa. Larri-estuen pozkaria. Añ EL1 229. Amaika aldiz lasaitu nazu ni izan arren estua. Uzt Sas 137.
    azpiadiera-2.4
    4. (Relación, amistad) estrecha, íntima.
    Zubekaz artu emon estu bat eukitera. JJMg BasEsc I. Adiskidetasun andi eta estuba. Astar II 152. [Demonioarekin] tratabide estua idukiaz. Arr May 132. Gizonen ta emakumeen alkar-bearreko erantzupen estua. Erkiag Arran 94. Ain zan lagun bixen artian kidetasun estua. Etxba Ibilt 456. Arekiko lokarri negargarri ta estuak. NEtx LBB 84. Lehengoekin lotura estua zutenengatik. MEIG V 114. Elkarrekiko dituzten harreman estuak. Ib. 32.
    azpiadiera-2.5
    5. Restringido, limitado.
    Hestu eta neurtuak izanen dire zure ahal guziak. Hb Egia 118. Munduari buruz zeukaten ideia, mearra ta estua zan oso. Erkiña ta sinplista. Vill Jaink 42.
    azpiadiera-2.6
    6. Tacaño.
    Haiek, eskuzabalak izanik nonnahikoak hartzeko kontuan, ez dira estuago ematekoan. MEIG VI 170.
    sense-3
    III. (Adv.).
    azpiadiera-3.1
    1. (Lar, H (V, G)).
    (Con besarkatu, lotu...). Fuertemente, estrechamente. "Apretadamente, estukiro, ertsikiro, estu" Lar. "Oso estu dauzkat zapatak" Elexp Berg.
    Bien animak aiñ daude elkargana, aiñ estu loturik. Lar SermAzc 51. Bere Jesus maitea txit estu artu zuen, ta negarrez orazioan urtutzen zan. Cb Just 42. Estu ta sendo onekin besarkatzeko. Bv AsL 194 (estu besarkatu tbn. en Gand Elorri 98, Zait Sof 137). Jaungoikoarekiñ estuago batutzeko. Arr May 62. Jartzen [du alaba] bere bular gañean, estu, oso estu. Ag G 339. Lau illabetean karlistak Bilbo estu-estu inguratu, moltsotu eben. Kk Ab II 46. Estu aski lotuta. Lek EunD 51 (estu lotu tbn. en Or BM 62, Erkiag BatB 55, MIH 166). Anka estu lotua / ezur eta mamiñ. MendaroTx 46. Sekulan ez duk orduan bezain / estu labakirik itxi. "Jamás pradera alguna ha estado tan bien cercada". Or Eus 306. Egurrari, danik eta estuen pillatuta ere, tarteak gelditzen zaizkio. Munita 151. Ez estuegi, berez askatzeko eran. Anab Poli 34. Dantzan [...] estugi edo jarrera txarrean. MAtx Gazt 68. Ezpatari estu eltzea. Berron Kijote 106. Ez baitu euskalki hori estuegi mugatzen zenbaitek ohi duenez. MEIG III 91.
    azpiadiera-3.1.1
    Apretadamente, sin holgura.
    Etxe txikian naikoa estu / biziak urte askotan, / aundi xamarra asi genduan / ondo bukatu asmotan. Insausti 34.
    azpiadiera-3.1.2
    Eskuz okotza estu dularik. "Sosteniendo con una mano la barbilla". Or Eus 93.
    azpiadiera-3.1.3
    (En la expr. arnasa (hatsa...) estu hartu (eman...), con el sentido de 'respirar con dificultad'). Cf. arnasestu.
    Are estuago bigarren asnasea artzen det. Cb Eg II 96 (Dv LEd 174 are hestuago).
    azpiadiera-3.1.3.1
    Atsa kolkoan estu. Or Poem 543.
    azpiadiera-3.1.3.2
    Bronkioak estu daudenean. Ostolaiz 106.
    azpiadiera-3.2
    2. Con severidad, con rigor; estrictamente.
    Ta geiago ta estuago akusatzen, ta kargu andiak egiten asi ziran. Cb Eg II 198. Bear bada usteko dezue estu itzegiten dedala gai onetan. AA III 367. Guztiz estu agindu neutsan ez egijola inori esan. Astar II 193. [Etsaiak] portizkiago ta estuago erasotzen zion ertsitua zeukan plazari. Izt C 336. Zein estu Jainkoak kontuak artuko diozkan. Lard 434. Ark kargu artuko du zorrotz edo estu. Ud 129. Erri Agintariak agindua izan dana zuzen eta estu betea izan dedilla zaindu bezate. "La más exacta y perfecta ejecución". EAEg 6-11-1936, 231. Ontan [...] lege-usaia artuko diote norbaitzuk. Baita... baita estuegi azaldu ote detan ere. MAtx Gazt 12. Jauna, berorrek gauzak estu[e]gi artzen ditu. Ib. 69. [Aita Santuak] estu eskatzen digu pizteko / errien aurrerapena. Olea 89. Gaur ez dira gauzak era ortan artzen. Orduan estuegi ta gaurko onek ere baditu bere lanak. BBarand 100. Presondegian eduki zutela [...] aski luzaz eta aski hestu. MIH 282.
    azpiadiera-3.3
    3. (V, G, AN, BN-baig); istu (V-ger) Ref.: A (iztu); A Apend; Satr VocP; Etxba Eib.
     (Con egon, ibili...). Angustiadamente, con apuros, (estar, etc.) preocupado, inquieto, nervioso. "Iztu dago ori etxean bere burua ikusi-artean, azpildurako zorria baizen iztu, ése está apurado hasta verse en casa" A. "Estu ibili, andar en aprietos (BN-baig)" Satr VocP. "Estu nintzan ni orduan zorren azpixan" Etxba Eib.
    Saraak urrago, arrainak estuago. "Tanto más se afligen los peces". RG B, 60. Estu egongo aiz oen glosatzen. PasqTo 37. Etsai gaiztoen artean estu nabil. Cb Eg III 294 (v. tbn. estu ibili en AB AmaE 53, Bv AsL 194, Echta Jos 341, Ag Kr 21, FIr 137, Erkiag Arran 124). Berrogei dukat zor zituen, ta txit pobre ta estu zegoen. Cb Just 76. Sakramentuak bereala estu eskatu zituen. Ib. 124. Zein larri ta estu ebilli oi diran Pazkoako zer eginak egin artean. Mg CC 209 (cf. infra ESTU ETA LARRI). Estu dagozala mezia amaitu [...] artian. Astar II 198. Estu eta artega zaukaz buruko min batek. Ur MarIl 19 (v. tbn. estu ta artega en Echta Jos 363, Otx 110). Ain estu eta galtzeko bidean arkitu ziranean. Lard 116. Estu ziran, zer-jana sortu ezin zutelako. Ib. 504 (v. tbn. AB AmaE 96, Ud 68, Or SCruz 137 estu izan; Ag Kr 34 estu estu izan). Txakurrak [...] estu egozan urten gurarik eizen atzean. AB AmaE 367. Pintok eta Leonek estu zaunkatzen dute. Apaol 70. Artutzeko estu / ematia aztu. AzpPr 82. Familiari bear zuena emateko estu samar zebillen. Goñi 49. Estu egongo da gure barriak jakin arte. Echta Jos 360. Nora zuaz gizona, orren estu? Iraola 44. Gu zeinbat estuago ta larriago, Isabel ainbat lasaiago ta pozago. A Ardi 117. Gero ta estuago etorria lana. EusJok 129. Ain estu ibilli naiz non laisterrari eman bait diot. TP Kattalin 196. Diru gitxi daukona sarri dago estu. Enb 163 (v. tbn. estu egon en Azc PB 277, Ir YKBiz 285, Akes Ipiñ 35). Lugiñak praketan estu ipiñi, lur-langilleak lan barik itxi. Eguzk GizAuz 136. Polik gero ta estuago zeukan barrena. Anab Poli 124. Ba ete dakizue [...] istu bizitea zar dan? Bilbao IpuiB 115. Txatxaliñ pipermiña baiño estuago edo beruago ibiliarren be [...]. Alzola Atalak 57. Orain gauzak gero ta estuago dijoaz. Uzt Sas 348. Sarri askotan fabrikak estu / bide barriak artzean. FEtxeb 198. Izugarrizko beroa eta naiko estu eta larri allegatu nintzan. Albeniz 76. Izan ziran urte batzuk ille-moztailleak oso estu egon ziranak, etzeukatelako jenderik. Ib. 196.
    v. tbn. Dv LEd 65. AB AmaE 217. Apaol 93. PE 83. Otx 110. Tx in Imaz Auspoa 24, 138. SMitx Aranz 212. Akes Ipiñ 3. Erkiag Arran 72. Txill Let 44. And AUzta 138. Gand Elorri 163. Etxba Ibilt 477. NEtx LBB 31. Etxabu Kontu 156. Onaind STeresa 55.
    sense-4
    IV. (Sust.).
    azpiadiera-4.1
    1. (Lar, H); istu.
    Apuro, aprieto. "Aflicción, atsekabea, ansia, larria, estua" Lar. "Nolako estua berea, nolako bildurra! (Mg)" H. "Beharrean edo estuan arkitzen direnak (Mb)" Dv (sg. DRA ).
    Orain bazko aldiko estu-ertsi onetan konfesatzen dira guziak. Mb IArg I 277. Doña Martak, bere eriotzako estuan [...]. Cb Just 22. Bere estuan, S. Luisi deadarrez, ta biotzetik deitzen ziola, sosegatu zan. Ib. 66s. Biarrak geitu biar dau agintia, ta estuban indar barri batzuk artu. Mg PAb 205 (VerBasc 9 estuan indarrak atera). Zelangoa bere estuba? Zelangua ikara edo bildurra? Mg CO 31. Nork sinistu ire itz labañ ta berriketai. Estuak erasoten dizkik. VMg 38. Jupiter eban Aita / eta Ama Latona / Junok zeloakaiti / estuak emona. Azc PB 293. Ez du lênen-arraultza / egitean dun esturik. "No siente tantas dificultades". Or Eus 314. Auntz koitadearen larri ta istuak nork esan? Bilbao IpuiB 130 (v. tbn. 41). Ainbeste gauza esan nai nizkizuke, baña estuak ez dit uzten. Ataño TxanKan 175.
    azpiadiera-4.2
    2. "(V, G), catarro, constipado. Surretako estua (V): catarro, constipado nasal. Bularreko estua: catarro, constipado de pecho" A. Cf. SUDUR-ESTU, PETXU-ESTU.
    Medikuak etsi ta utzirik, biotzeko estuaz iltzen zegoen. Cb Just 62.
    sense-5
    IV. (Como segundo miembro de compuestos).
    azpiadiera-5.1
    "En el Baztán y Lapurdi [...] pizegile o pizile y kakegile o kakile ganosos de evacuar. [...]. Con los mismos temas se oye estu en Zeanuri (V) y con idéntica significación: kakestu, txizestu" A Morf 197s. "Txixestu" A Apend.
    azpisarrera-1
    ARNASA ESTU v. arnasa.
    azpisarrera-2
    ARNAS-ESTU v. arnasestu.
    azpisarrera-3
    BULAR-ESTU v. bular.
    azpisarrera-4
    ESTUAN.
    azpisarrerakoSense-4.1
    a) En apuros, en un aprieto; gravemente (referido a una enfermedad). "Estuan, en aprieto" Lar (s.v. estangurria).
    Arzobispo Burdeosko, perladu gexoa / estuan daroazu zeure kolkoa. EgiaK 88. Gaitzak eman zion, ta txit estuan jarri zan. Cb Eg II 189. Kalea barrena, txit lasterka, ta estuan zijoazela. Ib. 197. Gaizkitu, ta oiean txit estuan arkitzen zan. Cb Eg III 226. [Tentazioa] ezin kendurik, txit estuan zegoen. Cb Just 118s. Adiskidia, estuban iminten dozu nire jakiturija. Mg PAb 82. Baña egunok oso zirean / ezbearrez ta estuan. FEtxeb 31.
    azpisarrerakoSense-4.2
    b) "Estuan (V; msOch 163), tomar a pechos" A Morf 361. "Estuan artu, tomar a pecho" A Apend.
    azpisarrerakoSense-4.3
    c) Con firmeza, firmemente.
    Batzuk, euren opiniño-aldeko paperak artu oi zituen zintzoro eta eutsi estuan. Erkiag BatB 28.
    azpisarrera-5
    ESTU HARTU.
    azpisarrerakoSense-5.1
    a) (G-azp, BN-baig) Ref.: Satr VocP; ZestErret .
     Apremiar, apurar; poner en un apuro, aprieto. "Gogor hartu [...]. Kirolari dagokionean, froga irabazteko, batek besteari uste baino zailtasun gehiago jartzea. Ostolaza semiak estu hartu du Izeta" ZestErret. v. ESTU ERABILI.
    Txit estu artu nuen. [...] bere pekatuen ispillu arrigarria begien aurrean paratu nion. Cb Eg II 165. Gogorki, estu edo txorrotzegi artzen badira [jende jakineza] lotsatu [...] ta ebakiko dira. Cb EBO 62. Zenbatek iges egingo due [...] dotrinan estu artu ditzeen beldurrez. AA I 480. [Faraonek] kontuartzalleai agindu zien, estuago artu zitzatela [israeltarrak] . Lard 67. Ots egin zion [...] / libra zezala bidia, / estu artuta bertan erori / etzan kontentu jabia. PE 42. Bere gelan artu det txit estu bañan, zeñek aitortu azi? Ill Testim 15. Bein batean neronek artu nizun estu, / olakorik bazanik zezadala aitortu. "La urgí [...] que me confesara". Or Eus 285. Egarriak artzen eban estu. SM Zirik 116. Danak bazekiten, ni ondo joan banintza, aiek etzeukatela zer egiñik. Naiz kondizio txarretan joan, oso estu artu nituan. Albeniz 94.
    v. tbn. Ur MarIl 101. Gand Elorri 173. Alzola Atalak 42.
    azpiadiera-1.1
    "Oaingo hontan attak estu xamar hartu du ta hurrunguan nota hobiak ekarrikottu" ZestErret.
    Estu-xamar artzea aski diat oñordekotza ire izenean jartzeko. Etxde JJ 43.
    azpiadiera-1.2
    Bere burua estu ta gogor artuzale baitzan. Etxde JJ 39.
    azpisarrerakoSense-5.2
    b) Tomar en el sentido más estricto; tomar a pecho.
    Tentazio itza estuago artzen ba-degu esan nai du [...] pekatura eragitten digun zirikaldia. Inza Azalp 148. Estuegi artzen zuten Farisauak larunbatean lanik ez egiteko legea. Ir YKBiz 104n (v. tbn. 275n, 401n). Neska, zergatik artu den arlo au orren estu? Ire osasuna bear bezela zaitzeagatik izan den. TAg Uzt 123.
    azpisarrera-6
    ESTU EGIN.
    "Apretar, eztu egin" UrduñBerb 393.
    azpisarrera-7
    ESTUEN-ESTUENA.
    En lo más apurado.
    Mutillak sutan preparatu ta / agintariak begira, / estuen-estuena geran denboran / jotzen digute erretira. FrantzesB I 102.
    azpisarrera-8
    ESTUEN ESTUZ; ESTUEN ESTUAK.
    A causa del apuro.
    Urten zaitezte nire agotik suzko errekak / urten zaiteze estuen estuz enadin ill. AB AmaE 166. Ibaira sartuak, estuen estuak / benturaz ituak. Ib. 208.
    azpisarrera-9
    ESTU ERABILI.
    Apurar, poner en un aprieto. "Acosar, perseguir fieras, [...] estu, ertsi erabilli" Lar.
    Geroago ta estuago zerabillen deabruak. Mg CC 182. Azeri batek, txakurrak nosbait estu erabilli badabee. JJMg BasEsc 14. Zein estu darabillen astoa [beleak] . Zav Fab, RIEV 1907, 540. Nik zor dietenak [...] estu narabilte. Muj PAm 38. Naiko larri ta estu erabiltzen gaituala [erditze orrek] . Ldi IL 28.
    azpisarrerakoSense-9.1
    Estu estuban narabil bere tentazinoiakaz. Astar II 139.
    azpisarrera-10
    ESTU-ESTU.
    azpisarrerakoSense-10.1
    A) (Adj.)
    azpiadiera-1.1
    a) Fuerte, estrecho, apretado.
    Zuri [...] laztan estu estu bat emateko. Cb Eg II 102. Eskumun estu estu amorezkuak. Mg PAb 205. Besarkaldi hestu-hestu batean. Dv LEd 186.
    azpiadiera-1.2
    b) Estrecho, angosto.
    Bidia estu-estua da. Enb 204.
    azpiadiera-1.3
    c) Apremiante.
    Arazo estu-estuak diranean. "Asuntos de extraordinaria urgencia". EAEg 4-12-1936, 456.
    azpisarrerakoSense-10.2
    B) (Adv.).
    azpiadiera-2.1
    a) Fuertemente, apretadamente.
    Ematen zioen eskua estu estu ta laztantasunez. VMg III. Estalkiak idunetik biran estu-estu zituala. Ag AL 41. Besarkatzen du bere aurtxoa estu-estu. Jaukol Biozk 92. Lau illabetean karlistak Bilbo estu-estu inguratu, moltsotu eben. Kk Ab II 46. Indar askogaz tinkatu estu estu. Osk Kurl 86. Eldu zion onek esku-muturretik estu-estu. Berron Kijote 179. Ortzak estu-estu, sorbaldak kuxkur. Ib. 224. Lokarriarekin goian estu-estu lotuko zuala. BAyerbe 132. Tren zaarra jendez sapairaiño beteta zetorren, estu-estu. AZink 108.
    azpiadiera-2.1.1
    Atzeneko iru asnaseetatik bat estu estu eman det. Cb Eg II 96 (Dv LEd 174 hestu-hestua).
    azpiadiera-2.1.2
    Mendiaren ondoan estu estu dagozan ontzitegiak. Ag Kr 19.
    azpiadiera-2.2
    b) Apuradamente.
    Itandu eban Riktrudisek estu-estu. Ag AL 86. Estu-estu ta larri-larri, ija eskian ibilteko eraz. Kk Ab I 43. Fubola dala ta ez dala, igande arratsaldeak estu-estu igaroten dituen orretakoak ez gara. Etxabu Kontu 226.
    azpiadiera-2.2.1
    Biotz estu-estu dagona, zizpuru egiñ arren jarten [du] [...] lasa. AB AmaE 107 (cf. BIHOTZA ESTUTU s.v. estutu).
    azpiadiera-2.3
    c) "Estu-estu agindua dago, es de riguroso precepto" Bera.
    Saneurriak garestitzea estu-estu debekatua dago. "Terminantemente". EAEg 31-3-1937, 174. Oroagindu ori estu-estu betetzea kaltegarria izango litzakela oartuaz. Ib. 26-10-1936, 139.
    azpisarrera-11
    ESTU-ESTUA.
    Estrechamente, ahogadamente.
    Azken hiru hatsetarik lehena hestu-hestua emanen dut. Dv Lab 174.
    azpisarrera-12
    ESTU-ESTUAN.
    azpisarrerakoSense-12.1
    a) "Estu-estuan, à l'étroit. Fig.: dans l'extrême besoin, dans la grande nécessité" Dv. "En caso de gran apuro. En un caso extremo. Orrek zigarruai lagatzia baiño, naixao leukek, estu-estuan okeliai lagatzia" Elexp Berg.
    Estu-estuan arkitzen baziran [...] edozeñekin burrukatzen ziran. It Fab 110.
    azpisarrerakoSense-12.2
    b) En el peor de los casos, incluso en la situación más apurada.
    --Eztaukagu txalopea erosteko aña, eztaukagu naikoa. --Tira, estu estuan, onezkero Mañasik be zer edo zer aurreratuko eban da, berak daukanagaz [...]. Ag Kr 148. Estu-estuan, biberoia ere etzioten emango berak aginduta. Ldi IL 85. Maiztarrak nagusiari estu-estuan opa bear dionaren mugatzat auxe artuaz. "El máximo de las obligaciones". EAEg 1-11-1936, 191.
    azpisarrerakoSense-12.3
    c) Estrictamente.
    --Jakituriak iturburu on asko daukaz. --Estu estuan ezetz esango neuskizu. Orañ, ikasbide asko dagozala esan nai badozu, ori egia da. Baña, abadien etsai zarean ezkero [...]. Ag Kr 99. ehen bokalaren iturburua jakiteko, beraz, beharrezko ez bada estu-estuan, lagungarri dugu forma trinkoak edukitzea. MEIG VI 192.
    azpisarrerakoSense-12.4
    d) Apretadamente.
    Burni bateri lotu zion estu-estuan. Anab Poli 32s.
    azpisarrera-13
    ESTU-ESTU EGIN.
    Apretar, estrechar fuerte.
    Ezpañak estu-estu eginda sartu ziran geletara. Ag G 214. Nere bi besoen tartean estu-estu egingo zinduzket. Anab Usauri 19. Olantxerik itxitta euki, ezpanak estu-estu egindda. Otx 129. Ukabilla estu-estu egiñaz. Ldi IL 48. Bularrean estu-estu egin eta laztanka ekin zion. Etxde JJ 236.
    azpisarrerakoSense-13.1
    Zeletaka egon giñan [...] biotza estu-estu eginda. Ugalde Iltz 19.
    azpisarrera-14
    ESTU-ESTUKA.
    Apuradamente.
    Meza labur bat estu estuka, ta itu ituban enzunda [...], uste dabe zerurako dirala. CrIc 99. Gerorako laga bage estu estuka itokarrean berpertatik. Izt C 336. Erruz burruka [...] / besoz alkarri eldu eutsen ta bien bularrak / egin zirean estu-estuka, malla malla. (Interpr?). AB AmaE 453s.
    azpisarrera-15
    ESTU-ESTUKO.
    Estu-estuko ordaindu bearrak zuritu bear ditula-ta. "Pagos ineludibles". EAEg 30-10-1936, 171.
    azpisarrera-16
    ESTU ETA LARRI.
    (Expr. adv.). (Estar, etc.) muy apurado; impaciente.
    Zeñ estu ta larri eriotzan arkituko diran. Cb Eg III 360. Ondo dakutsube zein estu ta larri gagozan. Mg PAb 204. Zerk zakarzki ona ain estu ta larri? VMg 66. Len kondesa hilltzeko [...] estu eta larri uan eta orañ hill degulakoan amorratzen zeagok. Arr GB 40. Estu ta larri zebiltzan garaian. Bv AsL 22s (v. tbn. estu ta larri ibili en Ur MarIl 79, EusJok II 167, Altuna 57, Enb 165, Eguzk GizAuz 161, SM Zirik 76; cf. Tx B 175 estu ta larri ibili eragin). Mendebal gogorraren putzak kala-aldean estu ta larri garabilzanean. A BeinB 59. Estu ta larri eguan. Kk Ab I 27. [Artzekodunak] estu ta larri ekarri etzezaten. Etxeg (in Muj PAm 18s). Jarten zirala estu eta larri. Enb 53. Darabillez estu eta larri. Ib. 128. Estu ta larri zoazin [...] sendabelar eske. Or Mi 70. Antxe giñan jarri / estu eta larri, / goiz artan pasa gendun / naikua egarri. Auspoa 39, 127. Ez daukat [...] dirurik, dirautsa estu ta larri. Erkiag BatB 142. Iñazi estu ta larri ari zan Martiñen asarrea baretu nairik. NEtx LBB 25. Ibili bear gara / estu eta larri, / bakoitzak ondo neurtu / botoa non jarri. FEtxeb 154. Estu eta larri lotu zitzaidan besarka. MEIG IX 99.
    v. tbn. Añ EL2 194. AB AmaE 6. Azc PB 247. ForuAB 83. MendaroTx 154. Otx 129. Ldi IL 49. Etxde JJ 45.
    azpisarrera-17
    ESTUETAN.
    En aprietos.
    Kurela ifiniko dot estuetan, / baldin da mandamentuau goarda ez badez. Lazarraga 1185r.
    azpisarrera-18
    ESTU ETA PRESA.
    (Expr. adv.). (Estar, etc.) apurado, inquieto; apuradamente.
    [Frantzesa] erretiran / estu eta presa / etzuen azkenian / len aña grandeza. Ud 80. Doblian ere asko / egin zan trabesa / batzuek berdiñian / estu eta presa. Ib. 153. Beti artako dago estu eta presa. AzpPr 30. Oietik jaikitzian / estu eta presa / juateko esan ziraten / iñola al baneza / gogozko bide baten / korritzen erreza. Uzt Sas 315. Egunero lanean / estu eta presa. Insausti 131.
    azpisarrerakoSense-18.1
    Bata amaitu orduko bestia gañian eta beti estu eta prisaz... Gerrika 156.
    azpisarrera-19
    ESTU-LARRI.
    Aprieto, apuro, aflicción. Cf. estularritu.
    Sikatuko dituez zuen begietako negar malkoak zeuen estularri aldietan. Itz Berb I 174. [Arpegian] irakurtzen zaiete garbiro [...] estu-larri ta itobear gaistoa . Ag Serm 418. Nolako estularria nere biotz onek! Txill Let 24. Ai, bartko estularria! Erkiag Arran 81. Istu-larriak igaro nebazan makalak! Bilbao IpuiB 108. Onenbeste estu-larrien erdian. Zait Plat 103. Zaparradea, zaratea ta estularria. Erkiag BatB 72s.
    azpisarrera-20
    ESTU-LARRIRIK.
    (Estar, etc.) apurado.
    Zartasunean, gaixorik, bearturik, estularririk gagozanean. Añ CS 41 (MisE 29 estularriturik).
    azpisarrera-21
    ESTU-ORDU.
    Momento de apuro, de necesidad.
    Gure biar izan zirian erromarrak euren estu ordubetan. Mg PAb 210. Estu-orduetan, pekatutik urteteko premiñan aurkituten gareanean. Itz Azald 152 (v. tbn. 137).
    azpisarrera-22
    ESTU-PUNTO.
    "(AN-gip), menguados, voz de calceteras" A.
    azpisarrera-23
    ESTURIK.
    (Estar, etc.) apurado. Cf. supra (I, 1) ejs. de esturik con claro sdo. vbal.
    Ai!, au biziaren luzea! / Erbeste onen minkorra! / Espetxe ta kate oneitan / esturik bizi bearra! Onaind STeresa 16. Sarritan itxaso txarra eta / esturik eta otzetan. FEtxeb 203.
    azpisarrera-24
    ESTUTIK.
    Por poco, por los pelos.
    Gertatu omen zan Gipuzkoatarraak irabaztea [pillotako partidua]; bañan txit estutik eta etsi ezkerokoa . Izt C 244. Salbatu nintzan estutik, / erregalorik ez da izaten / orrelakuen eskutik. Uzt Sas 251.
    azpisarrera-25
    ESTUTXO.
    (Forma con suf. -txo, de valor aproximativo).
    azpisarrerakoSense-25.1
    A) (Adv.).
    azpiadiera-1.1
    a) Estrictamente, con severidad.
    a oraindino puska bat estutxubago [...] kondeneetan [ditu] [...] pekatuzat emen esan dirian baino etxura arinagoko [...] paltaak. fB Olg 165.
    azpiadiera-1.2
    b) (Vivir) apuradamente, con dificultades económicas.
    Arrantzaleak baserritarrak baño estutxoago bizi izan oi dira. [...] eztabe diru askorik izaten. Ag Kr 45.
    azpisarrerakoSense-25.2
    B) (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    a) Estrecho.
    Lo gela estutxoak, argi gutxikoak. Ag G 17.
    azpiadiera-2.2
    b) (Respiración) entrecortada, fatigosa. Cf. arnasestu.
    Arnasa estutxuago zuan. NEtx Antz 153.
    azpisarrera-26
    ESTUXKO.
    (Forma con suf. -txo, de valor aproximativo). "Estuxko ditut [oinetakoak] (AN-5vill, B)" Gte Erd 188.
    azpisarrera-27
    ESTU-ZABAL.
    Anchura.
    Soñian aztertu edo estu-zabalian neurrijak artu guraz. Otx 124.
    azpisarrera-28
    ESTU-ZAPARKA.
    "Presaka eta larri. Arnasots galantakin etorri zan estu-zaparka" ZestErret.
    azpisarrera-29
    ITSAS-ESTU; PETXU-ESTU; SUDUR-ESTU; ZISKU-ESTU v. itsaso, petxu, sudur, zisku.

    estu

    estu
    << esna-aldi 0 / 0 etxe >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper