Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    erakutsi.
    tradizioa
    Tr. De erakusi, que es la forma habitual en Pouvreau, encontramos tbn. algunos ejs., en muchos casos posibles erratas, en Lazarraga (donde no es seguro que represente una fricativa), Cardaberaz (Eg II 164), Mihura (118), Añibarro (EL1 162), Aguirre de Asteasu (III 621), fray Bartolomé (Olg 121), Lardizabal (81), Bilintx (54), T. Aguirre (Uzt 271) y Munita (32). Tartas usa tanto africada como fricativa en Onsa (118, 60) y generalmente fricativa en Arima (18). La forma con i- inicial se documenta desde Voltoire (167); es la única que encontramos en Astarloa, y aparece --junto con era- (más frecuente)-- en Haraneder, Hiribarren (Egia 67), M. Elissamburu (Fram 159), Lapeyre, Diharasarry, Iturzaeta (Azald 120), Barbier (Leg 142), Zerbitzari (IxtS 14), Anduaga (AUzta 129) y Mattin (115). Duvoisin cita irakutzi, pero la fuente es Astarloa, poco seguro en las sibilantes. Arana Goiri (2338) propone distinguir erakusi "hacer ver" de irakutsi "mostrar". Haraneder usa habitualmente formas con palatal (erakhutxi Gudu 47, irakutxi ib. 44); en Chourio alternan erakutxi (III 18, 3) y erakutsi (I 19, 7). Hallamos erakuisten en Argaignarats (DevB 26). En los textos roncaleses se documenta eratsuki. Hay además erekutsi en un texto de Fuenterrabía del s. XVIII, e irautsi en algún alto-navarro septentrional moderno (Auspoa 77-78, 18). En DFrec hay 433 ejs. (56 sept.) de erakutsi y uno de irakutsi.
    Las formas sintéticas de conjugación, documentadas ya en Dechepare, Lazarraga y Oihenart, parecen conservarse mejor en la tradición vizcaína; así, las encontramos en Moguel, Añibarro (EL1 101), Zavala (Fab RIEV 1909, 33), Uriarte (MarIl 9) e Iturzaeta (Azald 215); en el s. XX su uso aumenta y se extiende a los demás dialectos meridionales, encontrándose tbn. en algunos septentrionales como J. Etchepare.
    etimologikoa
    Etim. Causativo (inf. -ra-) de ikusi. Para una posible explicación de la africada, v. FHV 289, n. 16.
    sense-1
    I. (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; Volt 96, SP, Urt IV 392, VP 11r, Lar, Añ, Gèze, Dv, H; -kh- Ht VocGr, Lecl, H); erakusi (Lar, Añ, H); erakutxi; irakutsi (Ae, S; Lcc, Dv; -kh- H); irakutxi; idakutzi (V-gip); irautsi; eratsuki (R-vid; Dv (R)); eretseku (R-is) Ref.: Bon-Ond 158; A (erakutsi, eratsuki); A Aezk (irakutsi); Lrq (erakuts, irakuts); Etxba Eib; Iz ArOñ (idakutzi); Iz R 400; Elexp Berg.
     Mostrar; demostrar, poner en evidencia. "Montrer, faire voir" SP. "Authenticar [...] egia dala erakutsi" Lar, Añ. "Eretsekuzán gaizón, enseña buen ejemplo" Iz R 400. Tr. Documentado desde Dechepare, es de uso general en todas las épocas y dialectos.
    Neure gogoa nerakutson sekretuki han barna. E 143. Abil, eta erakuts iezok eure burua Sakrifikadoreari. Lç Mt 8, 4. Oi beazatu badagi bere, / ez erakusi bildurrik. Lazarraga 1182v. Krueldaderik baderakuso / beoke beti tristerik. Ib. 1182r. Erakutsi egiguzu gure eriotzako orduan Jesu Kristo zure fruitu bedikatua. OracAr 121. Jesus [...] erakuskuzu. Is Salve 164. Ezin erakutsi dezakegula berze gauzetan garadela aien debotoak. Ber Trat 19r. Elkhargana erakusten dute aiherkundea. EZ Man I 54. Erakutsiko neusten gañibitia. EgiaK 87. Hala erakutsi du, erakusten du, eta erakutsiko du bere iustizia. Ax 569 (V 365). Bada dela hori egia / prest nun erakustera. O Po 29. Bere begitartea erakusi zioenean. SP Phil 440. Kolerari erakutsozu kolera. Gç 102. Olioak zer erakusten dü Konfirmazionian? Bp I 64. Nork erakutsi darok builluzgorri intzela? Urt Gen 3, 11. Proximoari bere presentzian erakutsi bear diogun benerazioa. OA 171. Erhiaz erakutsi gabe. ES 196. Auxe dok bide obia / Ene kontra baldin badatoz: orpoak erakustia. Acto 229. Erakutsi dazaguzu zeure sabeleko fruitu Jesus. El 7. Zure hunki eginak dütüzü eta hek erakusten dizie [...] hun zirela. Mst III 22, 2. Nolako goarda ta patroi ongillea dan erakusten zuela. Cb Just 75. --Zetako estalduten dira altarak eta santuak Pasiñoeko astean? --Erakusterren guri Elexa Santeaen tristezea Jesu-Kristoen eriotzan. Oe 154. Erakuts diezadazu Samuel. Lg I 294. Bere semearen aurkitzeko erakutsi zuen lehia. Mih 126. Onduteko gogorik ez darakusela. Mg CO 198. Erakusten digun bideari jarraioaz. Gco I 463. Goiak salgai bezala erakusten dirala. AA I 442. Ezpaitu sumindurarik erakhusten. Dh 257. Irakusten deutsaguzala geure zaurijak. Astar II 277. Experienziak berak sobera baizen ez derauku hori erakhusten. Jaur 110. Erakutsi egizu zariala gure Ama. Ur MarIl 99. Munduko Erreinu guzien edertasuna erakutsi. Lard 373. Kolkoa zabaldu eta erakutsi zion. Arr May 58. Hobiak berak ere erakutsiko du Jainko dela. Jnn SBi 5. Jinkoak erakutsi zian zonbat onhetsi zian Pierre Maitiaren egitatia. Ip Hil 166. Ez badu irakusten nahi dela zinez Andre Dena Mariaren haur izan. Dih MarH 29 (ap. DRA ). Kanpotik ezer erakutsi ezarren. Itz Azald 38. Erakutsi dautzut Egiaren hirugarren itxura. JE Bur 158. Erakutsi zion bere asarrea. Ag G 98. Dirua eskatzen didatenai ortzak erakutsi. Muj PAm 38. Lurrean zerbeit erakusten ziola. Barb Leg 62. 46-47 malla erakutsi izango ei-ebazan [termometroak] . Kk Ab II 103. Abaraskaz erleak darakusan ertigintasuna. Ldi IL 127. Ondo dabiltzala erakutsi. Eguzk GizAuz 136. Neguko irribarre bat zerakuskion uda-egun horretan. Mde HaurB 95. Eure ipurdia erakutsi. SM Zirik 46. Erhiarekin bixkotxa untzia idekirik erakusten dio. JEtchep 26. Zer idatzi duzu? Erakutsi! Arti Ipuin 39. Zenbat kilometro palta ziran alperkeriz erakusten zidaten arrieri begira. Anab Aprika 81. Onek erakutsiko digu Elorrio. And AUzta 60. Benetako eskerrona erakutsi. Alzola Atalak 132. Ta lotsagarri gona motzekin / iztarrak erakustea. MMant 47. "Onbidea"-n irakas-estiloa darakusgu. Onaind STeresa 120. Eta eder zee erakustea sosa badutela. Etchebarne 92. Erakutsi duten eskuzabaltasuna. MEIG VIII 57.
    azpiadiera-1.1.1
    (gral.; Lcc, VP 26r, Añ, H (-kh-), VocB ); irakutsi (Foix (ap. Lh)); erakusi; erakutxi; irakusi; eratsuki (R-vid) Ref.: Bon-Ond 158; A (erakutsi, eratsuki); Etxba Eib; Iz Ulz; Holmer ApuntV.
     Enseñar. v. irakatsi. Tr. Menos usado en esta acepción, aunque encontramos testimonios de todas las épocas y dialectos.
    Eztakienari erakustea. Mat 20. Anreoi erakusteko danzori. PasqTo 8. Asko daki zarrak, erakusi bearrak. RIs 9. Iaun onek erakutsi digun orazioa. Ber Doc 135v. Aita batek bere semeari ofiziorik erakusten etzioenean. Ax 32 (V 19). Eraku[t]si eta predikadu ebeen Kristoen legea. Cap 149. Egiteak egiten derakuske. O Pr 498. Eskualdunei bere hitzkuntzaren ethorkia eta hatsapenak [...] bere hitzkuntza propialean erakustera. ES 190. Nola bizi erakustea gatik. Iraz 17. Zer dotrina erakutsi zue? El 22. Nola adi ahal dezaket ere, baldin norbaitek ez badarot erakusten? He Act 8, 31. Erakusten beiteie lürreko gaizen mesperetxatzen. "Docet". Mst III 4, 4 (Ch erakuxten; SP irakasten). Legea ez dakitenai erakustea. Cb EBO 50. Guri geren gauzak egiten erakusteko. Mb IArg I 150. Predikatu eta erekutsi <erecuzi>. HondarSerm 138. Batzuek erakusteko, besteak ikasteko. Ub 148. Erakútsi ta manatuzígu erráteko. LE Ong 85v. Eztakie dotrina ongi, beintzat umeai erakusteko eran. AA II 83. Ez dabee bardin erakusten maisu guztiak. fB Ic I 12. Irakutsi <-tz-> eutsen Apostolubai zelan meza esango eben. Astar II 209. Guri bizitzen erakustea gatik. CatLuz 12. Guri erakhusteko Jainkoa ganat ihes egiten. Jaur 130. Mündiri erakutsi ükeiten berthüte. Etch 460. Erakutsi egidazu, Andria, egiten zure borondatia. Ur MarIl 90. Jesus bazebillen egunez Elizan erakusten. Lard 413. Erakusten digute langilleak eta kontuzkoak izaten. It Dial 27 (Ur erakusten; Dv irakhasten, Ip erakasten). Haur mulzu bati erakustean zeruko egiak. Hb Egia 154. Katiximaren erakustia. CatS VI. Jakintza eta oitura prestubak umeai erakustea. Aran SIgn 95. Irakutsi zautaten [...] gizonaren geroko zortea estimatzen. Lap 16 (V 10). Morroiai gauza onak erakutsi. Ag AL 69. Asi zau solfaren eratsukitan. Mdg 128 (cf. Hual Mt 4, 23 erakustan). Erlisionearen erakusten ibil dadiela eskoletxeetan. JE Bur 55. Ezin du gezurrik edo kaltezkorik erakutsi. Inza Azalp 101. Liburuetan eta kazetetan irakurtzen erakutsi. Barb Sup 9. Latin erakutsi ziola. Or SCruz 17. Egiten erakutsi / Zeuskuzan biarrak. Enb 79. Maestra ederra billatu zaitut / eskola erakusteko. Tx B I 79. Zuaitza maitatzen erakusteko. Munita 29. Tximiñuari biarrian erakustia. SM Zirik 112. Senak erakusten dio gauza ura geiago ez egiten. Vill Jaink 71. Berak gogoz ikasi eta ahal bazuen besteri erakusteko. Ardoy SFran 213. Nai dukela irakusi uskaraz xardokitzen. ZMoso 55. Aiek ezi ta aieiri ezer erakusteko betik ez detala izan. Ataño TxanKan 203. Lanean ere harek erakutsi zautan. Etchebarne 88. Izeba Martina irakurtzen erakusten asi zitzaidan. JAzpiroz 122. Ez ete da munduan / zeñek erakutsi? / Baña badogu oindik / emen zer ikasi. FEtxeb 180. Ez naiz hona etorri inori erakustera euskara maitatzen. MEIG VII 129.
    azpiadiera-1.1.2
    (Intrans.).Mostrarse, aparecer. Cf. supra ejs. de bere burua erakutsi.
    Zuek ere kanpotik gizonei erakusten zarete iusto. Lç Mt 23, 28. Iainkoa han erakusten balitzaiku bezala. Lç Ins D, 3r. Bañan erakusten bada nihor kontra fermurik. EZ Man I 66. Nola zure aitzinean / Irakuts daite beldurrez? Hm 169. Ehon erakutsiko <-z-> zaita / Anderaurenik, ez eta neskatorik / Ni nizan bezain zori gaitzetakorik? O Po 22. Iustu erakusiren zare. SP Phil 335. Handiek egiari trufa egitean / Erakusten direla gaxtagin bidean. Hb Esk 194.
    azpiadiera-1.1.2.1
    (Part. en función de adj.).Presumido, que gusta de exhibirse.
    Au dá habilidádea ikastenduténa presumitu txoroék, erakutsiék, danzariék. LE Matr5 295.
    azpiadiera-1.1.2.2
    Ze apaiñduba izan dan, ze buru erakutsija. JJMg BasEsc 160.
    azpiadiera-1.1.3
    Anunciar. "Gaur erakutsi dabez neska zar aren irugarren deiak [...] (V-m)" A. "Anunciar, por ejemplo las fiestas de la semana (V-m)" A Apend.
    azpiadiera-1.2
    2. Señalar, fijar. "Ordenuz erakutsi dio, il lui a légué par testament" Dv. "Kontratuz erakustea, reconnaître par contrat" Ib. "Besta erakutsia, fête reconnue" Ib.
    Zure Maiestateari aditzera emaiteko lekhurik oraindarano ez ukhanik orain erakusten baitrauku ordu haur. Lç Ins F, 7r. Elizan badire hanbat besta erakhutsiak Jesusen ama benedikatuaren ohoretan. Dh 264.
    azpiadiera-1.3
    3. (V, G, AN-5vill, B, BN, S; Añ, Dv) Ref.: A; Asp ANaf; Gte Erd 277.
     "(Hacer que otro) padezca, erakutsi; mucho nos hizo padecer, asko erakutsi euskun" Añ. "Min batek zernahi erakutsi dio urthe batez" Dv. "Hacer padecer" A. "Bettiri-dantza erakutsi, hacerle pasar las de Caín; tbn. senperrak erakutsi, como gorriak erakutsi" Asp ANaf 658. "Sekulakoak erakutsi zizkion (G-azp), senperrak erakutsi zizkion" Gte Erd 277.
    Lurreko Justizijetan eriotzaren bat egin dabenari, zer erakusten ez deutse? Mg CO 15 (tbn. CC 10). Israeltarrai ainbeste erakusten zieteen etsai zital eta dollorrai. Lard 136. Barkatzen zizkat arrebatzakoari (koñatari) neri erakutsi zizkidan latzak eta beltzak. A Ardi 20.
    azpiadiera-1.4
    4. Dar resultado (?).
    Faruxetan eta trefletan hainitz erakhusten du [gernu-ongarriak] . Dv Lab 167.
    azpiadiera-1.5
    5. "Edurra erakutsi (Markiña-aldean) [...] esaten da beste toki batzuetako edurra iausteagaitik" A Ezale 1897, 167a.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. (V; vEys (s.v. ikusi), Dv); irakutsi Ref.: A; Etxba Eib.
     Ejemplo; enseñanza. "Onen erakutsira (Lard), à son exemple" Dv. "Erakutsi onean umeak azi (V-gip), educar a los niños con buen ejemplo" A. "Enseñanzas, doctrina" Etxba Eib. v. erakuspen. Tr. Documentado en textos vizcaínos desde principios del s. XIX, y tbn. en guipuzcoanos a partir de mediados del mismo siglo. Con i- inicial sólo lo encontramos en Uriarte (BulaAl ).
    Azi ditubee zelo santu bategaz erakutsi onian. fB Ic III 323. Ez dozu nire erakutsijeen biarrik. JJMg BasEsc 161. Berbeta eder erakutsi andikoa. Zav Fab, RIEV 1907, 91. Neskatillatxuak artu zituzan erakutsi oneek. Ur MarIl 101. Ondo-esanak eta erakutsiak. Lard 207. Esan dan irakutsi, dotrina eta yaiyari. Ur BulaAl 19 (cf. ib. 14 erakutsi; BulaG 527 erakutsi). Lenengoai ematen ziezten erakutsi onak. Arr GB 138. Erakutsi eder miragarriak eman zizkigun. Aran SIgn 44. Gurasoen erakutsia. Ag AL 124. Seme-alabai erakutsi onak eman. KIkG 53. Jainkoaren erakutsia arturik. Inza Azalp 130. Jesukristoren erakutsiak zabaltzen. ArgiDL 58. Erakutsi ederra / Orraz emon dok. Enb 170. Erakutsiya emonaz. Kk Ab II 144. Erakutsia emanez zuten / bizkorrenen aitzindari. Or Eus 194. Gogoan artu erakutsi au. Munita 43. Eskatu ziekat ene erakutsi txarrei lur emateko. Etxde JJ 278. Gaur eguneko jauntxuentzako / zer erakutsi ederra! BEnb NereA 145. Erakutsi au bage. Zait Plat 105. Auzoko gizonei Irugarren Ordena jartzeko erakutsiak ematera. And AUzta 73. Moralaren erakutsiak. Vill Jaink 82. Dotriñako erakutsiak. NEtx LBB 30. Lendabiziko erakutsia / bear zuten etxetikan. Uzt Noiz 110. Jendetza hura harriturik zeukan bere erakutsiekin. IBk Mt 7, 28 (Ur erakutsiaren; Lç, Echn, SalabBN, He, Samper, Hual do(k)trina, irakasde, HeH erakhuspen). Danai erakutsi onak ematen saiatu. BAyerbe 114. Erakutsi au erentziz itxi / geure ama izan zanak. FEtxeb 125.
    azpiadiera-2.1.1
    Sermón, lección. v. erakustaldi.
    Erakutsi onetan esango deutsut. fB Ic III 349.
    azpiadiera-2.1.2
    (V ap. A ).
    Muestra, manifestación. "Erakutsirik emon ez (Vc), no manifestar, no dar muestras, disimular" A.
    Umiltasun ezin geiagoko erakutsi onen ondoren. Lard 440. Bere esker-erakutsia. Ib. 139. Poz erakutsi andiak egiñaz. Arr GB 119. Esker-erakutsitzat. A Ardi 133. Esker-on erakutsi ederrik artutako andoaindarrak. Munita 10.
    azpiadiera-2.1.3
    Diputaziño jeneralak emon deutsazan erakutsi, agiri edo dokumentu balijo andikuak. "Los documentos". (1850) BBatzarN 169.
    azpiadiera-2.2
    2. Regalo. v. ESKU-ERAKUTSI.
    Erakutsi eder bat bial dezaion bere laguntza-ordañetan. NEtx Antz 146. Ainbeste itz eta pitz, sariaren antzekoa barik, zigorraren erakutsia irabazteko! (Interpr?). Erkiag BatB 195.
    azpisarrera-1
    ERAKUSTEKO.
    Demostrativo (en gramática).
    Adberbio [...] Erakustekoak, en, horra, Ecce, huna, &c. ES 369.
    azpisarrera-2
    ERAKUSTERA EMAN (Dv); ERAKUSTERAT EMAN (Lh).
    Mostrar; dar a entender. "Faire semblant, simuler, donner à entendre" Lh. Tr. Documentado desde Axular, es más frecuente al Norte.
    Kanpoan ere giristino garela erakustera eta aditzera emaitera. Ax 327 (V 216). Akzione hartan erakhustera eman zian egiaz gizon zela. Tt Onsa 150s. Haurrak eman zuen berehala erakusterat bere alegrantzia. Lg II 101. Erakustera eman zien Jinkuak abandonatü ziela. CatLan 44. Alik onduen erakustera emon daukagun pozkaria. CrIc 141. Hainitz exenplu zeinek erakhusterat emaiten baitute. MarIl 129. Emaiten du erakhusterat bere ahaidea zerbitzatzeko duen desira. Jaur 355. Erakusterat ere bortzaldiz ematen. Hb Esk 209. Erakustera emateko [...] ezin hel daiztekela. Dv LEd 72. Denborak erakustera eman zuan zein egia aundiya zan. Bv AsL 64. Jainkoaren alde garela erakusterat emateko. Jnn SBi 148. Hori dakote sendiarazi edo erakustera eman. Elsb Fram 108. Erakustera eman nolakoa den. JE Bur 33. Ihardoki behar dut, eta deusik ez irakusterat eman. Barb Sup 156. Etzioten deus irakusterat eman. Zerb IxtS 27. Harek ere biziki maite nuela erakusterat eman daut. JEtchep 109. Gauza bat nai izaten digute erakustera eman. Vill Jaink 82. Badaki Nikanor-ek ugazabanderak ez dakiana. Ala, beintzat, erakusten emoten ez dauana. Erkiag BatB 148. Jaun horri erakusterat eman zioiat. Larz Iru 42. Erakusterat emana dut jadanik ez zela hain militarra izan ene soldadogoa. Larre ArtzainE 175.
    v. tbn. Elzb PAd 1s. Lap 318 (V 144).
    azpisarrera-3
    ERAKUSTE-ZALE.
    (El) que gusta de mostrar.
    Neskatilla ibilltau, buru erakuste zale ta gauza nasaijakaz lotsatuten ez ziranak. JJMg BasEsc 122.
    azpisarrera-4
    ESKU-ERAKUTSI v. eskuerakutsi.
    azpisarrera-5
    EZIN ERAKUTSIZKO.
    "Qu'on ne peut montrer, faire voir" Dv.

    erakutsi

    erakutsi
    << erakuste 0 / 0 1 eraman >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper