Azpisarrerak (sarrerak) (119)
eragin.
Tr. En cuanto a las formas sintéticas, aunque encontramos algunos pocos ejs. antiguos (así en Lazarraga, Sauguis, Etcheberri de Ziburu, Egiaren Kanta y Oihenart), aparecen generalmente en autores meridionales del s. XX.
I. (Vb.).
1. (V, G, AN-gip-5vill, L, S; SP, Urt I 166, Ht VocGr , Lecl, Arch VocGr , Dv, H), erain (V-m-gip; H). Ref.: A; Lrq; Etxba Eib (eraiñ); Gte Erd 93.
Hacer hacer; hacer fabricar, construir. v. eginarazi.
Tr. Documentado ya en Leiçarraga, su uso disminuye al Norte (aunque conservándose mejor en los suletinos) desde mediados del s. XVIII; al Sur parece bajar su frecuencia en el s. XX. En DFrec hay 358 ejs. de eragin.
Niri haur eragin draudaten anhitz berze razoinen artean. Dedic * 5r. Bearrak bearra eragiten <-tan-> du. "Hace hacer" . RG A, 63. Hitz emaiten derauzüt razon eta satisfakzione eragitera alde huntakoez. Etchart 5.2r. Untziari daragizten [belek] khexaz bide luzeak. EZ Man II 138. Neure desira desordenatuak behar eztena eragin diazadan. Ax 394 V 257. Zerbait eragin nahi diola. O Pr 373. Nola ezin eragin baitezake gaizkia. SP Phil 466. Marta eta Mariaren / eragiñik zuena / errethaula bat bazuen. Arg DevB 94. Zenbait pasaia eraginen diozue. Mong 587. Berak guti egiten dubela baño baietz eragiñen dubela gasna. CartNav 141. Misterio honek zer eragin behar derikü? Bp II 69. Mintzo hari berari hitzen soinu diferenteak eragiten diotzagu. ES 385. Daga espatak eragin ditut. LasBer 576. Espos arroparen eragiteko. He Gudu 125. Nurk zer eta zunbat egin dian ihurk galthatzen dü; bena zuñen berthüte handiak eragin deion jakiteko eztü hañbeste arranküra. Mst III 31, 5. Oriei ezin eragiñez nai dutenik. Mb IArg I 233. Festa eragabeak eragin. Cb Eg III 359. Nahi izan zuen bertzeez eragin berak ezin egin zuena. Lg I 281. Holako kasietako ordenatiak eragin ahal ditzan. Mercy 42. Aldare bedera erain zizin [Salomonek] . AR 373. Zenbat bertzeei eragin othe diozute. Brtc 247. Zerk eragin zion Jainkoari dei hau? Ub 104. Elexakuak eragitera duaz norbaiti. Mg PAb 81. Esturasunak eraginiko eskintza. VMg 23 (v. tbn. AA I 590). Bertzei eragin diotzotegunak [bekhatuak] . Dh 207. Iñori alangorik eragin deutsazunez. EL 144. Hari lanak eragin. Etch 498. Bortxaz eragin bear dira onelako gauzak. It Dial 66 (Ur e Ip eragin ). Au estaltzeagatik eragindako eriotza. Lard 192. Zuri nigarrak eragin [...]. Dv LEd 107. Eliza bat eragin. Ip Hil 101.
(s. XX) Etzuen berak nai zuena egiten, baizik zeruko indar ark eragiten ziona. Goñi 63s. Eskolategi handiak eragin. JE Bur 47. Elizkizunak eragin. Ag G 371. Ikara txikarrenik be eragiten ezeutsolako bere arpegiko narrubari. Kk Ab I 51. Bertan zugaztakundia egiteko eta gero obekuntzea eragiteko. ForuAB 127. Lurrari daragio ots negartia. Ldi BB 128. Zek eragin dautsuz olako gogaketak? Otx 15. Irriño bat eragiten baitzion. Mde Pr 181. Au guzia zorion-yoranak eragiten digulako. Txill Let 137. Obi sakon bat eragingo duzu. Ibiñ Virgil 87. Baltsamoak bere egitekoa eragin ziona Don Kijoteren urdaillari. Berron Kijote 202. Il beldurrak eragin zidan igesaldi ura dana. AZink 81. Borrokarako grinak eragin dizkio, agian, orrialderik bizienak prosaz. MIH 264.
Maritainek gaiñera "egite eragiñak" aipatzen ditu, bestek eragiñak. "Operaciones pasivas" . Or ( in Gazt MusIx 44 ).
(V, G; Lar, Añ), erain (V-m-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (ikára eraiñ, lerreraiñ); SM EiTec1; Gte Erd 213, 93. (Causativo de compuestos verbales del tipo de lo egin, huts egin...). "Ahuyentar [...] iges eragin", &c. Lar. "Arrullar al niño, lo eragin" Añ. "Argi-erain, operación de abrillantar en el proceso de pulimento" SM EiTec1.
Arrotzak ez lan daidik, ez deraidik. Saug 182. Iaunaren legean nahiz / nonbaitik huts eragin. EZ Noel 153. Gaitzak leher eraginen derautala. Harb 255. Zin eraginez gero. Ax 253 (V 169). Pekatu eragin al baleie. Cap 69. Gaitz-deritzanak irri deraidik, on-deritzanak hasperren. "Te fera rire" . O Pr 176. Ihez eragiten derauku. SP Phil 30. Nigar ziok eragiten. 81. Eztikiago hitzei soinu eragiteko. ES 191. Aragiari ezin alde-eragin diogu. CatBurg 41. Ikara eragiteko. Cb Eg II 28. Hirri eragiteaz. Lg I 302. Gezurrezko Jainkoai agur eragin naiez. Ub 54. Eragin daijuegun euskeraz berba. Mg PAb 202. Gaizki hitz eragin. Gco I 454. Eragin nai zikeon etsaiak salto. AA III 547. Turrunta bildurgarriari ots eragin ezkero. EL2 45. Nigar eragin zereiola. UskLiB 55. Gomutiak ikara eragiten dau. Ur MarIl 93. Gure eginbider hüts eragiten beiteikü. CatS 9. Malkarrot eragingo diok elizari. Zab Gabon 62. Negar gogotik eragin. Bv AsL 37. Hekin arartekotasunera guri laster eragitea gatik. Arb Igand 167. Esakunea dan lez, bearrizanak bear eragitten eutsan Karlosi. Echta Jos 107. Pozaz ler eragiñ. Urruz Zer 17. Zugatzai murmur-daragitse. Laux AB 45. Elkar artuan, indarrik ez da / deragionik zotuku. Or Eus 386. Bigunkiro daragio dantza artasoroak ere bere motots txigortuari. TAg Uzt 278. Lo eragiteko sendagailu bat. Mde HaurB 14. Batek abarrak, aldiko gutxi, suari emunas, argi eraiñ. Iz LinOñ 180. Ia, eragiozu arrantza. Bilbao IpuiB 101. Zugaztiari durundi daragiot. Ibiñ Virgil 34. Barre eraintzeko. Etxba Ibilt 476 (480 eraitz-, 469 erait- ). Nork negar-eragiñ, ark maite. Berron Kijote 227. [Kristok] moja izatera bultz badaragio, zelan ukatuko ete? Onaind STeresa 31. Gizonai andrak gogait eragin / eskatutzean bardintza. Ayesta 124. Neri ere bearrak eragiten zidan bear. AZink 28. Hitz eragin ikasleari. MIH 148. Ok eragiten dute. MEIG VI 172.
v. tbn. OA 160. Oe 103.
(Causativo de gaizki egin, gainez egin... ). " Jainkoak ongi daragizula, que Dieu vous fasse bien faire" SP.
Zeinetarik gaindi eragin baitu abundoski gure gainera. Eph 1, 8. Zeren ezta soberaniak gaiñez eragin eztiazaionik. 'No le haga desbordar' . Ax 115, V 77. Gaizki eragitia. Tt Onsa 168. Bihotza idok-arazi eta erditik erain. AR 191. Ezeutsuben atzera eragingo. Mg PAb 212. Lepardatzari dardar eragiñaz. AA III 423. Aragijari beti atzera eragin. fB Ic II 275. Arzen dozube palanka bat eta eragiten dozube gora. Astar II 191. Aurrerontz eragiñaz. It Fab 103. Jainkoak begi-aurrean topo-eragin zion aurrenengoa. Aran SIgn 53. Gañez eragiñik. AB AmaE 266. Ezeidazu burutik eragiñ. Ag Kr 178. Aurrerantz eraiten dautsie. Kk Ab II 128. Biotzari gañezka eragin. Zait Sof 169. Erria gogait eragin. Etxde AlosT 12. Kili-kili eragion kolkoak gure Erramon gaixuari. Bilbao IpuiB 75.
2. Mover a, empujar a, instar a.
Ezen ebanjelizatzen badut ere, eztut zeren gloria nadin: ezen nezesitateak eragiten draut. 1 Cor 9, 16 (Dv hertsatzen ). Gero guziok aita orri eragingo diogu. CartAzp 124. Zekenkerijak eragiten deutsala. fB Ic II 185. Migel oni eragin zion [...] salatu zezala Ignazio. 'Indujo' . Aran SIgn 100. Elertizaletasunak baño egi-zaletasunak geiago eragin dautsolako. GMant Goi 9. Edermiñak eraginda. Ldi IL 126. Ats Sanduak eragiñik. Ir YKBiz 397. Lenbaitlen eta egoki jardun naiak eragin digu ontara. "Obedece a exigencias de rapidez y eficacia" . EAEg 29-12-1936, 675. Gorroto ezigaitz baten oldarrak eraginda. Etxde JJ 14. Beren biotz zabalak eraginik, beren auzoaren gañera oldarrean yauzi ziran. Mde Pr 34. Eragiñik nago esateko. "Admoneor, ut dicam" . Or Aitork 417. Sableak eraginik, bultzaturik. Arti Tobera 268. Aitaganako maitasunak eragiñik ari dira. Vill Jaink 25. Zerk eragin ote zien aiñ itxura-gabeko mudantza artara. Berron Kijote 137. Arratsalde baten, neuri be eragin eustan [nire lagunak] . Etxabu Kontu 18. Duan biarra, [kooperatiba] aurrera atara naiak eraginda, gogo guztiz gañera. Gerrika 155. Horrek ere eragin dio [...] izen berezia emateko. MEIG I 253.
3. Producir, causar.
Gure aflikzione arin artegutitakoak eragiten du gutan gloriatako pizu exzelent exzelentki eternal bat. "Produit" . 2 Cor 4, 17 (Dv eragin; TB, Ker, Bibl ek(h)arri, IBk, IBe sortu). Amodijuak [zaurijak] eragin eutsazan. Ur MarIl 116. Gizon batengan eragiñ nai izan zuen ez-bear ta okerragatik. Aran SIgn 68. Ia; zabiltze arduraz, miñik eragin eztagijozuben. "Non gli fate male" . Otx 117. Uzta bikaiñak poz daragio koko begi-gorriari. Or Eus 382. Mediumtasuna nondik datorren eta zerk daragin. Mde Pr 320. Goizean, eguna argitu zuanean, pago zugaitzak zuri-zuri agertu zitzaizkigun. Laiñoak eta aize ozkirriak eragindako izurdea zan. AZink 168.
4. (S; Lar, Añ, A), erain (V, G-goi), erein (V-oroz-ger). Ref.: EAEL 27, 28; Etxba Eib (amorratu e.); Elexp Berg (amorratu e.); Gte Erd 93. (Tras part. o rad. verbal, equivalente de arazi). "Obligar a hacer algo, eragin, arazo, arazi, pospuestos" Lar. "Imponer silencio [...] ixildu eragin", &c. Añ. "Jendiari amorratu eraitteko ipiñittako legia dirudi orrek" Etxba Eib. "Ezidazu amorratu eraiñ" Elexp Berg. "Hori emazteari sinhes-eragiteko (S)" Gte Erd 93. Cf. Etch 626: Zuri eragin erranez khanbiatzia. Cf. tbn. Gte Erd 93: "Ori aitzen eraitxie kostako jatzu (V-m)". Tr. Documentado desde Lazarraga (en la forma conjugada lerait), es de uso general en la tradición vizcaína desde mediados del s. XVII; tbn. aparece (en mucho menor medida) en autores guipuzcoanos y en el labortano Urte. En la tradición vizcaína se coloca tras participio y detrás de radical en Urte; en algunos autores guipuzcoanos alternan ambas construcciones. Aplicado a verbos transitivos, es usado con aux. trans. tripersonal (excepto en los casos sin compl. indir. explícito; v. p. ej. Añ GGero 254 [Katilinak] il eragin eban bere seme au).
Aplicado a verbos intransitivos de aux. unipersonal, suele aparecer casi siempre con aux. trans. tripersonal (o complemento en dativo) en los vizcaínos (v. infra los ejs. de Añibarro, Uriarte, Arrese Beitia, Azkue, Iturzaeta, Otxolua, San Martin; v. tbn. Echta Jos 145 (aldendu e.), Noe 110 (amurratu e.), Kk Ab I 119 (jezarri e.), KIkV 22 (jausi e.), Bilbao IpuiB 75 (igaro e.), Erkiag BatB 195 (erneragin), Gerrika 268 (juan eragin)); solo hallamos alguna excepción en Iturzaeta (q.v.). Urte emplea el aux. trans. bipersonal, y entre los guipuzcoanos se dan ambas construcciones: hay aux. bipersonal en Guerrico, Arrue y Zaitegi, y tripersonal en Lizardi, Orixe (Eus 412 (isil eragin)) y Etxaide (JJ 234 (geldi-eragin)).
Azaiteau galdu lerait / ardura usatzakeak. Lazarraga A24, 1196v. Errematadu eragin eban. Cap 114. Oraño bazkeragingo ditiat hire arthaldeak. Urt Gen 30, 31 (Dv, Bibl al(h)atuko ). Khexa zaitezte eta iautseragin zazue hunat ene Aita. Ib. 45, 13. Ekusi eragin zien bere dibinidadea. OA 35. Lege edo pena bat ifiñi ta gorde eragiten badezu. Cb EG III 387. --Zer egiten dau pekatu mortalak ariman? --Kenduten dau grazia, eta irabazi eragiten dau infernua. Oe 45. Moskortu eragiten dituanak [besteak] . Gco II 61. Botikako asko artu eragin. Mg PAb 45. Axe buruti kendu eraitiarren. fB Ic III 329. Irakurri eragiñagaz. JJMg BasEsc 139. Zek etorri eragin deutsu nigana? EL2 174. Buruan sar-eragiten. Izt C 125. Ezagutu eragin dagizula. Ur MarIl 42. Iruntza, azijari erne eragiteko. Ur Dial 88. Bere naigabea aztu eragiten zion. Arr GB 100. Zure arrotasun andiak eta humiltasunik ezak estropezatu eta erorieragiten zaituztela. Arr Orac 76 (ap. DRA ). Sinistu eragiten die. Zab Gabon 66. Juanari eutsan gelditu eragiñ. AB AmaE 266. Zek iagi eragin eutsan ordu atan? A BeinB 86. Barriro jaio eragiten deutso bateatuten danari bizitza izatearen gañekora. Itz Azald 130. Begiorde luzeak agertu eragiten dau miragarrizko gauzen mundu bat. Ib. 15. Juana Marik alegin andiakaz artu eragin eutsan eroapena. Echta Jos 64. Aitonari erotu eragin bear dio. Ag G 374. Eskutik artu ta bere onduan jezarri eragin eutsan. Otx 51. Zerk, ordea, zimur / eragin ezpañei? Ldi IL 32. Baldintzak be zeatz bete eragingo leuskioez. Eguzk GizAuz 124. Atsegin eman ez ezen ederretsi ere eragiten didate. Or Aitork 278. Biriki-auspueri aixea atara eragiñaz. Bilbao IpuiB 165. Jarri erain detsa silla batian. SM Zirik 56. Ageri diranak oro ezabatu eragin al izango bagenitu. Zait Plat 43. Txanpon urriai iraun eragitearren. Erkiag BatB 117. Amari sei bolandera ekarri eragin neutsazan. Gerrika 25.
"Faire faire (le second 'faire' remplaçant un verbe exprimé précedémment dans la phrase" H (que cita a EZ).
Prinzeek ohi dutela erakharri bandera, / Nahi dutenean gerla egiteko athera; // Hala duela Iesusek eragiten berea. EZ Man I 78. Gutxi idatzi zuen euskaraz, besteri eragin baino gutxiago. MEIG VII 67.
5. + eregin. Convertir, hacer convertirse.
Eta gloriaren primu gaitutzu eragiten. EZ Man I 20. Deragiegun artean txil eraso / armaen indarragaz Kristiau oso. EgiaK 87 (= 'hasta que les [...] convirtamos en buenos cristianos'). Non trebutari eragin baitzituen. ES 113. Eliza onetako bikario nere hala biarrak eregiñ niñubenian. HondarSerm 137. Gatibutasunetik atera eta eragin zuan Ijitoko Erregearen urrengo gizon. Ub 21. Zeren ez baitzare ile bakhar baten xuri edo beltx eragiteko. Dv Mt 5, 36 (He beltzaraz, Ur egin, Ol beztu, Ker baltzitu, IBk bihur).
6. (V-gip, G-azp, AN-gip; Lar, ), erain (V-arr-gip, G-azp, AN-gip-larr) Ref.: Asp Leiz2 (erain); Gte Erd 83, 93, 261.
Influir, influenciar, afectar. "Vinolento, ardoak eragina " Lar (tbn. en Añ). "Afectar. Producir impresión física o moral. Yoan den asteko beroak asko erain die artoei. Misioak izandu dire, baño gutxi erain dio: beti bezela seitzen du " Asp Leiz2. " Kondairak eraginda (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 261.
Egur hezeari eta iunt denari su handiak ere nekez eragiten dio. Ax 86 (V 191). Purgategiko suak eragiñak diran zenbait itxetan. Mb IArg I 254. Gaitzak eragiña datorrenean. Cb Eg III 370. Botika onek zelan eragin dautson. Kk Ab II 49. Leenen-izotzak eragin dio gaztaiñari zugatzean. Or Eus 384. Txanpañek eragin. EA OlBe 91. Zurrutak eragin al dizu, Joxepe? NEtx Antz 18. Nere arrizko biotz eri oni eragin zion. Or QA 179. Gorrotozko lera sutsuak indartsuago zeragioten. Etxde JJ 212. Egunaren berotasunak eraginda. Erkiag Arran 105. Platonek ere sakonki eragin zion Fray Luisen gogamenari. Gazt MusIx 62. Euaiziak eragiña. Auspoa 107, 129 (ap. ELok 193 ).
Actuar.
Gure baithan eragiten duen indarrari esker. Dv Eph 3, 20 (Lç obratzen).
7. (V, G, AN-gip; SP, Mic 7v, Lar, , Dv, H), erain (V-m-gip) Ref.: A; Etxba Eib (eraiñ); JMB At; Gte Erd 93, 225.
(Aux. tripersonal). Mover, hacer moverse. " Haurrari eragitea, bercer l'enfant" SP. "Colear [...] hopari eragin " Lar. "Menear" Lar, . "Mover, meneando algo" . "En parlant de bétail, le faire avancer" Dv. "(Vc, Gc), mover" A. Tr. Documentado desde Axular, desde el s. XIX sólo lo encontramos en autores meridionales.
Eskuei eragiten deraue. Ax 176 (V 118). Han nagiei eraginen zaie ezten zorrotzez. "Perurgentur" . SP Imit I 24, 3. Pozkariaz allari eragin. Mg PAb 92. Eragijok mutil [...] aurreko tanboliñori. DurPl 125. Galtzarrai erruz eraginik. Zav Fab, RIEV 1907, 92. Errotarriari eragiten. Lard 146. Danboliñari eragiñaz. Sor Bar 109. Buruari eraiñaz. AB AmaE 389. Orduan eta gogotiago eragin zion panderuari. Bv AsL 143. Umeari eragiten / otzara zarrean. Azc PB 233. Eldu zaiozu zintzarri abetako bati eta eragiñ gogotik. Alz STFer 120. Ardatzari eragiñaz. Ag G 42. Egalai eragin. Altuna 37. Esku-aurpegieri biziro zeragiten. Or Mi 15. Oñak ariñ-ariñ, / zankuak agiriñ, / ipurdiari eragiñ. MendaroTx 187. Burtzaiñak manduei eragiteko. Kk Ab II 128. Bekañei eragin. Ldi IL 42. Ankiakin erainda ibiltzen zan tornu zar bat. SM Zirik 106. Maratilari eragin. Zait Plat 15. Izakiek bata besteari eragiten eta mugiarazten diotela. Vill Jaink 36. Pedalai apurtxu bat eragitea. Erkiag BatB 72. Argi-giltzari eragin diozu ta bonbilla piztu da. MAtx Gazt 22. Gure izeba Mariak txekorrari eragingo ziola. JAzpiroz 93. Nik [berrogetabost zentabokoa] sartuko dot, eta zuk palankiai eragin. Gerrika 241. Gero tornuz eskuz eragin da garbitu [gariak] . Albeniz 20. Intsentsu-ontziari eragitea. MIH 137.
Nere buruari eragiten asten naizen bakoitzean.NEtx LBB 86.
(Con aux. trans. bipersonal).
Ardatzak eragitzue. 78. Beatzak eragin zituan. Osk Kurl 21.
Abrahanen egongu artara eragin bainindun Yainkoak.Or QA 66.
(V, G), erain (V-gip) Ref.: A; A EY III 194; Iz ArOñ (eraiñ) .
Remover, revolver. "Urari eragin, remover el agua" A. "Eraginago ta zirinago, peor es meneallo" A EY III 194. "Kafesneari eragiok, azukrea ondo urtu dadin" (G-azp).
Eragin [simaurrari] nosian bein. Mg PAb 150.
Itsasoko zabaldi eder eragiña. 'Agitée' . Or Mi 149. Maitasun-ego miakaz / axiak ba deragijo [urari] . Laux BBa 40.
8. Hacer atravesar. " Itsasoa eragitea, passer la mer" H. Cf. infra (9).
Hala [alferra] laster darabilla nagien manariak, / Abietan eragiten diotzala mendiak. EZ Man I 108.
9. (G; Lar, Dv, H) Ref.: A; JMB At .
(Aux. tripersonal). Superar. "Aventajar" Lar. "Vencer, superar. Danai eragin die, a todos los ha superado" JMB At.
Nor nori eragingo zion, zeñek zein garaituko zuen. Lar SAgust 6. Gaitz paregabe, gaitz guziai eragiten diena. Cb Eg II 169.
(G-goi-bet; Lar, H) Ref.: A Apend; JMB At.
Pasar, sobrepasar. "Pasar más allá de alguna raya o término" Lar. "Déborder" H. "Pasar por encima. Zugiari urek eragin dio, el río ha pasado por encima del puente" JMB At.
Nola presari eragiñ eta / pasatzen dan ugaldia. Tx B I 113. Mendiari erain. JAIraz Bizia 74. Gañari eragin dio! Ataño TxanKan 192. Eizak mendiari eragiten bazion, galdutzat jotzen genin. Ib. 165.
(Part. en función de adj.). Excesivo, que sobrepasa todo.
O zure amorio miragarri, eragiñ, geiegia! Cb Eg II 43. Munduko ditxarik eragiñena, ta gogora alditekean andiena. Ib. 14.
Subir.
Preziyua eragiten / diyote urari. JanEd I 90.
"(Gc), levantar, construir" A.
" Eragin yatsu, ha perdido usted el seso" A Apend.
10. Hacer de nuevo.
Ezta nekezia gaiza eragitetik jinen, zeren eta harrigarri belizateke ükhatzia Jinkoari berriz egitia behin egin dianaren potheria. Egiat 184.
11. Ocuparse de; darle a, atacar (un trabajo, etc.). v. ekin, 1 erago.
Konfesore jakintsubak esan arren ez eragiteko lengo gauzai. Mg CO 234. Ez dauka orrek zer eragiñ geijago. JJMg BasEsc 149. Eragiñ mutillak jan edanari. Ag Kr 44. Ez eragin geiago asmo orri. Echta Jos 223. Neskatxak mekiro eragin dautso dardari. Laux AB 97. Ta bigarrenari [joan-etorriari] be badaragioe amaseirek gogotsu. Bilbao IpuiB 21.
Hacer sonar (un instrumento).
Renautek trunpeta eragin. Xarlem 1364.
12. "(V, G), dislocar" A.
13. (V-ger-m, G ap. A ) .
(Part. en función de adj.). Activo; movido, vivo; ágil.
Baina damea, zan lez / bizi ta eragina. Azc PB 250. Eragiña ta bizkorra. A BGuzur 108. Ongi-nai kezkaz zirikatutako gizon eraginek asmatua. Zait Plat 9. Ez zirudian, neskatxak bere, lotsorra. Eragiña zirudian. Erkiag BatB 74.
(No referido a personas).
Bilbo au berez da beti jentetsua ta bixi-bixija ta eragiña. Kk Ab II 124. Eladeko giro dardaragarri ta eraginean. Zait Plat 29.
" Erain (V), elegante, esbelto" A.
Mutil lerden eragiña. Erkiag Arran 83.
II. (Sust.).
1. (Añ), erañ. "Movimiento" .
Zer balijo deutsee [jakitun] onei [...], asmauko balebe bere eraña geraturik ez daukana [='movimiento perpetuo'] . Canala Jesucristo 69s. Ikusgarria euren gorputz, buru ta eskuen eragiñ aukerazkoa. Ag Kr 67. Esku ta buru eraiñekaz barriketeari lagundurik. Kk Ab II 154. Eragin goxoz dardarazi etxe-barrunbea. EA OlBe 67. Lenbiziko eragiñetik azkeneraiñokoak. "A motu primo" . Or Aitork 190. Pitagorak berebat dana eraginean ateman zuen. Zait Plat 51.
Aditu bedi [...] danboliñaren eragiña. NEtx LBB 155.
2. (G-azp ap. Gte Erd ).
Influencia. " Kondairaren eraginez (G-azp)" Gte Erd 261. Cf. fB Olg 101s, en el que eragin parece tener un valor más bien verbal: Duazala luxurijazko pekatu mortalak [...] egiten dirian ta eragiten dirian okasinoe jakinera. Ta esanak, eginak ta eragina ontzat emoten dituben lekura.
Aren eragin izkutua. Markiegi ( in Ldi IL 8 ). Gogo txepeldu ta musiñentzat eragin ona ego-aizeak. EA OlBe 28. Alkoolaren eragiña ote? Mde Pr 149. Iloba txikiaren gogoan eragin aundia egin bear. Zait Plat 9. Beste lagun bi ziran eragin eta indar aundikoak alde onetan. Erkiag BatB 80. Amaren zabarkeriak baiño eragin aundiagoa izan dute nere geroko jokaeran. NEtx LBB 45. Bergsonen kutsua eta eragina aurkitzen zuen, esate baterako, Txilardegigan. MIH 294.
v. tbn. Etxabu Kontu 46. Onaind STeresa 87. Zendoia 184. Insausti 27.
Impulso, empuje.
Errik erriari dion gorroto utsaren eragiñez. Or SCruz 109. Biotz-eragin sendoa baitute. "Caudal corriente de sentimiento" . Or BM 22 (cf. infra (3)). Notiñen eta sendien eragiñak Irakaskintza barrutian sortutako On-emantzalle Bazkunak baditugu Euzkadin. "La inciativa particular o familiar" . EAEg 14-11-1936, 293. Biotzeko eragin sutsuak burura aldatu oi zitun. Etxde JJ 169. Bere bizimodu ajolakabearen eragiñez. Ib. 274. Barruko errazoiez, biotzeko eragiñez ala sakelaren komenentziaz. Erkiag BatB 94. Aragikeriaz gain dagoan gizabiotzaren alkar-eragiña. Ib. 182. Guzti au ezkertiarren eragin benetan gogorra izan zan, baña indarrez guztiak menderatuak. Gerrika 53. Burni eta zurari egozten dizkiodan eragin hauek. 'Estos impulsos que atribuyo' . MEIG IX 139 (en colab. con NEtx). Barandiaranen eraginari eskerrak. MEIG VIII 101.
v. tbn. Lasa Poem 62. Azurm HitzB 52.
3. Sensación.
Maite-egun artan beste eragiñik / ez balu ere Garazik. "Afecto" . Or Eus 410. Doazan gauzak zugan utzi duten eragiña, ta iraganik ere dirauna. "Affectionem" . Or Aitork 333.
4. "Terciana" . v. eragiteko.
5. Vuelta (que se da a un asunto).
Ango kasu areri zenbat eta eragin geiago emon, siñistu eziñekuagoa bigurtzen da. Gerrika 94.
ERAGIN ETA ERABILI (PMuj). Dar vueltas a un asunto, insistir. v. ERABILI ETA ERABILI.
Ilango buru gogorrekoari, eragin da erabilli eginda bere, etxakue berealangoan sartuten egia. Ag AL 57. Esan ta esan, eragiñ ta erabilli, [...] aspertu eziñik egon zan bere leloa Zabaletakoari azaltzen. Ag G 266.
ERAGIN-INDAR. Poder de hacer actuar.
Eta jendearen gain, zeiñek duen eragin-indar gehiago erabaki bear bagenu. Vill Jaink 95. Ondore gabeko nahia, eragin-indarrik gabekoa. MIH 33.
Fuerza motriz.
Gizonek eragin-indar aundia erabilliko dute aurrerantzean eta [...] mendiak zulatu ta ur-bide berriak egin, nolanai egingo dituzte. Anab Usauri 103. Tximistoarekin, berriz, argia, beroa ta eragin-indarra sortu. Ib. 102.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper