1.
(
gral.; SP, Mic 6v, Deen I 192, Urt I 59, Ht VocGr, Lar, VP 26r, Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H),
eun (
V, G, AN, L-arcang, BN)
Ref.:
Bon; VocPir 38; Bon-Ond 136; A (egun, eun); EI 62, 198, 172 y 173; ContR 518; Lrq; Iz ArOñ , R 400; Etxba Eib ; Holmer ApuntV ; EAEL 195; Gte Erd 11, 46, 267, 305, 153, 84 y 85; ZestErret
.
Día.
"
Egunak ditu hor dela, il y a longs jours qu'il est là"
Dv.
"
Egunak dira [...] hace días"
Etxba Eib.
En Gte Erd 153 se da cuenta de la diferencia entre ze egun da gaur? (ref. al día de la semama) y por otro lado hilak zenbat egun ditu, ze egunetan gaude (goaz, etc.)? (ref. al día del mes).
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Los autores septentrionales utilizan siempre
egun batez 'un día (indeterminado)'; sólo hemos encontrado alguna excepción como
egun batetan en Dechepare (187); al Sur la forma más usual es
egun batean (en los vizcaínos generalmente
egun baten); en autores guipuzcoanos se encuentra tbn.
egun batez . Acompañado de un cuantificador, y en sentido indeterminado, la forma habitual al Sur es
egunean (
zazpi egunean, zenbait egunean), aunque tbn. se encuentra
egunez (no en los vizcaínos) y, mucho menos frecuente,
egunetan . Al Norte sólo encontramos
egunez .
Agnus Dei qui tollis peccata mundi egunean.
PaterN
6.
Goizean goizik jagi ninzan astean egun batean.
AzkPo IV.
Zein sainduren besta daten orhit egun berian.
E 21.
Sarthurik sinagogán Sabbath egunean.
Lç Act 13, 14.
Egun hunekin [= 'tal día como hoy'] Venetia edifikatzen hasi izan zen.
Lç
Cal
a, 4r.
Egun askotan ni ebili naiz, / ez dot edugi ditxarik.
Lazarraga A7, 1171r.
Irugarren egunean erresuzitadu eban.
Bet 6.
Juan den egun oietan berri bat etorri zen.
CartEsp
454.
Hirur egunen buruan / lurretik altxaturen.
EZ Noel 113.
Martxoak hogoi eta hameka egun ditu.
Harb ĩ, 4v.
Eztakigu noiz izanen den gure azken eguna.
Ax 65 (V 43).
Arraina eta arrotza, heren egunak, karatzez, kanpora deragotza.
O Pr 34.
Egun saindu huntan.
Gç 132.
Zoin barurtü baitzen desertian berrogei egünez.
Bp II 41.
Hogoi egunen bidean.
ES 391.
Egun guziez hilzera prestatzen dena.
Ch I 23, 2 (v. EGUN OROZ).
--Zein egunez sorthu zen? --Eguberri egunean.
CatLav 49.
(V 32)
Biharko egüna eztüzü segür.
Mst I 23, 1.
Milla urte zure aurrean, atzo igaro zan eguna bezala dira.
Cb Eg III 311.
Erregen egüna edo Trüfania.
CatLan 39.
Eguneko oren eta memento guziak.
Brtc 11.
Sei egunean egin zuan Jainkoak Mundua.
Ub 5 (96 berrogei egunetan).
Egun guzian gezurrik esan gabe.
Mg CC 233.
Lau eguneko bide luze nekosoa.
Gco I 458.
Egún bereán egonenzéla orréki paraisoan.
LE Ong 132r.
Ipiñi die gure urte, ill, aste eta egunai beren neurria.
AA I 403.
Bizpahirur egunen barnean.
Dh 121.
Errikuentzako da piesta eguna, ta erbestekuentzako erromedija eguna.
fB Olg 106.
Egun hartan erakhutsiko du bere justizia.
Jaur 163.
Ogeta amargarren egunaren gaba.
Ur MarIl 32.
Lanbide onetan berrogei egun egin zituzten.
Lard 90.
Egun batez elduren naizela zeruko zure ospe dohatsura.
Dv LEd 18.
Egüneko akzionen Jinkuari eskentzia.
CatS 40.
Zorzi egun osoko kordegabetze mirarizkoa.
Aran SIgn 29.
Pazkoa Maiatzekoa edo Korputz Eguna.
Arr May 139.
Badu jadanik lau egun hila dela.
Jnn SBi 25.
Jaunaren egun handia hautsi du.
Arb Igand 70.
Amalau egun dira / nik urten nebala.
Azc PB 206.
(s. XX)
Beste egun batean.
Goñi 46.
Egun baten, kalan egozala.
Echta Jos 82.
Herrirat itzultzera zenbeit egunendako.
JE Bur 143.
Egunik utzi gabe, toki jakiñeko kafera zijoanean.
Ag G 220.
Merkatu-eguna zan.
Kk Ab I 70.
Ni naiz Ama-Birjina, eta larunbata nere eguna da.
Barb Leg 140.
Orain egun gutxi iseka (burla) egin zidan.
Muj PAm 34.
Andik iru egunera.
Or SCruz 114.
Mendira, egunotan, igo baldin ba-zera.
Ldi IL 109.
Langillekin eguneko denario batean itz-arturik.
Ir YKBiz 353.
Amabost egun barru.
TAg Uzt 98.
Theresa haren etsean sartu zen egunetik.
Mde HaurB 34.
Duela hogoi egun.
JEtchep 88.
Egunen batean ezkontzen bazera.
MAtx Gazt 43.
Frantzian aberri eguna dalako gaur.
Alzola Atalak 88.
Hamazazpi egunen buruan hila.
Ardoy SFran 21.
Etxerat ützüli nintzan hirugerren egünian.
Casve SGrazi 108.
Agur, Maria, egun aundirarte! [= 'el día del Juicio Final']
.
Ataño
TxanKan
177.
Bederatzi eguneko misioak izan ziran gure errian.
BAyerbe 36.
Hara nun bertze egun batez ere heldu diren jandarme horiek.
Etchebarne 34.
Da olan egunak eta illak aurrera neroiazan.
Gerrika 21.
San Martin egunez.
MEIG I 100.
"Egunak badu nondik bota, todavía hay tiempo (AN-5vill)" A Apend. "Egun batak bestea urre dauko, no hay prisa, tiempo quieren las cosas (V-ger)" A EY III 327. "Egunak egunari ezteutso, hay mucho cambio de tiempo de un día a otro [...] (V-ger)" Ib. 342. "Egunak adarra luzea du, todavía hay tiempo [...] (G-to)" Ib. 342. "Egunak eguna alkarren hurrian izan, egunak oso azkar pasatzen direla adierazteko. Ta lanik ite ez bada, egunak eguna alkarren hurrian izateu" ZestErret.
Naturak eztizu ezer egiten iauzika. Egun batek bestea urren dauka.
Zait Plat 25.
Egunak eguna ekarri zuan ondoren, eta asteak astea...
NEtx LBB 183.
(Añ, Dv, H) .
(Pl.).
Vida de una persona.
"(En toda su) vida [...] bere egunetan
"
Añ.
Tr. Documentado ya desde Dechepare, lo emplean autores tanto septentrionales como meridionales.
Bizi nizan egunetan.
E 173.
Ene emaztea duk bere egunetan aitzinaratua.
Lç Lc 1, 18.
Bizi zarean egunetan / zuk beti damuko dozu.
Lazarraga B16, 1182r.
Zeñak baitaramatzate dohatsuki egunak.
EZ Man I 99.
Neure egunak berret diatzadatzu.
Harb 344.
Bere egunak akhabatu zeitzan.
Ax 167 (V 112).
Badoazi gure egunak.
SP Phil 544.
Ene egunak, eta ene denbora itzala bezala ioan dira.
Tt Onsa 99.
Nik zure kharrez behar nuen / erre ene egunetan.
Gç 103.
Denbora huntako egunak laburrak dire.
Ch III 48, 2.
Eriotzaren segak aren egunak ebakitzea.
Mb IArg I 204.
Luza detzakeiela aphur bat gure egunak.
Lg II 214.
Bainan bai nola pasatu / Tugun gure egunak.
Monho 104.
Mirikuntzak gure egunen luzatzeko asmatu dituen bide ta moian guziez.
Dh 117.
Igez doaz gure egunak.
Añ
LoraS
193.
Jaunaren grazian gure egunak bukatzea.
AA III 406.
Amaituko ditut neure egunak.
JJMg BasEsc 220.
Ez naiz zure antzekoa izandu nere egunetan.
Echve OngiB 157.
Oroituko gerade / gure egunetan.
Echag 256.
Ez diat lanik egin / nere egunetan.
It Fab 54.
Non igaro zituan bere egunak.
Izt C 506s.
Han zuen kausitu / bere egunen fiña.
Gy 152.
Dabiden egunak aurrera zijoazen.
Lard 205.
Hekien herrian nahi zituela akhabatu bere egunak.
Hb Egia 32.
Haren mundu huntako egunak akhabatzera zohatzila.
Jnn SBi 140.
Alageratzen zütian haien egünak.
Ip Hil 127.
Lurreko gure egunen ondorean.
Inza Azalp 138.
Onetara amattu zittuzan bere egunak.
Otx 87.
Bere egunak [...] bukatu.
Etxde AlosT 86.
Gizonaren egunak.
Vill Jaink 110.
Bere gaitzak uzten zizkion egunak.
NEtx LBB 99.
Gordeko dudala berorren egunak igaro-ta ondoren arte.
Berron Kijote 183.
Nere geroztikako egunak illundu zitun ekaitza.
Ataño
TxanKan
177.
(Pl.).
Tiempos, época.
Tr. Aunque el primer testimonio es de Leiçarraga, no es frecuente hasta el s. XIX.
Nola egin baitzedin Noeren egunetan, hala izanen da gizonaren Semearen egunetan ere.
Lç Lc 17, 26 (TB, Oteiza, Dv, Ol, Leon, Or, Ker, IBk egunetan; He denboran, Arriand aldijan, IBe garaian).
Üdüri eraziten derizkie Adamen egünak.
Bp II 38.
Orañgo edo gure egunetako lanze edo ejenplo ikaragarri bi.
Cb Eg II 163.
O egunak! O ekandubak!
Mg PAb 212.
Gaurko egunetan.
Ur MarIl 126.
Bere egunetako gerlari handiena.
Hb Egia 25.
Lengo egunak goguan.
Xe 231.
Zelan zirean zarren egunak.
AB AmaE 387.
Ume nintzaneko egunak.
Azc PB 193.
Aitorren egunetako bizitzea egiten eben.
Ag AL 41.
Maratzagoak izan gera gure egunetan.
Ag G 366.
Gure egunetan asmatu bear balitz.
A Ardi 61.
Erreboluzione-egunetan.
Barb Sup 146.
Zer egünetara zoan Frantzia.
Const 23.
Gure egunetan semek aitaren aurrean txintik atera balu!
Or Mi 92.
Oraiko egunetako pertsulari eta koplakariek.
Zub 19.
Herode erregeren egunetan.
Ir YKBiz 24.
Gazte-egunak pozkiro oroi tutelarik.
Or Eus 27.
Eleizearen lenengo egunetako kistarrak.
Eguzk GizAuz 14.
Sedezias erregearen egunetan.
Zerb IxtS 68.
Prantziaren zorigaiztoko egunak igaroak baitziran.
Etxde JJ 215.
Kornubiera mintzatu izan den azkenengo egunetaraiño.
Mde Pr 250.
Gure egunotaraiño eldu dira dolmenak edo triku-arriak.
Vill Jaink 23.
Antxiñako egun aien lurriña.
NEtx LBB 119.
Ez da suma handia / gaurko egunetan.
Mattin 51.
Erromanoen egunetan.
Lf (
in
Casve SGrazi 7
).
Jarraitu egin eben sepulturak [...] Ondarroako elizan, gure egunak arte.
Etxabu Kontu 79.
Orra, geure egunetan, Edith Stein jakintsua, siñisbako zana.
Onaind STeresa 128.
Bainan hau izan zen berria gure egunetan.
Larre ArtzainE 227.
Bonaparteren egunetan.
MEIG VIII 120.
(Con suf. aprox.).
Ain berriki, gure egunetantsu.
Or Aitork 195.
(V-gip, G-azp)
Ref.:
Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 247.
Día de cumpleaños.
v. jaiotegun.
Nere egunak dira [sic] / egun, Galatea.
It Fab 194.
On Antonio Arzac jaunari bere egunean.
AB AmaE 377.
Astelenian nere eguna dek.
Urruz Urz 61.
Loba besoetako batek aitaitari bere egunean.
Azc PB 99.
Ez al dakizu gaur nere eguna dala?
Iraola 120.
Norbaiten eguna dala.
NEtx Nola 51.
Aren eguna zala ta zabal-zabal jolasteko.
JAzpiroz 189.
2.
(gral.; Volt 41, Deen II, Ht VocGr, Lar, Añ, Hb, H)
Ref.:
A; Lrq; VocZeg 285; Etxba Eib; Gte Erd 85.
Día (opuesto a 'noche').
"Aube du jour, egunaren alba
"
Volt 41.
"(Al) amanecer, eguna orduko
"
Lar.
"Entre día, egunean
"
Ib.
En Deen II 74 se traduce "Morgun [Morgen]". Cf. infra EGUNA ARGITU, EGUNA ZABALDU, etc.
Tr. De uso general, documentado desde Dechepare.
Egunari iguzkia, gau beltzari ilhuna.
E 95.
Ni igorri nauenaren obrák egin behar ditut eguna deno: badatorke gaua noiz nehork ezin obrarik baitaidi.
Lç Io 9, 4.
Penarik asko iragaro dot / egunean da gabean.
Lazarraga A3, 1164v.
Hirur egunez eta gauez.
Ax 130 (V 86).
Eguna den ekusu <eusu>.
Mic 12r.
Egunaren argia heldu zaizun eredura.
SP Phil 79.
Egüna sortzen dela ikhustian.
Bp II 113.
Egunaren akhabantzan.
Ch I 22, 7.
Goizeko izar, arako eguna dakartenak.
Lar SAgust 3.
Ez ditu [ardiak] andik belarrera eramaten inza kendu edo eguna epelduxe artean.
Mb IArg I 308.
Egunaren laburtasunak debekatzen zituen hei ondotik yarraikitzetik.
Lg I 197.
Egunak dakaz etxera.
Mg PAb 107.
Egunaren anza ezagutzen duanetik.
AA I 400.
Biaramonean eguna baño lenago jaiki.
Lard 42.
Huntzek eguna bezala ihesten dute askok Ebandelioa.
Hb Egia 148.
Eta argiari izentzat eman zioen eguna, eta ilhunbeei gaua.
Dv Gen 1, 5.
Egunaren argiak gainditzen dituelakotz.
JE Bur 162.
Egun alaia zan. Zerua, batere odei gabe, osoro urdin zegoan.
Ag G 43.
Eguna baño len asten ginduan lanean.
Or Mi 94.
Nik ez nai eguna / biurtzerik gau!
Ldi BB 130.
Egunaren zabaleran.
"
Al abrirse el día"
.
(G-bet)
A EY III 237.
Eguna eta arratsa nola igaroko zituzten.
Mde HaurB 49.
Egunaren lehen orduak dira.
Arti Tobera 263.
Mintzo zitzaion egun guziez, eta eguna ez aski, gauaz ere berdin.
Ardoy SFran 104.
Gure izakera desberdina da nola gauetik eguna.
Xa Odol 345.
Eguna arras untsa pasatu nuen, baina ilunabarra hasi zelarik jausten, ni hasi nintzan tristatzen.
Etchebarne 28.
Eguna an pasatuta, arratserako lasai famelira.
BBarand 146.
Eguna argitzen ikusten asi giñala.
Gerrika 116.
Gau beltzaren hurbilak eguna inoiz baino desiragarriago bihurtzen duenean.
MIH 301.
EGUNA APALDU.
Atardecer, anochecer.
Eguna apalduz zioan.
Ir YKBiz 209.
Geldi zaite gurekin; arrastuz dioa ta eguna apaldua da.
Ib. 529.
EGUNA ARGITU
(Con aux. trans. o intrans.). "Amanecer" VP 26r. "Neguan oso berandu argitzen dau eguna" Elexp Berg. "San Juanetane eguna argittu zai eote giñan zerra-tokiyan" ZestErret. v. EGUNA ZABALDU.
Sabbath azkenzean asteko lehen argitu behar zen egunean.
Lç Mt 28, 1.
Eguna argitu zenean [corregido sobre zuenean], jarri ziran erriaren aurkesean pelean sartzeko eran.
Mb IArg II 289.
Argitu da eguna.
Mg PAb 67.
Belenen argitu da / eguna gabean.
Echag 57.
Eguna argitu zanean.
Lard 474.
Etorriren da ordua, non eguna hasiko baitut, eta gaurik ez ikusiren; edo gaua hasi eta egunik ez argituren neretzat.
Dv LEd 153s.
Eguna argitu arte etzan aspertu Santua itz amoriozko oek esatez.
Bv AsL 59.
Eguna argitu ebanerako bazter guztietan zabaldu zan albiste ona.
Ag Kr 33.
Eguna argitu zunean "galdu gera Don Manuel" esanaz esnatu zun etxejaunak.
Or SCruz 38.
Abuztuko illaren / amairugarrena / guretzat argitu dan / egunik txarrena.
Tx (
in
Imaz Auspoa
24, 51
).
Eguna argitzen duanetikan / berriz illundu artian.
Uzt Sas 244.
Egungo egun zoragarria argitu duen Jaunari / eskerrak eman behar diozkat, lotzean kantu lanari.
Xa Odol 289.
Egunik ez zuala argitzen ikusi zutenean.
Berron Kijote 216.
Eguna argitu baino lehen.
MEIG II 71.
v. tbn. Izt C 178. NEtx LBB 27. Or e IBk Lc 4, 42. MMant 26. JAzpiroz 30. Gerrika 78. Insautsi 284. Albeniz 43.
Urrengo goizean egun berriak argitzen zituan Gazteluaren orma zaarrak.
Anab Poli 25.
Orratx! Egunak argitu du.
Lab SuEm 183.
EGUNA BEHERATU.
Anochecer, atardecer.
Ago gurekin: ezen arratsa duk, eta eguna duk beheratu.
Lç Lc 24, 29 (He, TB, Dv eguna beheratu; Brunet eguna erori).
EGUNA ERORI.
Atardecer, anochecer.
Gelditu zaite gurekin, zergatik alde dago gaba, eta erori da eguna.
Brunet Lc 24, 29 (Lç eguna beheratu).
EGUNA GABERIK.
"Eguna bagarik (V; msOch), antes de amanecer" A.
Eguna bagarik egongo litekez Elex ateetan.
Añ
EL2
95s.
Bein baño geyagotan jagi gara eguna barik.
Zam Man 29.
EGUNAK EGUN.
Días y días.
Egunak egun eta asteak aste kolkoari maitero iratsita euki eban irudia.
Erkiag Arran 178.
Egunak egun iragaten eben [...] ikusi barik.
Erkiag BatB 24.
EGUNAK IRABAZI.
"Eunak irabastera, a ganar el jornal" Iz ArOñ.
EGUNAK JOAN EGUNAK ETORRI (
goan Dv),
EGUNAK JOAN ETA EGUNAK ETORRI (V-gip),
EGUNA JOAN ETA EGUNA ETORRI (G-azp, AN-gip, B, BN-arb),
EGUNA JOAN EGUNA ETORRI (
e. jun G-azp),
EGUNAK JOAN EGUNAK JIN.
Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 182; ZestErret. Al cabo de unos días; día tras otro. "Eguna jun eguna etorri, beti euri ziriñ hori" ZestErret.
Egunak joan, da egunak etorriaz, astiro-astiro, aztuten joazan.
Echta Jos 286.
Egunak joan, egunak etorri, Eliza goizaldero ta iluntzetan bete-bete egin oi ziguten eliztar jainkozale aiek.
A Ardi 113.
Eguna juan da eguna etorri, / katuak nunbait gosiak.
Noe 75.
Egunak joan, egunak jin, garizumako denbora ere hurbildu zen.
Zerb Ipuinak 83.
Egunak juan egunak etorri, il biarko zala igarri eban.
Altuna 24.
Egunak joan eta egunak etorri, noizpait berebaitaratu zan.
TAg Uzt 289.
Egunak joan egunak etorri, ez ei eutson urtetan lumarik.
Bilbao IpuiB 40.
Egunak joan egunak etorri, arako urre kolore txanbeliñez jantziak agiri ziran.
Erkiag BatB 43.
Eguna joan eta eguna etorri, luze zijoan elurte ikaragarri ura.
NEtx LBB 96.
Egunak joan, egunak jin, Frantses heldu zen itsas bazterrerat.
Arradoy
SFran
262.
Eguna joan ta eguna etorri [...] artzaiari bere biotzeko maitasuna aldaerazi zion.
Berron Kijote 222.
Egunak joan, egunak jin, nehor ez da betiko.
Larre ArtzainE 266.
Eguna joan eta eguna etorri, beti egonean.
MEIG IX 108.
v. tbn. Otx 92.
Egunak etorri ta egunak joan, gure apizioak oiek itun.
Ataño
TxanKan
79.
(En contextos negativos).
A pesar de los días transcurridos.
Egunak joan, egunak etorri, ta nere eriotzako sententzirik etzun atzeratu.
Or SCruz 97.
EGUNAK TXIRRIST EGIN.
"(Vc), amanecer" A.
Egunek txirrist egin-orduko.
A BGuzur 130.
Egunak txirrist egin ebaneko.
Erkiag Arran 51.
Goizean-goizik egunak txirrist-egiterakoan.
Zait Plat 84.
EGUN HANDIAN.
A pleno día.
Egun handian, agerian ta lagunen aitzinean egiten duguna.
Dh 132.
EGUN HANDIZ.
"Bastante antes del anochecer, faltando aún bastante para anochecer. Mutillak, egun andiz zatozie. --Urteko egunik luzeenetan gagoz ta" Zam Man 29.
EGUN-ARALDE.
a)
(Hb, H s.v. araldea). Transcurso del día; jornada. "Journée" Hb.
Eztut galdu egunaraldea.
"
Journée"
.
Birjin
409.
Egun-araldiaz egin dutenaz mintzatzeko.
Ib. 541.
Egun-araldea ongi enplegatu duzula.
Dh 218.
Goizean ofreimendu hori egin eta egun-araldian ere ahalik maizena erreberri bezate.
Ib. 76.
Jende prestuek hartzen dute bere meditazionean gehienik ukitu dituzken sentimenduetarik bat edo bertze, hartaz maiz orhoitzeko egun-aralde hartan.
Ib. 103s.
b)
"Tas de jours" Hb.
EGUN-ARGI
(V-gip, G-azp; Dv; eguargi V, G, S, Sal, R). Ref.: A (eguargi); Etxba Eib (egun argiz). Luz del día (sentidos prop. y fig.); periodo del día con luz solar.
Tr. Documentado desde principios del s. XVII, es usado tanto al Norte como al Sur. La forma eguargi se encuentra en Oihenart, Cardaberaz y en algunos autores meridionales más modernos, como Azkue y Orixe.
Egun argiz.
Volt 140s.
Ilhunbeko lana, eguargiz ageri.
Saug 163 (v. tbn. O Pr 276).
Zeruko egun argia.
Arg DevB 40.
Eguargia degun artean.
Cb Eg II 100.
Larru gorrian / Egun argian / Utzi zuten lotsaturik.
Cb Bast 34.
Ez da Kristandade guztian [...] dantza desonestubagorik [...] egiten egun argiz, euskal errijetan baino.
fB Olg 10.
Israel guziaren aurrean eta egun argiz.
Lard 193.
Egun argia duguno ibil gaitezen.
Dv LEd 180.
Egun argiz eta lekhuko osten artean.
Hb Egia 81.
Biyar goizian juan egun argiz.
Bil 79.
Ze ke moltsoak igoko daben egun argitan!
AB AmaE 439.
Oraindik egun argiz allegatu zan bere etxera.
Zab Gabon 31.
Egun argitan dabiltz.
Ag G 198.
Manuri, egun argiz eta Areatzaren erdian ezteutse ostu ba erlojua!
Zam Man 29.
Izkelzaingoa aurten eguargitara agertzeko.
A EEs
1916, 113.
Ugiñetan murgiltzera zoaien egu-argi illetsiak.
Or Mi 147.
Baditake, haatik, berdin, tenore huntako egun-argi eztiak diren baino pollitago dituen egiten.
JE Ber 76.
Lotsaz or egon barik / egun argiten, / txingor-euriten?
Enb 167s.
Egun-argia sartzeko.
JMB ELG 45.
Gau-itzalkariak egun-argia zearo itzali zuten garaian.
TAg Uzt 269.
Egunargiz iritxi.
Etxde AlosT 13.
Joan adi, bada, baiñan bein bakarrik eta egun argitan.
Etxde JJ 70.
Egun argitan letxe ikusi aal izan daigun.
Erkiag Arran 17.
Norentzat barneak kanpo, eta ilhuna egun argi baitira.
Larz Senper 108.
Izan artu-eman guziak egun argiz ta jendearen aurrean.
MAtx Gazt 75.
Zirauna izkutatzen da egun argitik igesi.
Ibiñ
Virgil
102.
Egun argiak begietan jo zuanean.
NEtx LBB 186.
Egun argiaren zai.
Berron Kijote 217s.
Egun argirik ezagutzen etzuten basope itzaltsuak.
Ataño
TxanKan
120.
Atake ikaragarriak izan ziran egun argi guztian.
Gerrika 64.
Ez baitziren orduko gazteak oraikoak bezain ausartak elgarri buruz, bederen egun argiz.
Larre ArtzainE 127.
Haren beroak inguratzen ninduen ametsetan eta eguargiz.
MEIG IX 94s.
Egun-argiak urratzen duen amets-itxura.
MEIG I 143.
v. tbn. BEnb NereA 209. Akes Ipiñ 30. Ugalde Iltz 19. AZink 78.
EGUN-ARGITZE.
Amanecer. v. egunsenti.
Yorraileko egunargitzeak bezala.
Or Mi 128.
Irten-goizean egunargitzez.
EA OlBe 9.
Egun argitzearekin elur egiteari utzi zion.
Etxde JJ 260.
Basuan egun argitzez.
Uzt Sas 321.
Egun argitze lausoan, urretxindorra kantuan.
EZBB I 88.
Batzu-batzuk, egun argitzeko puntuan asita.
JAzpiroz 75.
EGUNARI BEREA EMAN.
Cumplir con el trabajo diario. Cf. Ldi IL 14: Egunari bere neke-saria eman; cf. tbn. Mg PAb 95: Jai egunari emoten jakola beria (= 'se viste como corresponde a un día de fiesta').
Ekiñ, mutillak, esan oi daroe, egunari berea emon bear jakota.
Ag Kr 45.
Beti lanean, beti prest egunari berea emanaz.
NEtx LBB 16.
EGUN-ATARI.
Amanecer.
Mendi-axala, goiz-argiz zillar, egun-atari denean.
NEtx LBB 195.
EGUN-ATE.
Amanecer.
Egun-ate barrian, / kantari, zozoa.
Gand Elorri 170.
EGUNA URRATU.
Amanecer. v. EGUNA ARGITU; cf. EGUN-URRATZE.
Astearen lenengo eguna urratzean.
Ir YKBiz 516.
Eztuk biharko eguna urratuko, hi nirekin, bion amen magalpean, olgatzen haritu gabe.
Arti Ipuin 27.
Zuri abesten zizun [...], zuri eguna urratzean eta zuri eguna itzaltzean ere.
Ibiñ
Virgil
116.
Eguna urratzean meza emon bear bada.
Onaind STeresa 85.
EGUNAZ,
EGUNEZ
(V-ger-gip, AN-larr, B, BN, S; SP, Ht VocGr, H), EGUNEZ (V, G, AN-gip-5vill). Ref.: A; Lh (egun); Lrq; Etxba Eib; Gte Erd 84s. De día. "Egunaz egin beharra" H.
Tr. La forma egunaz, documentada ya en Dechepare, es la única empleada al Norte (si exceptuamos algunos ejs. de Eguiateguy e Iratzeder). Al Sur parece ser hasta el s. XX tan frecuente como egunez; desde principios de dicho siglo el uso de esta última forma va aumentando entre los meridionales, sin que egunaz llegue sin embargo a desaparecer.
Gauaz eta egunaz ere gaizki nizi penatzen.
E 145.
Eta egunáz tenplean irakasten ari zen.
Lç Lc 21, 37 (He, TB, Oteiza, Dv, Brunet, Leon egunaz; Ol, Arriand, Or, Ker, IBk egunez
).
Ez neiala besterik / gabaz egunaz zerbidu baxe / sekula asperzakarik.
Lazarraga A10, 1177r.
Egunaz hedoi batez, eta gauaz su-argiz gidatzen zinituela.
Mat 333s.
Pensamendutan zegoen / gauaz eta egunaz.
EZ Noel 71.
Egunaz hari ziren trabailluan.
SP Imit I 18, 2.
Eztu emaiten bakerik ez gauaz ez egunaz.
Tt Onsa 168.
Agertzen denean egunaz / Hedoietan iguzkia.
Gç 140.
Hala gabaz nola egunaz.
ES 124.
Egunaz lanean hari ziren.
Ch I 18, 2.
Ez egunas eta ez gaubas.
El 96.
Mosolloak eta beste gau-txoriak gauz ikusten dute; eziñ ordea egunez.
Lar SAgust 11s.
Gaiaz eta egünaz eñhetziaren lotsarik eztizie.
Mst III 3, 2.
Agerzen zaie gabez, egunez, itxean [...] ta bear zen beste toki guzietan.
Mb IArg I 295.
Gauaz ala egunaz eriotzak arrapatuko nauen ez dakit.
Cb Eg II 87.
Egunaz eta gabaz zaude aldareko sakramendu sainduan.
Brtc 228.
Gaiez ta egünez bordokatzen.
Egiat 217.
Naiz gabaz naiz egunez.
Mg CC 236.
Egunaz eguzkia ta gauaz illargia.
AA III 348.
Egunaz nekhatu ondoan.
Dh 258.
Gabaz ta egunaz.
JJMg BasEsc 236.
Ez egunez, ez gabez egozan geldi.
Astar II 21.
Egunaz edo gabaz, komodosago zakon bezala.
JesBih 474.
Egünaz zer bekhatü egin düzün orhit zite.
UskLiB 77.
Egunaz ere bai ta orobat gauaz.
Izt C 189.
Ez eutsan itxiten arterik artuten ez egunaz ez gabaz.
Ur MarIl 17.
Aldarea egunaz, guziak zekustela, botatzeak.
Lard 127.
Egunaz emanen diote bazka.
Dv Lab 227.
Egiten zuen lo egunaz indar biltzeko.
Hb Egia 48.
Egünaz lür hotzian eta gaiaz bi besuen artian.
ChantP 190.
An ordu asko gabaz eta egunez igarotzen zituela.
Aran SIgn 23.
Gabetan otz ta egunez bero egiñagaitik.
AB AmaE 66.
Egunaz bero izugarria egiñ bazuan ere.
Apaol 26.
Eliza beti hetsirik baitzagon egunaz.
HU Zez 128.
Ondo bizi naz egunaz, baina / iluna daukat itzala.
Azc PB 244.
Egunaz lanean berotuten giñean.
Echta Jos 96.
Orobat egunaz ta berdiñ gabaz.
Ag G 133.
Egunez naiz gabez, lagun-aurrian naiz bakarrik.
Kk Ab I 47.
Egunez da.
Alz Ram 39.
Egunaz irriz, iguzki mirail, / gauean izar-begia.
Ox 23.
Egunez egiten nebazan nire bidealditxuak.
Or Tormes 55.
Egunaz erdi gosian.
Tx B I 130.
Egunaz xuriak direlarik.
JE Ber 101.
Egunez dabillena ezta behaztopatzen.
Ir YKBiz 356.
Egunez atseden dagidan.
Eguzk GizAuz 103s.
Egunez etzuan arenik iñork ikusiko.
TAg Uzt 180.
Egunaz deika, gauaz oihuka.
Iratz 102.
Eta egunez solora agertuten zaneko.
Akes
Ipiñ
28.
Egunaz buruz gora eta gabean buruz bera.
And AUzta 88.
Egunez ez omen zan izaten trintxeratik ateratzerik.
Salav 83.
Gauaz eta egunaz.
Larz Senper 98.
Egunaz egin ez ditakena.
Ardoy SFran 249.
Egunez aixa gastatzen ziran / gaueko irabaziak.
Uzt Sas 179.
Hantik egünaz egoiten / etsaien zerraka guaitan.
Casve SGrazi 138.
Andrak egunez arraiñez beteten zituen latak, gabaz itxi bear izaten genduzan.
Etxabu Kontu 205.
Egunez kristau bezela ziran [sorgiñak]
.
BBarand 25.
Egunaz ez nuen lanik.
Etchebarne 31.
Egunez egina gauez desegiten dugularik.
MEIG VI 123.
v. tbn.
Etchart 7.2r. Hm 127. Arg DevB 148. CartUrruñ 135. Mih 106. Mercy 31. Monho 58. Mg PAb 178. fB Ic III 308. Echag 143. Etch 398. It Fab 112. Arch Fab 83. Bil 156. Laph 22. Arr GB 18. Zab Gabon 99. PE 59. Elzb Po 216. Bv AsL 65. Jnn SBi 78. Zby RIEV 1909, 108. Elsb Fram 133. JanEd II 107. Etcham 225. Yanzi 126. Barb Leg 141. Zerb IxtS 37. Munita 73. Mde Po 48. Xa Odol 183.
Egunez: Gamiz 205. DurPl 63. AA III 581. Lard 537. Xe 345. Sor Bar 48. Arr May 138. A BGuzur 147. Goñi 73. Ag G 41. Balad 186. Noe 111. JanEd II 112. Altuna 14. Enb 52. Otx 111. Laux AB 56. Or Eus 213. TAg Uzt 27. EA OlBe 37. Iratz 29. JAIraz Bizia 45. Etxde JJ 121. Txill Let 37. Bilbao IpuiB 39. BEnb NereA 74. Anab Aprika 19. Erkiag BatB 39. Ibiñ Virgil 102. NEtx LBB 27. Olea 173. Azurm HitzB 51. Ataño TxanKan 141. Ayesta 123.
EGUNA ZABALDU
(Con aux. trans. o intrans.). Amanecer. "(Hacerse) día, amanecer, eguna zabaldu" Lar. "Amanecer, egune zabaldu" VocZeg 285. "Eguna zabaldu zenean" Dv. ""En cuanto amaneció, eguna zabaldu zanekoxe (c.)" A EY III 244. v. EGUNA ARGITU.
Eguna zabaldu arterañoko guzian ere ari izandu balira kantari.
Izt D 172.
Jakob eguna zabaldu artean etzan oartu.
Lard 37.
Ozta ozta zabaldu zuan Uztaillaren lenengo eguna 1638-garren urtean.
Zab EE
1884b, 229.
Jaunari eskiñiaz / egun zabaldua.
AB AmaE 355.
Eguna zabaldu barik.
Azc PB 169.
Egunak zabaldu ta egunak itxi, urteak joan ta urteak etorri.
Ag G 209.
Eguna zabaldu zanian, bijaramonian, ibaira juna zan gure txorija.
Altuna 18.
Goizeko argiya beintzat, eguna zabalduko balu.
Anab Poli 63.
Argi ori etorri zanean, orduantxe zabaldu eban eguna.
And AUzta 98.
Egun berria zabaldu arteraino.
Zait Plat 84.
Eguna zabaldu danean.
Erkiag BatB 110.
Goizian eguna zabaldu ebanian.
Etxba Ibilt 462.
Bat batean eguna zabaldu zen ene baitan.
MEIG IX 94.
v. tbn. Kk Ab I 44. Uzt Sas 69. IBe Lc 4, 42.
"Eguna zabaldukoik biyarre. Esapide honek, gauza guztiak ez daudela gaur eta egin eta bukatu beharrik adierazten du. Dana etziok gaur inberrik; biharre eguna zabaldukoik!" ZestErret.
EGUNAZKO,
EGUNEZKO.
A)
(Adnom.).
a)
(Sal ap, ZarHizt; SP, Dv), EGUNEZKO (H).
Diurno.
Iongoikoa, mariñela egunazko gaitzari / lehen itzur dakikeo ezen gauazkoari.
EZ Man II 145.
Ene gauazko eta egunazko ogia, nigarrak izan ziren.
Ax 502 (V 324).
Jainkoak kreatu zituela bi izar handi, bata egunazkotzat, eta bertzea gabazkotz.
ES 124.
Egunazko ikasijari gitxi eritxita, gabak galduten ditubee.
fB Ic I 41.
Gabeko biarra, egunazko lotsaarija.
JJMg BasEsc 114.
Egunazko ikuspenek zilhatzen diote bihotza oherainokoan.
Hb Egia 154.
Baita itxasoak dakarren aixetxoa / egunezkoa baño eztiagoa da.
AB AmaE 393.
Illargia deitzen zaio gabazko argiari, eta eguzkia egunazkoari.
Urruz Urz 14.
Yuduen egunazko eta gabazko bestetan.
Elsb Fram 179.
Gau erdiko Mezan [...] eta egunazkoan.
Prop 1895, 185 (ap. DRA
; la ref. es incorrecta).
Egunazko lanak.
HU Zez 81.
Egunezko argi eder [...] eguzkia esaten diogun ori.
Inza Azalp 33.
Egunezko lanak.
Or Mi 54.
Egunazko soinekoak erantzi.
Mde HaurB 72.
Gausko lana, egunsko alkia.
'
Gauezko lana, egunezko lotsa'
.
(Sal)
Inza NaEsZarr 2380.
Hura izan bekigu bideko gidari, / egunazko iguzki, gauaz argizagi.
Xa Odol 276.
Egunazko lanek, obrek eta ixiltasunek estaliz gauazko edo segeretupeko ardurak.
Larre ArtzainE 121.
Gero gaueko lanak / egunezko lotsa.
Insausti 185.
b)
Del día, referente a un día concreto.
Egunezko poliziá.
Lç
Ins
D, 5v (
in m.; en el texto Eta egun hartan zer polizia nehork eduki behar du?
).
B)
(Adv.).
a)
De día.
Egunásko, etxétik atrátzean santiguátu.
LE Urt (ms.) 66v.
b)
Para el día, para las horas diurnas.
Xaten ginuen goizian bilgorra zopak eta egunazko ermaten ginuen ogi ta txula. Eta artsian berriz bilgorra zopa eta txula.
ZMoso 34.
EGUN BATETIK BESTERA.
a)
De la noche a la mañana, en poco tiempo.
(No incluimos los ejs. en sentido prop. del tipo egun batetik bestera(ko) utzi, luzatu, etc.).
Egun bateti bestera dator / galaren diferentziya.
Xe 314.
Beti uste izan dot egun baterik bestera sendatuko ziñeala.
Echta Jos 270.
Mundu zabalean gertatzen dana egun batetik bestera jakiten degu.
Zab Gabon 88.
Egun batetik bestera ta iñok zelan eztakigula aberasturik.
Ag Kr 174.
Orañ kolpian muatu zaigu / egun batetik bestea.
Tx B II 173.
Egun batetik bestera aldakuntza arrigarria egiztatu zan.
TAg Uzt 220.
Ondartzak egun batetik bestera aldatzen dira.
JAIraz Bizia 48.
Egun batetik bestera alaxe / egin zan gure ezkontza.
Uzt Sas 204.
Kukuak kantu hots batian jarduten dabe eta halako batez, egun batetik bestera, mututu.
EZBB II 104.
Egun batetik bestera or ikusten dezu dena beztuta [mendia]
.
Ostolaiz 17.
Egun batetik bestera mundu osuaren jabe egin biar ebela.
Gerrika 111.
v. tbn. Bilbao IpuiB 211.
b)
Día a día, cada día más.
v. EGUNETIK EGUNERA.
Egun batetik bestera herioaren begira egotea beste erremediorik etzeukan.
Arr GB 102.
Geituaz zijuan egun batetik bestera Franziskoren seme taldia.
Bv AsL 63.
Egun batetik bertzera doblaturik.
HU Aurp 198.
Gauza guziyak garestiturik / egun batetik bestera.
Auspoa 39, 34.
EGUN-BEGI.
"Bellis, [...] egunbegia, margarit egunbegia" Urt III 290. "Œil de jour, espèce de papillon" Hb.
EGUN BETE.
Pleno día.
Cf. egunbete.
Hain guti nun egun bethean laborariak beren ontasunetan ikus baitzitazken.
Zerb Gerlan 69.
Gauak ez zuen bere itzal errukiorrez estaltzen; egun betea zen, eta haurra beldur zen.
Mde HaurB 55.
EGUNEAN.
Al día, cada día.
Baldin zazpitan egunean faltatzen badu hire kontra.
Lç Lc 17, 4.
Egunean bein baxen ian eztila.
Cap 58.
Egunean behin baino geiago.
SP Phil 462.
Egünian behin gütiena haren adoratzera joan elizala.
Bp II 86.
Instant guziez zure barrenean eziñ sar bazaitezke, sar zaite bederen […] gutienean egunean behiñ, goizean edo arratsean.
Ch I 19, 4.
Egunean amar aldiz eun milla ogei zorziko irabazten.
Mb IArg I 160.
Gitxienez ordu lauren bat emon daizula egunean lan santu onetan.
Añ
EL1
17.
Erregelaren arabera biziko denak egunean askotan bere buruari bortxa egin beharko dio.
Dh 46.
Jaten dizte egunean bildots bat edo bi.
It Fab 261.
Egunian orritxo bat badere letu biar dezu.
Bv AsL 17.
Egunean [arrautza] bategaz jaubea ez asetzen.
AB AmaE 202.
Etzuen alabainan egunean othuruntza bat baizik egiten.
Jnn SBi 122.
Egunian sei errial ez genituben aski karteruentzako.
Alz Txib 85.
Eta kafeñoa egunean hiru lau aldiz, ttottarekin.
Barb Sup 152.
Ez aiztu, gero, egunian bein ni ikusten etortiaz.
Otx 132.
Egunean ardi bat jan-da be, baeukan zati baterako.
Bilbao IpuiB 52.
Den justuena erortzen baita / zazpi aldiz egunean.
Mattin 62.
Bi edo hiru ikastaldi egunean, dakienak daki zer den.
MIH 148.
v. tbn.
Ax 463 (V 301). Tt Onsa 47. Mst I 19, 4. Cb CatV 87. CatLan 137. Mg CO 34. Gco I 428. AA I 498. fb Ic II 221. Ur MarIl 1. Dv Lab 229. Laph 37. Arr GB 92. Aran SIgn 82. Xe 326. Ip Hil 5. HU Aurp 168. KIkG 62. KIkV 77. ArgiDL 50. Ir YKBiz 309. TAg Uzt 24. Mde Pr 243. Onaind STeresa 52.
EGUNEAN BAINO EGUNEAN
(V, G). Ref.: A EY III 278; ZestErret. Cada día (más).
Tr. Documentado en autores meridionales (generalmente vizcaínos) desde principios del s. XIX.
Egunian baño egunian mesede geijago egin deutsazana.
Mg CO 276.
Egunian baino egunian gogo geijagogaz.
fB Ic II 295.
Egunian baño egunian ikusiko dira sermoe, berbaldi eta ikasbide obiak.
Astar I pró.
Egunean baño egunean goaltsuago.
Izt C 180.
Egunean baiño egunean euren berba santua entzuteko gurari ta egarri andiagoaz.
Ezale 1897, 371a.
Egunean baño egunean geiago zindotu dediñ.
Ag Kr 172.
Egunean biño egunean okerrago zijoakiola.
Goñi 57.
Kirtenkerijok egunian baño egunian andijaguak ixango direana.
Otx 125.
Egunean baño egunean gutxiagotzen zijoakion.
Anab Poli 69.
Egunean baiño egunean ezdabaida ta matraka gogorragoak.
Bilbao IpuiB 146.
Egunean baiño egunean erosoago.
Erkiag BatB 155.
Egunean baiño egunean murgilla luzeagoak egiten zituala.
(In Etxabu Kontu 146
).
v. tbn. Mg CC 165.
EGUNEAN-EGUNEAN
(V, G, AN-larr; Lar, Añ, H). Ref.: A; Etxba Eib. "Cada día", "diariamente", &c. Lar y Añ. v. egunero.
Tr. Documentado en autores vizcaínos ya desde el s. XVII, en el XX se encuentra tbn. en algunos guipuzcoanos.
Errezeetan jakala Errosarioa egunean egunean.
VJ 16.
Enkomenda zakioz egunean egunean.
Cb CatV 38 (CatLlo 36 egunian egunian, CatBus 22 egunean egunean).
Egunian egunian baru egiten dabela.
Mg CO 217.
Jesus bizija egunian egunian eskubetan erabiltia.
fB Ic III 301.
Ez bakarrik egunean egunean, baita ordu guztietan bere.
Añ
LoraS
40.
Egunian egunian daruazala Demoninuak ainbeste arima.
JJMg BasEsc 93s.
Egunian egunian, edo sarri egunian esan biar dogu Aita guria.
Astar II 267.
Eguraldia egunean egunean aztertu bear izaten eban.
A BeinB 86.
Egunean egunean Meza santua entzun.
Itz Azald 198.
Gauza areik egunian-egunian ikusten oituta.
Kk Ab I 51.
[Odola izurtzeko egarriak] egunean-egunean nagusiekana bultzatzen eban.
Belaus Andoni 7.
Egunean-egunean egindako diru-altxorra.
Mok 7.
Egunian-egunian baratzian egiten eban lana.
Altuna 55.
Jauregi-gixonokaz egunian-egunian jardutiaz beraz.
Otx 123.
Egunean egunean zoria onik dute.
Zait Sof 37.
Egunean egunean ixetan zan [...] eleix-ingurue.
Akes
Ipiñ
2.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 531.
EGUNEAN-EGUNEKO
(SP (sin trad.), Dv, H; egunean-eguneango Lar, Añ, H). Diario, de cada día. "Quotidiano" Añ. v. EGUNEROKO.
Tr. Documentado desde Axular, es usado por autores vizcaínos, septentrionales y, en menor medida, por guipuzcoanos. La forma egunean eguneango, propia de la tradición vizcaína, aparece tbn. en CC de Moguel y en textos guipuzcoanos de la segunda mitad del s. XX.
Balentia handia da egunean eguneko deskarguaren egitea.
Ax 183 (V 124).
Egunean eguneko / Ogi puska zinduten.
Arg DevB 126.
Emon egiguzu egunean eguneango ogie.
VJ 14.
(Ca146, Cb CatV 5 egunean eguneango, CatLlo 33 y CatBus 4 egunian eguniango)
Geure ogi egunean eguneangoa.
Arz 21 (Urqz 31 egunean eguneangoa).
Egunean eguneko jan-edana.
Ub 161.
Egunean eguneango baraurrak.
Mg CC 147.
Egunean eguneango egitekoak.
Añ
EL2
90.
Egunian eguniango gastuba.
Astar II 159.
Egunean eguneko berthutezko akta hek.
MarIl 23.
Egunean eguneko ogia.
Jaur 190.
Ez dute jaten egunean eguneko anoa baizik.
It Dial 26s (Dv egunean eguneko, Ip egunian eguneko; Ur egunoroko
).
Egunean egunekoa bildu bear zuten.
Lard 75.
Egunean eguneko ogia eskatuz.
Laph 170.
Maiz eta ardura mintzo gira egunean eguneko makurrez.
HU Zez 139.
Bere bizia ahal bezala irabazten duela, egunean egunekoa.
Prop 1897, 147.
Egunean eguneango geure ogiya.
Itz Azald 65.
Egunean-eguneko lur-lanak.
JE Bur 163.
Egunian-eguneko janaritzat.
EgutTo 17-4-1920 (ap. DRA
).
Egunean egunekoaren emaiten badaki Jainkoak.
Barb Sup 76.
Familiari egunean eguneko ogia ezin emanez.
Ox 202.
Egunean egunekoa, handik edo hemendik, irabazia edo ebatsirik, balinbadute, zer zaiote Indianoeri?
Zerb Metsiko 251.
Egunean eguneko iriña egiteko.
Ir YKBiz 414n.
Egunean eguneango bezerua, iñoiz bere utsik egiten ez ebana.
Erkiag Arran 138.
Egunean eguneango irabazitik bizi zanak.
Zait Plat 113.
Egunean eguneko ogiaren eske.
JEtchep 34.
Egunean eguneango gertari ta arazoen [...] ispillu.
Gazt MusIx 7.
Gure etxean etzioken biarko ezer uzterik, egunean egunekoa ta kito bizi zirala.
Ataño
TxanKan
36.
Egunean eguneko Santuen bizitzak.
MEIG II 123.
Egunean eguneango premiei aurre emateko.
MEIG IX 29.
EGUNEANGO
(V ap. A; Añ, Dv). Diario, de cada día.
Egun iguzu gure eguneango ogia.
Cb CatV 33 (Mg PAb 159 eguneango, CatAnz2 3 eguniango).
Eguneango kristinauen exerzizioa.
Oe 4.
Eguniango komuninoia egiteko prestauta egozan ereduban.
CrIc 28.
Eguneango kristiñau zeregiñak.
Añ
EL1
5.
Eguneango pentsamendu kiratsak oro.
Mde HaurB 23.
Sirakusako eguneango ariketak.
Zait Plat 16.
EGUN EGIN.
Amanecer.
Egun-egin zalarikan.
Arriand Lc 4, 42 (Lç, He, TB argitu, Leon, Ker egundu, Or, IBk eguna argitu).
EGUN-EGUNEAN.
"Neu yaio nintzan egun egunean, en el mismo día en que yo nací (V-ple-m)" A EY III 314.
EGUNEKO.
a)
(H). Diario, de cada día. (No incluimos en este apartado ejs. de eguneko 'del día'). v. EGUNEROKO.
Eguneko ogiaren eskez daude.
Lç
Ins
E 6r.
Iguzu egun gure eguneko ogia.
Mat 1s (
FPrS 21, Gç 37, Bp I 41, Mg PAb 157, CatLuz 15, UskLiB 13, CatS 14, Arb Igand 203, CatJauf 2 eguneko
).
eiñalaturik bat bederari bere eguneko lana eta sailla.
'
De cada día'
.
Ax 26 (V 15).
Ez zare akordatu enekien eguneko denario batean?
He Mt 20, 13.
Au dok emoten yeustan / eguneko ogia.
Zav Fab RIEV 1907, 537.
Bada eguneko ogia.
"
Chaque jour amène son pain"
.
Gy 80.
Emon dakiguzu egun gore eguneko ogia.
CatR 5 (CatSal 5 egunorozko, CatAe 4 egunorosko
).
Egüneko ogia bere lanaz irabazten zielarik.
Ip Hil 133.
Gorputzaren eguneko aultasuna.
"
Cotidianas"
.
Or Aitork 280.
Zer behar nuen hango, soineko, jauntzi eta laneko esku-tresna, eguneko, igandeko, ateraldietako, oheko muntadura.
Larre ArtzainE 109.
b)
Diurno.
v. EGUNAZKO.
Gaua gauekoentzat, eguna egunekoentzat, Lizarpeko zekorra neretzat.
Anab Usauri 69.
Guk errietan pasatu izan / ditugun gertakizunak, / artzen giñuzen eguneko ta / gabeko eginkizunak.
Uzt Sas 138.
EGUN-ERDI.
Medio día; media jornada (de trabajo, de viaje, etc.). Cf. eguerdi.
Au geijen geijen bere egun erdi bat izango da.
Astar II 75.
Marta eta Mariaren etxetik irtenda, egun-erdiko bidean, Efrengo urira joan zan.
Lard 427.
Hauzorat joan eta, berri-kondari, / Egun erdiak.
Elzb Po 218.
Lasto seatzen eguerdi bat.
HerVal 196.
(209 egun erdi bat)
Egun erdiko bidea.
Arr May 163.
Joko du berriz kanpaiak, oroitzen dizuela jun dala egunerdi bat.
Ag Serm 362.
Orai hasteko nahi nikek hirekilan egon egun erdi bat.
Etchebarne 121.
Kutxa zaarra aztertzen egun-erdi bat kosta bazitzaigun ere.
Zendoia 37.
v. tbn.
EZBB I 88. JAzpiroz 74.
EGUN ETA GAU.
Día y noche, (fig.) constantemente. v. GAU ETA EGUN.
Tormentaturen baitirade egun eta gau sekula sekulakotz.
Lç Apoc 20, 10.
Faltatu gabe nere oroitzan / zaudela egun eta gau.
Bil 68.
Or egun eta gau negar.
AB AmaE 152.
Bere gogo zaila, egun eta gau, mundu katoliko guziaren goiti-beheitiei zeratxizkotela.
HU Aurp 134.
Egun eta gau lan borthitzari begiak doi-doia hetsiz.
Ox 75.
Eten bako ekiña / Dago egun ta gau.
Enb 169.
Iraun beza gaur ta biar, / iraun egun eta gau.
Or Eus 68.
Egun eta gau, beti isiotuta dagon argitxua lez.
Erkiag Arran 60.
Egun eta gau kuartelera nor sartzen dan begira.
Ugalde Iltz 61.
Egun eta gau guduan.
Xa EzinB 71.
v. tbn. Olea 242. Larre ArtzainE 338.
EGUNETARA.
Al cabo de varios días.
Egunetara bete zaiela / leer-zorian errapea, / jetziko ditu.
"De allí a algunos días"
.
Or Eus 332.
Jokoa naikoa ixillik egin eben. Nik, beintzat, egin da egunetara jakin neban.
Etxabu Kontu 169.
EGUNETIK BIHARAMUNERA,
EGUNETIK BIHARAMUNERAT.
De la noche a la mañana, en poco tiempo. v. EGUNETIK BIHARRERA s.v. 2 egun.
Noiz nahi ergel batek yakin zezaken, egunetik biharamunerat, agure zuhurrenak baino gehiago.
Hb Egia 124.
EGUNETIK EGUN.
Cada día más.
Hasiak ditugu [haurrak] , egunetik egun, mahain saindurat heltzeko, katixima egitearen galdez.
Prop 1896, 181.
Bere eskolako haurrak euskaraz mintzaraziz trebatzen ari zen heiekin egunetik egun.
Larre ArtzainE 150.
EGUNETIK EGUNERA.
a)
(V-gip, G-azp, AN-gip; SP, H; egünetik egünila S-saug). Ref.: Lh; Etxba Eib; Gte Erd 85; ZestErret.
a)
Cada día (más); conforme pasa el tiempo. "Egunetik egunea earro dao" ZestErret. Egunerik egunero (AB AmaE 84) puede tratarse de una errata. v. EGUNIK EGUNERA, EGUNEAN BAINO EGUNEAN, EGUN BATETIK BESTERA (b).
Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur, se encuentra desde Leiçarraga. La forma egunerik e. aparece en textos vizcaínos (aunque en éstos tbn. hay algún ej. de egunetik); -rat se documenta en algunos autores septentrionales desde principios del s. XVIII.
Egunetik egunera onean abanza eta emenda ditezen.
Lç
Ins
A, 2v.
Obra onetan egunetik egunera aitzinago iragaitera.
Mat 158.
Egunetik egunera bethi dela hurbilltzen.
EZ Man I 78.
Egunetik egunera ahitze eta flakatze hura.
Ax 63 (V 41).
Egunetik egunera barreneko gizona bisita berriez Jainkoaren imajinaren arauerako bihurtzen da.
SP Imit III 54, 8.
Egünetik egüniala [zühürtze] hura hanbatenaz ager erazi dü.
Bp II 36.
Zure fiña hurbiltzen dela egunetik egunerat.
Ch I 25, 11.
Egunetik egunera sartzen zera Jesus maitatzen lagundu ez oi duten egitekoetan.
Mb JBDev 215.
Gaizkira pendura are gehiago egunetik egunera bere buruari sentitzen balio ere.
He Gudu 55.
Ardietsten zituen, egunetik egunera, abantail berriak.
Lg I 199.
Dira gerora egunetik egunera gaiztoagoak.
Mg CC 183.
Eta aurrera gure arreta egunetik egunera ugaritzea.
AA I 445.
Egunetik egunera geroago eta gehiago maita zaitzadan.
JesBih 410.
Epherik gabe, egunetik egunera, perfekzionean abantzatzen trabailatzeko.
MarIl 27.
Egunetik egunera gaiztoagotutzen ziran.
Lard 537.
Egunetik egunera aintzinatzeko.
Dv LEd 20.
Geiyago eta geiyago egunerik egunera.
Ur BulaAl 5 (
BulaG 505 egunetik egunera
).
Egunetik egunera / Ibaiak txikitutzen.
AB AmaE 395.
Bere seme taldia egunetik egunera zijuan azituz.
Bv AsL 70.
Egunetik egunerat ilhunduz eta flakatuz doha.
Lap V (V 1).
Gure eskuara egunetik egunera galtzerat dabilke.
Arb Igand 21.
Egunetik egunera geiago eta obetoago ezagututeko.
Itz Azald 13.
Egunerik egunera eukan Mari Jesus ikusteko gogo geiago.
Echta Jos 127.
Auzoen ez-jakin eta nagiaren kutsutik egunetik egunera oiestuz baitoa.
JE Bur 107.
Egunetik egunera jatekoak igotzen dijoazela.
ForuAG 317.
Graziaren ihintza egunetik egunerat nasaikiago heltzen.
Leon Imit III 54, 12.
Egunetik egunera negurri ori goititu diteke.
FIr 175.
Egunerik egunera aberatsago egiten dira.
Eguzk GizAuz 61.
Egunetik egunera agura-itxura izugarria artzen zijoan.
TAg Uzt 202.
Egunetik egunerat erro azkarragoak egiten ari zituen Elizak.
Zerb IxtS 104.
Egunetik egunera pozten zan urbillagotzen ari nintzalako.
Or Aitork 148.
Baiña egunerik egunera nik, geroago ta lan geiago egiten deutsut.
Erkiag BatB 130.
Buru egartsua egunetik egunera gorago jasoaz.
Ibiñ
Virgil
105.
Martiñ egunetik egunera galtzen asi zan.
NEtx LBB 56.
Artzai orrek egunetik egunera poz geiago ematen zidan berarekin kantatzeko.
Alkain 102.
Eskolak astean, ia berrogei mutil asten giñan. Baiña bereala egunetik egunera gitxiago etorten ziran.
Etxabu Kontu 17.
Egunetik egunera goraka.
Ataño
TxanKan
187.
Egunetik egunera egoera balztu egiten zan.
Gerrika 58 (268 egundik egunera
).
Galerak, egunetik egunera eta astetik astera, gailen agertzen zirela irabazien aldean.
MEIG VIII 43.
v. tbn. Hm 59. LE Doc 150. Gco II 88. Aran SIgn 92. Arr May 107. Jnn SBi 36. HU Zez 116. Alz Ram 102. Inza Azalp 88. Otx 117. ABar Goi 102. Osk Kurl 101. MAtx Gazt 98.
b)
De un día a otro, de un día para otro (dejar, etc.).
Egunetik egunera bekhatutarik ilkitzeko luzamendutan zabiltzan bitarte hartan.
Ax 565 (V 361).
Eztezazula luza eta diferi egunetik egunera.
Tt Arima 105.
Zergatik nahi duzu luzatu egunetik egunerat zure konbersionea?
Ch I 22, 5.
Ez luzatu egunetik egunera zure Jaun Jaungoikoagana biurtzea.
AA III 451.
Egunetik egunerat / Terminoa luzatuz.
Monho 82.
v. tbn. Brtc 56. Añ GGero 348.
Eta beti gaurretik biarrera, egunetik egunera zabiltzala, gatxak artu, eriotzea etorri ta infernura bazoaz.
Añ
GGero
361.
Egunetik egunera bere lezioa jarriko zizun, eta urrengo egunez ea nola ikasita zeunden.
Albeniz 24.
EGUNETIK EGUNERAKO.
Progresivo.
Ire egunetik egunerako argaltze orrek kezkaturik natxeukan.
TAg Uzt 119.
EGUNEZ.
v. EGUNAZ.
EGUNEZ EGUN.
a)
De un día a otro, en cualquier momento.
Egunez egun irabazi / Ustez zutan ordaria.
'
D'un jour à l'autre'
.
O Po 42.
b)
En la misma fecha. "Jour pour jour" SP.
Orobat egunez-egun urthearen buruan, athe sainduak hetsi dire zeremonia berekin.
USJub 4 (ap. DRA
).
Hilabete hunen hamabian bete ditu, egunez egun, lau ehun urte, lehen aldikotz hunkitu zuela Ameriketako lurra.
HU Aurp 49.
Uztailaren hemezortzian, Piarrañoren hiltzearen muga burua egunez-egun.
JEtchep 61.
Sei urthe egunez egun, hemen berean ginela!
Larz Iru 120.
c)
(BN-arb ap. Gte Erd; Arch UFH). Cada día más. "De jour en jour" Arch UFH. "Egunez egun ari da luzatzen eguna (BN-arb)" Gte Erd 85. v. EGUNETIK EGUNERA.
Beti egunez-egun, orenez oren, hats-hartze guziz, haren grazia eta saindutasuna emendatuz joan ziren.
Dih Maiatzeco 11 (ap. DRA
).
Aitaso bat ikusi dut / ahultzen eta xahartzen, / Hil mihisea bezala / egunez egun xuritzen.
Etcham 162.
Egunez-egun gaizkiagotzen zijoan.
Etxde AlosT 89.
d)
Día por día. "Jour par jour" H.
Zure Idazti onek egunez egun baitiraust Zuk eginda ikusiak eder dirala.
Or Aitork 415.
e)
Día tras día, cada día.
Sermoia gora, sermoia beera, / erabat egunez egun.
Zendoia 177.
Ipar-haizea, enbata, ortzantz lanoak, mendeala eta hainbeste seinale oraino, egunez egun zaintzen ikasi baitute [...] gure gizon eta emazte zuhur baliosek.
Larre ArtzainE 50.
EGUNGARREN
(Precedido de numeral).
Bagilaren emiretzi egun garrenean.
Andram
159.
Amabost egungarreneko ikasiko leuke edozein andrak.
Mg PAb 49.
Pitxilipeta orixa, iru egungarrengo eurixa.
Iz
ArOñ
200.
EGUN GORRI (G-azp).
"
Eun gorri, egun osoa lanez gainezka, eginkizun ugariz beteta dagoenean esan ohi da. Baita lanik egin gabe, ongiegi ohitu eta atzera lehenera bueltatzean ere. Oso une eta egoera latzak jasan beharko direla iragartzen du esapideak. Eun gorri zakanau gaur
"
ZestErret.
"
Egunkariare itxi? Bueno, hemendik aurrea eun gorri izango deu
"
Ib.
"Arek arrapatzen baau, egun gorri!" (G-azp, comunicación personal). v. EGURALDI GORRI.
EGUNIK EGUN.
a)
Día por día.
Orrelatsu Gaztek, / aboan irri, / du lêna berritzen / egunik-egun.
Ldi UO 33.
Olerkariak, jakiña, ez digu egunik egun bere barne-bizitzaren edestia erasi.
Onaind (
in
Gazt MusIx 152
).
b)
Cada día más.
"Egunik egun aberatsago da (gram.)" Gte Erd 85.
Egunik egun bakantzen ziran / eultzituaz larraiñetan.
Or Eus 326.
Betetasun ezin ukatu orrek, egunik egun geituz joan yakona, eriotzaraiño iraun eutson.
Onaind STeresa 37.
c)
Día a día, día tras día.
Egunik-egun, ordurik-ordu, nere bizia erretzen etorri naiz.
NEtx Antz 107.
Egunik egun, iraganiko aste batzuetan, barruak jaten erabillen susmo zitala.
Erkiag Arran 124.
EGUNIK EGUNERA.
Cada día más. v. EGUNETIK EGUNERA.
Zure indarrak egunik egunera gitxituaz duazala.
Ur MarIl 91.
Egunik egunera joiala sututen.
AB AmaE 315.
Jaki ta enparau guztiyak egunik egunera gorantz doazela.
ForuAB 93.
Egunik egunera txarto yoian.
Kk Ab II 21.
EGUN-IZAR.
Lucero del alba.
Estaldu nairik nekatzen dira egunizarra.
AB Olerk 285.
EGUN JIN EGUN.
v. EGUNAK JOAN (ETA) EGUNAK ETORRI.
Bestía áldiz etziá han, égün jin égün, pheedíkü eta pünizióne ükheitéko báizi.
"Journellement"
.
Lrq Larraja,
RIEV 1935, 137.
EGUN-KARA.
Eta hauk guziak larunbat egun-kara ['en sábado'] egin izan ditut.
Lg II 200.
Emanendiót bada kastigobát eskarmentutáko emendadáien; orréki utzikodút doaien libre bazkoa egunkará.
"
En la solenidad de la Pascua"
.
LE JMSB 50.
EGUN-LAN.
Trabajo del día.
Egun-lanaren kaltetan.
Or Eus 88.
EGUNOKAZ.
Hace días (que). "(Algunos) días ha que no le veo, egunokaz eztot ikusten" Añ.
Egunokaz kanpotik yan ddoat.
Or Tormes 71.
Egunokaz eztaust bakerik emoten.
Kk Ab II 21.
Amabost egunokaz kanpora dau urten.AB AmaE 221.
EGUN ON
(gral.; egun hun BN, S; Gèze (s.v. bonjour)). Ref.: A; Etxba Eib; Iz Ulz; Holmer ApuntV;
EAEL 232; Gte Erd 84. Buenos días (fórmula de saludo y, en menor medida, de despedida).
Tr. Atestiguado tanto al Norte como al Sur, no se documenta antes del s. XVIII.
Egun hun, jaun maira.
AstLas 36.
Egun on, Maisu Juan.
Mg PAb 115.
Agur, otso jauna, egun on.
AA III 491.
Egun hon, agur.
Arch Fab 75.
Egun on eta izan ongi.
HU Zez 72.
--Egun-on Don Ermoken. --Baitta zeuk-be, zer nai dozu?
Echta Jos 68.
--Egun on, adiskidea. --Baita zueri ere.
Ag G 5.
--Egun on, Andre Josepa. --Egun on, eiztari.
Ib. 262.
--Egunon, adiskidia, mutillari esan eutson. --Batta zuri be, Jon-ak, barez ta pozik, erantzun eban.
Altuna 58.
--Egun on, Pedro. --Egun on, Faustino.
ABar Goi 66.
--Egunon, Gaxuxa. --Bai zuri ere, Piarres.
Etxde JJ 33.
Txapela kendu ta badiñotso: --Egun on, Erruperta. --Ala Jainkoak emon!
Bilbao IpuiB 94.
Egun on, Jauna! esan eutsan atea jo, ta idigi eutsanean. --Baita zeuri be, katutxu!
Ib. 197.
"Egun on". Eta lege-gixonak berari "Jaungoikoak emon" erantzunde, maien aurrez-aur ezarriazo.
Akes
Ipiñ
34.
--Egun on, agurtu zuten. --Bai zuei ere, erantzun zaben.
Izeta DirG 38.
Egun on guztioi.
Gerrika 269.
Alkarri egun on esan.
Albeniz 147.
Egun on, irakurle bihotzeko.
MEIG I 237.
v. tbn. Gy 1. Sor Bar 20. Elzb PAd 65. Jnn SBi 63. Iraola 48. A Ardi 138. Ox 86. Or Mi 69. Lab EEguna 104. Barb Leg 142. TAg Uzt 116. Zait Sof 73. SMitx Aranz 173. Erkiag Arran 23. BEnb NereA 36. Osk Kurl 125. Izeta DirG 70. Anab Aprika 85. NEtx LBB 42. Ataño TxanKan 139. Larre ArtzainE 251. Egün hun: Etch 280.
"
Egun ona desiratzen darotzut, je vous souhaite le bon jour"
Ht VocGr 426.
"Buenos días tenga v.m., egun on demala Jainkoak. Buenos días tengan ustedes, egun on diela Jainkoak, egun on dematela. Egun on izan dezala, egun onak izan ditzala, usted tenga buen día, buenos días [...]. Egun on dizula Jainkoak, buen día te de Dios. Egun on euki dagiela, tenga usted buen día, euki dagizula
"
Lar.
"
Egunon jainkuak! Gure aitona-amonek ez zuten normalean egun on soilik esaten; egun on hori jainkoak emana zela ulertzen zutenez gero, jainkoak nahiz jaungoikoak erantsi egiten zien. Bada pasadizu bat norbaitek egun on soilik esan eta besteak zeiñek emon? erantzundakoa"
ZestErret
.
Jaunatizula egun on.
ZalbaSM 75.
Jaungoikoak egun on dizula.
Gco I 420.
Egun hun suhetatzen deiziegu.
AstLas 25.
Egun on Jainkuak digula.
Sor Bar 33.
Jaungoikoak dizula / Aitatxo egun on.
AB AmaE 356.
Egun on daukala, andra Josepa.
Apaol 41.
--Jainkoak dizula egun on, Maria. --Bai zuri ere, nausia.
HU Zez 71.
--Jainkoak dautzuela egun on, andre onak! --Bai zueri ere!
Barb Sup 81.
Yinkoak tzila egun hun.
Zub 73.
--Egun on jaunak. --Baita zuri ere.
Lab EEguna 104.
--Jaungoikoak egun on, osaba. --Baita iri ere, Ixteben.
Lek EunD 17.
--Egunon jaunak. --Egunon.
ABar Goi 18.
--Egun on Iainkoak. --Bai zuri ere.
Or QA 148.
--Egun on dizuela. --Hala ekar.
Arti Tobera 266.
"Egunon" esaten ziotenei, erantzun zorrotz ta motza ematen zieken beti [...]. "Jainkoak egun on!" esatea nai izaten zin.
Ataño
TxanKan
129.
--Xinkoak dizula egun on, / andere aurena. --Bai eta zuri ere, / jaunaia zalduna.
(Sal).
Balad
124.
--Egun on dakarrela, / Frantziako andrea. / --Alan ekarri daiala, / Bizkaiko semea.
(V-ger).
Ib. 98.
v. tbn. AB AmaE 356. Arb Igand 120. Moc Damu 34. Tx B II 99. FIr 156. Etxde JJ 240. NEtx LBB 60. Uzt Noiz 28. Egün hun: Xarlem 1489. Casve SGrazi 34.
(Como sust.).
Iru gizon ziran, erdaldunak, eta etzuten erantzuerarik izan nere egun onarentzat.
Ag Serm 471.
Andik puxka batera ere, aren "egun-onak" eta "agurrak" belarri-zuloan dauzkagu.
Anab Usauri 13.
Muga-mugako zaldi gizona duzue, egun-onez erantzia.
MEIG I 109.
EGUN ONAK EMAN
(emon V-gip ap. Etxba Eib). "Saludar, dar los buenos días" Etxba Eib.
Batzuek egun onak ematen.
AA I 531.
Egun onak eman ondoren.
Zab Gabon 65.
Egun onak emonda.
Azc PB 249.
Egun onak eta laztan bat emoteko usteagaz.
Ag AL 109.
Alkarri egun onak emonda gero.
Kk Ab II 111.
Baserririk-baserri egun onak emonaz.
Bilbao IpuiB 236.
Alkarri egun onak eta bostekoa emanaz.
Anab Aprika 17.
Alkate eta kontzejalari / egun onak ematera.
Uzt Noiz 17.
Neska bati egun onak emateko korajerik etzuan-da.
TxGarm BordaB 186.
v. tbn. BEnb NereA 36.
EGUN OROZ
(BN, S; SP, Urt II 25, H). Ref.: A; Gte Erd 37. Todos los días, cada día. v. egunero.
Tr. Documentado en textos septentrionales ya desde Dechepare, al Sur sólo lo hallamos en el alto-navarro Beriain y en algún autor moderno.
Gu girade egun oroz herioaren azpian.
E 37.
Hire kausaz hiltzen gaituk egun oroz.
Lç Rom 8, 35.
Egun oroz haren Maiestateari bere burua gomendatu.
Mat 325.
Egunoros goizeko bedratzi horduetan.
Ber Trat 114r.
Egun oroz meza sainduaren enzuteko.
SP Phil 137.
Hilzia egun oroz desiratzen zian.
Tt Onsa 163.
Ala jende hañitz baitoa / egun oroz ifernura!
Gç 168.
Egün oroz bilzen ziren algarreki.
Bp II 76.
Egun oroz erreberritu behar ditugu gure deliberazione onak.
Ch I 19, 1.
Egun oroz orhoit zaite.
He Gudu 125.
Egün oroz egin bide horren konplitzeko.
Mst XXI.
Haren bi semeek, egun oroz, oraino gehiago laidostatzen zutenean.
Lg I 256.
Egin egun oroz oren-erdi bat meditazione.
Dh 50.
Egün oroz Meza enzün ezazü.
UskLiB 74.
Egun oroz hartara gonbidatzen gaitu Jainkoak.
Jaur 191.
Egun oroz zerbait khentzen.
Gy 266.
Behar da orobat egun oroz orraztatu.
Dv Dial 34s (Ip egün oroz; It y Ur egun oro
).
Ari enkomenda zte egunoroz.
CatR 41.
Egun oroz kalomnia berriak zituzten asmatzen.
Elsb Fram 82.
Egün oroz behar dügü laidatü eta othoitü.
Ip Hil 2.
Gero handik ondoko aste guzian egun oroz oilo bat.
HU Zez 59.
Ene othoitzetan egun oroz aiphatuko zaitut.
JE Bur 133.
Egun oroz ophilño bat / Heltzen dute kaperalat.
Ox 50.
Ikusten zien egün oroz bazkal onduan.
Const 38.
Egun oroz mendixka baten gainerat joaiten zen.
Zerb IxtS 63.
Haien kopurua egun oroz ttipituz doa.
Mde Pr 239.
Egun oroz alkarrekin dirala nai bezala molda zitezkean.
Etxde JJ 136.
Parisen, egun oroz denetarik falta baitut.
Ardoy SFran 118.
Herriko guaitazalek die / egün oroz kukuxkatü.
Casve SGrazi 146.
v. tbn. Arg DevB 162. Mih 90. CatLan 71. Egiat 261. Mercy 5. Brtc 4. AstLas 13. Monho 162. JesBih 410. CatLuz 17. MarIl 21. Bordel 95. Etch 498. Arch Fab 153. Laph 37. CatS 129. Zby RIEV 1908, 770. Lap IX (V 3). Arb Igand 92. Xikito 3. Barb Sup 5. Etcham 108. Iratz 126.
Asteko lehen egun oroz.
Lç 1 Cor 16, 2 (He, TB, Dv, IBe y Bibl egunean, Ol lenbiziko astegunetan, Ker egun guztietan, IBk igandero
).
Jainkoak egiten dituen egun oroz.
Barb Sup 25.
EGUN OROZKO
(AN-larr, B, L ap. A; SP, Urt, VocS, Lecl, Dv, H). Diario. "Assiduus, [...] egunorozkoa, egun guzizkoa" Urt II 463. "Quotidien" VocS. v. EGUNEROKO.
Tr. Documentado, ya desde Leiçarraga, en autores septentrionales y alto-navarros.
Boluptatetan estimatzen dituztela egun orozko delizioak.
Lç 2 Petr 2, 13.
Gere egunorozko ogia.
OracAr
43 (Ber Trat 92r, El 5, CatAe 4 egunorosko
).
Egun orozko othoitz laburrak.
EZ
Eliç
XXII.
Egunorozko exerzizioa.
Harb 1.
Zure egunorozko aumoina xipi hek.
SP Phil 378.
Egun orozko usantzak emaiten du aditzera.
Tt Onsa 62.
Hori nondik heldu da, baizik hitzkuntza arrotzetako jendekin duten hantazino egun-orozkotik?
ES 137.
Egun orozko experienziak erakuxten du.
He Gudu 110.
Egün orozko debozionez.
Mst III 1, 1.
Jesusen egun orozko obra espantigarriak.
Lg II 135.
Arte eta segada egun orozkoei.
Mih 26.
Gure egün orozko ogia.
CatLan 71.
Egun orozko mortifikazionearen bidez.
Dh 70.
Egün orozko exerzizio espiritüalak.
UskLiB 3.
Egün orozko ohore hoien emaitetik baratürik ere.
Ip Hil 220.
Egun orozko mintzaeratzat Irlandara darabiltenak.
Mde Pr 236.
v. tbn. Ch IV 13, 2. CatSal 5. Mdg 159.
EGUN-PASA.
"A pasar el día. Mendira joan dira egun-pasa" Gketx Loiola.
Igande ta jaietan emen bazkalduaz, egun-pasa etortzen zan Makazaga izeneko mutilzar aundi bat bauan.
Ataño
TxanKan
252.
EGUN-PASA EGIN.
Pasar el día (en alguna actividad recreativa).
Ordiziko festetan egunpasa egiten genduan guk.
Auspoa 222, 169.
Orregatik, lagun askok deitzen zidaten, egun pasa egin bear zanean.
BBarand 92.
[San Permin egunean] goizean jeiki eta etxera etortzeko jarri nintzan. Ez baineukan dirurik ere egunpasa egiteko.
AZink 118.
Nere aldean lasai zetorren Akilino, egunpasa egiteko prest.
J.M. Iriondo Auspoa
275, 115.
"
Gure eunpasa asko iñak gea
"
ZestErret.
EGUN-TXINTA
(egun-txintx AN-larr ap. Asp Leiz). Amanecer. "El comienzo mismo del alba" Asp Leiz. v. egunsenti.
Egun-txintaren zai.
Or Eus 285.
Egun-xintaz beela.
Ib. 360.
Oso goiz, egun txintaz.
EA OlBe 109.
Eguntxintan etxetik ateratzeko zeuden.
JAIraz
Joañixio
45.
Bildurgarria da kanposantu bat egun txintan.
Ugalde Iltz 27.
Egun-txintak ozta-ozta argitzen ginduala.
NEtx LBB 85.
Ez etzateko lekurik ere [...]. Nekez arrapatu nuan eguntxinta.
AZink 162.
EGUN-URRATZE (BeraLzM).
Amanecer. v. argi-urratze.
Egun-urratze alaitsu baten / igarkizunak al dira?
Jaukol Biozk 60.
Egunurratze paregabea / Iñigok goiz artakoa!
SMitx Aranz 157.
EGUN-USAIN (V ap. A).
Amanecer.
Goisabar, edo egun usaiñagaz batera.
Mg PAb 116.
Egun-usaiñagaz batera urten eban iauregitik.
Ag AL 68.
EGUN ZABAL.
"Egun zabalean, en plein jour" H.
Sei orenetan egun zabala oraino, eguerditan bezala.
Zerb Metsiko 188.
EGUN-ZAIN.
Centinela.
Lenengo egun-zaiñak azaldu zigunean.
Zait Sof 168.
EGUN-ZANTZU
(G-to ap. A EY III 242). Amanecer.
EZ EGUN EZ GAU.
Ni de día ni de noche, en ningún momento. Cf. EGUN ETA GAU.
Eta eztute ukhanen pausurik ez egun ez gau.
Lç Apoc 14, 11 (He ez gauaz eta ez egunaz, TB, Ur (G) ez gau ez egun, Dv, Ur (V) ez egunaz, ez gabaz Echn ez gauaz, ez egunaz, Ol ez [...] gauez ez egunez, IBk e IBe ez egunez ez gauez).
GAU ETA EGUN.
v. gau.
GAURKO EGUN.
v. gaur.
LEHENGO EGUN BATEAN,
LEHENGO EGUN BATEZ.
El otro día.
Lengo egun baten.
Mg PAb 96.
Lengo egun batian.
Bil 100.
Lengo egun batez / nola ekusi deran / gizona suertez.
Xe 253.
Lengo egun batean agindu nion uztarriya.
Apaol 82.
Lengo egun baten etxeratu zirean.
Echta Jos 105.
Lengo egun batian / il diyot laguna.
Tx B 29.
Lengo egun baten izpar au irakurri gendun.
Kk Ab II 94.
Lengo egun baten neure artian / ori pentsatzen nenguan.
Uzt Sas 137.
Lengo egunen batian bota emen du arriya Irun aldian.Sor Bar 48.
Lengo egun bateko / funziyoa omen da.
JanEd I 56.
LEHENGO EGUNEAN,
LENGUENIN
(V-m ap. Etxabu Ond). El otro día. "Un día pasado reciente" Etxabu Ond.
Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XIX.
Lengo egunean, / akerrak bazterrerontz / or begiratzean.
It Fab 186.
Beti betiko ill jakun Igaz, lengo egunean.
AB AmaE 160.
Lengo egunian saldu giñokan txekorraren dirubarekin.
Moc Damu 7.
Lengo egunean ikusi zendudazan beragaz.
Echta Jos 320.
Bati ala aitzen niyon esaten lengo egunian.
Iraola 73.
Lengo egunian bildu ziran.
Urruz Zer 129.
Lengo egunean eroan neban.
Kk Ab I 71.
Ekarzazu onera lengo egunean asi genduen bonbil ori.
A Ardi 93.
Esan eustan lengo egunian.
Altuna 31.
Lengunian beneu ikertzera / Jaun da Uspitxa-Jauregiraño.
Enb 202.
Ara; lengunian aldatu zuen etxe onetatik Abando aldeko-kale dotore batera.
Kk Ab II 15.
Leengo egunean idatzi nuena.
Txill Let 122.
Lengo egunian txokolatia ta galletakin egindako lapurreta.
Anab Poli 64.
Joxe Mariri lengo egunean gertaturikoa.
Bilbao IpuiB 13.
Lehengo egunean herriko dendan honek erosi zuena.
Arti Tobera 271.
Lengo egunean galdera ura egin zenutenean.
Vill Jaink 17.
Leengo egunean ikusi genduan biok.
Erkiag BatB 164.
Esaizu lengo eguneko ipuin abadiak atera ta irakatsi eutsuna.
Mg PAb 96.
Lengo eguneko zure jolasak.
It Dial 3 (Ur leengo; Dv aintzineko, Ip igaran
).
Lengo eguneko esaeran.
A BGuzur 126.
Ez niri, gero, lengunekua lez egin.
Otx 142.
Lengo egunekoa ez ote?
Txill Let 32.
URTEA ETA EGUNA.
v. urte.