Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    dolu.
    sense-1
    (L, BN, S, R; Urt I 219, Ht VocGr 351, Lar, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H). Ref.: A; Lrq /dólü/; Gte Erd 254.
    Pesar, dolor; arrepentimiento. "Duelo, pesar, dolor", "pesadumbre, dolor, molestia" Lar. "Deuil (BN, S), chagrin, regret, douleur morale, repentir" Dv. "Dolu eta bozkario, mundu huntako goiti beheitiak (BN-lab), orai oroen dolu handia beita haren hain gazterik juaitia (S)" Gte Erd 254. Leiçarraga (Decl ã 7v) lo da como equivalente suletino de urriki. v. damu, dolumen.
    Tr. Propio de la tradición septentrional, y más frecuente en textos bajo-navarros y suletinos. Se encuentra tbn. en Iztueta (dulo) y en algunos autores meridionales de la 2.a mitad del s. XX. En DFrec hay 11 ejs., septentrionales.
    Bekhatuiez ukheiteko bide dudan doluia. E 23. Eta zorrotzki gogoa beza eia egiazko dolu bat duenez bere bekhatuéz. Lç Ins B, 3v. Ezen dolu gabe dirade Iainkoaren dohainak eta bokazionea. "Sans repentance". Lç Rom 11, 29 (He urriki gabe, Dv urrikigabeak, Bibl damu gabeak). Jan phorru, gero dolu. Saug 45. Hirriz eta doluz nahastatua. EZ Man I 119. Zure amorioaren galzeak dolu eta dolore gehiago emaiten ezpaderaut. Harb 372s. Atsegindasunaren fina eta ondorea atsekabea da, eta dolua. Ax 356 (V 236). Emaztea hartzen duenak ezkont-sari hutsagati, biharamuna du dolu-eguna, gaitz darraikonagati. O Pr 136. Zer damu eta dolu, zure begitarte eztiaz eta emeaz sekulakoz gabetzea. SP Phil 56 (He 58 damu miñ). Bere burua largatzen zuela damura eta dolura. Ib. 184. Horra jadanik segitzen dik / Gloriak hire dolua. Gç 104. Dolua eta penitenzia publikoak. CatLav 454 (V 212). Dolüreki mengua zienian ere khorpitza sokhoritzen zien. Mst I 18, 3 (SP damu zuten, Ip phenagarri zeien). Hiri guzia yarri zen dolurik minenean. Lg I 259 (cf. dolumin). Dolia eta ürrikia piztü konfesatzeko aitzinxian. CatLan 143. Dolüz ere bihotza zathizkatürik. Egiat 174.
    (s. XIX) Eta ene plentetzaz hek kasetak egin / eta nihau ezari, dolüz, libertatin. Etch 186. Yauna, dio, iragan da / Nigarretako denbora, / Eta dolua alferra da. Gy 214. Harat eraman zaio, dolu minenean, / Gorphutz beharko dena egun batez piztu. Hb Esk 200. Morde Desault hasi zen anhitz dolurekin, estatu hartan ikhusten zuen printzea sendatu nahiz. Elsb Fram 114. Ahaidetan beretan / labur da dolua. Zby RIEV 1909, 107. Eta khiristiak dolü handitan etxe saintia galdüz. Ip Hil 138. Dantza jende gazteen garbitasunaren hobia dela, zeruaren dolua, ifernuaren bozkarioa. Arb Igand 143.
    (s. XX) Hain berant hasirik zuela bere dolu guzia. Barb Sup 63. Amaren doluz hantik / ari ziren orroz. Etcham 232. Dena urriki ta dolu, zatozte zelai hoitarik. Iratz 100. Bai, dolu handia da, eta uharka nigarrez artzeko egunak ditugu. Lf Murtuts 11. Munduan elaiteke / Ainbertze dolu / Mahatsaren aihenak / Urinik ezpalu. LuzKant 105. Auzoak lagundu zion alargun naigabetuari bere doluan. NEtx LBB 185. Ez dezagun eduki horrenbertze dolu. Xa Odol 168. Huraxe bai dolua, gerezien ateraldiaren gabea! Larre ArtzainE 126. Orduko dolu eta kejakizunak ukitu nahi nituzke gaingiroki. MEIG VII 37.
    v. tbn. Bp I 154. Monho 112. Arch Fab 175. SalabBN Mt 9, 15.
    azpiadiera-1.1
    (AN-erro, L, BN, S ap. A; SP, H), dulo. Luto, duelo. "Doluzkoa, de deuil. Doluzko arropa, robe de deuil" SP.
    Egun berriz dakuskigu / direla alegeratzen, / ezen dolu beltza dute / argitara mudatzen. EZ Noel 111. Zeren nola iadanik etxeko andre izan baitira, eta alhargun-dolua iragan baitute. SP Phil 332. Ezteietan eztei arropak iauntzten tu, eta doluzkoak ahukhuetan. Ib. 331. Ibilli bestiturikan / Dolu gisa batetan. Arg DevB 61. Doluko ornamentak. CatLav 378 (V 183). Ahukuetan berriz, [tresna] dolukoak. He Phil 333. Eta iragan zirenean doluko egunak, Dabitek hartu zuen bere emaztetzat. Lg I 305. Batzuek dulo edo lutoak dituztelako. Izt D 87s. Duloz janzia irten zan. Izt C 462. Aphaiñdura laster doluak diduri. Gy 266. Maria Antoanetek hartu zituen doluzko arropak. Elsb Fram 112. Ez da segur harritzeko ehortzeta eta doluek baitute lehentasuna hemengo herrietan sortze ta ezkontzen aintzinean. Larre ArtzainE 95.
    azpisarrera-1
    DOLUAN. Lamentándose, doliéndose.
    Armada guzia yarri zen doluan. Lg I 317. Haurrak marrakaz ta askazi güziak dolian. Egiat 225. Zer inkontru gaixtoz daukuzu / Doluan utzi herria. Monho 46. Gaitz handi, bazter guziak doluan ezarri zituen batek. Elzb PAd 16. Guziak ginen doluan jarri / hain ginenak lorietan. Mattin 80.
    v. tbn. Jaur 364.
    azpisarrerakoSense-1.1
    (Con gen.).
    Jesusen frogu handietan, / halako aparailluan, / egik nigar: estali uben / Zerua haren doluan. Gç 90.
    azpisarrerakoSense-1.2
    (Con dat.).
    Aldiz nik jaten neron arthuri dolian. 'Il n'avait que regret du pain que je lui mangeais'. Etch 176.
    azpisarrera-2
    DOLUAN SARTU. Afligirse.
    Begitarteak ilunik / Doluan dire sartu. Monho 66. Eliza doluan sartzen da urthe oroz. Jaur 364. Utziz pozkarioa, doluan sar adi! Elzb Po 189.
    azpisarrera-3
    DOLU HARTU. Arrepentirse.
    Zeren dolu hartzen baitute bere bekhatiez. Tt Arima 27. Eskümüka erazi dian bekhatiaz dolü hartü, Hartzaz züzen egin edo eman berme hon bat. Bp I 116. Bekhatiaz dolü hartzeko. Bp II 128.
    azpisarrerakoSense-3.1
    (Con dolu det.).
    [Arimak] sentizake ifernua, / munduan delarikan: / hartu ondoan dolua, / badu bekhaturikan. Arg DevB 5. Harzen ditugu doluak / Egiñ tugun guziez. Ib. 217.
    azpisarrerakoSense-3.2
    Apenarse; lamentarse.
    Elementiek eta natüra güziak dolü hartü, bere kreazalia hilzen ikhusirik. Bp I 143.
    azpiadiera-2.1
    (Con dolu det., con adj., etc.).
    Zure hiltzeak tristetu / zuen mundu guztia. / Argizagi berek zuten / hartu dolu handia. EZ Noel 111. Kreaturek hartu zuten / haren kausa dolua. Ib. 98. Harrokak arrailtzen direnean [...] Jesusen heriotzeaz dolhua hartu nahi balute bezala. Lap 261 (V 118). Lokartu zen nolazpeit afera. Buluziak zirenek dolua hartu zuten. HU Zez 47.
    azpisarrerakoSense-3.3
    Hacer duelo.
    Erregeren manuz Ejiptoar guziek dolua hartu zuten hiruretan hogoita hamar egunez. Zerb IxtS 30. Eta dolua hartu zuen berehala, zurdazko soineko batzu jauntzirik, ohi zen bezala. Ib. 26.
    azpisarrera-4
    DOLU-EGILE. Compasivo.
    Hantik dirade arima ederrak honki egile, berzeren minari diradianak dolüegile. Egiat 265.
    azpisarrera-5
    DOLU EGIN.
    azpisarrerakoSense-5.1
    a) Dar pena, apenar.
    Mundu hontarik partitziak eztrauzu dolu eginen. Tt Onsa 149. Treina bazoan orai pufaka, emeki, emeki, handik urruntzeak dolu egiten balio bezala hari ere. Barb Sup 48. Toki gizenaren uzteak ere dolu egiten eta. Barb Leg 124. Berrehun liberako haren emaiteak dolu egiten zioten. Lf Murtuts 19. Nik aiekin egon bear / -orrek dit egiten dolu. Mde Po 42.
    azpiadiera-1.1
    "Dolu egiten zakon adin hartan hala izaitea (BN-lab)" Gte Erd 254.
    azpisarrerakoSense-5.2
    b) Tener compasión, compadecer.
    Zuñ ekharriago beita bester dolü egitera eziez bere büriaren khexa erazitzera. Mst I 24, 2 (SP damu geiago baitu, Ch damuago baitu, Ip haboro ükheitez, Ol geiago atsekabetzen, Leon bihozmin gehiago). Kapitainak yoan ziren beren zaldiak harturik, / nigar egiten zutelarik andereari dolu eginik. (BN-ciz). A EY IV 176.
    azpisarrerakoSense-5.3
    c) Añorar, echar de menos.
    Adio Ahüzki eta Nabolegi, / Dolü egiten deiziet Lakharsorhoreki. ChantP 46.
    azpisarrera-6
    DOLU-EGINGARRI (Lo) que causa pena, digno de compasión. v. dolugarri.
    Halaz gaizkitze hunetan / Nun alabain' ezarri, / Dolu-egingarri. O Po 30. Frantziatik hunat jinik / hemen bagira gu hainitz; / dolu-egingarriena / guzietarik ni bainiz. FrantzesB I 84. Errespetuz bethea izan zen Errege eta Erregina, hain dolu egingarriak zirenen alderat. Elsb Fram 93. Ala baita dolu egingarri amodioetan dena, / beti penaz baiteramatza gauak eta egunak. (L-ain). A CPV 380.
    azpisarrera-7
    DOLU EKARRI; DOLUA EKARRI. Mostrarse apenado.
    Ezkonduaren ganberako jendék dolurik ekhar ahal dirote, ezkondua hekin deno? "Mener deuil". Lç Mt 9, 15 (TB atsekabetu, IBe goibel egon). Ezpadeza haren hilziaren dolia ekhar eta eduki bere bihotzian. Tt Onsa 112. Alharguntzako dolua ekharri ondoan. "Regrets du veuvage". He Phil 334.
    azpisarrerakoSense-7.1
    (Con determinantes).
    Ezen urratu beharko sarri duen munduak, / aitzinean ekharriren ditu bere doluak. EZ Man I 77.
    azpisarrerakoSense-7.2
    Llevar luto.
    Ama galdu zuen hogoi eta hirur urthetan, eta dolua ekharri zion hirur urthez. Hb Egia 67. Ni hiltzen naizenean / ez egin nigarrikan, / ez ekar dolurikan. JanEd I 132.
    azpisarrera-8
    DOLU-ERAGINGARRI. Lamentable, que causa pena.
    Bena, elas dolü eragingarri da eztezazün hobeki enplega thenpora. Mst I 23, 5 (Ip zer damia, Ol au miña!, Leon ondikotz).
    azpisarrera-9
    DOLU IZAN.
    azpisarrerakoSense-9.1
    a) (H); DOLU UKAN (BN, S ap. Gte Erd 74 y 254).
    Lamentar; arrepentirse (de). "Dolu dut zu ioaiteaz, je suis chagrin de votre départ. Dolu dut eriez, j'ai compassion des malades" H. "Ez dut dolurik piaia hori eginik (BN-arb)" Gte Erd 74. "Irabazkunek ez dute dolu (BN-ciz), dolu dizit hori eginik (BN-ciz), dolü düt hori eginik (S), ez du dolurik (BN-lab), dolu duzu herria utzirik (BN-lab-arb" Ib. 254. v. DAMU IZAN. Tr. Documentado desde Dechepare en textos septentrionales.
    Dolu dizit eta damu zure kontra eginaz. E 41. Eta dolu ukhen baduk bertan oro barkhatu. Ib. 33. Zazpitan egunean itzultzen bada hiregana, dioela, Dolu diat, barkhaturen draukak. Lç Lc 17, 4 (He, Dv, Oteiza, Ker, IBe e IBk damu dut (det, dot, diat), TB urrikalzen naiz, Ol garbai nauzu, Leon urriki duela). Falta eginez barrenean, Iainkoagatik, damu eta dolu izaitea. Ax 196 (V 132). Igarenez dolu duzula eta desplazer duzula. Tt Onsa 172s. Zien bekatiez dolü üken behar düzie. FPrS 6. Dolu dut ene bekhatuez. Gç 104. Bihotzetik dolü dizüt zure khexa eraziz. Bp I 136. Bere bekatiez dolü lükeenak zeren galaazi dakoten bere huntarzüna. CatLan 146. Mündian niz (diozü) jendiareki bizi, dolü düt hartan nihauren berheztia. Egiat 166. Damu dut eta dolu Zu ofensatuaz. CatLuz 41. Ükhenen dü haien pharkamentia, orotzaz ontsa dolü badü. UskLiB 84. Bestela sarri düzie / Zihaurriek dolü ükhenen / Zeren beitütüzie / Biziak galdüren. Mustafa 56s (ap. DRA ). Hogei eta bidenin ezkuntüz dolü nin. Etch 180. Hortaz dolurik eztiat. Gy 245. Girixtino berriek ez dezatela dolurik ukhan beren bihotzak zuri emanik. Laph 203. Ala dolu baitut ezin aurkhitzeaz egun fidelen bilkuian. Arb Igand 181. Dolu zuen Español begitarte beltza joaiterat utzirik, bi musu hari eman gabe. Barb Sup 64. Bizkitartean, gisa batera, hartaz dolu ere zuen. Barb Leg 138. Bainan dolu dut, baitakit egin dutala bekatu. Iratz 101. Dolu zuen mutikoa polizaren jauregirat eremanik. JEtchep 116. Bere izaiteari dohakon tokia atxikitzen duenak, ez duke dolurik. Ardoy SFran 64. Laborari gaztea, / ez ukan dolurik. Mattin 86. Ütz ditzagün hüllantzera: / Badükie bai dolü... Casve SGrazi 134.
    azpiadiera-1.1
    Gero [arrangura horiek] dolu ditinat. JEtchep 71.
    azpisarrerakoSense-9.2
    b) (Con aux. tripersonal). Compadecer; sentir dolor por.
    Lurra xuri, gogoa belz. (Hil ehortzia mihisiaz estalirik xuri, eta dolu deraukanaren gogoa belz, ilhun eta triste). Saug 134. Bena ere eztüzüla dolürik zure khorpitzari eta arimari, bihuatz zer nahi beita thürbürarzünetara eñhe gabe Jinkuaren gloriagatik. Mst III 35, 3. Elhestan ari zirelarik erran zereioan larrü apaintzaliak dolü zereioala haurrik etzialakoz. Egiat 275. Eni dolü zeitala erakasten beitzin. Etch 178. Andere ura hirus düzü: zuri ezteizügü dolü. (S). (In ADonostia RIEV 1927, 700).
    azpisarrera-10
    DOLU-KAPA.
    Capa de luto.
    Dolu kapa luze bat josi omen zioten eta aitaren hil-kutxaren ondotik joan zen elizaraino. Othoizlari 1955, 46.
    azpisarrera-11
    DOLUTAN.
    (Estar, etc.) lamentándose; sufriendo.
    Zure gana itzul dadin nigar eta dolutan. EZ Man II 101. O egun triste, o bethi / dolutan aitekena. Arg DevB 165. Ikhusten tuk dolutan / nola dauden Aingeruak. Gç 83. Euskal-herria dolutan dauka zure galtzeko malurrak. Xa Odol 144. Irri bat akituaren eztigarri, etsituaren bihotz altxagarri, / Dolutan denaren goxagarri. JEtchep 117. Orai ez da iragan denboraz dolutan egoiterik bainan goazen denaden jakinean. Larre ArtzainE 82.
    azpisarrera-12
    DOLUZ.
    (Con dativo). Compadeciéndose de.
    Kundenatzen tü eztiki, nahiz korrejierazi, / Nigarrez daguelarik her dolüz bihotzeti! Etch 514.
    azpisarrerakoSense-12.1
    "De miedo. Ore biziari dolüz ihesi behinzan juan, tu avais fui de peur de perdre ta vie" (S). Arch UFH (s.v. ore).

    dolu

    dolu
    << dolare 0 / 0 edarizaletasun >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper