Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    demonio.
    tradizioa
    Tr. La variante más extendida es demonio; demonino, con o sin marca de palatalización, es usado por la mayoría de los vizcaínos; en CatAnz, Barrutia, Moguel, J.J. Moguel y Uriarte (salvo en BulaAl ), en cambio, se encuentra demonio; cf. además el cambio demonio demonino de Ur PoBasc 378 a Azc PB 264. La forma demonia, muy dudosa, aparece en CatBurg 17 (corregida como errata por el ed. en ASJU 1986, 555), una vez en Cardaberaz (Eg II 189) y dos en Ubillos (82, 162), en ambos junto a demonio, por lo que no se puede descartar, sobre todo en el primero, que se trate nuevamente de errata. Deminino aparece en Alzola, en un pasaje que refleja el habla popular.
    sense-1
    1. (V-gip, G-azp, AN-egüés-ilzarb-olza, Ae, Sal, R; SP, Urt I 187, Ht VocGr, VP 19r, Lar, Añ, Gèze, H, Lh s.v. deabru), demonino, demonia (?), demunio (Lcc), deminiño. Ref.: Bon-Ond 136; VocPir 7; Etxba Eib (demoniua); ZestErret. Demonio. v. deabru. Tr. Más frecuente al Sur; al Norte sólo lo hemos encontrado en Dechepare, Axular, CatLav, CatLan, AR (398), el TB de 1828, SalabBN y Mattin (134): según parece, la predilección en esta zona por deabru y sus variantes es muy acusada. En cambio, en muchos textos alto-navarros (cf. tbn. los testimonios de Bon-Ond y VocPir) parece suceder lo contrario. Los autores meridionales suelen usar indistintamente demonio y deabru, si bien la segunda voz es algo más frecuente, faltando además demonio en muchos de ellos, sobre todo desde fines del s. XIX. Su color es beltz 'negro' en los textos antiguos (Cb Eg II 169, Ur MarIl 28, etc.); aparece con cierta frecuencia en la expresión Infernuko demonioa.
    Bai erhoki konplazitu ene kontra etsaia, / demonio, haragia, baietare munduia. E 67. Egiten baitute berze honlako gauzarik asko demonio gezurtiak inbentaturikakoak. Ber Trat 54v. Presuna haserretuen artean bere gogara da Deabrua, han edireiten da ongi Demonio gaixtoa. Ax 284 (V 189). Demoninoen tentazinoen kontra. Arz 48. Infernuko prinzipe andia, / Demonio guztien agintaria. Acto 166s. Hek deitzen dira Aingeru gaixtoak, edo maizago Deabruak edo Demonioak. CatLav 34 (V 25). Nola igasegiten da demonioagandik? Iraz 43. Eztira demonioak. Lar SermAzc 55. Batak dauko Demoniñoa miñean, eta besteak belarrian. Oe 114. [Bekatiari] i[h]es egin behar dakogü [...] Demonio güzier baino gehiago. CatLan 110. Gaitzgiñak edo demoniak ateratzen zituan gizonen gorputzetatik. Ub 82. Zelan lurreko aingeru ta garbitasuna irakatsi biar ebeenak bere, egin dituzan demonio donga ta tentadore! Mg CO 169. Infernuko demonioaren beraren zorigaiztoko lagun eta menpeko. Gco II 53. Edatearekin dirudi sartzen zatela aserrearen, leiaren ta tximeraren Demonioren bat. AA III 379. Asi jakon Kurutziak egiten Demonioeren bat zalakuan. JJMg BasEsc 55 (ed. 1845, 69 demonioren). Gurari txarrezko demonino kastia ez dala goituten barubagaz ta orazinoiagaz baino. fB Ic II 279. Luzifer, berze demonioak eta bekatu mortalean iltzen direnak kastigatzeko. CatB 73. Ez zaitutezte hautatu zuek hamabiak? bizkitartean zuetarik bat demonio bat da. TB Io 6, 70 (Lç, He, LE, HeH, Or, Ker, IBk, IBe deabru, Dv, Leon debru, Ol, Arriand txerren). Beelzebud Demonioen agintariaren birtuteaz botatzen ditu demonioak. Oteiza Lc 11, 15. Ill edo goitu / bear da arerioa, / naiz izan demonioa. AB AmaE 371. Zere burua demonioari saldu eta bere morrontza gogorrean jarten bazera. Arr May 88.
    (s. XX) Ta infernuko demoniyua nere adiskide... ArgiDL 31. Demoniño guztiyek batuta be orrenbeste zarata eingo ete leukie gero! Kk Ab II 52. Botila erditara hustua zuen, baina ba zedukan besterik etsean, demonio guztiei esker! Mde HaurB 82. Idulenzia egunean ganauak eta persona guztiak erretiraiteko illundu orduko demoniuan gaua dala ta. (V-gip). Eusk 1956, 222. Ango ate-dranbaladea!. Demoniñoen bat gitxienez baebillen barruan. Bilbao IpuiB 229. Demoniuak eurak baño gorriagotzat euki giñuezen. SM Zirik 124. Demonioen infernua baino bihurri eta traketsagoa. Arti Ipuin 45. Demoniñuak daukaz mutiko honek! Osk Kurl 48. Gerra errezik ez da beiñere / demonioaren kontra. Auspoa 39, 77. Txoriak ilten eta abereai arrika egiten bai, orretan sekulako demoniñu txikia zan bera. Alzola Atalak 48. Deminiño bat gitxiago kristiñauek tentautzeko. Ib. 36. Ta orduan hil nuen / Ala Jaungoikoa, / nor hala den Jainko / nola demonioa. Azurm HitzB 32.     CatAnz 5. OA 50. El 80. CatCeg 24r. CatBurg 17. CatOiq 47. LE y EvS Io 10, 20. Echn y Hual Mt 11, 18. Samper Mt 4, 24. CatEliz 458. Brunet Lc 8, 36. Demonino: Bet 14. VJ 11. Urqz 23. CatLlo 81. Ur BulaAl 29. Azc PB 264. Itz Azald 117.
    azpiadiera-1.1
    "Demoniyua baño goorragoko gizona, oso gogorra dela adierazteko. Normalean, sentimenduei baino gehiago dagokio osasun fisikoari. Ta Itxeiz zarra, berriz, demoniyua baño goorragoko gizona, beste idi pare batekin" ZestErret.
    azpiadiera-1.2
    (Declinado como nombre propio).
    Daukala Demoniogaz konziertu agiririk edo estaririk. Cap 91. O eskusak demoniok inbentatuak! SermAN 7. Batalla fuerte gogor bat Kristo gure Jaunaren artean eta Demonioren artean. MurSerm 64.
    azpiadiera-1.3
    (Colectivo). .
    Orai dela zuiendako maradizionia, / ifernuko suia eta iagoitiko nekia, / eta zuien konpainia demonio guzia. E 67.
    sense-2
    2. + demoñu. (Usado como insulto).
    Ator ona Demonio gaisto ori, Barrabasen seme ori, Añen alakori. CrIc 61. Gaztetxoak egiten dituzte biraoak edo alkarri edo artu aoan ta aserrez izen deabru, demonio edo barrabasena. Mg CC 162. Zoaz ni gani demoniño ori. Añ MisE 210. Gurasoak ume eta serbitzariai sarritan otsegiten badie deabru edo demonioaren izenez: ator demonioa, abil deabrua, oa demonioa . AA II 36s. Demoninua, diabruba, barrabasa ta beste bidao ta maldezinoiak esaten. fB Ic I app., 20. Ator ona demoninori, ua ortik diabrubori. Astar II 111. --Demonio kaikuba! --Kaikubao aiz i. Sor Gabon 20. Demoñu txoroa. Bañan, ez al dion aditu [...]? Sor Bar 57. Nor garbitu biar dok ik, demoniño orrek? Kk Ab I 39. Demonio eroa! Bidean zertan ez dek akabatu? Alkain 38. Inpernuko demonioa! Negua emen pasako zualako ta orain, turroiak jan da ardo goxoak edanda, anka. TxGarm BordaB 38. Demonio alua! Nere diruarekin emakumetara joanda i! BBarand 154.
    azpiadiera-2.1
    (Tras sust.; ref. tbn. a cosas). Condenado, maldito, muy malo. "Madarikatua. Ollanda demoniyo hori!" ZestErret. v. DEMONIOZKO.
    Jesus demonioa ta onelako beste itzkuntza eta ezkontza infernuko itsusiak. Cb EBO 37. Galdubak gaituk! auxe ta auxe esan yok agure demoniño orrek, dana jakik. Kk Ab I 26. Ollanda demoniño ori. Ib. 33. Tiro bat zangoan sakatu zerautan Aleman demonio batek. StPierre 12. Hue zak ba, mando demonioa! Zerb Ipuinak 284 (en boca de un vasco meridional). Zigarro usain bat noiz eta non sendituko zuen [...] usain goxo demonioaz sudur xiloen bethetzeko. Barb Sup 64. Atso demoniñoa / tragaute balego. (V-arr). AEF 1930, 18. Atso demoniua, alperrik zabiltza. MendaroTx 231. Juan zan aren erremedixo billa baserri demoniora senarran aiskidiagana. Etxba Ibilt 466. Ziziku demonioa! Beti olakoak egin bear izaten zituan. JAzpiroz 208.
    azpiadiera-2.2
    "Travieso. Bai mutiko demoniua, baietz esan eta etorri ez!" Etxba Eib. "Okerra, bihurria. Travieso. Normalmente, en tono cariñoso. Ume demoniuokin burutu ezindda nabill" Elexp Berg. "Oso bihurria denari esan ohi zaio" ZestErret.
    azpiadiera-2.3
    (V-gip).
    (Usado como interj.). "Demonio arraixua! Interj. Más frecuente: arraixo demoniua! Beti lapurretan, demonio arraixua!" Etxba Eib. v. deabru (2); cf. emonio, demorrio, demonine, demonimes .
    Itxoiteko? Arrano demonio! Bost miñetu barru emen dituk gudariak-eta... NEtx Antz 138. Arraio demonioa, nire trajia emon? And AUzta 52. Demonio filda alana! (AN-5vill) "Arrayo ori!". Inza NaEsZarr 1547.
    azpiadiera-2.4
    (En oraciones interrogativas secundarias).
    Oh! oh!... Zer demonio da hau! Barb Sup 88. Nongo demoniño edo nor ete zan ostu eutsona? Bilbao IpuiB 223. Nola demonio atera zarete presondegitik? Arti Tobera 288. Zer demonio irabazten / duzu gauza hortan ariz? Xa EzinB 95.
    azpiadiera-2.4.1
    "Geuk pe bajauka(g)u bizi izateko deretxua, ze demonio" Elexp Berg.
    azpisarrera-1
    DEMONIOAK HARTU. Poseer el demonio. Cf. Demonioaz hartia da. SalabBN Mt 11, 18.
    Au jakin zan demoniuak arturik zeukan monje baten bitartez. Bv AsL 40.
    azpisarrera-2
    DEMONIOAK EGIN. "Demonioak egin dio orri" Gketx Loiola s.v. demoniaru ("endemoniado, malo, muy travieso").
    azpisarrera-3
    DEMONIOAK ERAMAN (Fig.). Llevar los demonios.
    Demonioak eramango al au: ez al aiz bizirik etxerako. AA II 114. Demonioak naramala, ezpadiot burua autsitzen urliari. Ib. 28. Amar milla demoniñok, amar milla dozena deabruk arren bada eroango al abee. Añ MisE 208. Milla demoninok eruan naijela afaririk emoten beubat. Astar II 63. Demoniñoak naroala! Demoniñoak naroala! Lagundu eistak! Bilbao IpuiB 233.
    azpisarrera-4
    DEMONIOAREN; DEMONIOEN. Del (de los) demonio(s). Cf. DEMONIOENA.
    Diabrubaren txirrintolia, satanasaren saria, demoninuen jokua. fB Olg 86. Demoninuaren jenijua, diabrubaren miina, arraijuen kastia, isilduko al az nos edo nos. Astar II 112. Demoñiuen izketarekin / ez gaitian engañatu, / bestela bere enbusteriaz / betiko galduko gaitu. (In Xe 351). Urtxupi orrek aurretik / zuen esperantza, / [...] baña paratu zion / demonion dantza. EusJok 75.
    azpisarrera-5
    DEMONIO-DEMONIO.
    Utsian eta beste baga esatia: demonino demoninua, diabruba, arraijua edo beste onelako izenen bat. Astar II 111. Orduan egin zuan Santuak oiu aundi bat: "Demonio-demoniuak, atozte, atozte, eta eramazazute zuena dana". Bv AsL 143. Emoiok, emoiok sendo; demoniño-demoniño orrek merezi be baiok-eta. Bilbao IpuiB 34.
    azpisarrera-6
    DEMONIOEI EMAN. Dar(se) a los demonios.
    Burhau egiten düte bere bürier gaitz desiratzen edo Demoniuer emaiten ditüztenek erranaren finkatzeko. CatLan 86.
    azpisarrera-7
    DEMONIOENA.
    (Usado como interj.).
    --Aste guztian egon naz erri alu onetan eta ezer atara ez. --Bai jokorako, demoniena! Zubk AGuzur 23.
    azpisarrera-8
    DEMONIO GUZTIAK BEREKIN IZAN.
    azpisarrerakoSense-8.1
    a) Ser muy malo. v. DEABRUAK BEREKIN IZAN.
    Kabo kaskar bat badaukagu, inpernuko demonio danak berekin dituana. TxGarm BordaB 71.
    azpisarrerakoSense-8.2
    b) Tener problemas.
    Seguru asko, inpernuko demonio guztiak emen izango dizkiñagu. Gauzak ondo pentsatu itzan. TxGarm BordaB 80.
    azpisarrera-9
    DEMONIOZ EGIN. "Demonioz iñe zen mutiko ure (AN)" Gketx Loiola s.v. demoniaru ("endemoniado, malo, muy travieso").
    azpisarrera-10
    DEMONIOZKO. Condenado, maldito; de la piel del diablo. "Demoniozko emaztea" SP. "Ume demoniozkoa!" Gketx Loiola s.v. demoniaru ("endemoniado, malo, muy travieso").
    azpisarrerakoSense-10.1
    Diabólico, infernal.
    Buruko illeak beste ainbeste demoniozko suge zituela. Cb Eg II 210.
    azpisarrera-11
    MILA DEMONIO (Usado como interj.).
    Arraio milla demonio, zer duk ik egun ola gelditzeko? Zerb Ipuinak 285 (en boca de un meridional). Mille demonioa! Beste aldian balitz damutuko litzaitzuke. TP Kattalin 192. Edozein andrek egin lezakeena [...] Eta harek ezin! Mila demonio beltz! Arti Ipuin 79. Zer milla demonio pasatzen da emen? NEtx LBB 180.
    azpisarrerakoSense-11.1
    (Adnominal).
    Milla demoniozko / bare adarduna, / nola tratatu dezu / nere babarruna? Tx B 29. Zer milla demoñiotako ezer konpreni nai du Kuski orrek. Lab SuEm 173.
    azpisarrerakoSense-11.2
    Eta etxeko lanak alde bat laga eta oiñak jaso genituan, milla demoniok ezik! AZink 22.

    demonio

    demonio
    << dela 0 / 0 1 dena >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper