I .
(Sust.).
1.
(V-gip; Lcc, VP
91v)
Ref.:
Etxba Eib (
bueltia
);
Elexp Berg
.
Vuelta.
"Remolino de viento, axean bueltea
"
Lcc.
v. 1 bira;
itzuli
(II)
.
Án emanendá nori bérea, emén ez bekála, ta bueltabát, gora bera; emén gora zegóna, án beiti.
LE Doc 188.
Batek txapela falta, / bestiak txaketa, / lurrian zilipurdi / negar eta buelta.
Xe 205.
Aufa lara larara, buelta, jira, salto, bien mutil, ederki ziok.
Iraola 62s.
Aiakuak bestien indarrak / laiste menderatu ditu, / eun da bigarrengo bueltan / Egaña ori zan gelditu.
EusJok 163.
Biyak batian balizan buelta, / arraun-kolpia zorrotza.
Tx B II 180.
Ez najok berialakuan arrapauko, buelta biterdiren bentajia jaroiat eta.
SM Zirik 87.
Korretan bueltea [...] egun jakiñetako kontua zan.
Etxabu Kontu 41.
Azkeneko bueltan [butano ontziak] nire eskumako atia jo, apurtu, eta soloz beera juan zan.
Gerrika 170.
Kontrarioak buelta ta erdi gutxiago: eun da berrogei ta amar metro gutxiago.
Albeniz 154.
2.
(V-gip).
Vuelta, regreso.
"
Beiñ tabernan, noiz danik b'ez bueltia
"
Etxba Eib.
"
Kotxian juan eta bueltia trenian ein giñuan
"
Elexp Berg.
v. infra BUELTAN, BUELTA EGIN.
Oraiñ ondo geldi zaitezte, eta buelta arte.
Moc Damu 8.
Bakallaua ugari / Terranoban dago [...]; / iru bat illabete / baño gutxiago / pasatuta, andikan / bueltarik eztago.
Uzt Sas 220.
Bi ordu luzeko bidea dago Lordiztik etxera, ta beste ainbeste buelta.
JAzpiroz 23.
Illuntzian agurtu nituan monjak eta anaiaren lagunak, bueltara arte.
Gerrika 206.
3.
Réplica.
Aiek ere buelta / biali digute, / arri txikiarekin / jokatu nai dute.
Ud 155.
Mingaña sano ta / guztiyari buelta / beriala bota, / Jainkuak ortarako / egiña da ta.
AzpPr 106.
Gure tartian ezta / lotsa galdurikan, / ez gabiltza kreditua / eziñ bildurikan, / egia esateko / ez du bildurrikan, / aditu biaidazu / buelta ederrikan.
Ib. 76.
Zu gezur kontatzen, / publikuan kantatzen, / baztarrak tentatzen, / nik ala pentsatzen, / bueltak aditu gabe / etzera libratzen.
Ib. 73.
Aditutzeko zai egongo naiz, / bueltak laister atera.
EusJok 106.
Nere bertsuen buelta kantatzen / dabil kopeta beztuta.
Tx B I 138.
Begi-Txikiyen kantan bueltak / oraintxen nua jartzera; / bertso berriyak berak e ditu / panparroi samar atera.
Ib. 221.
Gusto duenak egin lezake / irakurri ta kantatu / nai dezunean bueltak atera / ez bazerade kontentu.
Auspoa 140, 97.
Josetxo, ortik espero ditut / bertsotxo bat edo bida, / zure bueltak errezibitzeko / osaba zarra bizi da.
Yanzi 127.
Aren urrengo bertsoa: [...]. Nere buelta onela izan zan.
Alkain 100.
4.
(AN-larr),
belta (V-ger).
Contrapartida.
"
Otorko da beltie! ¡ya vendrá otra ocasión! (en tono amenazador)"
(V-ger).
Ort Voc.
"
Urre onaren bueltak bertan (AN-larr), urre onak bezela, gizon onak nonnai arrera ona"
Inza NaEsZarr 776.
Estuasun bat zuela eta / aiek eskatu zizkian, / baietz agindu niyon orduan, / serbitu nuen trantzian, / artzeko pronto izan zan baño / buelta daduka atzian.
PE 148.
Baie... itxi geldik!... Ondiño ekarko dau gauzionek bueltie!
Ort Oroig 90.
Orain ere otzaldi au da emen sortu dana bolara ontan [...]. Baiña etorriko da onen buelta ere denborarekin.
BAyerbe 175.
5.
(
V-gip).
Perímetro, contorno.
"
Etxian buelta guztia, dana zan loratei bat
"
Etxba Eib.
"
Etxe-buelta guztian piñu sartu dabe
"
Elexp Berg.
"Gerri handia dutenengatik: Joxek jaukak gerri-bueltia
"
Ib.
"Konposatuen bigarren osagai moduan, batik bat"
Ib.
v. inguru; 1 bira.
Amairu oin da amar ontza du / erdiko bueltan neurriye.
EusJok 98.
Loretxo ori etxe polita / apainduriyaz jantziya, / buelta guziyan adornatua / dana arbolaz josiya.
Tx B I 249.
Begiratuta buelta / guziyan mendiyak.
Auspoa 77-78, 252.
Karobiak atakaren parean, barrungo aldetik, buelta guzian aulki bat bezela izaten dik.
TxGarm BordaB 20.
Biribillaren ixkiña txaplandua izaten zuan. Gero saietsean, buelta guzian, olak zutik.
JAzpiroz 113.
Iñor ondora inguratutakoan, sartuko ditu lau ankak barrenean [trikuak]. Bizkarreko arantzazko larrua buelta guzian.
BBarand 52.
Ermita buelta guzian jendea.
Ib. 78.
Buelta guztian auzo solo-landak.
Gerrika 127.
Zerbait miña sentitzen nuan gerri-bueltatik beera.
Albeniz 129.
Auzo buelta guztia kejaz, zer pasetan ete zan-da, ainbeste zaintzegaz.
Gerrika 179.
6.
"
Buelta! En los juegos, orden de repetir el lance por no haber procedido en ley. Buelta, orretara ba ez dau balio!
"
Etxba Eib.
"
E, buelta! Traba ein ddostazu
"
Elexp Berg.
"Donostian abenduaren ogei ta batian mil ochocientos noventa y dos garrenian" --E! e! Eztu baliyo! [...] --Buelta! buelta! Euskeraz dana!
Alz STFer 126.
7.
Vuelta, paseo circular; pequeño viaje, excursión, ida y vuelta.
Cf. infra BUELTA EGIN (b), BUELTA EMAN.
Egun batean itzegin genduan Emiorako buelta.
BBarand 92.
Gero, beintzat, orduan dantzatu zuanarekin esposatu zan. Buelta alperra etzan izan.
Ib. 99.
Baña buelta guzti onekin be, iñok ez eustan agindu Udalera aurkeztekorik.
Gerrika 117.
Askotan ni korrika joan da etorri, egunean bi buelta.
Albeniz 23.
Beste bein edo bein, gau erdian, jendea lotaratzen zanean, Laurkingo buelta.
Ib. 49.
Vuelta (prueba ciclista, etc.).
Espaiñiako Buelta.
Zendoia 98.
8.
(Fig.).Vuelco, sobresalto.
Iritxi zan karteroa [...], ta eman zidan karta eta Ameriketatik [...]. Ura buelta nere barruan!
JAzpiroz 164.
9.
Vez, turno (de votaciones, etc.).
Juntako batek be eztaki ni emen nabillenik. Pasau dan domekan irugarren bueltie, eta uts izan genduen.
Gerrika 138.
BUELTA EMAN,
BUELTA BAT EMAN,
BUELTAK EMAN,
etc.
a)
Dar vuelta(s).
Inareák emán anitz ta anitz buélta airean, ta apénas arrapatzendú eltxobát.
LE Prog 120.
Eroziñek eztu ateratzen / onen izardia; / eztet dantzan esaten, / ezpada lanian, / eta bueltak ematen / beti toki batian.
JanEd I 96.
Burruntzi-puntan bueltak emanaz.
Tx B III 97.
Ollo xarraren baranoan bueltak emanaz.
Ataño
TxanKan
117.
(Con dat.).
Mundu danari lendabiziko / buelta eman zion gizona.
MendaroTx 317.
Gorde nai izaten dute [katagorriak], arbolari buelta emanda.
BBarand 44.
Urrengo egunean an nenbillen konpañi guziari buelta emanez.
Ib. 125.
Dar una vuelta, un paseo.
"Viajaremos [...] bueltaat emango duu
"
(AN-larr).
EAEL
372.
"
Buelta bat emotera noia
"
Elexp Berg.
Eta faiten zen Jesus buelta emoitan Galilea guzutik, erakustan beren sinaguetan eta predikatan ebanjeliua.
Hual Mt 4, 23 (Lç, Ur inguratu, Echn errudiatu, Ecng -n barna ibili
).
Utziko nazu or buelta bat ematen?
BBarand 143.
b)
"
Buelta eman, volver atrás"
VP
94r.
c)
Darle la vuelta a.
"
Sutan dagon bixiguak, bueltia emon biarra dauka
"
Etxba Eib.
"
Buelta emoixozu soñekuari
"
Ib. (s.v. bueltau
).
Platerari buelta emanaz, mamiak bere aldera ekarri ta ezurrak erretoreari utzi zizkion.
Muj PAm 49.
Sartu zan sorgiña laba barrura ogieri buelta emotera.
Bilbao IpuiB 214.
Makiña bat ildakori eldu eta buelta eman nion, bera zala irudituta.
Salav 98.
Asi nintzan sardea artu ta [belarrari] buelta emanez.
BBarand 49.
Asiko zan labeko burniari bueltak ematen.
Ib. 174.
d)
Darse la vuelta, girar.
Lenengo, ezkerreko anka bota bear zala; eta, buelta emateko, ezkerreko anka altxatu ta buelta eman bear zala.
BBarand 123.
Baña esamine errez egitekue: agindu eutsan geratzeko eta buelta emoteko.
Gerrika 163.
Volcarse.
Ainbeste txalupa eta bapore / beren santu-izenakin, / batzuek buelta oso emanda / bestiak urez betiakin.
Arrantz 154.
Lurrak egunero gaiñazpi buelta ematen dabela, ezjakiñak eztute siñisten. Egunaz buruz gora eta gabean buruz bera, zelan egon leikien?
And AUzta 88.
Eta ipiñi eben [kotxia] buelta emonda, eta urten neuk, aberi barik.
Gerrika 169.
e)
Dar la vuelta, rodear.
Zuk [Elkano] utzi gaituzu gu / gloriaz beteta, / lenbiziko emanaz / munduari buelta.
Basarri 43.
Gaurko egunean [...] edozein mukizuk lurbira osoari buelta ematen baiziok.
Ataño
TxanKan
120.
f)
Pasar por.
Beste kaletik buelta eman eta atzetik sartuko gaituk.
Ugalde Iltz 67.
Atzo egin nuan Oiartzundikan / alde onetara abira, / Azpeitiatik buelta emanda / etorri bear zan tokira.
Uzt Noiz 68.
g)
Responder.
Elgoibartikan bota / dute desafiyo [...]; / Kolladoren kuadrillak / buelta eman diyo, / bildurrak egotiak / ez du asko baliyo.
Ud 155.
Ara bertso berriyak / Don Jose Alkañi, / Pello Errotakuak / dizka ipiñi, / aurretik ori bera / egin neroni, / buelta ematia / zitzaidan komeni.
PE (
in
AzpPr 44
).
h)
Dar vueltas (a un asunto), pensar mucho en.
v. BUELTA ETA BUELTA (b).
Arrazoi orri bueltak / biar dizkat eman.
MendaroTx 341.
Neu ere makiña bat buelta ematen ari naiz kontu orri.
NEtx LBB 69.
Nere buruari buelta pranko ematen diot, zein ote dan txoriaren umeak iltzen dituana.
BBarand 42.
Orrela, buruari bueltak ematen asi nintzan.
Zendoia 62.
Buruan ainbat buelta emoten neutsan joera orri.
Gerrika 133.
Zergatik ari naiz ni gauza auei bueltak ematen?
Albeniz 269.
i)
Hacer girar, hacer dar la vuelta.
Etxe ondoan buelta eman zioten kotxeari, eta ixil-ixilik alde egin zuten.
Alkain 35.
j)
Superar, pasar (una situación).
"
Gaitzari buelta eman dio, menderatu du
"
(G-azp, comunicación personal).
"
Baña guk buelta earki emate geniyon aittan hasarrealdiyai
"
ZestErret (s.v. hasarrealdi-
).
Amar-amabi illabete zituala, ia iltzera etorri zan [...]. Bein buelta eman zionean eta onera asi zanean, gustora!
Albeniz 109.