euskaltzaindiaren mendeurrena logoa

Orotariko Euskal Hiztegia

  2. Hizkuntza-baliabideak
  3. Online hiztegiak
  4. Orotariko Euskal Hiztegia

OEH - Bilaketa

770 emaitza dantza bilaketarentzat

Sarrera buruan (116)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
buelta.
tradizioa
tradizioa
Tr. Exclusivamente meridional (aparece tbn. bueltan en una carta del s. XVI que mezcla rasgos labortanos con otros más occidentales). Es raro encontrarlo en textos de léxico cuidado. En DFrec hay 28 ejs., meridionales, más uno de bueltatxo .
sense-1
I . (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (V-gip; Lcc). Ref.: Etxba Eib (bueltia); Elexp Berg.
 Vuelta. "Remolino de viento, axean bueltea" Lcc. v. 1 bira; itzuli (II) .
Án emanendá nori bérea, emén ez bekála, ta bueltabát, gora bera; emén gora zegóna, án beiti. LE Doc 188. Batek txapela falta, / bestiak txaketa, / lurrian zilipurdi / negar eta buelta. Xe 205. Aufa lara larara, buelta, jira, salto, bien mutil, ederki ziok. Iraola 62s. Aiakuak bestien indarrak / laiste menderatu ditu, / eun da bigarrengo bueltan / Egaña ori zan gelditu. EusJok 163. Biyak batian balizan buelta, / arraun-kolpia zorrotza. Tx B II 180. Ez najok berialakuan arrapauko, buelta biterdiren bentajia jaroiat eta. SM Zirik 87. Korretan bueltea [...] egun jakiñetako kontua zan. Etxabu Kontu 41. Azkeneko bueltan [butano ontziak] nire eskumako atia jo, apurtu, eta soloz beera juan zan. Gerrika 170. Kontrarioak buelta ta erdi gutxiago: eun da berrogei ta amar metro gutxiago. Albeniz 154.
azpiadiera-1.2
2. (V-gip).
Vuelta, regreso. "Beiñ tabernan, noiz danik b'ez bueltia" Etxba Eib. "Kotxian juan eta bueltia trenian ein giñuan" Elexp Berg. v. infra BUELTAN, BUELTA EGIN.
Oraiñ ondo geldi zaitezte, eta buelta arte. Moc Damu 8. Bakallaua ugari / Terranoban dago [...]; / iru bat illabete / baño gutxiago / pasatuta, andikan / bueltarik eztago. Uzt Sas 220. Bi ordu luzeko bidea dago Lordiztik etxera, ta beste ainbeste buelta. JAzpiroz 23. Illuntzian agurtu nituan monjak eta anaiaren lagunak, bueltara arte. Gerrika 206.
azpiadiera-1.3
3. Réplica.
Aiek ere buelta / biali digute, / arri txikiarekin / jokatu nai dute. Ud 155. Mingaña sano ta / guztiyari buelta / beriala bota, / Jainkuak ortarako / egiña da ta. AzpPr 106. Gure tartian ezta / lotsa galdurikan, / ez gabiltza kreditua / eziñ bildurikan, / egia esateko / ez du bildurrikan, / aditu biaidazu / buelta ederrikan. Ib. 76. Zu gezur kontatzen, / publikuan kantatzen, / baztarrak tentatzen, / nik ala pentsatzen, / bueltak aditu gabe / etzera libratzen. Ib. 73. Aditutzeko zai egongo naiz, / bueltak laister atera. EusJok 106. Nere bertsuen buelta kantatzen / dabil kopeta beztuta. Tx B I 138. Begi-Txikiyen kantan bueltak / oraintxen nua jartzera; / bertso berriyak berak e ditu / panparroi samar atera. Ib. 221. Gusto duenak egin lezake / irakurri ta kantatu / nai dezunean bueltak atera / ez bazerade kontentu. Auspoa 140, 97. (ap. ELok 85) Josetxo, ortik espero ditut / bertsotxo bat edo bida, / zure bueltak errezibitzeko / osaba zarra bizi da. Yanzi 127. Aren urrengo bertsoa: [...]. Nere buelta onela izan zan. Alkain 100.
azpiadiera-1.4
4. Contrapartida. "Urre onaren bueltak bertan (AN-larr), urre onak bezela, gizon onak nonnai arrera ona" Inza NaEsZarr 776.
Estuasun bat zuela eta / aiek eskatu zizkian, / baietz agindu niyon orduan, / serbitu nuen trantzian, / artzeko pronto izan zan baño / buelta daduka atzian. PE 148. Baie... itxi geldik!... Ondiño ekarko dau gauzionek bueltie! Ort Oroig 90. Orain ere otzaldi au da emen sortu dana bolara ontan [...]. Baiña etorriko da onen buelta ere denborarekin. BAyerbe 175.
azpiadiera-1.5
5. (V-gip) Perímetro, contorno. v. inguru; 1 bira. "Etxian buelta guztia, dana zan loratei bat" Etxba Eib. "Etxe-buelta guztian piñu sartu dabe" Elexp Berg. "Gerri handia dutenengatik: Joxek jaukak gerri-bueltia" Ib. "Konposatuen bigarren osagai moduan, batik bat" Ib.
Amairu oin da amar ontza du / erdiko bueltan neurriye. EusJok 98. Loretxo ori etxe polita / apainduriyaz jantziya, / buelta guziyan adornatua / dana arbolaz josiya. Tx B I 249. Begiratuta buelta / guziyan mendiyak. Auspoa 77-78 252. Karobiak atakaren parean, barrungo aldetik, buelta guzian aulki bat bezela izaten dik. TxGarm BordaB 20. Biribillaren ixkiña txaplandua izaten zuan. Gero saietsean, buelta guzian, olak zutik. JAzpiroz 113. Iñor ondora inguratutakoan, sartuko ditu lau ankak barrenean [trikuak]. Bizkarreko arantzazko larrua buelta guzian. BBarand 52. Ermita buelta guzian jendea. Ib. 78. Buelta guztian auzo solo-landak. Gerrika 127. Zerbait miña sentitzen nuan gerri-bueltatik beera. Albeniz 129.
azpiadiera-1.5.1
Auzo buelta guztia kejaz, zer pasetan ete zan-da, ainbeste zaintzegaz.Gerrika 179.
azpiadiera-1.6
6. "Buelta! En los juegos, orden de repetir el lance por no haber procedido en ley. Buelta, orretara ba ez dau balio!" Etxba Eib. "E, buelta! Traba ein ddostazu" Elexp Berg. .
"Donostian abenduaren ogei ta batian mil ochocientos noventa y dos garrenian" --E! e! Eztu baliyo! [...] --Buelta! buelta! Euskeraz dana! Alz STFer 126.
azpiadiera-1.7
7. Vuelta, paseo circular; pequeño viaje, excursión, ida y vuelta. Cf. infra BUELTA EGIN (b), BUELTA EMAN.
Egun batean itzegin genduan Emiorako buelta. BBarand 92. Gero, beintzat, orduan dantzatu zuanarekin esposatu zan. Buelta alperra etzan izan. Ib. 99. Baña buelta guzti onekin be, iñok ez eustan agindu Udalera aurkeztekorik. Gerrika 117. Askotan ni korrika joan da etorri, egunean bi buelta. Albeniz 23. Beste bein edo bein, gau erdian, jendea lotaratzen zanean, Laurkingo buelta. Ib. 49.
azpiadiera-1.7.1
Vuelta (prueba ciclista, etc.).
Espaiñiako Buelta. Zendoia 98.
azpiadiera-1.8
8. (Fig.).Vuelco, sobresalto.
Iritxi zan karteroa [...], ta eman zidan karta eta Ameriketatik [...]. Ura buelta nere barruan! JAzpiroz 164.
azpiadiera-1.9
9. Vez, turno (de votaciones, etc.).
Juntako batek be eztaki ni emen nabillenik. Pasau dan domekan irugarren bueltie, eta uts izan genduen. Gerrika 138.
sense-2
II . (Uso adv.).
azpiadiera-2.1
1. De vuelta. v. BUELTAN.
Badadukala iruditzen zait / alde bateko tratua, / lengo kargakin ostera buelta / eramateko zakua. JanEd II 67.
azpiadiera-2.2
2. (Tras ablativo).Por, pasando por. "Nundik buelta joan zate Urkulura?" Elexp Berg. "Elgetatik buelta joan giñan Kanpazarrera" Ib.
azpisarrera-1
BESTE BUELTARIK EZ EGON. No haber otro remedio, otra alternativa.
Emen eztago beste bueltarik: papel onek izenpetu edo expropiaziora sartu. Gerrika 137. Ni ere artean naiko gazte eta kaskarra nintzan; baña etzegoan beste bueltarik: lanari serio eldu bearra. Albeniz 35.
azpisarrera-2
BUELTA HARTU. Dar la vuelta. "Laupagon buelta artu dot afaittarako ez dakiran belutu" Etxba Eib. "Buelta artzea obe degu, egualdi onekin segitzerik eztago-ta" (G-azp).
Zuretzat ezta baliza txarrik / eta itxaso zakarrik, / ain gutxi berriz olatu eta / bueltak artutzen okerrik. MMant 58. Onan, ba, buelta artu genduan. Gerrika 215.
azpisarrerakoSense-2.1
Bizimoduak beste bueltarik / baldiñ artutzen ez badu, / infernuara eror gaitian / gauza seguru daukagu.Auspoa 97, 82.
azpisarrera-3
BUELTA BATEKO. Para un poco. "Buelta bateko (=apur batentako) [baneukan jana] (B)" Gte Erd 304.
azpisarrera-4
BUELTA EGIN, BUELTA BAT EGIN (etc.). a) Volver, regresar, dar la vuelta. "Juan zan Ameriketara, baña beriala buelta eiñ eban" Etxba Eib. Cf. supra (2); v. BUELTA HARTU, bueltatu.
Ala diote: "Ai, au gustoa / buelta egin degunak! / Len penatu ta orain dauzkagu / konsuelozko egunak!". Afrika 145. Aingeru ari lagundu eta, / orra, jauna, egin ostera buelta. Bil 81. Atze-aldeko kortatik buelta eginda, agertu zan bera be andren atzetik. Kk Ab II 166. Atzera eman zuen martxa, kaminoan buelta eginik, Otxarkoagara hartu zuen bide zuzena. Arti Ipuin 78. Azkar buelta egiteko esan didate eta. BBarand 32.
b) BUELTA (BUELTA BAT, etc.) EGIN. Darse una vuelta, dar un paseo, acercarse a un sitio. "Buelta bat egingo dugu (G-azp)" Gte Erd 69.
Azpeitira dirate / bertsuetara deitu, / [...] / buelta bat egitia / nuen disponitu, / ai! pensamentu oiek / artu ez banitu. AzpPr 22. Kalian buelta egiteko / aspaldian pentsa genduan. In Etxabu Kontu 100. Aizkora-apustu bat / jokatu da aurten, / Tolosan izan gera / ori ikusten. / Buelta bat egin gabe / nork du ori uzten? EusJok 125. Geok ere guk toki artara / buelta bat egiñ genduan. Tx B II 92. [Erregek] urte batzuek pasa zituen / erreino ontan nagusi, / Donostiyara bueltak egiñaz / bere fameli ta guzi. Ib. 85. Aurtengo udazkenean orratio, Jaungoikoak nai badu, egin bear det buelta bat. TxGarm BordaB 59. Don Juan gure etxera buelta pranko egiña da. JAzpiroz 213. Urri-illean ere egin nuan buelta bat. Insausti 249. Bestela ere buelta asko egiña naiz alde ortara. BBarand 88. Makiña bat buelta egin izandu genduan. Albeniz 46.
Sei urterekin eskolan asi / ta ogeiraño artian, / amaika buelta egin bear zan / oien bien bitartian. Uzt Sas 208.
c) Repetir (en un juego). "Zapatillia lotzen ziarduala jo dotse sakia eta buelta ein bia dabe" Elexp Berg.
d) "Barruan be bueltia eindda, momentuko beldur handiaren menpe. Berak ikusi euanian irixa tamaiño onetan saltoka ta neska gaztia aurrian, barruan be bueltia eindda bera, ezta... ta irixa geratu, zu..." Elexp Berg.
e) Girar, hacer un giro.
Bonbak bota ta egiten eben / alborantzako bueltea. FEtxeb 37.
azpisarrera-5
BUELTA EMAN, BUELTA BAT EMAN, BUELTAK EMAN (etc.). a) Dar vuelta(s).
Inareák emán anitz ta anitz buélta airean, ta apénas arrapatzendú eltxobát. LE Prog 120. Eroziñek eztu ateratzen / onen izardia; / eztet dantzan esaten, / ezpada lanian, / eta bueltak ematen / beti toki batian. JanEd I 96. Burruntzi-puntan bueltak emanaz. Tx B III 97. Ollo xarraren baranoan bueltak emanaz. Ataño TxanKan 117.
azpisarrerakoSense-5.1
(Con dat.)
Mundu danari lendabiziko / buelta eman zion gizona. MendaroTx 317. Gorde nai izaten dute [katagorriak], arbolari buelta emanda. BBarand 44. Urrengo egunean an nenbillen konpañi guziari buelta emanez. Ib. 125.
Dar una vuelta, un paseo. "Buelta bat emotera noia" Elexp Berg.
Eta faiten zen Jesus buelta emoitan Galilea guzutik, erakustan beren sinaguetan eta predikatan ebanjeliua. Hual Mt 4, 23 (Lç, Ur inguratu, Echn errudiatu, Ecng -n barna ibili). Utziko nazu or buelta bat ematen? BBarand 143.
b) Darle la vuelta a. "Sutan dagon bixiguak, bueltia emon biarra dauka" Etxba Eib. "Buelta emoixozu soñekuari" Ib. s.v. bueltau.
Platerari buelta emanaz, mamiak bere aldera ekarri ta ezurrak erretoreari utzi zizkion. Muj PAm 49. Sartu zan sorgiña laba barrura ogieri buelta emotera. Bilbao IpuiB 214. Makiña bat ildakori eldu eta buelta eman nion, bera zala irudituta. Salav 98. Asi nintzan sardea artu ta [belarrari] buelta emanez. BBarand 49. Asiko zan labeko burniari bueltak ematen. Ib. 174.
"Gaitzari buelta eman dio, menderatu du" (G-azp).
Amar-amabi illabete zituala, ia iltzera etorri zan [...]. Bein buelta eman zionean eta onera asi zanean, gustora! Albeniz 109.
c) Darse la vuelta, girar.
Lenengo, ezkerreko anka bota bear zala; eta, buelta emateko, ezkerreko anka altxatu ta buelta eman bear zala. BBarand 123. Baña esamine errez egitekue: agindu eutsan geratzeko eta buelta emoteko. Gerrika 163.
Volcarse.
Ainbeste txalupa eta bapore / beren santu-izenakin, / batzuek buelta oso emanda / bestiak urez betiakin. Arrantz 154. Lurrak egunero gaiñazpi buelta ematen dabela, ezjakiñak eztute siñisten. Egunaz buruz gora eta gabean buruz bera, zelan egon leikien? And AUzta 88. Eta ipiñi eben [kotxia] buelta emonda, eta urten neuk, aberi barik. Gerrika 169.
d) Dar la vuelta, rodear.
Zuk [Elkano] utzi gaituzu gu / gloriaz beteta, / lenbiziko emanaz / munduari buelta. Basarri 43. Gaurko egunean [...] edozein mukizuk lurbira osoari buelta ematen baiziok. Ataño TxanKan 120.
e) Pasar por.
Beste kaletik buelta eman eta atzetik sartuko gaituk. Ugalde Iltz 67. Atzo egin nuan Oiartzundikan / alde onetara abira, / Azpeitiatik buelta emanda / etorri bear zan tokira. Uzt Noiz 68.
f) Responder.
Elgoibartikan bota / dute desafiyo [...]; / Kolladoren kuadrillak / buelta eman diyo, / bildurrak egotiak / ez du asko baliyo. Ud 155. Ara bertso berriyak / Don Jose Alkañi, / Pello Errotakuak / dizka ipiñi, / aurretik ori bera / egin neroni, / buelta ematia / zitzaidan komeni. PE in AzpPr 44.
g) Dar vueltas (a un asunto), pensar mucho en. v. BUELTA ETA BUELTA (b).
Arrazoi orri bueltak / biar dizkat eman. MendaroTx 341. Neu ere makiña bat buelta ematen ari naiz kontu orri. NEtx LBB 69. Nere buruari buelta pranko ematen diot, zein ote dan txoriaren umeak iltzen dituana. BBarand 42. Orrela, buruari bueltak ematen asi nintzan. Zendoia 62. Buruan ainbat buelta emoten neutsan joera orri. Gerrika 133. Zergatik ari naiz ni gauza auei bueltak ematen? Albeniz 269.
h) Hacer girar, hacer dar la vuelta.
Etxe ondoan buelta eman zioten kotxeari, eta ixil-ixilik alde egin zuten. Alkain 35.
azpisarrera-6
BUELTA ERAGIN. Hacer volverse, hacer dar la vuelta.
Doble zeukan moruak / orduban jentia, / baña eragin jakon / laster bueltia. Afrika 126.
azpisarrera-7
BUELTA ERDI. Media vuelta. "(Media) vuelta, inguru erdia, buelta erdia" Lar.
Ez al dek entzun buelta erdia emateko guk bezela? Salav 69.
azpisarrera-8
BUELTA ETA BUELTA. a) Dando la vuelta (a algo) continuamente.
Soroan lurra maneatzen buelta ta buelta. Albeniz 19.
b) Dando vueltas, girando.
Egazkiñak be buelta ta buelta / euli ziraden biurtu. FEtxeb 32.
c) Dando vueltas (a un asunto), pensando mucho en. "Gauza bati buelta ta buelta nabil (V-gip), gauza batekin buelta ta buelta nabila (AN-gip)" Gte Erd 70 (junto a ausnartzen, pentsatzen, etc., de otras zonas).
Lenengotan baneroiazan guztiak buruan buelta ta buelta. Gerrika 154.
azpisarrera-9
BUELTAKO. a) Que da vueltas, giratorio. Cf. bueltako.
Joxpiñaxi gero [txoratuba] beste soñu bueltako polit arrekiñ, ta gezurra diruri kartoi biribill oiekin jotzia nai dana. Sor Bar 69 (tal vez se refiera a una especie de organillo).
b) De los alrededores.
Amasako ta emen bueltako / jendia ezta makala. Uzt Noiz 121.
azpisarrera-10
BUELTAKOAN. A la vuelta, al regresar.
Salto, brinko eta dantza, / prime, konpañero, / deskansatuko gaituk / bueltakuan gero. Echag 26.
azpisarrera-11
BUELTAN. a) De vuelta, a la vuelta.
Bueltan etziren ementik pasatu. (c. 1597). FLV 1993, 464. Erromatikan bueltan / orain da bi urte. Echag 258. Etxean daukazkigu / bueltan Afrikatik. Afrika 153. Poz aundia izango da / bai gure biotzian, / amen ikustean / zatozela bueltan. JanEd I 97. Seguru irabazteko asmuan / etorri omen zan onena, / uste zun baño umiltxiago / or da bueltan juana. EusJok II 147. --Au Errenterira dijua. [...] --Baña bueltan ez al da joango Ernanira? Iraola 18. Gero bueltan sartu giñaden / Jose Barrutin etxera. EusJok 97. Aruntza oso kontentu juan zan, / bueltan zekarren galera. JanEd II 88. Beraz Frantziyan izandu zera / Españitarrak utzita, / ostera bueltan etorri zera / an ere ezin etsita. Tx B 129. Atzera bueltan Cadiz-a. Tx B I 52. Oiartzundikan Panplonara juan, / andikan bueltan etorri. Ib. 187. Udara eldu orduko / bueltan gaituzu aguro. SMitx Aranz 222. Milla zortzireun eta ogeitabostgarren urteko negualdia, Piarres Erromatik bueltan eldu zanekoa alegia. Etxde JJ 248. Bein batean Mondragoera feriyara joanda bueltan etorrela [...]. And AUzta 99. Nevadatik bueltan bertsuak paratu. Auspoa 77-78, 271. Bi ankarekin juan ziranak / bueltan batekin etorri. Uzt Sas 124. Atzera bueltan etorri giñan / jun bezin mutil azkarrak. Ib. 125. Bereala etorriko naiz, probatu ta bueltan. BAyerbe 143. Bueltan, etxeruntz etorriaz: Venecia, Milan, Niza, da onuntz, Monaco ta Monte Carlo ta abar ikusiaz. Gerrika 236.
b) En respuesta.
Ta orain eskau digunen / zerbaiten ordaiña, / bueltan eman diot / arrazoi bikaiña: / "Neuretzat e ez ditut / ardotako aiña". JanEd II 119. Bertso ederra entzun nuan bueltan. Alkain 101.
c) Alrededor.
Amar testigu etorri ziran, / pareja bat zan deitua, / guri begira egondu zana / an bueltan ibillitua. Tx B I 243.
(Tras gen.). Alrededor de. "Matasea silla-adarrean ipiñi ta aren bueltan ibilli bear izaten omen zan aria arrillean batzeko" Iz LinOñ 182.
Demoniñuak emen, / demoniñuak an, / demoniñuak beti / gorputzaren bueltan. Tx B 32. Amabi lagun mayian bueltan / juntatzen gera jateko. Tx B II 61. Txoko batean su pixka bat egin eta aren bueltan zeuden. Salav 91. Maiaren bueltan eseriko ziran. BBarand 11.
Nik pago aundi baten bueltan pasau neban dana. Gerrika 72. Platerera artu eta pago
bueltan jan. Ib. 72.
azpisarrera-12
BUELTAN HARTU. Rodear.
Trintxera ori luzea zan, mendi guztia bueltan artzen zuana. Salav 95.
azpisarrera-13
BUELTARIK EZ IZAN. No tener remedio. v. BESTE BUELTARIK EZ EGON.
Motell, biar lotsatuko auen gauzik etzak egin! Beidok: egiñak ez dik bueltarik, ta beti begien aurrean lotsagarri agertuko zaik. JAzpiroz 39.

buelta

buelta
<< brokel 0 / 0 buhame >>
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper