Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ben.
    sense-1
    1. (V, G ap. A ; Lar, Añ, H); men (V-m-ger ap. A; Lar, Añ, H, Lh) (Adj.). Serio, formal; grave. "Serio" Lar y Añ. "(Hombre de) veras, gizon mena, bena, ziñezkoa, benazkoa" Lar. "Gizon bena, mena, homme grave, sérieux" H. "[Benetan] significa formalmente, con seriedad, como procedente de bena: serio, formal" A in Apis 1888, n.º 14, 112 (ap. NeolAG). "Ben, formal, serio. Hoy se usa casi exclusivamente con sus derivados" A. "Men, serio, formal" A. "Men. Droit, franc, loyal. Gizon mena da hori, c'est un homme loyal" Lh. Cf. IC II 322: "[El valle de Mena] quiere decir 'valle severo y verdadero' en el habla vascongada". v. zin. Tr. Documentado en la literatura desde Larramendi (cf. antes el testimonio de IC), es usado por autores vizcaínos y guipuzcoanos; al Norte lo hallamos en Birjin y en Mirande. Hasta finales del s. XIX men es casi la única forma que se emplea (sólo encontramos algún ej. de ben en Birjin, que usa tbn. men ). Desde Azkue, que especializa el uso de ben para 'serio, formal' y men para 'dócil, humilde', sólo se encuentra la primera forma para esta acepción (excepto en el ej. de Goenaga, v. infra). Cf. 4 men.
    Gerta zaizkiotzu mirabe ta aldamen menak, bere biotzaren erakoak. Lar Fueros 8. Gizon zuhur, zintzo, menak eta jakintsuak gure alde ditugunean, eztiegu beste jendalla horiei jaramon bear, ez eta aien esan mesanaz ajolarik artu. Lar ( in Mb JBDev 8). Ezta heien elheketan deus sartzen benik, ez sendarrik, ez onbidaririk. "Rien de sérieux". Birjin 85. Hura zeritzadan bizi bide zeinetan atseginik batere ukhan gabe, bethi men, bethi gaizkoan, eta gauz-eginetarik aldaratua egon beharko bainintzen. "Toujours sérieuse". Ib. 116. Eta solasa menago egin zen. Ib. 117. Aire mena berriz harturik, erran zeraien. Ib. 218. Nor da ain aitua ta mena eta egun guztian bekatu txiki askotan jausten eztana? Añ LoraS 36. Etxe bateko andrea / zan bada guztiz kirmena / begiratua ta mena: / berba baten, egillea. Zav Fab, RIEV 1907, 96. Zure kutun on maitagarria / ain da ezkutarma mena, ezik / ezta berunik ez alzaidurik / eman legikeonik larria. Izt Po 50. Maria Magdalena emakume men eta egititzat bazeukaten ere. Lard 467. Geure Foruben boz eta berba men, ziatz eta itzaltsuba entzungo bagendu legez. (1866). BBatzarN 239. Zoro-antza eukiarren, edozein baizen benak edo serioak zireala. A Txirrist 181. Euskaldunen euren artean alde batzuetakoak berbaldunago izaten dira, beste batzuetakoak isilkorrago; [...]; batzuk barregarriak, besteak bena edo serioak. A Ezale 1899, 79b. [Jauna] egin nagixu ibilteko bena [...], sengi-egittian sentsuba; zinddo ta garbija. AG (ap. NeolAG). Era berean biltzen dira anima ben garbiak, bakartadea nai dutenak. Ag G 333. [Laura] gizartean beti aiñ atzeka izan bada, aiñ men ta <aiñ menta> ixilla, elurra bezin otza, [...] mintzorik gozoenentzat batere oiarzun gabea. Ag EEs 1917, 200. Aurkezten diran gauza guziezaz oldozten eta goguari beti zuzenbide bena ematen oituaz astiro ta indarkatzeka irixten da gogo-gertasun egokia. "Una dirección seria". Zink Crit 9. Andonitxo mutiko / otzan eta argia, / esanak egiteko / men eta zolia. GMant Goi 88. Berau ostera piperra baño benago edo serioago geratu zan. Kk Ab I 22. Beti-beti auteskundiak edo erri-zuzentzak edo orrelako gauza benak erabagi barik, ondo da noz-edo-bein gauza arintxuak, barregarrijak erabiltia be. Kk Ab II 7. --Zer derizkiozu, Mitxel aserretua bezela zegoala? --Bai zera! Beti da ben samarra. Lab EEguna 74s. Udalenak irria / oi-du zoro ozena; / udâk, aragikoia; / udazkenak, bena. "La primavera tiene una risa alocada y ruidosa; voluptuosa el estío; triste el otoño". Ldi BB 154. [Euskel-egunkaria] ongi ordaindutako gizonek egiña; berriez, lan benez ta arin-alaiez --parriduriak aztu-gabe-- naroki ornitua. Ldi IL 70. Gu txapel baten aurrean belaunikatu? Gizon men eta agurgarrien lepotik ixeka egin nai al du, edo? Goen Y 1934, 102. Etzerizkion eskasa suitzat Lopategiko Agustini. Mutil bena, zintzoa ta langillea. TAg Uzt 216. Arritzekoa da gure morroia dan bezelako gizon benak, ezer geiago gabe, iñor jotzea. Ib. 193. Oroi naiz Jainko bezala barnean zauzkadena. / Zurekin biotzik biotz eingo dut otoitz bena. "Una seria oración". Or Poem 539. Lehen mintzatua olerkari bat zen, haren mintzo lilitsutik ageri zenez, baina beste guziak gizon hotzagoak, benagoak ziren. Mde Pr 134 (cf. nota del ed.: "bena, seriosa"). Eskualde hortan baditugu Padraig O Conaire, kondaira humoredunak idatzi dituena, [...], bai eta lan benagoak ere. Ib. 245. Gero mendi barrena / on guzizkora daramaz; t'urean / poz benaz ditu urezta, / Artzai ta bazka batean / ta zori ona dan mai betean. "Ya en la vena del gozo fiel las baña". Gazt MusIx 89. Mai baten inguruan giñan zortzi bat adiskide; denok, gizakume, [...] eta denok tipula baiño benagoak eta Aita Santua baiño katolikoagoak. NEtx LBB 119. Begiratua ben-ilun [...], hizketan hasten da. "Grave la mirada". MEIG IX 134. (en colab. con NEtx)
    sense-2
    2. (Lar, Añ).
    (Sust.). Seriedad; cosa seria. "Veras, benak, zinak, ziñak. Lat. Seria, orum" Lar (v. tbn. en Añ).
    Ainbeste aize ta zorakeriren atzetik, ainbeste bena, goibeltasun da trumoiren ondorean etorri bear eban ekatxak. Ag Kr 175, que emplea la forma con -a constitutiva.
    sense-3
    3. (Uso adv.). Seriamente; severamente. "Lengo gurasoak gaur baiño askotaz menago azi eroezan euren umeak; eta gero beste atzerik izaten eben onek (V-m), los padres de otros tiempos educaban a sus hijos con más seriedad que hoy" A.
    Errezau zan errosariyua guztizko ben eta ondo. Zelai guztia eguan familiaz bete-beterik. Kk Ab II 40.
    azpisarrera-1
    BENAZ; BENAZKO. v. benaz.
    azpisarrera-2
    BEN-BEN (Forma con reduplicación intens.).
    Oin danetan yabilk dantza gurea, / ben-benari, be, eder yakok barrea. Laux ( in Onaind MEOE 659).
    azpisarrerakoSense-2.1
    +BENE-BENE.
    (Pred.).
    Erreskadan jarten dira, ta ben-ben, gauza andiren bat egiten baliñardube lez asten dira. Kk Ab I 60. An zegoan, bene-bene, Antonio. Anab Usauri 37. Txorakeriak alde batera utzita, aspertuta-edo, bene-bene ari ziran jardunean. Ib. 10. Bigurtzen yako Bertolda ben-ben eta badiñotso. Otx 64. Auzoko gixon batek ittandu eutson bein, ta berak ben-ben erantzun eutson: --Nik be bixi bear dodalako. Euzk 1930, 359. Jakintsuak betaurrekoak bere lekuan jarri bitza, ben ben, Willi parrez asten dalarik. Lab SuEm 198.
    azpisarrera-3
    BEN-BENETIK. "Men menetik daki berba egiten (V-m), sabe hablar con toda formalidad" A.
    azpisarrera-4
    BENETAN; BENETAKO. v. benetan.

    ben

    ben
    << beltz 0 / 0 beraiek >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper