Harremana

    Hiztegia letraka
    Ikus halaber
    Azpisarrerak (sarrerak) (119)
    begiratu.
    Tr. Begiratu es con mucho la forma más usual; beiratu se documenta sobre todo en autores septentrionales y navarros (que generalmente usan tbn. begi-). Los vizcaínos del s. XX emplean begitu y, en menor medida, beitu; se encuentran estas formas tbn. en algunos pocos textos guipuzconos y alto-navarros de la misma época. Soroa utiliza begidatu, Bordel behiratu y San Martin beatu . Para bigira-, cf. bigirazale en un texto alto-navarro del s. XVI (LexHNav I 53).
    Etim. De lat. uigilare. La vocal -e- se debe probablemente a la influencia de vasc. begi, por etimología popular. v. SHLV 34s. y PT 317.
    I. (Vb.).
    1. (V, G, L-ain; Lcc, Urt II 427, Lar, VP, Añ, Dv, H, Zam Voc), begidatu , beiratu (H), beiretu (AN-ulz), beatu (V-ger-m-gip), begitu (V-arr-m, G-nav, AN-gip-5vill; H), beitu (V-gip, G), beidatu . Ref.: A; Iz Ulz (beirétu); Holmer ApuntV ; Etxba Eib (begiratu, beittu); Gketx Loiola ; Elexp Berg (begiratu, beittu); Gte Erd 47, 48, 50, 63; ZestErret (beittu).
    Mirar, observar, atender; considerar, examinar, registrar; tener en cuenta. "Mirar, begiratu" Lcc. "Mirar al través, ogen begiratu" Ib. "Ponderar, pensar, begiratu ondo", "míralo, begiraezak", Lar. "(Mirar de) lado, de medio lado, zearka begiratu" Lar y Añ. "Begiratu iñori, fijar los ojos" VP 10r. "Begiratu ta egin, obrar con miramiento" Ib. 11r. "Begira nazazu, regardez-moi; id. begira dezadazu, begira niri" H. "Begitu (BN), observer, suivre de l'oeil avoir l'éveil. Jendiak hasi dira begitzen" Ib., que cita a E, pero no hay nada similar en este autor."Estar encima, seguir los pasos, custodiar. Asko begiratu bearreko umea da ori" Gketx Loiola. "Mirar, dirigir la vista. Beittu zeiñ datorren bidian gora" Etxba Eib. "Beittu gorutz izarrak ikusteko" Etxba Eib. "Begi(ra)ketan (ezeri), no mirar a nada" Iz ArOñ. "Mirar. Batipat agintzerakoan erabiltzen da. Beittu non dagon txakurra" Elexp Berg. v. 1 behatu, SO EGIN.
    Tr. De uso general en la tradición meridional; es poco frecuente entre los labortanos y bajo-navarros, y no lo emplean los suletinos. El complemento va, prácticamente en todas las épocas y dialectos, en dativo o alativo. Hay algunos ejemplos, siempre de autores meridionales, de complemento en caso absoluto: se encuentra a menudo, aunque en general junto al dativo, en Lazarraga (begiratzaka), F. Elizalde, Cardaberaz, Lizarraga de Elcano, Astarloa y Arrue; el caso absoluto se hace más frecuente desde principios del s. XX. En BBizk aparece con instrumental.
    Duvoisin emplea a menudo el auxiliar intransitivo bipersonal con sujeto personal (begiratu natzaio); tbn. en un ejemplo de Cantica izpiritualak citado por Harriet. Cf. Dv: "Quand begiratzea signifie 'regarder', il veut le régime au datif. Le basque dit 'regarder à quelque chose' et non 'regarder quelque chose'".
    Bi pundutan diagozu gure gauza guzia: / Hongi egin badazagu segur parabizuia, / Bekhatutan hil dadina bertan kondenatuia. / Berze biderik ezin date hobenari begira. E 28s. Munduiaren iuiatzera rigoroski heldu da / Nola gauden aphaindurik batbederak begira. Ib. 49. Alkarri begiraturik. Lazarraga A1, 1159r. Agana begiraturik. Ib. B21, 1200r. Zegaiti begiratu gura ez dozu / zugaiti nola nagoan kantaetaz. Ib. A17, 1185r. Begira egizu zer egiten dozun. Ib. 1185r. Lastozko buztana dauenak atzera begira. " Hacia atrás mira" . RS 202. Onerestea daukat biotzean sarturik, / linda eder galanpat [galant bat] kausea izanik. / Begiratu negion ta egun batean / errenkore andiak erne zitean. EneB 3ss. Alde batera eta berzera begiratzen dutela. Ber Trat 31v. Gizonaren adiñari zioat begiratu, / Zeña baita leheneko ephetarik laburtu. EZ Man I 25. Esker diot, Iongoikoa, zure ontasunari, / begiratu ez baitio ene ezdeustasunari. Ib. 39. Iudu gaixtoek diote / zeihar begiraturen, / azkenean martirioz / dute hillaraziren. EZ Noel 35. Ea begiretan dabeen zelan bizi direan euren etsekoak. " Si miran como vive" . Cap 113. Oraziñoagaz, konsejuagaz eta ondo begiratuagaz. " Con oraciones, consejo y recato" . Ib. 70. Bear dau begiratu leenago. " Debe considerar primero" . Ib. 87. Begira zazu istiborrerat eta deskubri zazu hareazko mendi bat. INav 55. Zure hitzari begiratuko dio ene arimak. Gç 49.
    (s. XVIII) Egon ote zan itzegiten edo batera eta bestera begiratzen zebala Mezaren parte konsiderablean. OA 152. Beti gauza superfluo bat bekala beiratus Jangoikoari eman bear zaionari. SermAN 7. Begiak lurrera beiratzen dutela. El 94. --Kontrizioak eta atrizioak biek dute damu Jangoikoa ofendituas: biak dire bat? --Ez; begira zazu ongi arrazioa zergatik damu duten. Ib. 69. Nik ispiluan egiten dudan bekala neure iduria, Aitak, beiraturik bere entendamentuan, enjendratu zue Seme galanpat [galant bat] . Ib. 33. Neuk dakit merezietan eztodala begiretea zeure arpegi ederrera. Urqz 3. Utz atzu errenkurak beiratu ondoan ene pasioneari eta sainduen sofrikariei. " Considerata mea & aliorum Sanctorum pasione" . Ch III 19, 1 (SP konsideraturik, Mst ikhusi onduan ). Ken itzatzu bada nigandik zure begiok; ez niri begiratu. Lar SAgust 14. Orretarako ez degun San Agustiñen santidade au alde guztietatik begiratu bear: urruti txit eramango ginduke gauza onek. Ib. 13. Etzaio begiratubear San Agustiñ osoari, bai San Agustiñ bakanduari. Ib. 12. Ez dioela begi onez begiratu nahiko, haren oihuei ez diotela beharria paratu nahiko. He Gudu 46. Non vidi justum derelictum. Guk ere ez dugu ekusiko, behar den begiz begiratu ezkero munduan izandu diran nekatu on guziei. Mb IArg I 195. Horduko, ta lenago ere, ametsleari bezala begiratzen zioten ekusten zuten geienak. Mb IArg II 355. Zeure barru guztiari ondo begiratu ta esaminadu bear dozu. Cb CatV 87. Tranze estu onetan alde guzietara begiratu, ta zer erremedio dedan ikusi nai det. Cb Eg II 93. Ta betiko suak nola eramango ditut nik? Nola au begiratu ez nuen? Ib. 92. Gure gorputza errespeto andiagoaz begiratu ta txit garbiro gorde bear degu. Cb Eg III 381. Begira, nola bere besoak zabalik dauzkan, pekatariak artzeko. Ib. 290. [Peregrinoak] Betaniatik Eremura jarraitu zion; ta an Salbadoreari begiratzen zion berrogei gau ta eguneko barau andia ateratzen, ta Satanasen tentazioak garaitzen. Ib. 327. Etzaie ez haragiari, ez odolari begiratu behar Yaunaren legea ukitzen duten gauzetan. Mih 90. Haren biziari hurbildik begiratu ondoan. Ib. 7. O Kristio izenéskoak, [...] estuziénak memoriarik beirátzeko Jangoikoagána. LE Prog 104.
    (s. XIX) Tristeziari / Bihotza libratuz / Bertuteari / Zeiharka beiratuz. Monho 84. Ez dala begiratu bear lurrekoen esamesetara. Mg CC 187. Begira, Jauna, adi zakioz begi errukitsuaz bekatari andi oni. Añ EL1 150. Beira, Jauna, beirabéz bére séme Jesu Kristorén itxura. LE Ong 170vs. Beirabéz ene bearrái. Ib. 87v. Zerren bere humeai eta Jesu Kristoren senideai bezela begiratzen digun. Gco I 472. Begiratu bage onak edo gaiztoak diran artzen dituan medioak. Gco II 84. Eta neurri ona zertan dago? [...] pekatuaren anditasunari edo txikitasunari bere ondorengoakin ondo begiratzen edo kontu artzen. Ib. 47. Begira, atzenean, zer dion S. Paulok. AA I 425. Añ ederra, non ezin aspertu zan Errege begiratzez eta ekustez. Ib. 74. Ez degu begiratu bear nor dan Predikaria, baizik noren izenean datorren. AA III 427. Begira giezu begien aurrean dauzkagun gauzai. Ib. 323s. [Ai! zu] kargudun izan zeranean zere lanari baizik begiratu ez diozuna! Ib. 472. Ekusiko ditu zure obra onak, eta begiratuko die nola eta zergatik egiñak diran. Ib. 460. Errenterubak begiratu biar dabee ondo, pagau ete daikeen garbiro errentia. JJMg BasEsc 199. Inportantzija gitxiko gauzatzat begiratuten deutsee Jangoikuaren ofensa andijari. Ib. 260. Errenteru askok bere ez dau begiratuten korta ta ganbara onak eukitera baño. Ib. 201. Neskatilliari ez begiratuteko, bere edertasunagaz galdu ez dagijan. Jok santubak inos bere ez eutseen begiratu. fB Ic II 275. Begiratu bada, kristinaubak, zetarikuak dirian zeuben gurarijak. Ib. 255. Jakin gura badabe semiak [...] ze doatsu eta bedeinkatu dirian euren gurasuak honretan ditubezanak; eztauke begiratu baño Eskritura Sagradia. Astar II 86. Bein ekandu zital au artu ezkero, ezta begiratuten esaten dana egija dan ala ez. Ib. 65. Iru gauza begiratu biar dituguz itxaromen edo esperanzan biar dan modukua izango bada: zer itxaroten dogun, noganik itxaroten dogun, eta zelan itxaroten dogun. Ib. 12. Ez, arren, gure bekatuai begiratu, ta bai zeure ontasun andiari. Añ EL2 125. Elexako Mandamentuak bein banaan igaroaz itoka gaba, baña ez burua austeraño. Begiratu bear dira bere opizio ta estaduko obligaziñoak. CatBus 48. Begira egiozu berriz ta berriz ere [...]. Begira zaiozu ondo ta aspertubage. Jauregui 241. Jainkoak begi gaiztoz / zion begiratu. It Fab 223. Begiratu bedi bada ondo [...] sei urteetan, Gipuzkoako mugapean zenbat gari, arto ta aragi ezkutatu izan dan. Izt C 31. Egia onen argibidea zearo ikusi nai debanak, begiratzea dauka oarrez ta artezaz Don Juan Bauptista de Erro Jaunak [...] agertaratu izan zeban libruaren berreun ta zortzigarren orrikatik aurrera. Ib. 14. Eta bizi nazan arte guztijaz errukiz begiratu egidazu. Ur MarIl 108. Begira, diñot, beste onenbeste jazo ez dakizun. Ib. 33. Begira bere nekeetara! Ib. 96. Buru guziek betan diote beiratzen, / Ezker-eskuin direla harekin itzultzen. Hb Esk 214. Onek etzion bere gogoari baizik ezeri begiratu. Lard 94. Susanaren morroiak otsetara begiratu zutenean, etxekoandrea bi zar aien erdian, txit antsiatua eta itz gabe ikusi zuten. Ib. 303. Lotek bazter guziai begiratu. Ib. 14. Eta berari begiratu utsarekin, ozkatu eta zauritu guziak sendatzen ziran. Ib. 100. Bada jakin biar dozu zelako arduriagaz begiratuten jakon gauziari, ainbeste balijo dabela. Ur Dial 91 (It arreta ematen zaion, Dv ematen zaioen artha, Ip ematen zaion axola ). Egia latza! eta halere soseguz hartzen dute, eta nere oldera nahi diot begiratu. Dv LEd 183. Begira, begira zazu ongi asturu gaitz hunen handiari. Ib. 212. Bainan egungo egunean, ezda bizarrari hanbat begiratzen, zeren askotan ogi bizargabeek bizarra hartzen baitute tokiz aldatzean. Dv Lab 39. Erditzeko mugan, ahardiari ongi begiratzeko da, jan edo xahu ez detzan umeak. Ib. 283. Agertzen ziren enganioak suntsirazten zituen, aitzineko erakuspenei beiratuz eta zeruko argiak baliaraziz. Hb Egia 112. Alkarri beiratu. Afrika 43. Be'iratu eta egin neron irri. " En la regardant j'éclate de rire" . ChantP 236. Lemizikoa egina zituen Zeruak bere asentutako eta deskansutako, Angiruek eta justoek ikusten eta beidatzen diotela. ErroSerm 263. Konpesoreak laister bere penitentagana ta beragana begiraturik. Aran SIgn 70. Zaldiai alderagotik begiratu. Arr GB 114. Begirozute zeruronz. Ib. 36. Beida beza zer galantak ta freskuak. Sor Gabon 31. Ez dit begi txarrekin beidatzen. Ib. 36. Ondo begidatuta. Ib. 44. Kopetako izerdiari begiratu gabe laguntzen zien argiñari lanian. Bv AsL 51. Erri oni gaur biguntasunez begira arren egiozu. AB AmaE 60. Konzienziako bazterrak ongi begiratu eta ikusi. Arr May 28. Eztuzu zeren beldurrik izan, Maria, ezen amodiorekin begiratu darotzu Jainkoaren begiak. Jnn SBi 37. Eta gero ezkondu zen, begiratu ere gabe zer eginbideren azpian ematen den ezkontzen dena. Ib. 75. Iñoiz ezteutsat arpegira begiratu. Ag AL 17. Bere izena izenik maitegarriena legez begiratua izan dediñ erbestekoen artean. Ib. 76. Lotsaz eta itzalez begiratu bear jako. Itz Azald 54.
    (s. XX) Baño zer dala ta begiratu bear det alderdi txarretik nere etorkizuna? Ag G 149. Aitzgorri gañetik begiratu ezkero, be aldeko gauza guztiak ume jolasak dirudite. Ib. 12. Uri andi bateko eleiz-torreak alkarri begiratzen dioten antzera. Ib. 10. Beste bost apaldarrak etzioten begiratu ere egin. A Ardi 122. Astronomu onek ixarrai begituta edo igarriko dau, ta katalejo andi bat ekarrijozube! Kk Ab I 25. Beizak gero Domingo, zer egiten dekan. Ill Testim 24. Tarraska joan zanien / bei ori atzerantza, / Fernandok begituten eban / orduan berantza, / euki ebalako / galduaren antza. EusJok II 122. Ez dezaion oraingo bizitza igarokorrari bakarrik begiratu, baizik betikoari ere bai. Inza Azalp 145. Izen ori ongi artua, ongi begiratua, [...] ta maittatua izatea nai degula. Ib. 132. Begittu zotz zar au. Zelan arraio atonduko ete zan onaño elduteko? Altuna 84. Ara, beitu zugatz aren azpijan jezarritta dagon eskale ziztrin-loi a... Ib. 96. Etxeak zitun zoko, ardandegi, ganbara ta gañerako, begiratu omen zituen, baño txoria zegoaneko gelarik ez iriki. Or SCruz 88. Begira itzak nire eskuek egindako ubelak. Or Mi 58. Ikusi gura eztauanak ez daiala begitu. Kk Ab II 17. Uste dot Edestiara (Historiara) begitu ezkero, ikusten dala erri jakintsuak jausi dirala beti erri kirtenen menpian. Ib. 110. Eztodala erdeldun antzik, iñundik be, ta olakuak esaten iñardu yuek, baia dana alperrik, apelliduari bakarrik begitu yeutsiek. Ib. 183. Begira akiok zer bei parea. Alz Ram 102. Sinisten ez duenikan bada / beitu bezaio berari: / erromatarrak zatitutako / lizar-makilla diruri. Ib. 266. Ez itandu iñok be niri zer diñotan, / ondo begitu baño zer egin daun Okan. Enb 86. Gomutauko balebe / zer dan biar ori, / obeto begituko / leuskigue guri. Ib. 186. Uri kutunoi, arpeiz arpegi / begitzen neutzun lenago. Ib. 144. Lopez Mendizabal-eren iztegira begiratu degu. Lab EEguna 102. Gernua aztertu arazi nion ta gero garbi esan ere bai nere iritzia; estetako alako alperkeri bat ta "diabetes" asiera. Guzia jana pixkabat begiratzea zala. Ib. 67. Erlojuari begiratuaz. Ib. 65. Begiratu, begiratu zer egin duan ik, saskeltzar orrek. Otx 140. Sorbeltzak: "Ez duk biguna / ire zoria; begitu nazak, emen-or, / laister bai zabalak mozkor!. / Oi, zein maite dudan askatasuna!". Ldi BB 28. Ori irakurri ondoren goitik beera begiratu nindun itzal apur batez. Ldi IL 33. Erriko seme guziek, nor nolako zan begiratzeka, nor-nondi zetorren gogoan artu gabe, alkarri eskua eman. Ib. 135. Goldean ari danak, goldatz, edo ildo edo erreka zuzena egin nai badu, eztu atzera begiratu bear, beti aurrera begiratu bear du. Ib. 185n. Zakurrak ala ogi-puskari / erne-erne begiratu oi. Or Eus 420. Egin nitun gaiztakeriak ere ez itzatzue begiratu. Zait Sof 93. Beraz, bizitzako azken eguna begiratuz, iñor ez dut zorioneko izan bear. Ib. 99. Bere ugazamaren arpegia betik gora begiratzen du. Etxde AlosT 28. Orduan piñuari oso begizearka begiratzen zitzaion. Munita 69. Ta aldia ere, gau-egunen joana begiratu gabe, geldirik dezu gizaldien oñean. NEtx Antz 151. Nere biotzak ezer gutxi daki biziari aurrez begiratzeko. Ib. 34. Behiek, ordea, ez zuten aldi honetan erantzun, baizik luze luzaro eni begiratu. Mde Pr 130. Bazterretako agure guztiak bere, erdi-erdira begitu ta begitu ziarduen. Erkiag Arran 43. Alderdi guztietara beituaz. Ib. 67. Aldi beten etzagunek [...] lur gitxiegi eukiko euden ala ez begitu barik, alik eta errenterurik geien eukitera eiten eudien. Akes Ipiñ 31. Ardura andiaz begitu deutsie Ageda deunaren baso oni. Ib. 20. Baietz ba, Martin; egia diñuatela! Begitu eik, begitu eik. Bilbao IpuiB 198. Au baiño astronomu obarik ez dago gero! Beitu zelan igarri dituzan denporearen gora-berak. Ib. 103. Erlojura begiratu. Ib. 106. Senda luzea har ezazu, begitu gabe atzera. Arti MaldanB 193. Bestiak beatu (begiratu) eban da: --Bai, ori etxe onetan interprete dagok. SM Zirik 10. Euskaldunen txistuai / ondo begiratu, / iru zulo besterik / beregan ez ditu. BEnb NereA 222. Irugarrena eztarri ona, / neurriai ondo begitu; / bertsolaria ona izango da / baldintza onek baditu. Ib. 116. Menditik begituta / dira ederrenak. Ib. 49. Guardiazibillak alkar begiratu zuten. Ugalde Iltz 38. Gauzak etekiñaren aldetik begiratuaz. Vill Jaink 85. Begitu zelan ikasi dotan / kaliz ederra jasoten. Gand Elorri 110. Zerura begitu dot. / Gurari bat daukot / begien lekuan. Ib. 85. Zelan etziran argiz itxutu / beitu eutsuen giza begiak? Ib. 135. Sakelak eta bere soñekoak begiratu dizkiogu, bañan utsik zauden. Izeta DirG 44. Ango gizonak, antiparrakaz begiratu deutsa txekeari. Erkiag BatB 162. Goitik-beera begitu eutsan. Ib. 78. Zuk begitu ondoren / eder-dirdira bai eustazun itxi. Onaind ( in Gazt MusIx 209; Gazt 193 begira, Or 201 begiz io ). Ez eixu atzeruntze begittu, ostien damutuko yatzu-te. Alzola Atalak 40. --Ikusi eutsezak zelako ankak deukezan neska orrek? --Ez. --Ba, beittu'yozak. --Beittuko'eutsaz ba. Ib. 46. Eztiegu alperrik begiratzen izar-mordoen sortze-sartzeeri. Ibiñ Virgil 75. Zertako antziñako izar-mordoen zantzuen sorpena begiratu? Ib. 60. Begitu zun alde guzitara. Auspoa 77-78, 22. Zoiaz beitzen or-ziar nun egoki jarri geinkian bixok. Etxba Ibilt 456. Begira zazu azalaren latza edo begiaren iluna baino barrenago, edo berari ezin begiratuan, irakur edo abestu, gora gora, liburu honetako kantuak. Larre ( in Xa Odol 12 ). Etxe artan da errespetua / begiratuta bertatik. Uzt Sas 225. Ez diot begitu. Azurm HitzB 34. Berari begituaz. Ayesta 131. Alkarri arpegira begiratu eta galdetuz. Gerrika 254. Gutxitan begiratu / oi det ispillua. Insausti 267. Honetaz gero mintzatuko naizenez gero, begira dizaiogun beste arrazoiari. MIH 80. Eta alde batetik eta bestetik begiratu behar dira gauzak. Ib. 197. Liburu batean eta bestean ez dago, ongi begiratuz gero, bi lagun besterik. Ib. 334.
    v. tbn. (Para autores septentrionales): Elzb PAd 34. Arb Igand 32. Beiratu: Mattin 138.
    (Con complemento en caso instrumental).
    San Ignazio geurea / egizu arren bakea / dozun ezkero an da emen / zeure senipartea; / ez begiratu egiteaz / gizonak utsegitea / bada ezagutzea. BBizk 122.
    (Con aux. intrans.). " Ez da nihori begiratu nahi, il ne veut écouter personne" Dv. "Fijarse. Enatxako begiratu (V-ple)" A Apend.
    Othoitz onei begiratzen zaizte, Iauna. CantIzp (ap. H). Eta bethi iraunen duten suak, nola jasan behar ditut nik? Nola horri ez natzaio begiratu? Dv LEd 168 (Cb Eg II 92 nola au begiratu ez nuen? ). Begiraturen naiz bethi zure Ebanjelioko hitzei. Ib. 8. Eta ari huni, behar bezala begiratzen ez banintzan, nere onari bedere begiratu behar nioen. Ib. 77. Hola egiten dutenei etzaitezela begira. Dv Lab 343.
    (Reflexivo).
    Beira zaite ispilu andian. El 73. Zeruko ispillu eder onetan ondo begira zaite. Cb Eg III 340. Nagusitu eztidin lar librotxo au, itxiten dot emen. Norbera begiratu bedi; ta eskatuten badeutso humiltasunaz argia Jangoikoari, erakutsiko deutso Jaunak, zer itxi ta zer artu bear daben ona izateko. Añ LoraS 191s. Dama gaztiak, ez egon lotan, / begira zaitezte ispillu ontan. Bil 82. Ez nauzu ain itsusi ere. Oixtion, itsasoa aize gabe zegola, ur-ertzean begiratu naiz. Ibiñ Virgil 34.
    (Imperativo, usado para advertir de algo o subrayar la importancia de lo que se va a decir). " Bettu, bettu zein datorren hor! " ZestErret. v. infra BEGIRA.
    Aizu, aitona, beidozu gero / eltzen badizut lepotik, / lenago ona etziñan baño / gaiztotu zera gogotik. Tx B II 255.
    2. (L, BN, S, Sal, R; SP, Lar, VocS, Añ, Dv, H; begiatu S), beiratu (BN-bard-lab; VocBN, Gèze), behiratu. Ref.: A; EI 301; Lrq; Gte Erd 47, 212. Cuidar, defender, proteger. "Garder" SP, VocS, VocBN, Gèze. "Amparar", "apadrinar" Lar y Añ. "Cuidar, guardar" A. "Begira nazazu gaitzetik (BN-lab-arb-ciz, S)" Gte Erd 212. "Ona usteletik begiratzen du (BN-lab)" Gte Erd 47. "Jainko ona, begira nezazu (BN-lab)" Ib. 47. v. zaindu, gorde. Tr. Propio de la tradición septentrional, tbn. lo usan algunos alto-navarros como Beriain. Lo hallamos además en Ubillos y en unos pocos autores occidentales del s. XX.
    Arratsian etzitian gomendadi Ieinkoari / Eta othoi begirezan peril guzietarik. E 15. Begira beza bere mihia gaitzetarik. Lç 1 Petr 3, 10. Begira nazazu peril guztietarik. Mat 187. Eta ez-kaitzazula utz tentamendutan erortzera: aitzitik begira gaitzazu gaitzetik. Ib. 2 (Harb 3, SP GirDoc 5, FPrS 21, Bp I 41, CatLav 5 (V 11), CatLan 12, CatLuz 3, UskLiB 13, CatJauf 2 begira; Lç Mt 6, 13 delibra, Ber Doc 84r libra; cf. ConTAV 5.2.8 begi[ra gaitzazu] en un catecismo alto-navarro, que parece ser la única muestra de begira en versiones peninsulares del Padre Nuestro, ya que en todas las demás solo se encuentran variantes de libratu. Begira, en cambio, es general en toda la tradición septentrional). Oküpatü baizinateke partikülarki [...] bake eta trankilitatearen begiratzen. Etchart 1.1. Iainkoak begira dezala ene astotxua haren zekaletik. Volt 197. Ungi begiratua da, Iainkoak begiratzen duena. Ib. 134s. Ezen ni nauk Iaun puxantaz beti inspiratua / Eta faltan erortzetik ziñez begiratua. EZ Man I 31. Aingeru begiratzen gaituztenak. Ber Trat 31r. Zeren orduan hain da itsusi, non itsustasun hark berak begira baillezake aitzinerat gehiago haserretzetik. Ax 281 (V 188). Begira nezak ur emeti, / nihaur niaitek lasterreti. O Pr 75. Iauna, begira ezazu zure poblua. Hm 111. Othoi ezazie Eliza Sainta Katolika, Apostolika eta Romanoaren begira eta goratzia gatik. FPrS 17. Azkeneko egunean / Behar nauzu beiratu. Gç 136. Haragiaren gutizietarik, begira gaitzatzu, Jauna. Ib. 126. Ordea Jainkoak bethi begiratu eta guardatu zuen bere garbitasunean. ES 155. Zeren gaztek han [...] alferkeriaren herdoilletik begiratzen baitzuten bere burua. Ib. 186. Beira nazazu iende hitzuntzi eta ariñetarik. Ch III 45, 4. Borthitz gaitzala, hirrisku guzietarik begira gaitzala. He Gudu 171. Zure egiak jakintsü nazan, harek begira nazan eta ürhentze hun batetara drano hartan irañ erazi dizadan. Mst III 4, 1. Begiratu zuen bere burua errhoarena eginik. Lg I 285. Beira nazazu bizitze iragankor huntan. Brtc 74. Zer lanjerretarik Jinkoak beiratu edo libratu zien. AR 245. Heren buruak neke-pen oetatik gordetzeko ta begiratzeko eskua ta indarra. Ub 156. Etsaien eskutarik ungi begiratu. Iraultza 122.
    (s. XIX) Eta errok Didieri / untsa begira dezan / igorten derodala alhaba / orai arren hirekila. Xarlem 736. Eta ez gaitzatzula utz tentamentutan erorzera, aitzitik, begira gaitzatzu gaitzetik. Mg PAb 157 (en boca de un bajo-navarro). Begira nazazu haren galtzetik. Dh 112. Begira zazu, Jauna, zure zerbitzariaren arima, begiratu duzun bezala Enok eta Elia munduko heriotze komunetik. JesBih 460. Aingeru begiraleek begiratzen gaituzte salbamenduko etsaien kontra. Jaur 410. Uroski ez baluzte / Gizonek [neskatuak] behiratu, / Norbeitek behar zuela / Larrutik pagatu. Bordel 173. Jin ziren. Ziradiren joailiak / Arrotz-lurretara / sokorri txerkara, / Gathu armadatik begiratzeko. Arch Fab 211. Hari esker da bidez Senpere dohatu, / Hark ere dio ungi oihana beiratu. Hb Esk 120. Antzara-piro sorthu-berriak begiratu behar dira hotzetik eta uritik. Dv Lab 292. Mendirat igorriko ditut muthilak, [Iñazio] etsai guzietarik begira dezaten. Laph 145. Izarrak dire zeruko / Aingeruen begiak, / Gizonen begiratzeko / Yainkoak ezarriak. Elzb Po 187. Uri erantsi edo uhar ikharagarri batek begiratu zuen Martina erretzetik. Jnn SBi 177. Bekatu orijinaletik begiratu zuen Birjina Maria. Lap 320 (V 145). Emaiten deizügü gure gogoa, begira ezazü herrapide eta inganio gaizto orotarik. Ip Hil 221. Itzalpe egiozü [familia huni] eta begira ezazü. Ib. 265. Bezperan oraino Baionan izana zen, herritar laborari hanbat maite zituenen zuzenak begiratu nahiz. HU Aurp 86. Ez badire salatari nahi, Jinkoak beira, ez diten izan berak salatuak. Ib. 138.
    (s. XX) Galdatzen dugu Jainkoak begira gaitzan gaitz guzietarik. CatJauf 101. Eta bizia begiratu dakokanean, hogoi libera urre haren ganik ezin bilduz higatuko duk hire burua. JE Bur 126. Eskuarak gu gaitu begiraturen, pareta hazkarrenak soldadoa egiten duen baino ere hobeki. Barb Sup VII. Ama Birjinak gaixtoetarik begiratu du Xalbador. Ox 62. Etsaiak ardiesten balinbazuen barnian sartzea, han gerizatzen ziren erregeak eta gudulari hoberenak, kanoi eta tresna guziekin heien beiratzeko. Zub 83. Ekaitzetik begira gaituzu. Or Mi 131. Itsas-aldetik, dakizun bizkar konkor harek berak beiratzen zuen [Donostia] . JE Ber 84. Mistralek ongi (ta gaurki) darakus gizon ale baten esku naroak zer dezaken, asabaen mintzoa eriotzarengandik begiratzeko. Ldi IL 37. Gaitzetik begira ditzazun. Ir YKBiz 464. Beti begiratu zituzten egin-ahala herriko interesak. Zerb IxtS 23. Ez batere Itsasuarren, eta are gutiago Jondoni Murtutsen trufatzeko, Jainko maiteak begira gitzala bietarik. Lf Murtuts 3. Itzalgaizka zerbait asmaketan diardun norbait laisterka doanean, nerauk ere laisterka ibilli bearra dut, nire burua begiratzeko. Zait Sof 74. Ziberutarrek armak erabilten tie bethi beren herriaren, Ziberuaren begiratzeko. Mde Pr 51. Guduan hil baitziren gure beiratzeko, / Bakean ez ditugu nihoiz ahantziko! (In Zerb Azk 25; monumento a los muertos en la primera guerra mundial). Semeak, amarekin zintzo izanez eta etxeko burubidea ta pakea begiratuz, atzemanak atzemaillearen gogara zigorkatu zitun. "Curans familiae disciplinam et concordiae suorum consulens" . Or Aitork 229. Hor zinezten gogoeta ilunetarik ene begiratzeko. JEtchep 69. Inolako agintaritzan danak, agintari danez, bere buruari dagokiona eztu begiratzen. Zait Plat 135. Zein arrisku letozkidakean eta aiengandik nere bizia nola begiratu nezakean, asi nintzan nere barrena aztertzen. Anab Aprika 60. Gaitz orretatik bertako jendea begiratzearren, prantzesek arraitxo oriek Ameriketatik ekarri eta errekaetan zabaldu dituzte. Ib. 40. Gizatasuna babestu dezala, gizonari dagozkion baliozko guztiak zaindu ta begira ditzala. Vill Jaink 92. Zure letrek hanitz lagundu eta beiratu nutela. Larz Iru 120. Hartu dugun zerutikako janariak begira gaitzan zorigaitz guzietarik. Ardoy SFran 350. Holako euripetikan / Jeinkuak begira gitzala. Xa EzinB 115. Arbola hori beira dezala / zeru gainetik Jainkuak. Mattin 78. Gero behar nüntiala / üngüriak begiratü, / Mendien zola erditan / mürriak ere goititü. Casve SGrazi 68. Zeren [Jinkuak] beitzütie / begiratü larrützetik. Ib. 120.
    v. tbn. SP Phil 230. Arg DevB 222. Tt Arima XVI. Ch III 26, 2. Mih 23. Mercy 3. Monho 140. MarIl 33. CatS 16. Zerb Ipuinak 285. Barb Sup 19. FIr 155. Etcham 219. PierKat 62. Larre ArtzainE 291.
    Beiratu: Iraultza 14. Monho 28. Dh 105. Laph 239. Zby RIEV 1908, 205. Ox 30. Etcham 175. Larre ArtzainE 339.
    (Objeto en dativo).
    --Beraz Letheriña hoiek zer dira? --Orok Jinkoari egiten deritzen othoitziak Popüliari begiratzeko haren khexüeritik. Bp II 60.
    (L-ain, S, R-is; SP, Lar, Añ (AN), Dv, H). Ref.: A; Lrq; Gte Erd 81. (Intrans.). Guardarse. "Se donner de garde" SP. "Begira zaite, donnez-vous de garde" Ib. "(Del agua) mansa me libre Dios, ura bada geldi, artatik begira adi" Lar. "Guardarse" Lar y Añ. "Abstenerse de hacer cosa mala, bekatutik [...] (AN) begiratu" Añ. "Begira zaite harenganik" Dv. "(L-ain), conservarse, conducirse. Ederki begiratzen da hori bere lanetan, ése se conserva bien en medio de sus trabajos" A. "Begiraki erraiteatik (R-is), guárdate bien de decirlo" Ib. "Arriskutik begiratzen da (BN-lab)" Gte Erd 81.
    Falsu testimoniotik ezin ehor begira; / Halaz kondemnatu zuten Ieinkoa ere hilzera. E 233s. Baldin haren hirá gure gainera erekharri nahi ezpadugu, hartarik begiratu behar garela. Lç Ins D, 7r. Begira gaitezen egin hobenaz bantatzetik. EZ Man I 35. Badakusazu sendatu zarela, begira bada berriz eritzetik, zerbait are lehen baiño gaizkiago gertha eztakizun. Ax 469 (V 304). Orotan fida adi, orotarik begira adi. "Fie-toi de tous, & donne-toi garde de tous" . O Pr 379. Non zure hegalen itzalaren azpian begiratzen baitzen oldartzen zaizkon tentamenduetarik. SP Imit III 50, 2. Oi, bada, nik lehen pena hauk / Munduan ezagutzera, / Begiratuko bide nintzen, / Ifernurat erortzera. Gç 175. Beiratuko naiz [etxea] egitetik / Deabruaren ohatzea. Ib. 123. Nola ihor begira daite gezürti izatetik, eta egia eztenaren erraitetik? Bp I 103. Begira zaite sartzetik gauza goregitan. Ch III 58, 1. Zeruko graziez usaia gaixtoa egitetik ungi begira gaitezen! He Gudu 168. Begiraturen naiz, munduko diru guziak izatekotan ere, hedatzetik eskua erregeren semearen gainerat. Lg I 364. Haren kanbiatziak emaiten deragun gatzaren medioz <medies> begira giten. AR 64. Nekazalen lanetarik behar da begiratü, eta finkatü Jinkuaren zerbitxiari. CatLan 88. Garbitu behar gera orietatik, eta begiratu behar gera berriz egitetik. Ub 211. Nor bera beiratuko da / bertzela pentsatzetik. Monho 60. Zorrozki beiratu behar gare jenden laudorioen ta munduko ohoren gutiziatik. Dh 67. Beiratuko naiz hotzaz edo beroaz, eritasunez. Ib. 234. Nahi zare begiratu kosta tristeki joitetik? MarIl 101. Begira gaiten hoin kriminela laiteken hutsetik. Jaur 195. Gaierdi zerenatik begira zitaie. Etch 378. Beiratuko naiz gauean sartzetik. Hb Egia 125. Azken judizioko dohakabetasunetarik begira nadiela. Dv LEd 270. Zertarik egün saintü hartan behar gira begiratü ororen gañetik? CatS 46. Makhur hortarik begira gaitezen. Arb Igand 34. Kalapitarik gabe, jan edan eta elhe alferretarik begiratuz. JE Bur 173. Farisauen ta Sadukearren orantzatik begira zaitezte. Ir YKBiz 235. Begira zaite lizunkeriatik. Zerb IxtS 61. Beira gaiten, guhaur [bekatu] hortarat ez gintazkelako urgulutik. Larz Senper 118. Beiratuko naizela hemendik aintzina. Xa Odol 136.
    (L, BN-ciz, S; Dv, H), beiratu (BN-baig; VocBN). Conservar(se), guardar. Ref.: A (begira); Satr VocP (beiratu); Gte Erd 47. "Neguko begiratzen dut belhar idorra" Dv. "Bere diruak ongi begiratzen ditu" H. "Guardar, conservar, esconder" Satr VocP. "Mintzaira behar da begiratu (BN-ciz)" Gte Erd 47. Cf. A Apend: "beraxula poliki, ¡consérvese bien! (begirazula?)".
    Eta zuen spiritu guzia eta arima eta gorputza hogen gabe, Iesus Krist gure Iaunaren adbenimenduko begira ditezela. "Soit conservé" . Lç 1 Thess 5, 23. Hik begiratu ukhan duk mahatsarno ona oraindrano. Lç Io 2, 10. Emaztetarik eskapatzea, kastitatearen begiratzea. Ax 363 (V 240). Eztemala eure molsa begiratzera bethi so dagoenari lurrera. O Pr 599. Nekez irabazteak derakuske ongi begiratzea. 'On apprend à bien garder' . Ib. 329. Urak berak [...], zenbait lurreko animaliak hura ukitzen badu, ezin luzeki begira dezake bere freskura. SP Phil 258. Agian kastitatea begira ditekeielarik [...] ukitze hetan. Ib. 258 (He 260 begiratu, Echve Dev 298 konserbatu ). Ienkoaren grazia [...] begira dezagun eta konserba. Tt Onsa 58. Adora dezagun humilki / Esentzia handiena; / Hunek dik hirur Presunetan / Begiratzen batasuna. Gç 192. Bere birjinitatia begiratüren ziala. Bp II 94. Erran diteke eskuara egungo egunean bere garbitasunean dagoela, zeren begiratzen tuen bere lehenbiziko hatsapenak eta izenak. ES 101. Ikasi behar düzü, zure büriari hanitx gaizatan bühürtzen, bestekila nahi badüzü bakia, eta jünto izatia begiratü. Mst I 17, 1. Abisatü izan zite, (dio nurbaitek), abisatü izan zite; begirezazü zihaur beithan, nik erraiten deizüdana. Mst III 45, 4. Behar düzü arranküra handi bat ükhen, barnetiko libertatiaren begiratzeko. Ib. 38, 1. Nola hartzen zuen Ruth bere emaztetzat, nahiz begiratu aitzinekoen izena. Lg I 249. Saindu haren burua ekharria izan da geroztik Frantziarat; maiteki begiratua da Beauvais deithzen den hiriko eliza nausian. Ib. 84. Saindutzen gaituen Graziaren begiratzeko izan behar dugun arthaz. Mih 7. Trezor haren begiratzen yakiten badut ene ariman egonen zare. Ib. 9. Birjinitatia bethi begiratü ükhen düte ezkonzan. CatLan 37. [Urrhia ta zilharra] ahalik tinkoena begiratzen dütügülarik. Egiat 190. Primisaus, laborantzatik printzetürik, begiratzen zütien bere hatü zaharrak. Ib. 262.
    (s. XIX) Eta kaxoteko gilzak / Nahi dütüt begiratü / Ezpeiniz nahi prinzer / Bathere fidatü. Xarlem 1013. Populu batek maiteki gizonen orroitean / Beiratu tuen usantzak ikusten tuenean / Profeta berri batzuez zorrozki jujatuak, / Penarekin onesten tu hekin jujamenduak. Monho 48. Ehun lus hoiek har zatzu, / behar orduko begira zatzu. Arch Fab 229. Eta zeruko hegastinetarik zazpi eta zazpi, ar eta eme: mota begira dadien lur guziaren hedaduran. Dv Gen 7, 3 (Urt konzerba, Ur iraun; Bibl bizirik atxikitzeko ). Artha puxka baten bidez begira daitena, ez da galtzera utzi behar. Dv Lab 149. Lür hunak hur hanitx hartzen eta begiratzen dü. Ip Dial 44 (Dv begiratu; It, Ur gorde ). Eginen duzu guziez pasta nahi duzunian zerbitzatzeko. Pasta hau beira ditake sei ilhabethe eta urthe bat hurbil. ECocin 54. Burraz pasa zazu plata bat eta dreza zure tarta gainean. Beira zazu pastatik emaiteko banda bat inguruan. Ib. 37. Arraila zatzu azpiko aldetik eta hezurrak khen, larrua osorik beiratuz. Ib. 7. Baratze gibeleko elhorri zuria, / Bethi duk begiratzen haurreko tokia. / Hik bezala zertako, aldaska garbia, / Ez diat sor-lekuan higatzen bizia? Elzb Po 184. Aphezek ekhartzen dute Jainkoaren erresuma arimetan begiratzeko eta gero eta gehiago hedatzeko. Lap VI (V 1). Eta irakurrarazi zion nolako sariak dituzten zeruan birjinitate saindua beiratzen dutenek. Jnn SBi 97. Aikünü Mariak bezala begiratü lehen grazia hura! Ip Hil 16. Aitzinian ekhar erazi zian Sen Lükasek egin Ama Birjinaren imajina, Santa Maria Handiaren elizan begiratzen dena. Ib. 180.
    (s. XX) Hartu, edo begiratzeko izan gauzak itzultzen ez dituztenak. CatJauf 84. Sarrixago, buruil, urrietan, oliben aldi eta amanden, bat ala bertzea lehertzen ohi baitira olio egiteko, jateko begiratzen ez direlarik. JE Bur 82. Begiratzen baduzu / Zuk garbitasuna. LuzKant 145. Begira bethi zuen fedea. Barb Sup 165. Badakitelakotz beren lurgintzako eta kabaleen mozkinen sariak beiratzen, noizian behin gorputzari dohazkon goxotasuna, zuzenak direlarik, ukhatu gabe. Zub 98. Etxolan bethi begiratzen zuten ur benedikatuarekin ongi zeinaturik. "Tenue toujours en réserve" . Barb Leg 124. Urthe onetako bihiaren bortzetarik bat gerokotz begiratzeko. Zerb IxtS 27. Izenak eta oro emaiten dauzkutenaz geroz, zertako behar ginuke den gutienko duda ere begiratu? Ib. 32. Hala ere, Goidelarazko idazkuntzak haien oroitzapena begiratu zuen. Mde Pr 222. Bere nortasuna, bere etnia jatortasuna begiratuko dituen Euskal Herri batentzat borrokatu nahi dugu. Ib. 40. Gainera, bi poema igortzen derautzut --eta hoik zuhaurentzat begiratzen ahal dituzu-- erdaraz eta euskaraz. Ib. 199. Azekirat aurdiki zituen bortz urtez orhoitzapen gisa begiratu zapeta mutzituak. JEtchep 60. Fedea, bederen, begiratu omen zuen azken hatseraino. Ardoy SFran 223.
    v. tbn. Mat 148. Hb Egia 134. CatS 61. Zby RIEV 1908, 293. Etcham 216.
    Mantener, conservar (en un estado).
    Halaber, nahi gaituán othoi, kaste eta xahu begiratu, hanbat gure gorputzetan, nola gure spirituetan. Lç ABC B, 4v. Halakotz hagitz aitzinatuko duzu begiratzen bazare libro munduko artha guzietarik. SP Imit II 5, 3. Begira zazu zure arima garbi eta libro kreaturen traba guzietarik. Ch II 8, 5. Bena aita orano ez ase mendekatzez; / Jaun horier galthatü ükhen otoritatez, / Presu begiratzeko librantxaik ükhen gabez. Etch 142 ( presu egon erazteko, en otras versiones). Odola hark du garbi beiratu zainetan. Hb Esk 7. Xahü begira ezazü gure bihotza. Ip Hil 19. Bereziki neskato gazten begiratzeko galbidetarik urrun. HU Zez 105. Bertutea garbi begiratzeaz. Ib. 107. Gogoeta lohiak khenduko tutzu, bihotza begiratuz garbiki. CatJauf 6. Bazen bertze zakur bat, gogoan bizirik begiratu dutana. JE Bur 19. Ait'amen aitek utzi legeak beiratzeko bethi lerden. Ox 162. Eskual-herri guziak / bere pean gitu, / Gu azkar eta sano / nahiz begiratu. Etcham 212. Eta hok ausikiño bat doidoi pudding-xerrari, garaitikoa oso beiratzen dutelarik. JE Ber 31. Belhaunik belhaun zueri esker / da begiratu azkarra / geure leinuak asmaturiko / theologia zaharra. Mde Po 102. Haren hemendik, ahal bezen luza, urrunt begiratzeko. Larz Iru 72. Emazte horrek nola ez duke lagundu bere bihotzaren garbi begiratzen? Ardoy SFran 306. Garbiki beiratzeko euskaldun dohainak. Xa Odol 111.
    (L, S, Sal, R ap. A). Reservar.
    Baina orain diraden zeruak eta lurra hitz beraz reserbaturik suko begiratzen dirade iudizionaren eta gizon gaixtoén destrukzionearen eguneko. Lç 2 Petr 3, 7. Bigarren arrazoina zergatik behar diogun geure etsaiari barkhatu, da, zeren mendekatzea beretzat begiratzen baitu Iainkoak. Ax 331 (V 220 tít.). Nola baitu amudioak / Zure haurra konsumitzen, / Ez othe du enetzat ere / Su guti bat begiratzen? Gç 137. Desegin zituzten gauza arrunt eta guti prezatzeko zirenak, eta begiratu zituzten beretzat soineko ederrenak. Lg I 271. Jeroboam yarraikitzen zitzaion, idolen ohoratzeko moldean, Jerusalemen egiazko Jainkoaren alderat begiratzen zenari. Ib. 342. Lau zathitan oreiña du ezarten, / eta lehen puska bere begiratzen. Arch Fab 85. Badakit zerura zu igan zarenean, ez duzula hemen zinduen baino amodio gutiago guretzat begiratu. Dv LEd 146s (Cb Eg II 79 amorio gutxiago ez dezula ). Ez duzuea uste Jainko onak bere zeruan xokoño bat begiratzen duela xede oneko gizon heientzat? HU Zez 200.
    Ejipzienen haur lehen sorthiak oro hil erazi zütiala, eta Israeliter bere lehen sorthiak bizirik begiratü. Bp II 103.
    (H).
    Vigilar; controlar. " Ardiak begiratzea " H.
    Eta mana zezan Zentener bat, begira ledin Paul eta largoan ezar ledin. Lç Act 24, 23. Mana ezak bada begira dadin sepulkrea heren egunerano. Lç Mt 27, 64. Baitzeuden iratzarririk, beren ardien begiratzen. Ber Trat 41v. Berthutean aitziña goateko dugun artha gutia da kausa haiñ gaizki mihia begiratzen baitugu. Ch I 10, 2 (Mst mihia ezaxolatüki erabil erazitzen deikü ). Nahi ait han [presuan] begiratü, / Juan ehadin ihesi. Xarlem 657. Ehüntaria eta hareki Jesüsen begiratzen zaudenak. Ip Mt 27, 45. Hortako zuten bada [presuner hura] hain artoski eta hertsiki begiratzen. Lf Murtuts 47. Zakur txikiya ori / da maitagarriya, / ondo begiratzen du / atal-arriya. Yanzi 54.
    Administrar, dirigir. "Ménager, menaiatzea, begiratzea " Ht VocGr 385.
    Ondasunak begiratzeko ta laneri yarraitzeko, ta lur izerdituetan galburu oria yalkiarazteko, etzen ua bezalako mutillik. 'Pour conduire un bien' . Or Mi 89.
    3. Cumplir (una ley, un precepto, un pacto, etc.); guardar (una fiesta). "Guardar las fiestas, las leyes, los Mandamientos, &c., goardatu, gorde, begiratu " Lar. "Satisfaire", "solenniser" VocS (probablemente en estos contextos). " Igandea begiratzen nuen untsa (BN-ciz, S)" Gte Erd 47. Tr. Propio de la tardición septentrional, aparece tbn. en alto-navarros como Beriain. Lo hallamos además en Ubillos y algunos pocos autores occidentales del s. XX.
    Manamenduiak hoiek dira, Iangoikuak emanik; / hok begira ditzagula, salba giten hegatik. E 49. Nola bere promesa begiratzen du? Lç Ins D, 6rs. Sakramenduén administratzeko Elizan ordenatua den poliziá begira dezagun. "Que nous observions" . Ib. D, 6r. Nola [...] prometatu ginoen [...] eledila nobedade eta gaizkirik egin batek berzer. Gure partez begiratu da puntualki. MRos 10.2r. Igandea ongi eta sainduki behar dela begiratu. Mat 120. Aren mandamentuak begiratu dituztenei. Ber Trat 97v. Igandeak eta iaiak begira ditzagula. Ber Doc 88v. Barur egunak zintuen / begiratzen sainduki. EZ Noel 155. Mana bezala, emazu manuaren konplitzeko eta begiratzeko indarra ere. Ax 364s (V 240). Hain herstuki begiratzen zuen [legea], non ezpaitzen faborerik, ahaiderik eta ez urrerik, eta ez zilharrik hauts arazi ahal ziazaionik. Ib. 346 (V 230). Manatzen dutelarik armada-legeak hersiki begira ditezin soldaduen artean. SP Phil 232. Igandiak begira itzak, eta Ienkoa zerbutza debotki. Tt Onsa 179 (tbn., con alguna var., en Ub 170, CatLuz 6, CatS 7, CatJauf 5). Nola begira daite manü haur? Bp I 95. Zeren enzun dudan zure hitza, eta ez begiratu. Ch III 2, 3. Kanpotiko gaizen eta zeremonien begiratzian baizik gure errelijiniaren profeitia ezarten ezpadügü. Mst I 11, 4. Ez duzunaz geroz begiratu enekin egin duzun batasuna eta ene legea. Lg I 337. Begira ditzakegü beraz manamendü hok? CatLan 63. Beztitzean begira zatzu modestiarik zorrotzenaren erregelak. Brtc 10. Alabainan lekhuan lekhuko legeak begiratu behar dire. Dh 77. Zorrozki beiratzeko erregela. JesBih 467. [Jesu Kristok] begiratuko ditu bere aldetik errekontziliazione haren kondizioneak. Jaur 159. Erraiten diotegu behar dela Jainkoa zerbitzatu, bekhatuari ihes egin, berthutea pratikatu, irabazi Zerua, Ebanjelioa begiratuz. Ib. 111. Bijilian gañen eman dian mania xüxenki begiratü. CatS 102. Gu egun gobernatzen gaituzten gizonek ez dituzte beiratzen yustiziako legeak berak. Elsb Fram 161. Igande egunaren giristinoki eta osoki begiratzea. Arb Igand 47. Lege hori ez begiratzekotz, behar litakela kendu. HU Zez 42. Elizaren lehen manamenduak manatzen dauku begira ditzagun obligazionezko phestak. CatJauf 86. Jainkoaren legeak / Oneski beiratu. LuzKant 90. Begiratu baluzte Lege zerukoak. Etcham 206. Ni maite nauenak nere itza begiratuko (gordeko) du. Ir YKBiz 451. Jainkoaren legea begiratzea osoki debekatu zioten [Judueri] . Zerb IxtS 75. Enekin segurik, sal nahiaren izaria beiratuz, gehiago sal lezake. Larz Iru 60.
    v. tbn. Harb 422. SP Imit III 56, 2. FPrS 15. Mih 88. UskLiB 102. Etch 664.
    Respetar (un derecho, una obligación, etc. a alguien).
    Iangoikua, zuk begira niri ere zuzena. E 249. Bada, zareten bizi elkharrekin sainduki, Iainkoak manu bezala batak berzeari karitate, fede eta leialtate begiratzen draukazuela. Lç Ins B, 6v. Nori bere hon edo ohoriaren begiratzeko edo galdü dianian bühür eraziteko. Bp I 114. Nori bere zuzena begiratzen bazaio. ES 383. Ahalkerian eror arazi tutzu, egun, zure zerbitzariak, bizia begiratu darotzueten ondoan zuri eta zure familiako guziei. Lg I 317. Aitzinean bezala sartzeko zuzena begiratzen zeielarik. JE Bur 44. Zaitu ta begiratu besteren eskubideak, zureak ere begiratuak izan ditezen. Vill Jaink 83.
    4. Mirar por. "Mira por ti, begirok, begirazaiok, [...] zere buruari " Lar. " Begira giozu zere buruari, mira por ti" VP 10v. " Nik nere buruari ongi be(g)itzen diot (AN-gip)" Gte Erd 303.
    Graziak berriz eztio beiratzen bere aisiari eta probetxuari, baiñan bai bertzeren onari. Ch III 54, 4. Gorputzeko gauzei laarregi begiratu, ta arimakuei jaramonik ez egitetik. JJMg BasEsc 12. Jaungoikuaren elizaren onrari begiratzeko zeloz sutsubak. Bv AsL 189. Abeluintzaren onbidiari begiratu biar yako. ForuAB 151. Irabaziari abereen ongialdiari baño geiago begiraturik. ForuAG 325. Etxealdeari bear bezela begiratu nai bazaio alegiñean jardun bearra dago. TAg Uzt 78. Erikor izaiki, bere osasunari begiratu behar zion honek. Mde Pr 134. Begira bezaio berorrek bere osasunari. Berron Kijote 85. Guk egin diagu amaika lan, irabaziari asko begiratu gabe. TxGarm BordaB 29. Baña bizitza aurrera atera biarraz, egunerokuari be begiratu. Gerrika 127.
    (Con complemento con el sufijo -gati(k) ).
    Begiratzen dabee Iaungoikoen honreagati. Cap (ed. 1893) 36. Eurak eurenez euren ondo izatiagaitik begiratutia. "Procurarse el bien" . (1866) BBatzarN 225. Baña gizonen artean billatzen ez badegu justiziarik, gure Jaungoikoak begiratuko du guregaitikan. Apaol 59.
    (Con complemento en caso instrumental).
    Zer naizu nigandik? Jakiña da, ta badakust, nere Jabe maitea. Nere animaz ondo begiratu, ta illtzeko bezela bizi nadilla. Cb Eg II 88. Eta sinistu edo ondo jakin, ondasunak edo pobreza zuri ematea Jaunarenzat guzia bat edo berdin dala, ta berak zuzaz obeto begiratzen duela. Cb Eg III 349. Jolasbidez bezala lurra landu bear zuan nekerik gabe ta baratze eder artaz begiratu. Inza Azalp 46. Begiratu zuan Jaungoikoak bere aur maitte onen gorputzaz ere. Ib. 45. Gutaz begiratzea beren eginkizunik aundiena bezela daukate. Ib. 43. Bakarrik gelditzen aizenean, nork itzaz begiratuko duen espa aundia ematen ziak. Alz Ram 82.
    (Con complemento en caso destinativo).
    Komeni da danontzat / begiratutea, / nai bada zorion da / pakez bizitea. Ayesta 44.
    5. Afectar, contemplar (una ley, etc.).
    Zen baño garbiago egin zuen bere semea mundurat emateak. Ezin beraz hura [Maria] begira zezaken purifikazionearen legeak. Mih 88s.
    6. "(V-ple-oroz-arr), figurarse. Begiratu jat, se me ha figurado" A. v. begitandu.
    II . (Part. en función de adj.).
    1. (V, L, BN; SP, Lar, Añ, Dv) Ref.: A; Etxba Eib .
     Prudente, comedido. " Gizon begiratua, homme prudent, avisé" SP. "Grave, serio" Lar. "Despierto, despejado", "discreto", "prudente" Añ. " Gizon begiratua, homme réservé, sobre, prudent" Dv. "Económico, discreto. Emazte begiratua artu ebana, eta bai biar be, irabazi laburrekoa zalako senarra " Etxba Eib. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde comienzos del s. XVII; a partir de 1750 sólo se encuentran ejs. de Duvoisin. Al Sur se documenta desde mediados del s. XVIII hasta nuestros días.
    Birjina begiratua. "Prudentissima" . EZ Eliç 394. Gu iende kastoak, onhestak, garbiak, pausatuak eta begiratuak gara. 'Comedidas' . Ax 178 (V 119). Guziz zuhurrak eta begiratuak egon behar dugularik lagunaz gaizki minzatu gabe. SP Phil 357. Zarela ere begiratuago eta beldurtiago zure obra guzietan. "Cautior quoque & timoratior" . SP Imit II 9, 4 (Ch zure gañean atzarriago, Mst e Ip abisatiago, Echve kontuzkoagoa, Ol gurbillago). Ordean guziz gardatuak eta begiratuak izan behar dugun arren. He Phil 359. Nola aur bizi ezertako, edo askotakoa, ta dontzellatxo begiratua zan, gurasoak neskamearekin, edo bakarrik, ardo eske bialtzen zuten. Cb Eg III 364. Beldürrez, hen üsiegi jitiak, ezpiritia barreia erazi dizazün, edo zure aski begiratü izan gabiak, bestiak bekhatiala eror erazi ditzan. "Per indisciplinationem" . Mst III 11, 2 (SP jakin eta begiratu behar direnak egin faltaz, Ip zure erreglagabiaz).
    (s. XIX) Konfesore begiratuak aztertzen ditu animako peligroak. Mg CC 144. Gauza txikietan begiratua ez danak, geldika joko du bea. Ib. 232. Edango dezuna edatea, edo zere etxean, edo beste baten lagun begiratuekin. Ib. 149. Tenplanza, edo begiratua izatea. Añ CatAN 61. Ez oi nas sartu ardantegijetan nora ezian, premiñaz, ta ezin bestez baño, ez jakolako etxagun begiratu bati on egiten burua bat egitia gizon ospetsu, burrukari, ondatzalle, alper ta baldanakaz. Mg PAb 43. Nekezale guztiak balira zu baisen begiratubak, urrezko bidiak ikusiko liraatez. Ib. 105. Personarik begiratubenak bere arrapetan ditubala batzubetan diabrubak. Mg CO 252s. Ala gorde zuen burua asko jakiñez, ta begiratua izanaz. VMg 77. Beren artean zorionez zeukaten txori pizkor, asko jakin ta begiratu bat. Ib. 70. Jan-edanean begiratua eta kontuzkoa izatea. Gco II 87. Emonian begiratuba gaiti, [dino bere artian gaistuak] keia bere gorde gura leukiana dala. fB Ic II 224. Bizitza deungakuak, milla gauza esan oi zitubeenak konfesore zuzen eta begiratubeen kontra. JJMg BasEsc 83. Konfesore yakitun, birtute andiko ta ondo begiratu bat artu. CatLlo 88s. Bero andia egindako bein batean, Susana baratzako putzuan mainatu nai izan zan, eta ain begiratua izanik, neskameak baratzatik kanpora bialdu zituen, putzuan zegoala, ikusi etzezaten, eta atea bere aldetik itxi zuen. Lard 303. Konfesore on, yakintsu eta begiratu bat. Ur CatArrig 95. Eta hi, nere mihi pozoatua, hiri Jainkoaren beldur sainduaren lokharria jauntziren diaiat, ixilago ta begiratuago egon hadientzat. Dv LEd 85 (Cb Eg II 42 lotu ta ixillago). Artutie konfesore on, yakintsu eta begiratu bat. Ur CatArrig 95. Jan-edanean txit begiratu eta kontuzkoa. Arr May 187.
    (s. XX) Jatorri onekoa ta guraso begiratuen semea zan. Ag Kr 40. Irabazpide askoren itturburua da zirikaldia. Uzkurrago, erneago ta begiratuagoa egitten du ona zirikaldiak. Inza Azalp 149. Bere apaiz lanetan oso begiratua izan arren, Tolosan zeuden gobernu-mutillei salatu egin zioten, pulpitutik gobernuaren kontra ari zala. Or SCruz 25. Edozein langillek, bape begiratua bada beintzat, bera ta bere sendia elikatu, jantzi ta zertxubait aurreratzeko lain izango dan alogeraren eskubidea daukala, antxiñatik irakatsi dau Eleizeak. Eguzk GizAuz 31. Etxekoandre begiratu au, senarrarekiko legea ausi duen andra zapuztu bat bezela. NEtx Antz 83. --Ontan saririk jasotzen ezpadet ere, galdutako orduak ez dituk ainbeste. --Oso begiratua ikusten aut ire ele-eder lanetan, Vargan. NEtx LBB 113.
    Delicado, sensible.
    Ikusten duzu, Philothea, arima saindu eta eder hura zein begiratua eta minbera den hitzezko afaitaduraz emaiten duen sentimenduan? "Combien cette sainte belle âme est douillette au sentiment de l'afféterie des paroles" . SP Phil 363. Aur erdi-jana aurrera ekarri zuen. Au ikusi zutenean, aldegin nai ziotelako, esan zien: Jan dezakezute, bai; bada, ez emakume bat baño begiratuagoak, ez ama bat baño biguñagoak izango zerate. Lard 543.
    (No referido a personas). Moderado.
    Ipiñi eban burdiña-lantegi apala Bilbon, lana guztiz ondo ta saneurri begiratuan egiñik, entzutia artu eban. Kk Ab II 188.
    2. Cuidado, arreglado.
    Zola guzia tronadura ederrez apaindua, edozoin etxetako barnerik begiratuena bezen junt eta garbi. HU Zez 117. Etzen nik uste bezalako hiri handia. Lehengo itxura begiratua du, bere karrika hertsi eta etxe zaharren moldean. StPierre 39.
    III. (Sust.).
    (G), begitu (AN-gip) Ref.: A; A Apend; Gte Erd 67; ZestErret.
    Mirada, golpe de vista. " Begiratu zorrotza, mirada viva (G-azp)" A Apend. " Begitu bat egin nin (AN-gip); begitu faltsoa egin zion (AN-gip); begitu itsusia egin zion (AN-gip); begitu txarra egin zion (AN-gip)" Gte Erd 67. v. begiraldi; cf. BEGIRATU BATEAN, BEGIRATU ONEKO. Tr. Documentado en textos meridionales desde principios del s. XIX, su uso se incrementa en el XX. Al Norte sólo se encuentra en J. Etchepare. En DFrec hay 11 ejs. Con egin lo emplean Iztueta, Lardizabal, Arrue, Iraola, EusJok, Alzaga, Orixe, Anabitarte (Poli 35), Uztapide, Ataño (TxanKan 237), Tx. Garmendia (BordaB 37) y Albeniz; con eman (o emon) Beovide, D. Agirre, Etxaniz (Antz 109), Villasante, M. Atxaga, Ibiñagabeitia, Uztapide (Sas 349) Kerexeta, Berrondo (Kijote 176), A. Zinkunegi (40) y Gerrikagoitia; con bota Ugalde (Iltz 42) y Etxaniz.
    Lelengo begiratuban ez dirudijen legez lege agirijaren kontra, uste dabee kristinaubak, atariko burutazinoezko gurarijak ez daukeela neurririk. fB Ic II 254. Tropako soldadu ta oen agintariak begiratu onik egiten ezpaziezaten ere Españatar garbi Euskaldu prestu beren anaia maitagarriari. Izt C 385s. Indar andi eta begiratu aserrekoa zan. Lard 164. Egin zigun begiratua ain zorrotza izan zan. Ib. 470. Zure begiratuaren gozotasuna iragazten zait begiyetatik biyotzera. Bil 161. Onen begiratu batek geiago alaitzen zuen, [...] aditu al zitezkean beste gauza guziak baño. Arr GB 51. Amorratu baten begiratu beldurgarria egiten zuen. Ib. 142. Begiratu ederra du, / zankua galanta. Xe 184. Sakelatik alargundu, / begiratua illundu, / orra gustuak atzendu. Ib. 234. Lendabiziko begiratuan barruna jiratu zitzaion. Bv AsL 36. Au ezagutzeko asko da Ebanjelio santuari begiratu bat ematia. Ib. 156. Begiratu bakar batez ipiñiko dizkit aurrean nere esker beltz itsusia eta nere desleialkeria. Arr May 46. Kalean luze egoanari begiratu bat emonda. Ag Kr 13. Ura begiratua egiten ziyon batzerrekuak. Iraola 66. Begiratu alaia egingo dezu zuk / an jartzen baldin bazera. EusJok 110. Par-irudiyen bostekua eman / baño beiratu zorrotza. Tx B I 169. Da merezi ez duana iñoren / begiratu txarrik. MendaroTx 400. Ordulariari begiratu bat eta Ramuntxori beste bat egin eta atzera ta aurrera dabil. Alz Ram 127. Arpegi itzal ori, ezagutzen ez nauen begiratu bare ori, ez dira Maritxorenak. Ib. 127. Erantzun zion leoi arre gosearen begiratu batez. Or Mi 56. Aren begiratuz, Aren itz bakarrez sendatzen ziren. Ib. 134. Gu harrituak, haurño heien begiratuaz. JE Ber 31. Belarriak uzkur / ta begiratu umilla. Or Eus 130. Ara begiratu bat bialdu bagerik, / ez du Mikelek uzten, amonak esanik. Ib. 250. Gazteai aitak atzeman die / zenbait aieruzko keiñu, / orotaz gaindi luze ta samur / isilkako begiratu. Ib. 94. Begiratu laisterrez aztertu zun arek alabaren begitartea. TAg Uzt 128. Oraintxe alkarganatu dira begiratu zorrotz bi. Ib. 27. Beste zerbaitek lausotzen baitio begiratua. Ib. 69. Ez due nai izaten ikusleen begiraturik. Ib. 307. Arren mirabe aundia ume bat balitz bezela zuriz jantzita ikusteak begiratu batera nornai arritzen zun. JAIraz Bizia 14. Une batez aietan Yainkoari begiratzen badiogu, begiratu ori errex atertzen zaigun. Or QA 98. Piarresen begiratu leitsuari erantzuki, Ithurribordako Gaxuxak ere xamurkiro so egin zion. Etxde JJ 33. Ormatarte artatik urrun zeuden eta aien suzko begiratua jasan bearrik etzuten. Ib. 183. Lenengo begiratutik emakume maratz, txukun eta egokiaren tankera artu zion. Ib. 84. Nagusiaren begiratua! Anab Poli 121. Naikoa da azkeneko mende auei begiratu bat ematea, egungo egokeraren sustraiak billatzeko. Vill Jaink 34. Luzaroko begitu bat / gauaren bikaiñarentzat. / Jauna gogoratu jat. Gand Elorri 101. Arimak ez du beste arazorik, begiratu goxo etengabean Maitea ikusi ta maite izatea baiño. Onaind ( in Gazt MusIx 150 ). Il nazazu gero zeure begiratuaren ederrez. Ib. 154. Zineaz mintzatu ondoren, orain dantzari begiratu bat eman dezaiogun. MAtx Gazt 61. Gure bizitzari begiratu bat botatzeko. NEtx LBB 7. Amaika begiratu egiña / neskatxai kale-eskiñan, / diruz pobriak izanagatik / ortatik osatzen giñan. Uzt LEG II 88. Goizaldean, Jaunak begitu bat emon eban, su ta laiñozko abetartetik, ejiptoarren gudarozteagana. Ker Ex 14, 24. Euskeraz itz egiten gendunoi, danean begiratu txarra egiten zigutela. Ataño TxanKan 237. Parola piztu zuanean, ganaduak begiratu larriarekin omen zeuden. BBarand 45. Sendagilleak begiratu bat emon eutsan. Gerrika 142.
    v. tbn. Ill Pill 27. Mok 16. Olea 117. Albeniz 122. Beiratu: SMitx Aranz 23.
    Mutillaren su-begiratu maitekorretik, zein neskatx gurbillek bere burua gorde? Or Mi 31. Noizik bein zear-begiratu bat / alare neskak duke egin. "Un mirar atravesado" . Or Eus 77. Agopeko mintzo bigunean eta zear-begiratuz asi zitzaion Zito izketan. TAg Uzt 206. Barne-zimikoz ninderagizun eziñegonera, gero barne-begiratu batez pakerazteko. Or Aitork 166. Beren ixkilluak apuntatzen zorroztutako ezten-begiratu aiekin beti zerbait zulatzeko zai. Ugalde Iltz 46. Dana dala, gogoa betikoa da gibel-begiratuz (retrospective). Guzion aleginak, beraz, ontara bear dute io, oraindik oroiterazten eztitugun egiak arkitzera, alegia. Zait Plat 70. Gain-begiratu bat emaiozu nekazarien menpean ezita dagoen munduari. Ibiñ Virgil 84. Anaiari zear-begiratu zorrotz bat egiñik. Ataño TxanKan 97. Aski da inguruetara gain-begiratu bat edo beste zabaltzea. MIH 376. Mintzatu berriak dira Donostiako egunorokoetan horrelakoek gure artean maiz jasotzen dituzten zehar-begiratu eta susmo txarrez. Ib. 229.
    BEGIRA (Imperativo, usado para advertir de algo o subrayar la importancia de lo que se va a decir). "Begira (V, G-to, L-ain), atiende, mira (imperat.)" A. Tr. Usado desde mediados del s. XVIII por autores meridionales, generalmente guipuzcoanos.
    Begira, ez esan bati ere emen ekusi dezuten gauzarik. Mb IArg I 236. Baña begira, zureetatik [=zure eskuetatik] ere fite ta laster joanen dira [koro ta zetroa] besteren batenera. Ib. 285. Bada artzen dizut zure itza; eta begira, Jauna, egiazko Erregearen itza dezu. Cb Eg II 55. Begira, Andrea, pekatari galduakgatik ark bere odola eman, ta Gurutzearen oñean Zu egotea nai izan zuen. Ib. 77. Baña begira, ez uste izan Sagararaño igaro bear dituzula Misterio guziak, Meza ongi entzuteko. AA I 497. Begira, diñot, beste onenbeste jazo ez dakizun. Ur MarIl 33. Begira, sendatua zaude, eta ez geiago okerrik egin. Lard 392. Begira, ene semea, aitak esan zion: zu beti nerekin zaitut, eta nere gauza guziak zureak dituzu. Ib. 418. Baña begira: zeruko zure Aita onaz-ezpada, orañdaño hitzegiñ ez dizut. Arr GB 72. Begira, tontua: / ez badek ateratzen / obeki kontua, / laster jarriko zaizu / mingaña mutua. JanEd I 38. Begira: Txomin Urreta prestuaren etxean emango digute gaur gabeko ostatua. Zab Gabon 37. Begira: baldin nik esana egiten badezu, nik zuri jaten billatuko dizut. Bv AsL 52. Begira, Patxi, egin zak nai dekana. Ni banijoak ik zer esan dekan ari esatera. Apaol 100. Beira, beira, ixillik egon zaitez! Moc Damu 22.
    (s. XX) Begira: etortzen bada paperista ori nere galdian, etzaiozula utzi sartzen. Iraola 114. Eta begira, esan zion Andre Errosak, ez al zenduten arkitu bidean oraingo aeroplano oietakorik? Urruz Zer 16. Begira, Bernaiño, nik nai det automobilla . Alz Bern 67. Begira, bromatxo gogorik ez daukat nik, eta esan zer dezun. Ill Pill 17. Begira, Mirei, yaun Erraimun-ek i beste alabarik ez din. Or Mi 18. Billerakoak? Begira! lenago alkate jauna izan da; gero mediku gaztea; gero iru andre, bat alarguna, erriko jaia dirudi! Lab EEguna 15. Begira, Elisabet zure aideak ere sortu du aur bat. Ir YKBiz 7. Begira, egiaz, nik diotsuet: Profeta ta zuzentsu askok zuek ikusten duzuena ikusi nai izan zuten, ta etzuten ikusi. Ib. 173. Izketako badezu / milla bat malezi, / begira, Joxe, zu're / bide ortan zuazi. Yanzi 142. Begira! Neronek dakidana yalkiko dizut. Zait Sof 21. Begira, esan zitzaion bere jabeari, azpigarria nai badezu edo [...], jarri errenkadak beti gora ogei metrotik ogei metrora. Munita 69. Begira, osaba, Elizak gauza asko esaten ditu, baiñan aren esanak eztitu iñork betetzen. Etxde JJ 141. Begira, mandatari jauna, nire errespeto guztiak daduzkazu. Arti Tobera 274. Begira, yauna, erantzun zion Piarresek. Ebatsi dakute emen ginuen diru guzie. Izeta DirG 30. Dantza lotua ez da edonorentzat. Ez da guztientzat. Begira, motoa naiz-ta automobilla erabiltzen ez diote edonori nola-nai uzten. Orixe bear genuke! MAtx Gazt 65. Begira, Martin: nik illean kobratu nai det nere soldata. Salav 34. Begira, ezbearren batek jotzekotan nagonean, izar ori illundu egiten dek. NEtx LBB 38. Begira: askotan bitxikeriz gertatzen dira gauzak. Zendoia 185.
    BEGIRATU-ALDI. Momento de mirar.
    Oraintxe, gora begiratualdi bat; oraintxe, aldamenekoari begiak zuzendu... Zendoia 228.
    BEGIRATU BATEAN. A simple vista, a primera vista. "Lehen begiratuan, axaletik begiratuta. Bettu batian eztu gaixki bizi danik ematen " ZestErret.
    Begiratu batean idurin badute ere aldats oek, amiltzeko zorian daudela zinzilika erori naiean, aiñ irme ta sendo arkitzen dira alkarri laztandu ta itsatsiak, non, ez diran aspertzen beintxu ere, batak bestea naitasun andiarekin leialkiro maitatzeaz. Izt C 25. Gipuzkoako mendi goitituen babesa zenbaterañokoa dan ez da bear bezala ezagutzen begiratu batean. Ib. 32. Bertako barri ez dakien edozeñek begiratu batean esan leike, bi erriak bat dirala. Ib. 113. Begiratu batean badirudi, Rut-en joanera Booz-en oñetara irrisku andikoa zala [...]; baña [...] Jainkoaren bildur andikoak ziran, okerrik egiteko. Lard 162. Ongi dirudi, begiratu batean... Baña, galdegin ere badezakegu: ea noiz, euskal-yaietan, euskaldunen ta euskeltzaleen garaia yo bear duan. Ldi IL 64. Gomazko pistola bat neukala, begiratu baten egizkua emoten ebana. Gerrika 229.
    BEGIRATU ERAGIN.
    Gure anditasun eta eskubidiari leku guztijetan lotsa ta itzalez begiratu eragingo deutsen indarra. "Ha de hacer respetable" . (1860) BBatzarN 189.
    BEGIRATUKI. Cf. begiratuki. Mirando.
    (Errelejua begiratuki). Alaxe da, amarrak gañean ditugu. Goazen. Lab EEguna 110. Etxenagusiari begiratuki). Ib. 70. Aurrera begiratuki, beste biziera bat islatzen da, alegia, ezkonberrientzat. Txill Let 28.
    BEGIRATU ONEKO. Reservado.
    Bere gauzetan batubagua, ta begiratu onekua gaiti [dino bere artian gaistuak] : Ezertako eza dala. fB Ic II 223.
    BEGIRATUZKO. Conservado, que está en conserva.
    Afaritako tenorea da. [...] Ez dugu deusen eskasik. Bada gizenkia eta arrain begiratuzkoa baratzekariekin. Prop 1908, 88.
    BEGIRATZAKA, BEGIRATZEKE. Sin mirar.
    Zerren kausea begiratzaka / ifinten dabe obratan. Lazarraga A9, 1175r. Erriko seme guziek, nor-nolako zan begiratzeka, nor-nondik zetorren gogoan artu gabe, alkarri eskua eman ta etxe garbiko senide zintzoak bezela yokatu zenduten. Ldi IL 135. Ezinekuri dabil, atergabe aitarena deitoratzen errukigarria, urretxindor negartia bezela, eriotzari begiratzeka. Zait Sof 39. Ardien oberena begiratzeke. Ib. 137. Lats lasterrean zere buruaren gainetik iraitzi itzatzu, atzera begiratzeke. Ibiñ Virgil 57. Eta bere ezkutaria ondoren ote zetorkion begiratzeke, puskatxo bat urrutiratu zan andik. Berron Kijote 190. Hobe litzateke guk ere beste horrenbeste egingo bagenu: daukaguna gorde, ingurukoek nahiz urrutikoek antzekorik ba ote duten begiratzeke. MEIG I 229.
    BEGIRATZEKO. Considerable, digno de tener en cuenta. Cf. Lcc: "Miradero, begiraitakoa".
    Eskol artan egiten zituen aurrerapenak txit begiratzekoak ziran. Arr May 191.
    EZIN BEGIRATUZKO. "Qu'on [ne] peut garder, regarder, retenir, conserver" Dv.
    Anhitz aldiz gerthatu niz eta orai ere gerthatzen zure debekua ezin begiratuzko heinetan. Prop 1876-77, 109.
    INGURU-BEGIRATU. v. inguru.

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    pin up casino- Online casino in India

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper