1. (G, AN, L, BN, B, Sal; SP, Urt, Ht VocGr 299, Lar, Mg Nom, Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , HeH Voc, Dv (+ au-), H); haitatu (S; VocS 133, Gèze, H) Ref.: A (haitatu, autatu); Etxba Eib (autatu); Gte Erd 30, 76; Izeta BHizt2.
Elegir, escoger. "Choisir. Hautatzen dut han egoitea" SP. "Adscire, [...] berezi, hautátu" Urt I 235. "Elegir", "escoger", "predestinar", "señalar" Lar. "Autatu (G); autu (V); elegir" Mg Nom. "Hautatzea, bereztea, choisir" Arch VocGr . "Choisir" Lecl, VocBN . "Hautatzekoa, préférable" Lecl. "Choisir. Ce nom verbal s'accommode également des deux voix, transitive et intransitive. On dit: hauta zazu nahi duzuna ou hauta zaite nahi duzunaz", "hautatzekoa, [ce, celui] qui est à choisir. Zein da hautatzekoa zure idurira? Lequel est à votre sens à choisir de préférence? Bi gaitzen artean arinena da hautatzeko, entre deux maux le plus léger est à choisir" Dv (v. el ej. de He Gudu 58). "Choisir, faire un choix, une option, élire. Errege bat hautatzea, élire un roi. Bietarik bat hauta zazu, edo aithortzea edo urkhatzea. Hautatzea, s'emploie encore avec un complément indirect: larrienaz hautatzen naiz, je fais choix du plus volumineux. Syn. hautestea, bereztea, berextea, irakurtea, izendatzea" H. "Escoger, optar. Culto en Eibar, donde los jóvenes euskalzales, tratan de rehabilitarlo con sus derivados. Milla askoren artian, autatu biar izan neban bat" Etxba Eib. "Zuk autetu (B) [...], zuhaurek hauta (BN-arb)" Gte Erd 30. "Mendira joaiteko egun bat hautatu dute (BN-arb)" Ib. 76. "Txarrena autatu duzu" Izeta BHizt2. En AxN se explica hautua (367) por autatua y esleiturik (242) por autaturik. v. hautetsi, hautu, aukeratu. Tr. Empleado sobre todo por los autores septentrionales y alto-navarros; los suletinos emplean la forma haitatü (pero hautatu en Oihenart). Entre los autores occidentales se documenta en CatBurg, Moguel, Añibarro (v. infra (2) ), Iturriaga, Iztueta, Arana y Beovide, y se hace más usual en el siglo XX. En DFrec hay 166 ejs. de hautatu, 139 de ellos meridionales.
Amore bat hautatzeko konseilu bat nekeie. E 85. Bere borondate propriz bataren edo berzearen hautatzeko edo arbuiatzeko bothere baitzuen. Lç ABC I 3v. Lurreko nazione guzien artean elejitu eta hautatu ukhan baitzuen eta hek ziraden Israeleko haurrak. Lç Adv ** 1v. Dei zitzan bere diszipuluak, eta hetarik hauta zitzan hamabi. Lç Lc 6, 13 (He berezi zituen). Zeren Iangoikoak emazte guztien artean bere ama hautatu bait-zinituen. Mat 288. Berriroki minzatu duk, zuhur Ader Gaskoiña, / Guztietarik hauta zak Iesus Kristen gidoiña. EZ Man I 8. Spiritu kreatuen hirur garren partea / Damnatu zen hautatuaz Luzifer Erregea. Ib. 92. Iaunak hautatu zintuen / bere aitzingidari. EZ Noel 161. Ezen hautatua zare / berze emazteen artean. Ib. 42. Erregek hartarakotzat hautatu eta izendatu zinituela. Ax 8 (V 4). Neskaso bat amatako, / Galileako / Nazareten hazia, / Baderauka hautat' ukan / Baitzedukan / Zeinek izen Maria. 'Il a choisi pour mère'. O Po 55s. Lehen hauta zazu gutiago izaitea, ezen ez geiago. SP Imit III 23, 1 (Ch hauta zazu, Mst haita ezazü). Ezin nagoke haren dotrinatik hitz ederrenak eta puntu prinzipalak hautatu, bildu eta beregain eman gabe. SP Phil a, 4v. Zure etxe sakratua, / Aski dugu lekhuko, / Bereziki hautatua, / Grazian emateko. Arg DevB 207. Bide hau hautatzen duenak / Utzi behar tik plazerak, / Banaloriak mespretxatu, / Erregelatu desirak. Gç 168. Haur da Jinkoak haitatü dian egüna, berheziki santifikatü izateko. Bp II 7. Bietarik bat hauta zazue, gerokondoan urrikirik eztukezuen bezala. ES 179. Zergatik gurutzeko eriotza autatu zuen? CatBurg 18 (Mb IArg I 22, Cb CatG 32 y Añ CatAN 24 artu nai izan zuen). Hagitz da on bat bederak hauta dezan bertute berezi zenbait haren pratikari ziñ-ziñez lotzeko. He Phil 178s. Zure adixkidetako eta mixkanditako haitatü beitütüzü praubiak eta ümilak. Mst III 22, 4. Hauta zazue bat zuen artean, eta bedi guduka ene kontra. Lg I 276. Autaturík au, aisagós bere ústes. LE Ong 60v. Jinkuaren konsültatzia hautatü behar den personaren gañian. CatLan 159. Amatako haitatü dianari. Mercy 13. Trinitate adoragarriak bere tronutzat hautatu zuen gure arima. Brtc 100.
( s. XIX) Zeruaz zare hautatua; / Jesusen zare sor-lekua. Monho 142. Materia eder batez / nahi niz egün minzatü / Xarlemaña enperadoria / sujetetako dügü haitatü. Xarlem 1490. Jesu-Kristok autatu edo eskojitu zuenean ogia. Mg CC 199. Hauta ahalik bezenbatean kofesor argitu ta arthatsu bat. Dh 59. Neska urgulutsua, Mariaren sustengua, / Protestanten masejentzat Satanez hautatua. Prot 70. Aspaldi urruñatu zituzten jaiot erriko dantza oneskiak eta autatu erbesteetakoak. Izt D 81. Ordian jüstua date, / Milla laidorioz bethe, / Zeren beitate mailhatü, / Eta Jinkuaz haitatü. UskLiB 219. Zertako hauta maihatza bertze edozoin ilhabethe baino lehen? MarIl 3. Ezi nahi dianak gizuna haitatü / Olhan zer kondüta din behar dü galthatü. ' Celle qui veut choisir un époux'. Etch 618. Fortunaz izan banu / Nik borondatia, / Ez omen zinazteken / Nitaz hautatia. Bordel 72. Kainek ez bait-zuen / garia autatu. It Fab 223. Españako Andizki guztien artean autaturik. Izt C 452. Ehun burutarik begiz hautatzen du / Ederrena, gizenena. Gy 235s. Pilota yokotarat gaztek gura dute, / Yosteta zilharrago hauta ez dukete. Hb Esk 138. Borda tzarrak dituzte yauregi hautatzen. Ib. 227. Lur harritsua baduzu, hauta zazu lur harritsuko ogitik. Dv Lab 47. Huna ene zerbütxaria, haitatü düdana. Ip Mt 12, 18. Milen artean adiskideak hautazkitzu zuhurki. EskLAlm 1865, 7. Bi maite ükhen eta ez jakin zuiñ haita. ChantP 134. Eziñ kopuratu-al animen salbamendurako autatu zuen. Aran SIgn 12. Maite dut nik sorlekua / Aiten aitek hautatua. Elzb Po 195s. Jakin zuan Franziskok, nola animak salbatzeko autatu zuan Jaungoikuak predikaziuaren bitartez. Bv AsL 77. Bat artzain ona bezein otsoa bertzea... / Hauta zak hor Erroma zoin dukan hobea! Zby RIEV 1908, 604. Hauta zezatela Odilon; hura zutela hoberena. Jnn SBi 53. Badakizue nola, iragan bi boz-aldietan, lauetan hogoi hautatzekoak zirenetarik berrogoita bederatzi edo hamar nausitu diren. HU Zez 88. Nahi baduzue, ariko naiz duelian; bainan nik hauta harmak. Ib. 25. Huna non Jainkoak igortzen deraukun berak hautatu primu bat. Arb Igand 88. Zeliak zira haitatia / Jesüs haurraren sorlekhia. UNLilia 12.
( s. XX) Legegilletzarakoa autatu bear zan egunean. Ag Kr 175. Mutiko, neskatoak goizik ezkontzen dire, haur danik hautaturik elgar. JE Bur 102. --Iretzat ere aukeratuta neukan norbait. --Eskerrikasko, aitona, [...]; baña norberak autatzea ez alda obe? Ag G 145. Beste bost morrosko auek Elgoien ta Elbarrentarrak autaturiko zinegotziak ditugu. A Ardi 59. Charlemagna harrek zuen hor hautatu bere hiri nausia. StPierre 25. Zinez uste dut, hauta lezakela / egoitza eder luken Garralda. Ox 18. Euzkadi, Goi-saridun / Urtzik auta dedin. Enb 114. Hauta zazu bai nexka prestu bat / eta girixtino ona. Etcham 226. Berek nai dutena guk artu bear. Ez daukagu guk autatzerik. Anab Usauri 87. Onek autatu gura eban argin bat, arri landuak ontzat artzeko ta euren lekuan ipinteko. Kk Ab II 174. Ekartzen dituzte hamar bat behi heien artetik hauta dezaten hiru Erronkarikoek. Zub 54. Napoleonek azken bide hau zuen hautatu, eta bere kanoientzat zabalarazi. JE Ber 14. Arkaitz ta sasi besterik ez zan / itsas-egi murritzera / etorri ziran gure aitonak / bizitetxea autatzera. Or Eus 202. Auek autatu ta berexi zituen Yesu Kristok. Ir YKBiz 1. Orregatik gizonak leize eta arzuloetan autatu zituzten beren bizilekuak. JMB ELG 16. Lagun on batek enkargatu nau / jarriko ttudan bertsuak, / balientia autatu naute / izateko edertsuak. Auspoa 97, 141. Orroit lur hunen zutaratzeko apez nauzula hautatu. Iratz 132. Faraonek hauta dezala gizon zuhur bat behar diren bideak hartuko dituena. Zerb IxtS 27. Buruzagi hautatu nute. Lf Murtuts 115. Urtigain-go muñoa (bigarren aldia auxe) / auta zuten pillatzeko tella, ol eta abe. SMitx Aranz 82. Egia da Engelesa edo Alemana edo Arabiera hauta zezaketela. Mde Pr 204. Emaztetzat autatu zindun Gogo Deunak. Gand Elorri 133. Eta hala azkaindartua, nun auzapez hautatua izan baitzen eta auzapez izan hainbertze urtez! Zerb Azk 87. Guziak dira on eta elkarri aier, bat auta arteo. "Donec eligatur unum". Or Aitork 204. Bein bizi gera sollik, eta bein baño geiagotan ez dugu aukerakizuna autatzerik izango. Txill Let 107. Ase ta goza gaitezen danok / autatzen digun larrean. Basarri 1. Gau iluna hauta zezaketen, eta hola etzen inor, ordu batzu igaran artean, enteratuko. Arti Tobera 286. Bakotxak hauta dezala bere bidea! Larz Iru 142. Gizakume bat agintari izateko izendatzea edo autatzea. Vill Jaink 187. Japonia bezalako herrialde batetarat joaiteko, lagun hoberik eta baliosagorik ez baitzetzaken hauta. Ardoy SFran 207. Len autatua umilla genun, / gaur autatua apala, / oraiñ ikusi nolakua dan / Euskalerriko egala. Lazkao-Txiki (in Mattin 30). Kontseilu hortan sartuak ziren / populuak hautaturik. Mattin 91. Ama, zuretzat ekarri ditut liliak; / zuri pentsatuz hautatu ditut xuriak. Xa Odol 298. Holaxe ginuen guk gogotik hautatzen, bakotxak gure moldatzaile-kofesorra. Larre ArtzainE 194. Arantzazurako lanak prestatzeko hautatu zuten batzordea. MIH 223. Badaukagu non hauta. MEIG II 127.
v. tbn. Hm 202. Tt Onsa 19. Ch IV 13, 2. Mih 78. JesBih 414. Laph 184. ECocin 53. Lap 251 (V 114). Elsb Fram 79. Darthayet Manuel 377. CatJauf 24. Lh Yol 4. Yanzi 161. Barb Leg 132. Osk Kurl 173. Izeta DirG 80. Gazt MusIx 42. Ibiñ Virgil 43. Etxba Ibilt 476. Berron Kijote 98. Gerrika 56.

(Construcción con aux. intransitivo, con el "objeto" en caso instrumental). Pouvreau recoge el empleo intransitivo del verbo, pero con el complemento sin suf. instrumental: hautatzen naiz han egoitea, junto a la construcción trans. hautatzen dut han egoitea. Duvoisin y Harriet recogen tbn. esta construcción (v. supra).
Andre eder jentil batez hautatu zait begia, / herri orotan gauza oroz eztu bere paria. E 215. Erraiten zerauen halaber gomitatu izan ziradenei konparazione bat, gogoatzen zuela nola lehen iarlekuéz hautatzen ziraden. Lç Lc 14, 7. Guztiarekin hautatu / zen hain lekhu probeaz, / hauta zeitekeelarik / Herodesen etxeaz. EZ Noel 52. Beregainki Zuri esker / darotzugu itzultzen, / zeure burasotzat zeren / gutzaz hautatu zaren. Ib. 57. Zenbait profeta berri / [...] / Higanoten legeaz / Hautatu direnak / Dire atzemanak. Monho 26. Zük plazer düzüna / anderia dizügü eginen / gütarik bataz / zirade haitatüren. Xarlem 1095. Eman dituzte frogak, bazterrerat utziz, / Hautatu direnean berak bere nausiz. Hb Esk 186. Zakielarik bekhatuaz zerua galtzen zuela eta gure gathibu ifernuan jartzen zela, guziengatik galpenaz hautatu da. Dv LEd 196s. Frogantza egina izan da abereei emanez bi belharrak aldean, eta ikhusiak izan dira uherraz hautatzen. Dv Lab 128. Hala-nola bazkari on batean jateko gozoenak gutiziatzen baikaitu, aziendak orobat hautatzen dira bazka hobeenaz. Ib. 264. Oihenart hautatu dut mintzagai. Hobeto esan, neronek hautatu baino, Detxeparek zionez, begia hautatu zait hartaz. MIH 233.

2. (SP, Urt, Lar. VocS Añ. VocBN HeH Voc, A).
(Part. en función de adj.; tbn. como sust.). Escogido, elegido, selecto. "Choisi, élu" SP. "Adscitus, [...] hautatua, hautaturikákoa" Urt I 236. "Egregio, escogido, autatua, bereiztua" Lar. "Élu, haitatia" VocS . "Electo: (c.) autua, autatua" Añ. "Choisi" VocBN . "Hautetsia, hautatua, berezia" HeH Voc. "Autatuak, los elegidos" A (s.v. autatu.).
Zeruetako Erregea, afari dohatsua zeure hautatuenzat Parabisuan prestaturik dadukazuna. Mat 256. Donzella hautatu baten / ganikan da sortuko. EZ Noel 31. Mirra hautatuak nola, nik hola barraiatu dut urrin ona. Hm 71. Ene hautatuak bisitatzen ohi tut bi maneraz, tentazioneaz eta konsolazioneaz. SP Imit III 3, 4 (Ch 3, 5 hautetsiak). Baina grazia edo karitatea da hautatuen abantail eta dohain berezia. Ib. 55,4 (Ch hautetsien). Giristinotasunaren mindegia da lurra fidelez bethetzen duena, hautatuen kontuaren zeruan konplitzeko. SP Phil 391. Bere maiteen eta hautatuen errekonpensatzen. Arg DevB 235. Hainitzak dire ezen deithuak, gutiak ordean hautatuak. He Mt 20, 16 (Ax 135 (V 88), TB, Dv, Echn, Ir YKBiz 390 (h)autatuak, SalabBN hautatiak, Ip haitatiak; Lç elejituak, Hual eskojitiuak, Ur autuak, Ker aukeratuak)). Zeiñek bilduko baidituzte haren hautatuak munduaren laur kantoiñetarik. He Mt 24, 31. Gaizak oro aitzinetik xüxen ezarten, bere haitatien salba erazitzeko. Mst I 13, 6. Haitatien aldiz dohañ berhezia düzü grazia edo amuriua. Mst III 55, 4. Hel baledi zonbait Konfrai haitatietarik ezin asestitzen lizan zerbait arrazu lejitimogatik. Mercy 30s. Prioriak bestalde abertiraziko dütü haitatiak egünaz, zointan hartüko beitira. Ib. 21. Egun oroz egin behar dien konzenziaren examinaren, eta hartu behar-dien deliberuen, pundu hau]s[tatu batzuz. AR 49. Egun batez errezibitua izateko zure hautatuei Zeruan preparatu diozuten banket sakratuan. Brtc 21. Ene irakurtzaile maitea, ez duzu behar hemen bilhatu ez termino hautaturik, ez arrimu beharriaren kontentatzeko kapable denik. (In Brtc) 3. Jaunak utzi baitzituen / Zerurat igaitean / Betikotz bere elizan / Ministro hautatuak. Monho 78. Otoi, Jauna, zure sainduen balsan / Salba zazu zure populua: / Zure primu hautatuen erronkan / Dela benedikatua. Ib. 156. Asko dira deituak / Gitxi autatuak. Añ LoraS 195. [Dantzari] autatuenak eta egokienak, gauza jakiña da, izan oi dituztena nork bere txatxantxo maiteak. Izt D 97. Abelen denborati eta süitan bethi, / Jinkuaren haitatiak ziren kürütxiareki. 'Les élus de Dieu'. Etch 150. Arraza ziren guziek, / Adardun, adargabeek, / Bidal zetzaten gorthera / Monarka bisitatzera, / Deputatu hautatuak. Gy 122. Bi errotor hautatu gidari baituzte; / Larraburu, Lantharet, izenak dituzte. Hb Esk 74. Agertzeko du Larre, haur bat hautatua, / Ez ethorkia gatik xoilki maitatua. Ib. 140. Izokin, amurraia, korrokoin, xarboa, / Arrain maite hautatuz bethi yatekoa. Ib. 93. Egun batez, deithuren nauzula zure ospera, zure saindu hautatuen erdira. Dv LEd 239. Heltzaurrak du, guziek dakiten bezala, zurik hautatuena tresnen egiteko. Dv Lab 323. --Oi! ene bihotzeko lili haitatia. ChantP 134. Ejenplo eder eta bizimoduarekin beste gazte autatu onen batzuek ere beren asmo santu ta ibillera-modura atotsitu ta erakarte [sic] ote zituzten. 'Traer algunos jóvenes escogidos'. Aran SIgn 94s. Jaunaren baratzeko / Lore hautatua, / Gizon da eta Jainko / Zure fruitua. Zby RIEV 1908, 288. Krima itsusienak ohoratzen zituzten [...], hartako ziren tenploetan eta urtheko egun hautatu batzuetan. Lap 6 (V 5). Sorthü zen [...], bere askazien artian eta Jinkoaren popülü haitatiaren erdian. Ip Hil 95. Ofizioetatik lekora, abusa zaitezte konpainia giristino eta hautatu batekin. Arb Igand 188. Esparantzarekin egun batez errezebitua izaiteko, zure hautatueri Zeruan pharatu derauezun aphairu sakratuan. Ib. 197. Erromako katedra santua dala baliorik andienekoa, gauzarik andiena, autatuena eta maitagarriena. Ag Serm 166. Berdiñeza txoil aundia izango da autatuen eta galduen gorputzen artean. Inza Azalp 111. Zeruan, Jaungoikoaren aur autatuen gozategian agertuko da Jauna bere aundittasun [...] guztian. Ib. 138. Ene Jenofa maitea, / Jainkoaren hautatua. Iratz 142. Erroman ere bildu nintzaien saindu gezurti ta iruzurti aieri, [...], baita "autatu" deritzaten aieri ere. "Quos electos vocant". Or Aitork 116. Puxka aiek Iainkoaren saindu autatu aien ortzak eta sabelak xeatu ez ba-litu, piku artan zeudekela. "Electi sancti". Ib. 70. Ikus dedin nola adimen autatu batzuk ere noiztenka egiatik aldendu oi diren. Vill Jaink 42. Nik ere zu zintudan lagun hautatua, / maiz zuri hurbil nuen ene jar lekua. Xa Odol 127. Zuaiztiko Amaxaren txabola zan oso autatua. AZink 26. Kantu berri hautatuago batzu ikasten ginituen. Larre ArtzainE 268. Zenbait idazle hautaturen [hiztegia] . MIH 109. Tauer jaunaren eskutitz eta euskal bertso hautatuak. MEIG III 114.