aurren.
Tr. Documentado en la tradición meridional, sobre todo guipuzcoana, desde mediados del s. XVIII. En DFrec hay 28 ejs. (1 septentrional).
I .
(Adj.).
1.
(
V, G, AN; Lar,
VP
2r,
Añ,
VocCB
→Dv,
H)
Ref.:
A;
EAEL
184
.
Primero (usado a menudo como pred.; cf. infra AURRENA). "Aurrena, le premier" H s.v. aurre.
Ikusi degu, nola dakizun sinistu bear dana, eta zan aurrena, gatozen bigarrenera, eta da eskatu bear dana.
CatBurg 21 (Cb CatG 30 aurrena, CatV 30 aurrenengoa, Mb IArg I 24 lenbizikoa).
Nobizioen artean aurrena iltzana.
Cb Just 127.
Joan ziraden lasterka, / al zuten lenena, / zein baño zein arako / ote zan aurrena.
It Fab 48.
Ez da zer duda egin, / gu gera aurrenak, / Portugaldik Frantzira / denetan zarrenak, / Jafeten bostgarren seme / Tubal onarenak.
Afrika 32.
[Erabagi] onetan izan ziran aurrenak / Gatx egillerik andijenak [...]. / Batu bere ziran azerija [...] ogigaztaia ta basakatua.
Ur CancB
III 92.
Bertso bi paratzeko / artu det ordena, / Manuel Artasoro, / zuretzat aurrena.
Xe 286.
Orlako parajietan / aurren dabillena, / askotan ateratzen / da ongiyena.
AzpPr 128.
Ikusiko dezute apaiza karidadezko batzar guztietan aurrena beti.
Ag Serm 392.
Langille-nagusi zar au, eguzkiak kiskali edo iparbeltzak orro egin, beti aurrena lanera.
Or Mi 111.
Orra aien yaiotzaren arauz Ismaelen semeak; aurrena, Nebayot.
'Primogenitus'
.
Ol Gen 25, 13 (Urt lehen sorthua, Dv seme zaharrena, Ur lenbizi-sortua, Ker leen-semea, Bibl primua).
Pedro baño ariñago laster egin zuen, ta aurrena iritxi zan il-obira.
Ir YKBiz 519.
Gure erreguetan / zu zera aurrena.
SMitx Aranz 192.
Nere burua bertan ilko dedala, alegia. [...]. Ez naiz aurrena izango, ezta azkena ere.
NEtx Antz 104.
Ontziko mutilla jaikitzen zan aurrena, bearrez goizeko ordubitan.
Anab Poli 41.
Azken tankera au Protagorak landu zuen batik-bat, eta aurrenari ertzak atera Gorgiak egin zizkion.
Zait Plat 123.
Dirudienez, bi ataletan sailkatu zituen bere aburuak: egiarekikoak, aurrenean, eta ustearekikoak, bigarrenean ezarriz.
Ib. 44.
Aurrena izan zaitez lurra aitzurtzen, aurrena baztertu aienak erretzen, aurrena zurkaitzak tegietan batzen, azkena ordea matsa biltzen.
Ibiñ
Virgil
90.
Ana izan zan aurrena adixkidea sortzen.
NEtx LBB 50.
Gazte maite oik eskertzen ditut / zarrak aurren pasatzeko.
Mattin 30.
Aurrena Kain zan, zeken gaiztoa.
Ayesta 134.
Segurako bi taldeak aurren eta bigarren gelditu giñan.
Insausti 110.
Bertsoen bilduma hau ez da sail luzeago baten aurrena baizik.
MEIG III 92.
(Precediendo a un sust.).
Osabaren aurren ukaldiari, Piarresek, [...], otso amorratuaren gixa ekin zion.
Etxde JJ 14.
Iaurti-ukaldiari buruzko aurren igarkizuna.
Zait Plat 47.
Aurren karta eta azkena biltzen zituen.
Arti Ipuin 67.
Herriaren 587 lumeroko aurren plamatik.
(In Arti Tobera 262
).
Aurren bertsoa gaur zuri.
Alkain 27.
Legezko zen [...] bertso zahar eta berriak biltzen [...] hainbeste saiatu eta saiatzen den gizonak aurren hitza bere izatea.
MEIG III 50.
(Tras sust.).
Jakintza-alorrean arkitu zuen gogoetalari aurrena etzan Sokrate izan.
Zait Plat 10.
Delantero, primero, que va delante.
"Delantero"
Lar.
"(Hablando de las) danzas Bascongadas, el primero que la saca y guía, aurrena, aurresku, antxiti
"
Ib.
Jetxi ziran mendiyak bera. Anjel zijoan aurrena, eta etxera bidea utzirik artu zuan Etxe-alaira zijoan bide txiorra.
Apaol 44.
Pasai San Juan da Fuenterrabiya / ziran alkargandik gertu, / beira jarrita aurrena zein zan / ezin gendituen neurtu.
Tx B I 192.
Asi giñan ibiltzen: italiarra aurrena, auskotarra bigarren eta bearnetarra nerekin irugarren.
Anab Aprika 80s.
2.
(
V, G, AN ap. A; Lar, Lar Sup, Añ).
Principal, más importante, mayor.
"Fontal, iturritarra, aurrena
"
Lar.
"Principal, hur[r]ena, aurrena
"
Lar Sup.
"Principal"
A.
Dezu gorputz egokiya, / polita txit arpegiya / eta ederra begiya / zure begiya / agitz argiya / da guztiyetan aurrena.
Bil 85.
Eramaten dute bada aietako zenbaitzuek eta eien artean Bikario jauna aurrena, berekin aparte kapillatxo batera.
'Siendo el vicario el principal'
.
Aran SIgn 59.
Jainkoa zan aurrena, gero Euskalerria, azkena Don Karlos.
Or SCruz 15.
Zeru ta lurren agintariya / Jesukristo da aurrena; / eskubiriak arrek emanda / Aita Santua urrena.
Tx B I 205.
Amabi bidalien izenak, berriz, auek dira: aurrena, Kepa deritzan Simon.
Ol Mt 10, 2 (IBk, IBe aurrena; Lç, TB, SalabBN, Ip y Leon lehena, Hual leina, HeH lehenbizikoa, Echn lentabizikoa, Ur lenbizikoarena, Arriand lenengua, Ker leenengoa).
Bera etxean aurrena jarri.
NEtx LBB 122.
Ni izan nintzan izendatua / danetatikan aurrena, / nola bai nintzan ordun nebillen / bertsolaririk zarrena.
Uzt Sas 295.
Zure jaioterria danetan aurrena / eta zure idazlea, munduan besterik gabea.
Berron Kijote 27.
On-izate ortan aurren, eta doakabe izate artan guzian bigarrenik gabea.
Ib. 150.
Beti aurren ageri zen Espainiako teatroan. Bazekien bere lanbidea.
MIH 130.
(Tras sust.).
"Arcipreste, apaiz aurrena
"
Lar.
Soldadoak Napoleonen denporako uniformeez [...], baina zaharrenarena agirian dago gradokoa dela; beste biak grado gabeko soldadoak dira. Soldado aurrena, zaharrena, kapitaina da, eta lebitadunarekin dator mintzatzen.
Arti Tobera 265.
(Tras sust. con suf. de partitivo).
"Principal, la cosa más principal, necesaria, gauzarik bearrena, aurrena
"
Añ.
Lizardi-ren euskal-ikasketarik aurrena ekiña izan ote zalakoan nagokizu.
Markiegi (
in
Ldi IL 9
).
Primero, que no se queda atrás (en hacer algo).
"
Biharba igual izango ziñan danen artian, aurren samar ezpadare
"
ZestErret.
Jende jakintsua / eta indartsua, / beti dabillena / gerretan aurrena.
It Fab 202.
Beti jostatzeko aurrena izanik ere, au izan zan gazte bat, iñoiz ere itz lasai bat bederik bere aurrian esatia ametitu nai etzuena.
Bv AsL 26.
Umillatzeko gai onetan berak nai zuan aurrena ibilli.
Ib. 50.
Dantza-leku ta plaza danetan / bera da beti aurrena, / lanik asko du disimulatu / eziñik bere errena.
Urruz Zer 77.
Arrezkero beatak, Isabel aurrena, or zebiltzek goizero elizan zinu ta kinu.
A Ardi 20.
Len esan dedana: danok zoratu bear degula, zu aurrena zerala.
ABar Goi 41.
Alde guzietan agertzen da, jai guzietan aurrena da.
Ib. 21.
Egiñaletan abitu ziran / euskotar guziak bertan / San Iñazio aurrena zala / "itzetan baño obretan".
SMitx Aranz 96.
Badira emakumerik pranko munduan ezkontzeko borondate osoa dutenak. Neu aurrena naizela.
NEtx Antz 75.
Aurrena bidez ibiltzeko [zaldi gaztea], ugaldea igarotzeko, baita itsaso ez-ezagunean sartzeko ere; eztu zalapartak izutzen.
Ibiñ
Virgil
96.
Tabernan [neskatxa] berak dira / askotan aurrena.
Uzt Sas 258.
Goazen bada guztiok, ni aurrena naizela [...], matematika bidetik.
MIH 199.
3.
(Precediendo a un sust.).
Anterior.
Pesta-aurren-egunetik maldar oro bêra / ardi bana dakarte artzaiek etxera.
Or Eus 12.
Donostirekin aurren-urteko / zorrak ordaintzen lana du.
"Las deudas que contrajo con San Sebastián el año anterior"
.
Ib. 387.
II .
(Sust.).
1.
(Lar, Añ).
"Caudillo"
Lar.
"Decurión, cabo de la decuria [...], amartearen nagusia, aurrena
"
Lar.
"Presidir, dianagusi izan, aurrena, aitzindari izatu, izandu
"
Ib.
"Oficiales en la República, son los del gobierno, aurrenak, buruzagiak
"
Ib.
"Presidir, [...] buru, aurrena, (AN) aitzindari izan
"
Añ.
2.
"Adelantado de Castilla, dignidad en tiempos pasados, Gaztelako Aurrena
"
Lar.
3.
Iniciador.
"Inceptor, aslea, aurrena
"
Lar.
4.
Comienzo, principio.
Cf. AURRENEAN, AURRENETAN.
Bere iztegiaren aurrenean edo Prologoan, lezio jakiñ eta erregla errazak eman zituen.
Cb EBO 48.
Bigarren orduen aurrenian / nik ori jakin banuan, / joku ura gabe Iturrioz-tik / jetxi biarko zenduan.
Tx B I 222.
Epaillaren aurrenean, kuku aurretik, azitegian erein litezke.
Munita 41.
Zerua zer tzan ikasi gendun / bizitzaren aurrenian; / da ikusiko degula uste det / garaia datorrenian.
Uzt EBT 101.
Otsaillaren aurrena arte.
Auspoa 39, 30.
Martxoaren aurrenetan atera giñan Logroñotik.
AZink 98.
Naiz aurren artan zortzik tiratu bear.
Insausti 112.
Lehenago ere, euskal literaturaren aurrenetan, zenbait bertso bizi utzi zizkigun Detxeparek gai honezaz.
MEIG 193.
5.
Antepasado.
v. aurrengo.
Moises miragillea arrika il gura eben ermuan; jagi zirian Jaungokoaren kontra; beinbre gauza onik zuen aurrenak egin ez eben.
Añ
NekeA
239.
6.
Primer día (del mes).
Abenduaren aurrenian 1868-yan.
Bil 68.
Urte onetako maiatzaren aurrenean, Massy jauna, departamenduko agintaria, Lurdesen arkitzen zen.
Goñi 64.
Milla urte ta bederatzieun / ogei ta amargarrena, / eguna zein dan jakiteagatik / Urriko illaren aurrena.
Tx B I 215.
Negua juan da etorri zaigu / lore-illaren aurrena, / egualdi onak asiak dira, / pasia degu txarrena.
Uzt Sas 63.
AITA-AURREN.
v. aitaurren.
AURRENA (Lar, H).
Primeramente, en primer lugar. "Assentar, presuponer, aurrena, lenena ezarri" Lar. "Aurrena, le premier et premièrement" H. v. AURRENIK.
Gaur ekusi bear degu, aurrena: zer bear dan Komunio gaiztoa ez egiteko.
AA I 437.
Gantzutzen ziran len giltzurriñak, baña utzi zan au egitea; aurrena emakumeetan, onestidadeagatik, eta gero gizonetan ere bai.
Ib. 537.
Adiraziko dizuet aurrena, zer nolakoa dan ontarte edo mesede au.
AA III 269.
Goizetik Kristauak aurrena egin bear duen gauza.
Ib. 308.
Aurrena bi semiak, / gero aita ta ama.
FrantzesB I 137.
Aurrena aita-alabak / azkenean ama / nere eskuti zuten / eriotza bana.
Balad 221.
Asi bedi bakoitza / esaten bereak, / aditurik aurrena / osorik nereak.
It Fab 50.
Izandu zan Aragoiko nagusitza edo Patronatoko Sekretarioa aurrena, eta Gaztelakoa urrena.
Izt C 507.
Ardi erratuak, aurrena arkitzen dituen artzainak artzen ditu bere artaldera.
Ib. 226.
Jesusek Apostoluai aurrena, eta besteai gero, bere ikasbideak ematen diezte.
Lard 379.
Andik kendu nai izan zituzten, berenai aurrena edaten emateko.
Ib. 65s.
Jesusen legea artu nai zuten guziak, aurrena zirkunzidatu bear zirala.
Ib. 509.
Jesu-Kristoren urteetatik / asi gaitezen aurrena, / aurtengo au da milla zortzireun / ta irurogeigarrena.
Afrika 139.
Etzioten santuari Franziara jarraitu aurrena artu izan zituen lau lagun edo ikasleak.
Aran SIgn 72.
Asto oiekin alkatiari / juan zitzaizkan aurrena.
PE 45.
Aurrena beintzat osabak esan duana egitia izango da onena.
Moc Damu 30.
Ateratzen du bolsa bat urrez betea, eskaintzen dio nexkari aurrena eta gero bere gurasoai.
Goñi 58.
Zertarako? Aurrena, obeto gogoan artzeko; urrena, gauzak obeto aditzeko.
Inza Azalp 30.
Toribio Alzaga jaunak antolatu ta aurrena Amezketan eta urrena Donostian Jose Egilegor-ek esan zituanak berak dira.
Muj PAm 12s.
Aita Eternuak Adan ta Eba / egin zituan aurrena, / lendabiziko gizasemia, / emakumia urrena.
Tx B I 203.
Sari orrek gertu aurrena, ta bazkatu gero egin bear duala iñoizko gure egunkaria.
Ldi IL 105.
Yauna zerura igo ezkero, predikatu zuen aurrena Yuduerrian, ta gero, uste danez, Etiopian.
Ir YKBiz VIII.
Agertu bat aurrena Irutasunari; / urrena, Gudari dun Goi-Aingeruari.
Or Eus 250.
Batere punturik gabe egin nitun aurrena.
"Primeramente"
.
Or Poem 519.
Gauza batek zenbat balio zun jakiteko, aurrena galdu egin bear.
JAIraz Bizia 21.
Aurrena, bi, iru, lau metroko aga billatu bear dezu.
Munita 150.
Ez al-dezu aurrena apaldu nai? Nekaturik eta goseturik etorri bide zera.
Etxde AlosT 50.
Aurrena, emazteari eskatuko zion salaketaren zuribide.
Etxde JJ 124.
Aurrena aztertu ditzagun izadiaren ordain direlako oiek.
Vill Jaink 103.
Bergaran jetxi ta Antoni ta Jesusa ikusi zituzten aurrena.
NEtx LBB 49.
Tokatu zaion aurrena kantatzea.
Auspoa 77-78, 13.
Apirillan ziza zuriak / jaiotzen dira aurrena, / perretxikutan nik ezagutzen / detan klaserik onena.
Uzt Sas 133.
Baiña nai izaten zuan aurrena makarroiak jan da gero babarrunak jatea.
JAzpiroz 134.
Zertarako aipa, aurrena, aipatzen duen edizio kritikorik?
MIH 171.
v. tbn. Echag 50. Ud 139. Arr May 24. Bv AsL 102. AzpPr 112. ABar Goi 44. TxGarm Auspoa 39, 28. Ugalde Iltz 26. AZavala in Goñi 10. BBarand 44.
En primer lugar, como lo más importante.
Ortan nago ni ere: Euskalerrian Jainkoaren legeak bear ditugula aurrena.
Or SCruz 144.
En primer lugar, encabezando, precediendo.
Bidean abiatu ziran abereak aurrena, ogei urtez goitiko gizon armadunak urrena, eta atzenean gañerakoak.
Lard 73.
(
Aurren
).
Menpean bizi geranok, lenbizi ta aurren guri agindutako lana egin bear degu; gero txolarteetan beste zerbait egiten saiatu bear.
PMuj Egan
1957 (3-4), 131.
AURREN ALDE.
Principio.
XIII.en mendearen aurren-aldean.
Arr May 168.
VI.en gizaldiaren aurren-aldean.
Ib. 196.
Arbia abuztuan edo agorraren aurren aldera ez bada ereiten, ez da asko izango.
Insausti 90.
Martxoaren aurrenaldean geunden.
Albeniz 69.
AURREN ALDI.
Principio.
Bernardatxoren gurasoak etzuten aurren aldian ezer sinisten.
Goñi 31.
Aurren aldian ez giñan mintzatu, kontuz ibilli bear genuela ezagutzen genuelako.
Ib. 81.
Aurren aldi batean, harentzat bakarrik jokatze hura, denpora dohainik eta urririk emate bat zen.
Arti Ipuin 67.
AURREN-AURREN.
En primer lugar, ante todo.
Aurren-aurren oazala, / ederra eta zabala, / badakizue zer amoreri / egiñen dion itzala.
"Vaya ante todo la sobrecama"
.
Or Eus 357.
Aurren-aurren eta beti apaiz ta apaiz lanak.
Munita 7.
Zu, Merdillegi, zorion sutsuk / aurren-aurren bereala, / ikusi det nik zure erriko / bertsoz txapeldun zerala.
Alkain 28.
AURREN-AURRENA
(Intens. de aurrena). En primer lugar.
Auxe bera izandu zan geroxeago aurren-aurrena peliazko Lagunkida lurrekotik garaipenezkora sartu ta zeruratu zana.
Aran SIgn 90.
Ezaldek, Antton, nabaritu nork oratu dion gaur aurren-aurrena ardo-bonbillari?
A Ardi 36.
Aurren-aurrena doaz "Zimur"-en etxera, / deus ez emanik ere loak astintzera.
Or Eus 141.
Aurren-aurrena danoiri gabon / emanikan jator-jator.
Alkain 101.
Eskatu niola, aita gure batez, gerra guzian aurren-aurrena osasuna emateko.
Ib. 39.
AURREN-AURRENEAN
(Intens. de aurrenean). Al principio.
Maiera jana ekartzen / asi ziranean, / apaiz bat serbitzen zan / aurren aurrenean, / sartu zan makiña bat / aren barrenean.
Bil 123.
Zorionekoa bera, aurren-aurrenean azaltzen digun amets hura mamitu baitu, gizonak dezakeen neurrian.
MEIG III 80.
AURREN-AURRENEKO .
(Intens. de aurreneko
).
A)
(Adnom.).
a)
Principal.
Pekatuak bai-dira arako aurren-aurreneko eragozpideak.
Inza Azalp 108.
Eta hori da aurren-aurreneko irizpidea.
MEIG VII 126.
b)
Primero.
Jo zuan bete-betean aurren-aurreneko errota.
Berron Kijote 94.
B)
(Adv.).
Por primera vez.
Izan ere ba zan ura Mantxa-aldeko zalduntza-eredu argia, eta gure garai ontan, zoritxarreko denbora auetan, aurren-aurreneko ekin ziona.
Berron Kijote 108.
AURREN-AURRENENGO
(Intens. de aurrenengo). En primer lugar.
Lanze aiñ estura larrikoan aurren aurrenengo iritxi ziran Beobiara Gipuzkoako mutilak.
Izt C 381.
Eztira guda-zaleak, eta, alan bere, gudetan ikusi zeinkez Anibaltarrakaz, aurren aurrenengo beti.
Ag AL 48s.
AURREN-AURRENETIK
(Intens. de aurrenetik). Desde el principio.
Aurren-aurrenetik tira ta tira.
Albeniz 116.
Dena den eta barka eske aurren-aurrenetik hasten naizelarik, horretara bulkatu naute idazle trebe eta lankide maite dugun Satrustegi jaunaren hitz batzuek.
MEIG I 211.
AURREN-AURRENIK .
(Intens. de aurrenik
).
a)
Por primera vez.
Nik aurren-aurrenik "Txanton Pipirri" (ez Piperri) Lekunberriar batzueri entzun nien Naparroan. Urrena, oso-osorik eta Bizkaiera garbi garbiz, Uitzi-ko Parroko jaunari.
Or Eus 110n.
b)
En primer lugar.
Aurren aurrenik, ez da egia horrelako anarkiarik zegoenik Gipuzkoako literaturan.
MIH 80.
Azterketan hasiz gero, esan behar da aurren aurrenik ez dela beti izan Orixe, [...] euskal letren aitagoi onetsia.
Ib. 290.
Aurren-aurrenik, hauxe esan nahi nuke: Sánchez Carrion ez da irakaslea, ez Granadan ez beste inon.
MEIG III 155.
c)
Ante todo, sobre todo.
Aurren aurrenik, letratua dugu Oihenart, letra gizona, eskolatua, ikasia.
MIH 233.
AURREN-BERRI
(En casos locales de decl. sing.). "Aurren berrian, poco después del comienzo [...] (G-to)" A EY III 330. "Aurren-berriko. Inicial, primerizo, novato. A-b. bidealdiak akittuta" Gketx Loiola.
Orrek ere ez du galerazten Iainkoaz maitaro oroitze ori, eta aurren-berrian galarazi baleza, utzi Iainkoari gure kezka.
Or QA 130.
Asko ta asko kristau zintzo, ixil, elkarturik zeudenan aurren-berri artan.
Ib. 91.
Usai bikaiña dagon toki batera sartzean ere, an luzaro egotearekin aurrenberriko atsegiñ ua galtzen dugu.
Ib. 132.
AURRENEAN.
Al principio.
Aurrenean asi oi dira utsegiterik andienak ere gauza txiki batetik.
AA III 619.
Apaindu nai geiegi bat, berandutxo etxeratze bat, [...], aurrenean txit erraz utzi zitezkeanak, ekarri izan ditue ondoren guztiz negargarriak.
Ib. 619.
Aurrenean ez dira falta txikiak baizik aitatuko; gero berotzen da mingaña.
Ib. 497.
--Zer nai dute bada azkenian? --Azkenian? Aurrenian ere artuko genduke zerbait.
Sor AuOst 79.
Aurrenean edo lenengotan esan dot eta egia da: gaur emen Txantoni iazo iakona, angoaren aldean ezta ezer.
A BeinB 76.
Ustez erriarentzat bakarrik asi nintzan lana egitten aurrenean. Baño laxter luzatu bear izan nuan nere salla.
Inza Azalp 5.
Karabineroak aurrenean ixeka egin zioten kañoiari, baño geroan bai negar ere.
Or SCruz 103.
Aurrenean esan dedan tolosar aren paperetan eta garbitasunetan irakurri nun aitaren aitortza ori.
Ib. 85.
Beltranek ziñez pentsatu bazun ere aurrenean morotara joatea, irizpide au gero ta aultzenago joan zitzaion.
Etxde AlosT 66.
Bertan ikusi ditezke tankera arrigarrienetako bizidunak; aurrenean oin gabe, laister baiña egotxuak astintzen ditute.
Ibiñ
Virgil
113.
Lan berria zan eta bildurra / aundia nun aurrenian, / eta alako gauza triste bat / senti nuan barrenian.
Uzt LEG I 168.
Nik aurrenean broman artu nuan.
MMant 37.
Aurrenean, nik bertso auek jarri nituanean.
Insausti 55.
AURRENEKO.
A)
(Adnom.).
a)
(G, AN-gip; VP 2r). Ref.: A (aurren); Gte Erd 46, 139.
Primero. "Gora maiatzaren aurreneko eguna (AN-gip)" Gte Erd 46. "Izen zerrendan aurrenekoa Peru zen eta azkenekoa Miren (G-azp)" Ib. 139. v. AURRENENGO.
Eskueko eskuaren aurreneko beatzarekin.
Iraz 10.
Anziñako izkera zarren artean, guzien lenen, aurreneko ama ta asiera bezala Hebreoa beti kontatzen da.
Cb EBO 7.
Izkunde lenen edo aurrenekoetatik bat Euskara zala.
Ib. 8.
Berak aurreneko ontzia artu, ta brindatu nai zien.
Cb Eg II 186.
Aszensioko aurreneko sermoiean.
Cb Eg III 324.
Kaifas gaiztoa / Aurrenekoa / Asten zaio itaunzera.
Cb Bast 11.
Ezkontzako aurreneko denborak igaro oi dira atsegin eta kontentuen artean.
AA I 574.
Lenbiziko komunioaren liburuak ukitzen ditu aurreneko komunioari dagozkan gauzak.
Ib. 485.
Iru jende motak due etsai galgarriaren umeen marka ta señalea: [...]. Aurrenekoak ez due aditzen Jainkoaren itza; bigarrengoak ez dieze biotzean tokirik ematen.
AA III 593.
Jesu-Kristoren abendu edo etorrerak dira bi; igaro zan bata, etorkizun arkitzen da bestea. Aurrenekoan agertu zan jaunzi umillean.
Ib. 465.
Bere tropa andiarekin joan zan gure Martiztiaren gordegarri-aurreneko edo banguardia zegoen tokira.
Izt C 489.
Irugarrena, aurrenekoagana baturik, sartzen dira irurak Orioko atakan itsasora.
Ib. 81.
Aurreneko jornada / ez genduen txarra.
Ud 98.
Aurrenekuan kasorik ez nik, / eldu da bigarrenian, / denbora asko baño lenago / andikan ondorenian.
PE 86.
Lur zorioneko onetan egin zuten aurreneko gelditza.
Bv AsL 121.
Etzuan matrimonioko aurreneko urtietan aurrik izan.
Ib. 23.
Aurreneko arrats onez esan dana bera aditu bear da beste arrats guziez.
Arr May 8.
Tolosako zezenetarako azaltzen zan aurreneko zezen-iltzalliak, alde egin zubela Baionara.
Sor Bar 73.
Lenengo irakurgaiaren aurreneko salla.
Goñi 21.
Gogoan daukazute zuen gozotasuna, [...], aurreneko Meza ematera gertatzean?
Ag G 334.
Aurrenekua dakit / billauba ez dala, / eta bigarrengua / txit prestuba dala.
JanEd II 68.
Bietatik zein izandu zan aurrenekoa, arraultza ala olloa?
Inza Azalp 35.
Aurreneko aldiz ordun ikusi nun nere nagusi Santa Cruzen etsaia.
Or SCruz 93.
Zerk ekarri ote zun gerra, ta aurrenekoaren urrena bigarrena?
Ib. 13.
Txadon-aldaketa au kristau-aldiaren aurreneko eunkietan jaso zala uste degu.
JMB ELG 104.
Bigarren au gabe aurrenekoa ezer ez da.
ABar Goi 27.
Atera zan Debatik zaldiz, aurreneko gaba Zumaian egiteko asmoz.
Etxde AlosT 66.
Azal-erroak soilki ditun zugaitza eder eta mardul daiteke giro onak dirauño, baiñan, aurreneko erauntsiak jo orduko, lurrean luze-luze uzten du.
Etxde JJ 162.
Eskolan aurrenekoeri urtero soiñeko osoa ematen zigutenan.
Or QA 41.
Aurrenekoa [itzaldia], dirdaitsu ta geldia, igikeran neurtua.
Zait Plat 123.
Ofizinan bota zituen aurreneko 20 urteetan, etzen bere zortearekin konformatzen.
Arti Ipuin 35.
Apaiza eta soldadoa sartzen dira. Aurrenekoak kolpe bat dauka begian, moratua.
Arti Tobera 277.
Aurreneko mailla, izpirituaren aurtzaroa bezala zan.
Vill Jaink 76.
"Unai-kantak", aurreneko Berjiliren lana izanda ere, entzute aundia iritxi zuen.
Ibiñ
Virgil
24.
Norbaitek esan du, [...], iru izan dirala mundua mundu eta mendeak mende eutsi dioten olerkariak: Homer, Berjili eta Dante, aurreneko biak batik bat.
Ib. 22.
Andik aurrera, gurasoez gain, nexka melar ura asi zan Ximonen biotzean aurreneko alkia artzen.
NEtx LBB 124.
Lantza beeruntz, ekin zion aurreneko fraileari.
Berron Kijote 103.
Aurreneko urtea zan gauez ori egin genduana.
BBarand 72.
Etxera joaten naizenean, aurreneko lana egingo det auek irakurtzea.
Zendoia 128.
Eibarren talde bakoitzeko bi aurrenekoak kantatu genduan.
Insausti 23.
Abenduaren 20-an, 1970-ean, lau apustuetatik aurrenekoa jokatu genduan.
Albeniz 140.
Hamasei urtetan ikusi nuen Euskal herria aurreneko aldiz.
MIH 147.
Laster jakinaraziko digu, ordea, fonetistak aurreneko e zabala dela eta bigarrena meharra.
MEIG VI 100.
Bizenta Mogel ez da aurreneko emakumea euskal literaturan.
MEIG III 123.
Sariak, 2000 eta 1000 pezeta dira bakoitzean bi aurrenekoentzat.
MEIG I 118.
Inicial.
Bere aurreneko zakarkeria legundu naian.
Etxde AlosT 33.
Ekin zion Piarresek aurreneko arriduratik itxartu zanean.
Etxde JJ 192.
b)
(G ap. A). Principal.
Jainkoaren Eleizan aurreneko Ministro paregabeak zerate.
Cb Eg II 4.
Ildura edo mortifikazio mota aurrenekoa.
AA III 614.
Arantzazuko Ama maitea Probintzi onetako Zaindari aurrenekotzat aukeratu.
"
Principal"
.
ForuAG
337.
Jakintza guzien artean aurrenekoa zerutik datorrena ta zeruratuko gaituna da.
ArgiDL 6.
Jesukristo bera da Eleizaren aurreneko Buru.
Inza Azalp 87.
Oraiñ-aurretik zaldi-txar uts nola izan zan eta orain berriz munduko zaldi guzien artean aurreneko ta lenengo zala adieraziko zuana.
Berron Kijote 36.
Que no se queda atrás.
Ejenplo ona eman bearrean, jokoan, edaten, ta desoretaraño egotean, aurrenekoak ta gaistoenak berak badira, zer izango da?
Cb Eg III 358.
Markes edo kondiak dira aurrenekoak [duelora joaten]
.
Urruz Zer 26.
Lêngo denborak oroi ta aipatu / aski balitz, gaztetzeko, / ua litzake, bere kideko / zâr orotan aurreneko.
Or Eus 382.
c)
Delantero, primero.
Ausarki ibillita, aurreneko tokietan, kaskatekoa artuta atzera etorri zan.
Anab Usauri 79.
B)
(Adv.).
a)
Por primera vez.
v. AURRENEKOZ, AURRENIK.
Erroman, erriaren errenta andi, eta fama are andiagoarekin, ondo itzegiten ikasteko, edo Elokuenziaren Eskolak aurreneko idiki zituenak, Marco Fabio Quintiliano izan zan.
Cb EBO 3.
b)
En primer lugar.
Emen eskatu zioten jantzi santua aurreneko, Leon, Rufino, Maseo ta Juniperok.
Bv AsL 82.
Argi ta garbi ikusiko ditu bere bizi guziko utsegin ta gaiztakeri guzi-guziak, aurreneko egin zunetik azkenekoraño.
Inza Azalp 80.
Aurreneko, paper batzuetan ikusi nuan arako joan-aukera bazala. Ta urrutirako gogoa beti egin izan zaitenez geroz, ta gauza ezkutu, ezagun-ezak eta arrigarrientzat alaber, lotu nintzaion txangoari.
Anab Aprika 8.
Don Kijote izan zan aurreneko topo-egiñ zuana.
Berron Kijote 181.
c)
Al principio.
Aurreneko itzegin zioten eztiki; baña ezin zutenean onian, asi zitzaizkan gogorrean.
Bv AsL 94.
AURRENEKOAN.
Al principio.
Onek aurrenekoan etzun ondo artu Piarresen irakiñaldiaz baliatzea Xalbati bizia kentzeko.
Etxde JJ 120.
AURRENEKOZ.
a)
Por primera vez.
Karmeliten bizitetxean ikusi zun aurrenekoz.
Or SCruz 128s.
Lau ordu t'erdiz gora eman zuten bertsoz, / orduan agertu zan gaztea aurrenekoz.
Or Eus 364.
Salvador-en ikusi zetunat aurrenekoz argi-inguma polit oiek.
Or QA 187.
Eta orduntxe nere galdeari aurrenekoz erantzun zion ark.
Ibiñ
Virgil
32.
Sirakusar bertsuz iolastu zedin aurrenekoz gure Thalie saiatu zan.
Ib. 48.
b)
Al principio.
Usauritik "Sesiotegi"-ra joateko bidea berdiña da aurrenekoz eta gero goitik-beerakoa.
Anab Usauri 12.
Onetxegatik, aurrenekoz, Usoaren kezka Muñoaren semearekin ezkontzeko.
Etxde AlosT 58.
Aurrenekoz neketsu egiten zitzaion gramatikaren ikastea.
Etxde JJ 17.
c)
En primer lugar.
Senarrak emazteari ematen zizkion [ostatuko neskameak] ekarritakoak; ziñaldariak artu ta aurrenekoz Karmeleri eskeñi.
Anab Usauri 45.
AURRENEN.
a)
Principal.
"Aurrenen (aurreren), principal" BeraLzM.
Abere-ezurrak naikoa adierazten digute zer abere-mueta zebiltzan Goien-paleolitos aroan. Oietako aurrenenak zezen, basa-bei, [...] eta leize-artza ziran.
JMB ELG 38s.
b)
Primero.
Jelkiden aita Sabin ixan zan, / bera abijau zan aurrenen.
Enb 121.
Juango naiz zeure aldez aurrenen / Eta beste oro ondoren.
Ib. 134.
AURRENENGO.
A)
(Adnom.).
a)
(V, G). Ref.: A; Elexp Berg. Primero. "Ezta izango aurrenengo aldixa" Elexp Berg. v. AURRERENGO, AURRENEKO.
Ikusi dogu, zelan dakizun sinistu bear dana, eta zan aurrenengoa. Gatozan bigarrenara, eta da eskatu bear dana.
Cb CatV 30 (CatBurg aurrena, Mb IArg I 24 lenbizikoa
).
Gure asaba zintzo ernaiak izena ifini bear ziotenean tokiren bati, aurrenengo lana egiten zeben beraren egoitzari begiratzea oarrez ta artezaz.
Izt C 22.
Izen oekin deitu izan dira beti, mundu osoak aurrenengotzat ezagutzen dituen toki gogoangarri aipatu ditudan guztiak.
Ib. 13.
Aurrenengo erausian ezagutu zuten arkume janzian ari zitzaien otsoa.
Aran SIgn 99.
Liburu onen lenengo Partearen aurrenengo burua emen osatu bearrean arkitzen gerade.
Ib. 196.
Jainkoak begi-aurrean topo-eragin zion aurrenengoa izandu zan Martin Olave Vitorian jaioa.
Ib. 53s.
Oraiñ zeuk begiratu begozan egoki, / Aurrenengo bertsoak erantzunak zuri.
AB AmaE 256.
Ori izan da beintzat nire aurrenengo irudidea.
Ag Ioan 190.
Gizon guztiak, jeikita, aurrenengo tokia berari utzi zioten.
A Ardi 125.
Aizkoran ari giñan / gu ia ituan, / aurrenengo tronkuak / txaluak zituan.
EusJok 85.
Onek emon eustazan neure bizian ausi nebazan aurrenengo zapatak.
Or Tormes 103.
Aurrenengo egunetan, Getaritik nai adiña diru zetorrela-ta, ikaratuta gelditu zan zillarra Zarautztarren sakeletan.
TAg Uzt 219.
Atzeko bulkoak aurrenengo iritzia yan baitaroa.
Zait Sof 172.
Aurrenengo atala.
Ib. 57.
[Amerikaren] aurrenengo mapa berak egin zualako.
JAIraz Bizia 30.
Anbotoko arranoek irekin izango ditek aurrenengo lana.
NEtx Antz 29.
Berau [familia] da aurrenengo lagunartea, eta bere txikian, gizarte jatorra.
Vill Jaink 155.
Artu-kontuan aurrenengoa, / emon-kontua geroko, / arro apala beti izango da / erriaren kalterako.
BEnb NereA 263.
Eskolan zituan aurrenengo iru-lau gaztetxuak, oneek jarten zituan txikiagoen maisu txikertzat.
Erkiag BatB 41.
Bukaera. Aurrenengoan bezela..
NEtx LBB 140.
Orrein artean, aurrenengo lekuan gogorazo bear da Gregorio XVgarrena.
Onaind STeresa 124.
Aurrenengoa ura uken da azkenengoa ere, seguru asko.
TxGarm BordaB 18.
Galdu bait genituen / aurrenengo biak.
Zendoia 104.
Aurrenengo ontzia eta atzenengua pertsonakjuatekuak ziran.
Gerrika 100.
(V, G ap. A). Que va delante; que está adelante. "Delantero" A.
Ze demontre, guezan barrure, neu aurrenengo, segidu daizue!
Kk Ab II 87.
Gorra ei-zan, eta entzun ez kanpaia, ta aurrenengo eguan lez igarri ez bere atzekuak alde-egin ebela.
Ib. 109s.
Berbetan zelebria, beti barria darixola, ta erriko jai ta jolas guztietan aurrenengo tanboliña.
SM Zirik 103.
b)
(V-m ap. A). Principal.
Zergaitik au duten beren bazkarik aurrenengoa eta premiazkoena.
Izt C 28.
Jendadi maitagarri onen langintzarik aurrenengoak eta ezagutuenak dira artzaintza, atxurkintza, [...].
Ib. 219.
Eleiza Santuko batzar guzietan Erromako Aita Santua izan da aurrenengo buru ta nagusi.
Ag Serm 161.
Tokirik aurrenengoetan mairik andienetara agertu oidiran berar mueta guztietatik da ugari Probinzia onetan.
Ib. 155.
Etxeko guziak ura izkutu eukitzea zuten aurrenengo ardura.
NEtx LBB 34.
Langille ona, musika taldeko punterengoa, koruko abeslaria ta karlatarretan aurrenengoa.
Etxabu Kontu 61.
Que no se queda atrás (en hacer algo). "Familixa guztia zan garo batzen, aittajauna aurrenengo zala" Elexp Berg. "Gaur etxian-etxian dao arropia sobre, geurian aurrenengo dala" Ib.
Maria Garbiaren elizetara Euskalerriak egin dituan joan-etorrietan, an izan dira beti gure arrantzaleok aurrenengo.
Ag Kr 215.
Agindu dau emendik aurrera illunkeran mundu gustiyek etxien egon bier dabela, bera aurrenengo dala.
Kk Ab II 54.
Laguntasuna be bialdu yaken, orretan Aita Santua aurrenengo zala.
Eguzk GizAuz 131.
akelean sartzen eben beste diru, sakeletik atera bear izan ba-lebe, domeka jaietako lan ori galerazteko, aurrenengoak ugazabok eurok izango ziran.
Ib. 159.
Jan-edanian ta umore onian parerik bakua, ta erriko autuetan aurrenengua.
SM Zirik 102s.
c)
(V-gip). Bueno (empleado en frases negativas). "Etxeko lanak ein daizkun, sororako be eztau aurrenengo egualdixa eitten da" Elexp Berg. "Gaur enoia lanera eztaukat aurrenengo gorputzaldixa ta" Ib.
B)
(Adv.).
a)
Por primera vez.
Gizon jakintsu askoren iritzia da, mendi ondo oetan aurrenengo arkitu izan zala burnia egiteko gaia.
Izt C 230.
Ain une estuan ezagutu nuan aurrenengo zure anai ori...
NEtx Antz 31.
b)
En primer lugar.
Itzgille ondradu onek bere otoitz-aldia bukatzean, aurrenengo eskiñiko du onelako edo alako gauza ezkondu bear dutenentzako.
Izt C 238.
Aurrenengo ezagutu izan ziran mendien izenak.
Ib. 13.
Eta aurrenengo, bidezkoa da izan-ere arreta piskatxobat bage ez pasatzea, bere Erregerenganako zeukan leialtasun bene-benetakoa.
'
En primer lugar'
.
Aran SIgn 13.
Aurrenengo, berez oidan bezela, gogor eta miñ egiñ zitzaion-txit aiñ kastigu latz eta lotsagarria eraman bearra.
'
Primero'
.
Ib. 68.
Baña, geuk aurrenengo / Daiogun erregu, / Pekatoriokgaitik / Daitezan bigundu.
AB AmaE 360.
Zuk legez nik banekiz opizio asko, / Pinturaz aurrenengo neuke polituko.
Ib. 214s.
Aurrenengo beintzat diru mordoskada bat batu bearko zan zelanbait.
Ag Kr 200.
Ona emen, bada, nere liburutxo au aurrenengo.
Muj PAm 13.
Ama Joakiñak aurrenengo ta besteak urrengo beren erantzunak eman zituzten.
NEtx LBB 60.
Asi ziran danak bidean. Dukearen laguntzarako lau morroiak aurrenengo, zaldi-gaiñetan, da geldi-geldi.
Ag AL 154s.
c)
Al principio.
Aurrenengo, aldare nagusi inguruan ziruditen zaratak, baiña gero...
NEtx LBB 172.
Eskuetan ikara-antza jarri zitzaion aurrenengo.
Ib. 55.
AURRENENGOZ.
a)
Al principio.
Nere etxekoak ba-lekie..." --esan zun aurrenengoz kolkorako; baña etzuan izan, bear zan biotz-damurik.
TAg Uzt 57.
Aurrenengoz, ustegabe jaiotako narda besterik etzan. Orduezkero, ordea, geroago ta beltzago, geroago ta izugarriago biurtu zan kolkopean sortutako zamorro nardagarria.
Ib. 163.
b)
En primer lugar.
Artean ordea, etzion ezer esan bere nagusiari ta naiago zukean aopean dana gorde, ari aurrenengoz adierazi arte.
TAg Uzt 97.
AURRENETAKO.
a)
Importante, de los principales.
Erriko Zenbatzetan gai au euki bear da aurrenetakoen artean.
(1919).
ForuAG
279.
Orduango erregien arteko zer-ikusi aundiko autuetan, aurrenetako zeregin eten bakua erabilli ebana.
Etxba Ibilt 454.
b)
De los primeros, que no se queda atrás.
An bizi zan ene ama, Zure neskamea, otoitz egiñez, kezka ta gaualdi aietan aurrenetakoa.
Or Aitork 224.
AURRENETAN.
Al principio.
Iakiña, Iainkoak bere grazi oso bereizi batez Bera oroitaraziz eta maitaraziz gauzkanean ere, noizik bein, aurrenetan beintzat, eragintxo bat eskatu dezaiguke aurrenetan.
Or QA 159.
AURRENETIK.
a)
Desde el principio.
Onek berak [Hebreoak] milla ta zortzi eun, ta geiago urte bakarrik mundu guzian iraundu ta serbitu zuen, aurrenetik Babelko Torretzarra asi arteraño.
Cb EBO 6.
Aren odoletik etorriko zala, Jainkoak aurrenetik ta lendabizitik agertu zion Salbatzallea.
Ub 40.
Orobat sinistu behar dira, eskribituak ez izanagatik, aurrenetik asi, ta, eskutik eskura bezala, Kristau guzioi eman zaizkigun egiak.
Ib. 109.
Zoaz nai dezun konfesoreagana, eta aurrenetik esan giozu kezkarik geiena ematen dizun bekatu ori.
AA III 534.
Konfesio ona nola egiten dan / klaro asko du otsegiñ, / aurrenetikan azkeneraño / granorik ez du utsegiñ.
Ud 146.
Eliz-dotriña beintzat aurrenetik azkeneraño buruz ondo-ondo ikasia eduki bear du.
ArgiDL 127.
Sutegiko Josepe, Martin Burruntzali, / arreoa zabaltzen biak ziran beti. / Ola mintzatzen ziran asiz aurreneti.
Or Eus 357.
Neri ere ez baitzait izkutu lelo ori kantatzean, aurrenetik zer ta noraiño iragan dan, bukatzeko zer ta zenbat dagon.
"
Ab exordio"
.
Or Aitork 337.
b)
Al principio.
Aingeruak aurrenetik guziak ziran onak; baña laster batzuek gaiztotu ziran.
Ub 66.
Baña Jesu-Kristok biurtu zuan, aurrenetik zuan garbitasunera.
Ib. 221.
Aurrenetikan bazuten / furrun farran franko.
(AN-gip).
FrantzesB
I 120.
Aurrenetik lenen etorritakoen izki-mizki edo ixkixalda baizik nabaritzen ez ba-zan, jendea etorri-ala izketa apar zuria bezela arrotu egiten zan.
Anab Usauri 13.
Aurrenetik zaldi-gañean ibiltzen omen zan, oso aul baitzegoan.
Or SCruz 21.
"Zozo-bikote" naiz "zozo-mikote" zer dan adierazirik dago axurtaro deritzon zatian aurrenetik.
Ib. 74n.
Aurrenetik ia guztiak bere aurka: erria ondatzera zijoala, betiko zorpean sartu bear zuala, [...]. Alkatea aurrera, ala ere.
Munita 116.
Jakiña, aurrenetik talde bigunxeagoak tokatu ezkero, aurrerago egiten genduan.
Insausti 113.
AURRENEZ.
a)
En primer lugar.
Izango al dira beste asko Birjiñaz kontu deuaenak, ta aurrenez nere iritzian bearko deue Kristoren Eskuelarrak.
Lar SermAzc 54.
Etzigoen bada Kristori jarraitzen beste askok, ta aurrenez bere amabi Apostolu santuak?
Ib. 54.
b)
Por primera vez.
Garazi ta Mikel an elkar ziran maitez / --dantza-lagun ziraden autu zorionez--, / an elkarri zorroztu begiak aurrenez.
Or Eus 11.
c)
Desde el principio.
Istori dena jalkia dizut / aurrenez azkenekora.
"
De cabo a rabo"
.
Or Eus 280.
d)
Al principio.
Aurrenez zalantzan dago Melibeu zer egingo ote dun, lanean iarraitu ala bertsu-demara ioan.
Ibiñ
Virgil
51.
AURRENGO.
a)
Primero.
Cf. Lar: "Arenga, puede venir del Bascuence aurrengo, que significa la delantera, el frontis y principio, hitzaurrea".
v. AURRENEKO, AURRENENGO.
Gaur asko ilgo dira; eta bear bada ni aurrengo.
Añ
EL2
10.
Ikusi dogu zelan dakizun sinistu bear dana, au zan aurrengoa; gatozan orain bigarrenera, non azalduten dan eskatu bear dana.
CatBus 18 (
CatLlo 29 lelengoa
).
Zabaletako guztiak, Manuel aurrengo zala, Juanitogatik egundañokoak esan zituzten.
Ag G 369.
Ez bedi beñere piatu ijitoakiñ nerau aurrengo naizala.
Urruz Zer 125.
Abertzalerik gogorrenak aurrengo zirela[...] gabian artu etxetik.
Gerrika 83.
b)
(Añ). Anterior. "Antecesor, el que precedió en algo, aurrengoa, aurre zana" Añ. "Anterior (V, G, AN) lena, lenagokoa, (V, G) aurrengoa" Ib. Cf. aurrengo. v. AURREKO.
Ordurik ordu egin konzienziako billakuntzea, ta ikusi zelan ta zetan emon dozun aurrengo ordua.
Añ
EL1
28 (
EL2 33 aurrengo
).
Egin aurrengo illeko Konfesiño guztirokoa.
Ib. 69 (
EL2 78 aurrengo
).
Begira Yesus gozoari, zeinek ilgo zan aurrengo egunean bere dizipulu maiteakaz batera Yerusalenen Paskoa egin [...] eban.
Añ
EL2
215.
Irakurle maitea: Aurrengo Lora-sortaren ostean ifinten dot zure eskuetan liburutxo au.
Añ
LoraS
144.
c)
Principal. "(V-oroz), sobresaliente, el más distinguido" A Apend.
Zeruko Angerurik ederrena, aurrengoena ta Jangoikoaren adiskiderik andiena bota ta ondatu eban justiziak soberbia, andiuste, goitura, arrotasuneko bekatu bategaitik.
Añ
GGero
108.
AURRENGOKO.
Primero.
Berau ez zan jauntxuetarikue, aurrengokue lez.
Gerrika 114.
AURRENIK.
a)
En primer lugar, primeramente.
v. AURRENA.
Yakin begi bada aurrenik, ni Tormesko Lazaro naritxeela.
Or Tormes 7.
Yaun Erraimun eseri zen aurrenik mai buruko, ta aren atzetik besteak.
Or Mi 89.
Zoaz aurrenik onezkoak zure anaiarekin egitera.
Ol Mt 5, 24 (Leon lehenik, Ker e IBk le(h)enengo, IBe lehenbizi
).
Liburu oni itzaurrea ezartekotan, Iesulagun Estefania-tar I. M. A. burura zitzaidan aurrenik.
Or BM 18.
Aurrenik Iaungoikoa, egun oinbestek uka ta iraintzen duten Iainkoa, nik, albait, aitor ta eder nai nukena.
"
Ante todo, Dios"
.
Ib. 16.
Ire burruka-nai au bearko nik jaso / itzez aurrenik, eta ukabilka urrengo.
Or Eus 38.
Bildotxak ere bein ez du ala bete estea; / aurrenik esku bat gatz, urrenik, alea.
Ib. 51.
Onartzen dizut esana: aurrenik, ordea, auxe yakin nai nizuke: nork bidalia zaitut?
Zait Sof 28.
Jende xearen kide bereko / [jauntxoak] burua aitortuz aurrenik, / oin gorrietan igoko dira / ejenplu ona emanik!
SMitx Aranz 76.
Betoz giltz oiek gugana, / Erriak bai-du aurrenik emen / eskubiderik geiena.
Ib. 99.
Ni neu bear nautenak aurrenik, eta edonoren laguntza bear dutenak urrenik: orra or nere nagusi ta ugazabak.
Txill Let 138.
Aurrenik yaioa dan-dan gorri, ta oial illetsua bezelakoa zan.
Ol Gen 25, 25 (Urt lehenbizikoa, Ur lenbizi atera zana, Dv lehenbizikorik
).
Ortik asi bear zan, eta orregatik oni eldu nion aurrenik.
Vill Jaink 10.
Aipabearrekoak ditugu gaiñera, nekazari azkarrei dagozkien iskilluak ere; [...]: aurrenik golde-muturra eta golde-ardatz makur aztuna.
Ibiñ
Virgil
73.
Noizbait erlategi ospatsua ta gordeta daduzkan ezti-ondasunak soatsi nai baldin badituzu, aurrenik urez garbitu zaite.
Ib. 112.
Hauxe esango dut aurrenik, neretzat argi eta garbi dagoenez gero.
MIH 334.
Peruren hauzia da aurrenik erabaki beharrekoa.
Ib. 337.
Mintzatzea da aurrenik: leun mintzatzea atzerago dator.
MEIG III 142.
b)
Al principio.
Aurrenik gurdi guziak zuzen iraun zuten. Gero, ordea, Ainiar gizonaren ao-gabeko moxalak oldarrez amiltzen dira.
Zait Sof 30.
Argiaren argiaz lausoturik lotuko lizake aurrenik.
Zait Plat 49.
Liber, latindarrak orla deitzen zioten aurrenik alorbabesle zan Bak-i.
Ibiñ
Virgil
53n.
c)
Sobre todo, ante todo.
Fray Luis Leon ordea olerkari da oroz gain, eta bere egintzaren jasoa edo balioa, erti ta elerti arauzko da aurrenik.
Gazt MusIx 62s.
AURRENIK AZKENA.
Eltze, gopor, katillu eta abar tresena / zabal ditute zintzo aurrenik azkena.
"Desde el primero hasta el último"
.
Or Eus 359.
AURREN-SAMAR,
AURREN-XAMAR.
Más o menos el primero, de los primeros.
Ikasten aurren samar izaten nintzan; jolasean atzena.
JAzpiroz 128.
Nunbait ikastun txar-txarra ez nintzan eta maisuak maite nindun. Aurren xamar izaten nintzan.
Ib. 49.
Beste iru edo lau [bertsolari] aurreko txapelketan aurren xamar egiñak.
Insausti 23.
AURREN-SOLAS.
Prólogo, prefacio.
Leenik aurren-solas antzera, emen dituzu zenbait olerti-xeetasun.
Onaind MEOE 9.
AURREN-HURREN.
Orden. v. hurrenkera.
Eiterik ez dala, ez da aurren-urrenik, ez ioan-etortzerik.
"Nullus ordo"
.
Or Aitork 346.
Gai eitegabea zalarik, eitegabez aurren-urrenik etzeukala? Aurren-urrenik ez dan tokian ez diteke aldi-arterik izan.
Ib. 355.