Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    aurre.
    tradizioa
    Tr. Propio de los dialectos occidentales, correlato del or. aitzin. Entre los autores orientales lo emplea Beriayn (cf. su extensión en zonas alto-navarras meridionales), y, alguna vez, los septentrionales Goyhetche, J. Etchepare (en la expr. aurrez aur ), Larzabal y Xalbador. Hay formas con consonantización de u en Mendiburu (abr-aitzinetik, abrera ), en la ed. de Iturriaga de Urteco de Lizarraga (abrerago ) y en Goyhetche (abrerat ).
    etimologikoa
    Etim. La terminación vocálica de aurre es el resultado de la aglutinación de la vocal de unión -e-, debida al frecuente empleo de la palabra en los casos locales: aur-e-an, aur-e-ra..., de donde aurre-an, etc. Esta -e falta en los derivados, distribuidos por todo el país: aurka, aurkeztu, aurki, aurkitu, aurkientza, aurpegi, etc.; cf. tbn. la forma de alativo aurra. El correlato de aurre (aur ) en los dialectos orientales podría muy bien ser ahur 'palma, hueco de la mano'; no resulta nada forzado que la 'palma' sea identificada con la 'parte anterior' de la mano y, por extensión, con la 'parte anterior' en general. Por otra parte, la toponimia parece indicar que aurre, aur es más antiguo que aitzin en el sentido de 'parte anterior'. Al menos en Navarra donde aitzin y variantes están tan bien atestiguados, la toponimia acusa aurre, aur.
    sense-1
    I. (Sust).
    azpiadiera-1.1
    1. (V, G, AN-erro; VP , Lar, Añ, Dv (G), H) Ref.: Bon-Ond 153; A; Etxba Eib; Iz ArOñ; Holmer ApuntV; Echaide Nav 203; Elexp Berg.
     Parte anterior, zona delantera. "Aurrea, delante, frente" VP 2v. "Atearen aurrea, cancel" Ib. 6r. "Cara, frontispicio, frente de una cosa", "delantera [...] lat. rei facies", "fachada", "faz, parte delante" Lar. "Devant" Dv. "Aurra, aurrea (V, G), ces mots forment l'étymologie d'un grand nombre d'autres, tant dans les provinces basques françaises qu'espagnoles. Face. Syn. aurpegia, begithartea, etc. Façade d'un édifice, endroit d'une étoffe (en ce dernier sens v. aurkhia)" H. "Parte anterior" A. "El frente, la parte delantera" Etxba Eib. "Aurrié (V-ger), la proa" Holmer ApuntV. "Aurrie, anverso de una hoja" (AN-erro). Echaide Nav 203. "Etxe onek aurria politta dauka, atzia ez" Elexp Berg. Dentro del tipo acentual I o central-occidental (v. FHV 565 ss., y ASJU 1972, 110-120), aurre posee una modalidad de acento anómala o marcada (aurreà).
    Zu izan nere alde guzi, zu nere aurre ta atze, zu nere goi eta be, zu nere eskui ta ezker. Lar SAgust 15. Etxe galanta franko / aurre ederrakin, / denda, ganbara, soto / eta balkoiakin. Echag 45. Ganbara edo Galeriko aurreak 4.na. (1879) "Delantera de galería". JFlor (s.v. ganbara-aurre). Lurreko gei guztiak alde bi daukez: aurrea ta atzea, kanpoa ta barrua, ganea ta azpia, agiria ta estaria. A BeinB 67. Arpegi edo aurrea guztiz da ederra eta sarrerako ate nagusia brontzezkua. Ag Ioan 182. Ondarrabiko ta Marinako arrantzalien etxe aurre-xuri ta leio-urdindunak igaro-ta. Lh Yol 16. Eskuiean Ramuntxoren etxeko aurrea. Bere erdian ate bat. Alz Ram 95. Ginbail bulardetsuak [...], zutitu aurrea lerdenki bekoki-gañean, ta egal-atzea lepazamarreruntz etzin. Ldi IL 43. Onen bizitokiak Zaldundegirantz eukan aurrea eta kaialderantz atzea. Erkiag Arran 58. Patiñako aurrea zan, itxuraz, etxe aren kontu-egille edo nagusi-ordearen bizitza. Anab Aprika 62. Elkarren ondoan exeri giñean trenaren aurreari arpegia emanez. Osk Kurl 112. Erosi dau egunkaria. Letraz beterik aurrea, letra aundiz ganera. Erkiag BatB 185. Lurreko (beeko) suak, aurrea berotu eta atzea oztu. (AN-gip). EZBB II 50. Balio andiko aurre ta elizarako sarrerea izan baleu. Etxabu Kontu 72. Aurrea erabat berotua eta bizkarra izoztua gendukala. AZink 67. Lendabiziko aurre danean / altara ori gorria, / badirudiña urrearekin / estalitako orria. Insausti 66.
    azpiadiera-1.1.1
    (Como segundo miembro de compuestos). "Etxe aurre y etxe atze, fachadas delantera y trasera de la casa" BU Arano.
    Migeltorenaren baratze aurrea. (Astráin, 1683). Eusk 1985, 530. Ganbara edo galeri-aurreak, pesta bana. (1881) "Delantera de galería". JFlor . Beren etxe aurretan jarri izan badute. Inza Azalp 16. Ikusleen ezker-aldera, etxe-aurrea ager beza. NEtx Antz 73. Berealakoan egin zion aldez bestea kai-aurreari ta illunpean sartu zan. Anab Poli 24. Egunero-egunero ikusten ari geran etxe-aurre ezagunak antzo. Vill Jaink 110. Erabat soildua bait-dago esku-aurrea bezela. Berron Kijote 204. Etxe aurre ortan. Ataño TxanKan 58.
    azpiadiera-1.1.2
    (Como primer miembro de compuestos). "Palco-proscenio, aurre-gela edo aurre-zizku" Eusk 1927, 32 (en una lista de palabras relativas al teatro propuestas por Azkue y aprobadas por Euskaltzaindia). v. , para compuestos más lexicalizados, aurresku, aurretosta.
    Aurre-aulkiak, beteak. Anab Usauri 4. Artasiaren aurre-ezpaiñean / multzokatzen da lastoa. "En el borde anterior del rastrillo". Or Eus 340. Lepondoko zuloaren aurre-ertza oso sartua; orregatik euskotarrak bere lepoa zutitzen duanean, kokotza bildu xamarrik jartzen du. JMB ELG 64. Azkenean tira dio kolpea. Jo du aurre besoan. An dijoa iru ankan, bestea aidean duala. BBarand 24. Ez du sudurkari busti edo aurre-sabaikariren premiarik izan. MEIG VII 121.
    azpiadiera-1.1.3
    Zona situada delante, en frente.
    Orra ederki artu dizkigute / aurria eta atzia, / tren-biriarekin zelaiak galdu / eta oiek petxaz bete etxia. Auspoa 114, 101. Bidez be-aldetik aurre ortantxe bertan zegon baserri kaskar bat. Ataño TxanKan 37.
    azpiadiera-1.1.3.1
    (Como segundo miembro de compuestos).
    Ez sinistu ez dakiela inguruko etxeetan bizi diranak zure kontuen berri; galde ezperen iturriai, galde labe-aurreai. AA III 490. Nekazariak bera datzan oe-aurrea ta gela ez ditu erratzarekin aiñ ondo garbituko. Izt C 150. Ondoko sala-aurrearen etxa-goian irakurtzen da onela. 'En el techo de la antesala contigua'. Aran SIgn 3. Aizearen atzetik etorri zan truxuak artu eragieutsen zalapartaka bebarruetara kafe aurretan jarrita egozan gizon guztiai. Ag Kr 195. Elizaurrea, sagar-urteetan sagaztiak alez bezela, gizakiz bete-bete-betea gekusen. A Ardi 45. Itsasoa ataurre, / ondardia atari-lege. Ldi UO 51. Jendez gañezka zegon etxaurrea. TAg Uzt 44. Eta bereala (Hotel de la Bahía) aurrea jendez bete zan. Etxabu Kontu 173. Etxe aurre ortan, or egon itun [...] belar-meta añako txondor zarrak sutan. Ataño TxanKan 58.
    azpiadiera-1.2
    2. Comienzo. En AxN se explica aitzin (hartan) (462) por aurre.
    Artuak ereiteko... esaera dan bezela: San Markos astia, atzia baño aurria obia. Sor Bar 76. Festak aurrea ederragoa du, atzea baiñon. EZBB I 117. Ikusi nola aurre goxuak / atze miña dun ekarri. Olea 118.
    azpiadiera-1.2.1
    (Como segundo miembro de compuestos, con el sdo. de 'periodo anterior' o 'lo que se hace u ocurre en el periodo anterior'). "Escaramuza, gudaurrea" Lar. "Salutación del sermón, sermoiaurrea" Lar, Añ. "Meza-aurria, tiempo que precede a la misa y sirve de tertulia al vecindario. Meza aurria, alkar ikusi eta kontu batzuk esateko eliz atarian" Etxba Eib. "Aurria (posp.), la época o el momento anterior a algo. Gerra aurria bastante baketsua izan zuan" Elexp Berg.
    Sartaurre [='introducción'] labur bat. Añ LoraS 148. Maijatzeko illeko kantaak. Kantaaurria. Ur MarIl 123 (tít.). Kantaurrea. 'Coro'. Aran SIgn 218. Asi zan dantzea: aurreskuak ederto egin eban dantzaurrea. A BGuzur 115. Pedro Marik ia arpegiko narrua galdu eban iai bazkal-aurre baten bere lagun artean. Ag AL 78. [Auzolanetako] bearketa batzuk izaten dira janik bakoak, zein da gosal-aurrea edo armozartea, bazkal-aurrea, bazkal-ostea [...]. Ezale 1898, 250a. Atakearen egun-aurrea zan. Or SCruz 62. Edesti-aurrea lau garaitan banakatu edo urgali gentzake. JMB ELG 13. Zer eztai-aurre duten berêla / bi gazte ôk afaltzean. Or Eus 89. Pazkoa Maiatz igande-aurrez / dute larunbat-letari. "Un domingo antes de Pentecostés". Or Eus 238. Ixil-aurre. 'Presilencio'. Or Poem 552 (tít.). Miñ-aurrearen ikara! Miñaren larripena! / Miñ-ondo aundiak ba du atsegin bat ostena. Ldi IL 547. Nere ustez euskaldunen edesti-aurrea Goien-paleolitoskotik asten da. JMB ELG 26. Eguerdia izan arren, illunaurrea dala dirudi; ain dago illun; ain dago goibel. TAg Uzt 131. Ekaitz aurre. Etxde JJ 113 (tít.). Itxasoratzearen egunaurrea zan. Sorarrain Lili 73. Bañan ezkon-aurrea ametsa bazan, ezkon-ondoa zeazte ta konkretatzea da. Txill Let 28. Eguerdi-aurre artan ez eukan poz-antzik neskatilla onen arpegiak. Erkiag Arran 59. Erailtzera zamakiten gizonaren eriotzaurrea ixilpean gorde nai ba'lu bezela. Ugalde Iltz 24. Hitzaldi aurreak eta hitzaldi ondoak ez dira egokiera erosoak izaten berriketa lasairako. MIH 144. Euskal literaturaren kondairaz --edo kondaira aurreaz-- kezkatzen direnei. MEIG IV 99.
    azpiadiera-1.2.1.1
    (Tras part.). Cf. infra AURREAN (b).
    Otoitzaldian obe omen da asi-aurre artan. Or QA 137. A, ze gauza ederra gure baserri eta kaleetan, bai bazkaldu ta afaldu aurre-osteetan Aita Gure bat zeruetara altxatzea! EgutAr 3-4-1963 (ap. DRA ).
    azpiadiera-1.2.2
    (Como primer miembro de compuestos, cada vez más con valor casi de prefijo). v. AURRE-ALDI, AURRE-IRITZI, AURRE-HITZ, AURRE-SOLAS, aurregun, aurresan, etc.
    Ujué-tik askotan aurre-gabaz (noche precedente) juan. Iñarra EE 1892b, 559. Oriek burutzeko aldiaren aurre-zantzua, nai lurrikara, nai iñusturi, nai Tzeuk yaurtitako tximista bat izango zala. Zait Sof 108. Zorrozgarri bik gaiztotzen ba-zuten bere auzia, alegia, gabez eta aurre-asmoz bere erailketa egitea. Etxde JJ 168. Ama guztiak oi daben aurre-susmo zorrotzez. Erkiag Arran 178. Beti onartzen dira aurre-absolutuak. Ezin irten diteke utsetik. Txill Let 130. Ez zuela sekula Campionek historia ahazturik eduki, aurre-historia ez ezik. MEIG II 69.
    azpiadiera-1.3
    3. Delantero en el baile. v. aurrelari.
    Aurre bien eskuen azpitik joateko / eragozpenik ez da, badira gisako. "Es lícito pasar bajo las manos de los delanteros". Or Eus 18. Bi mutil neska-billa --aurreak agindu--; / bakoitzak autu duna laister izanen du. Ib. 18.
    azpiadiera-1.3.1
    (En expr. proverbial). "Aurriak erakusteu atzia nola dantzau. Aurrez jendearekin nola portatu halako erantzuna jasoko dela adierazten du esamolde honek" ZestErret .
    Ez nuen uste Artzai Txikiyak / ortan punturik artzia, / aizak, aurriak erakusten dik / nola dantzatu atzia. Tx B 127. Aurreak, atzeak nola dantzatu erakusten du. (AN-gip). Inza NaEsZarr 792 (que da las interpretaciones: "irakasleak ez itzez bakarrik, berak aurretik egiñez erakutsi bear du. Zuk egin didazuna egiten dizut").
    azpiadiera-1.4
    4. (V-m ap. A, s.v. tosta ).
    Banco delantero de una embarcación. v. aurretosta.
    azpiadiera-1.4.1
    (Ref. al remero que ocupa dicho banco).
    Zer diño aurreak? [...] Eta kontraburuak? Zubk AGuzur 90s.
    sense-2
    II. (Tema nudo usado como posposición o adv.).
    azpiadiera-2.1
    1. "Altzarretatik aurre ezta pasau (V-arr), no ha pasado de más allá de Altzarreta" A Apend. v. AURRERA.
    Muno-txikin bil ditugu / Liorko ta Gazte; / ondarraz aurre, / yardun gozoari bekiote. Ldi UO 45.
    azpiadiera-2.2
    2. Frente a. v. AURREAN.
    Gure izeneko otoi bizi bat / zaitzagula, Amaren aurre! SMitx Aranz 160. Zenbat gizonek eztabe esan [...], kutunaren aurre dagozalarik, gogotik-ara emakume maitaturen entzumenera aapaldi, neurtitz ta esanaldi bero, gori, ezti-jarioak? Erkiag Arran 101. Antxe egoan Zuriñe; begi-aurre eukan neska pinpiña. Ib. 98. Gizon mueten burruka asarrekoia, besteen aurre, morroko ta gorrotope jarriaz. Erkiag BatB 128.
    azpiadiera-2.3
    3. (Tras part.). Antes de.
    Bere bitartez Jaun-Goikuak egindako mirariak, il-aurre ta il-ezkero, zenbatu ezin alak izanaz. Belaus Andoni 20s.
    azpiadiera-2.4
    4. "Mosuz aurre jausi (V-arr)" Gte Erd 9. v. AURRERA (A, e).
    azpiadiera-2.5
    5. En primer término, por delante.
    --Ta nortzu ziran aurre-atzelari inguruan? --Xabier aurre ta Garikoitz ondar. Or QA 192.
    azpisarrera-1
    ATZE ETA AURRE; ATZEKOZ AURRERA; ATZEZ AURRE v. 1 atze.
    azpisarrera-2
    ATZEKOZ AURRERA v. 1 atze.
    azpisarrera-3
    AURRA (Mic, Lar, Añ, H).
    "Adelante" Mic. "Adelante" Lar, Añ. "De aquí adelante, emendik aurrera, emeti aurra" Lar. "Avant, en avant" H. v. AURRERA.
    Proponietan dot onerik aurra ez pekatu geiago egiteko. Arz 63.
    azpisarrerakoSense-3.1
    (V ap. A ; Añ).
    "Ea pues: (c.) ea bada, aurra bada" Añ. "Abrevia, date priesa: (c.) aurra laster egizu, ea agudo, arin, prest, biziro" Ib. "Ea!" A. Azkue, en el voc. de BeinB, lo interpreta como intens. de orra; cf. ib. 74: Begiratu eik aurra, topiña-barrura, donde parece significar 'mira ahí'; v. ejs. de aor s.v. HARA HOR.
    Aurra, artu egizu lumia, ta daukazun ur baltz orregaz eratsi eiguzu zapi zuri orretan esan daben laukua. Mg PAb 63. Aurra bada, itandu egijozu Pater nosterra euskeraz. Ib. 156. Aurra bada, izan dedilla alan. Ib. 53. Eta oraindino bildur bazara, oratu egidazu neuri beste esku orregaz. Aurra, guazan. Ib. 118. Aurra, aurra esan eutsan: eutzi papera eta ifini egizu zeure liburuban berrogeta amar. Astar I app., 43. Aurra laster, ifini egizu liburuban larogei. Ib. app., 43. --Maripa, amabietako txiliña dantzut. --Bai, Erroke: egin betiko arrena. --Aurra... A BeinB 40. --Etorri gura dok? --Euk gura doan lekura. Aurra! "A donde tú quieras. Ea!". (V-m) A EY II 323.
    azpisarrera-4
    AURRANTZEAN.
    En adelante. v. AURRERANTZEAN.
    Ez nas geiago biurtuko bekatu-bidera; gogo sendo bat dot, aurrantzean onduteko neure bizitzea. Añ EL1 151 (EL2 166 aurrerantzean) Balio dabe, diñot, dala humilduteko, dala Jaunaren serbizioan ardurazkoagoak aurrantzean izateko. Añ LoraS 110.
    azpisarrera-5
    AURRAZ (V ap. A ).
    De antemano. "Anticipadamente" A. v. AURREZ.
    Zerren eukan / Judasek gaxki saldurik, / judeguakin / aurraz berba eginik. Lazarraga (B) 1203v. Ez alperrik nekatu esaminia egiten ta konfesetan; bada zer egin? Aurraz egin dilijenzija osua biurtuteko bakotxari beria. Mg CO 259. A be aurraz alkarraituta euan. SM Zirik 33. Baña orretarako agiri osua biar dot aurraz. Etxba Ibilt 481. Tratu onen gora-bera guztiak neri aurraz kontu emotekotan, beste danen ixillean. Ib. 457.
    azpisarrerakoSense-5.1
    "(V), en préstamo" A.
    Beti aurraz epetan. msOñ 112r. Baita kanpotarrai logrerijan aurraz zerbait presteetako bere. fB Olg 148s. Zer dan inori gauzia aurraz emotia. fB Ic II 107. Aurraz emotia gaiti, emon dan baino geijago artu legijan, edo eskatu legijan. Ib. 107.
    azpisarrera-6
    AURREA HARRAPATU.
    Tomar la palabra, adelantarse a. "Santa Kruz-ari auria arrapatu dio trumoiak eta trumoi-urtea izango da (G-azp)" Gte Cont RIEV 1933, 102. "Aurrea arrapatu nion beiari (G-azp), antomobilla erosten aurrea arrapatu nion (G-azp)" Gte Erd 31. v. AURREA HARTU.
    Aitzaki billa dabillenari / orra aurrea arrapatu. (In AZink 135).
    azpisarrera-7
    AURREA HARTU (V-gip, G-azp, AN-gip-ulz); AURRE HARTU (Lar) Ref.: Etxba Eib; Inza NaEsZarr 981; Gte Erd 31; Elexp Berg; ZestErret .
     Adelantarse, anticiparse. "Antuviar, lasterregin, aurre artu" Lar. "Ocurrir, salir al encuentro, aurreartu" Ib. "Aurria artu, tomarle la delantera" Etxba Eib. "Aurrea artzea duk ori: nik iri esan-bearra, neri esan direk" (AN-ulz). Inza NaEsZarr 981. "Aurrea artu (AN-gip)" Gte Erd 31. "Goiz juan nitzan baiña ala be iruk artu zosten aurria" Elexp Berg. v. AURREA HARRAPATU.
    Zuk aurrea artu ta ondo prestatuaz begiratzen badiozu, erioa bera ilko dezu. Cb Eg III 240. Aurrak, urteai aurre artuta, bere modestia eta garbitasunaren amorezko siñaleak ordutik eman zituen. Cb Josefa 4. Igaroko urtetan gabonsaria franko eman badidazue ere, orra aurten aurrea artuta, nun neuk ematen dizuedan. GavS 5. Jauna, ez det nork putzura eraman bear dan denboran, eta nerau nolerebait joateko asi arren, bestek aurrea artzen dit. AA I 404. Uts egite onei aurria artuteko, ta bijotzeko gurari gaistuai esija iminteko, agindu eban Jaungoikuak berba agirijakin gurari txarrik ez eukiteko. fB Ic II 242. Laster ezautuko ditu bere lagunaren zalekerijak. Ta berak aurria artuko deutsee, laguna asarratu baino leenago. fB Ic III 375. Beren lagunari aurrea artu nairik ito itoka. Izt C 178. Nafartarrari aurrea arturik, Gipuzkoatarrak lenengo iritsi ziran San Juan de Luz edo Done Joaneko errira. Ib. 323. Zertan zebiltzan oartu, eta berak aurrea artu zien. Lard 133. Neronek aurrea artu eta gezurrezko asmazio izugarri aiek zuri sartu nizkitzun. Arr GB 99. Aingeruak, aurrea artuaz, ezeutsan itxi iges egiten. A Ezale 1897, 128b.
    ( s. XX) Bear bada gurasoai aurre artzea etzan ondo egiña izango. Ag Kr 113. Bilddurrez beste batek aurrea artu ezeion, etzan ibilli aiko-maikoetan. Echta Jos 287. Suizan, Polonian eta beste erri askotan guri, gai onetan, aurrea artu digute. JMB LEItz 89. Nik ainbeste bider aurrena [kapela] erazten naieuan ezkeroz, etzoan gauz andia berak niri bein aurrea artzea. Or Tormes 91. Ori bai dala aurria artzia / pasaiatarrak bezela. MendaroTx 160. Guarda basozaia oartu baño len aurrea artu, eta Oiartzun-aldera jiratu ditut. Lek EunD 23. Yesusek aurrea artu zion ta galdegin. Ir YKBiz 251. Bat edo bat ari zan, oi danez, azpitik / ark kanta-âla aurrea artuz lên buruz jakiñik. Or Eus 373. Mutillak, ordea, laisterka aurrea artu zion. TAg Uzt 101. Jainkoen zigor oin-ariñek, bide-lasterrez aurrea artuaz, gaiztoak atzitu oi ditu. Zait Sof 192. Mikel, beti bezela, eskribitzeko ailper xamarra dabil, eta orregatik neuk aurrea artu diot. NEtx Nola 26. Par-iseka par-isekaz ta maxioa maxiobidez erantzuten etzekien. Etzan orretarako jaio, berak aurria artu izan ezik beintzat. Etxde JJ 26. Aurrea hartu zien eta berez esan zien... jakiteko zuzena zuten guztia. Mde HaurB 106. Deitu baiño len, Zerorrek aurrea artu zenidan, eta Zu isitu ziñan oiu aunitzez. Or Aitork 377. Emazteari aurrea artuta, San Joseren aldare ostean ezkutau zan. Bilbao IpuiB 84. Aizkol jokotan Bizkaia ez da / izan oso sonatua, / Gure Gipuzku ta Naparroak / lendik aurrea artua. Basarri 79. Filosofia Jainkoaz jardutzen asi orduko, gizadiak bizi utsarekin aurrea artu zion [...], betiere biziak, biziari buruzko sistemai aurrea artzen baitie. Vill Jaink 24. Ontan beste askok ere aurrea artu didate. Gazt MusIx 7. Ez aiz, baiña, mutillei aurrea artzen asiko. --Bai! ta ez naun ixillik prijitzen egongo, Zezili. NEtx LBB 133. Lanari aurrea artu bear zaio, gaillendu ez dedin. EZBB II 42. Bosgarrenian bearturikan / gaude iñor ez iltzera, / amorratuta asiak gaude / batak bestia galtzera; / badala asarria / ta Jaunari aurria / artutzen asi al zera? Uzt Sas 216. Seda-saltzailleari aurrea artuaz, erreal-erdi batean erosi nizkan mutikoari paper-sorta guziak. Berron Kijote 111. Zedorrek aurrea artu didazu; orixe galdetu nai nizun. Ataño TxanKan 16. Hiztegi, gramatika eta horrelakoetan beste aldekoek aurrea hartu zuten. MEIG VI 64. Utz iezaiozu behintzat jaten --aurrea hartzen dio emazteak. MEIG IX 109.
    azpisarrerakoSense-7.1
    (Lar, H).
    Tomar la delantera, adelantar; (fig.) superar, dejar atrás. "Aurrea artu, descollar entre otros" VP 6v. "(Coger, tomar, llevar la) delantera, aurrea artzea, eramatea" Lar. "Devancer, aurra [sic] artzea, aitxintzea, aurreratzea" H. "Aurrea artu, descollar entre otros; litm.: tomar la delantera (Vocabulario inédito del siglo XVIII)" A EY III 27. v. AURREAK HARTU.
    Gure griña gaisto, pasioak deriztenak arrazoiaren argiari begiratu ta jarraitu bearrean, atzera ori utzi edo okertu ta aurrea artzen diote. Cb Eg II 162. Ezaguturik bere utsegitia, biurtu da atzera, ta azkor ariñago eginda aurria arturik, elduten da leenago. JJMg Mayatz 128. Mandazaiñak, arin ibilten oituta egon balitz bere, ezeutsen aurrea artu al izango. Arek eroen abiadea! A BeinB 89. Baia ez da egoten fazil / orreri aurre artzean. EusJok II 108. Sagastia zangarteka zearkatzen zun bitartean, zakurrak zaungaka aurrea artu nai zion. TAg Uzt 72. Erabateko legor-giroari noizbait aurrea artu zion, orratio, euriteak. Ez, alaere, nekazariak nai bezin azkar. Ib. 258. Laño-mordoak alkarren-gainka / aurrea artu zieten. SMitx Aranz 63. Batak besteari aurrea artu nai au... Ni nausi ta i morroe... NEtx Antz 106. Atzean egoten zan Gaztelumendiak aurrea artu. Anab Poli 41. Baiña gaiztakeri kontuan asi ezkero, nork aurrea artu emakumeari? Bilbao IpuiB 122. Ta illunak, etxeratu baiño lenago, aurrea artu zion. NEtx LBB 97. Azkenengo txanpara orduko Castrotarrak aurrea artu baeutsen bere. (In Etxabu Kontu 147). Albait leenen gaixuari aurrie artu al izateko, orretarako osakai onak atera barri zirala eta. Gerrika 129. Sei kilometroak arte neri atakatuz; baña ez nion aurrea artzen uzten Jose Mari Agirrezabalari. Albeniz 117. Ziburuk bere txikian Euskalerrietako edozein porturi aurrea hartu ziola esan daitekeelakoan nago. MEIG III 57.
    azpisarrerakoSense-7.2
    (En oraciones negativas, con partitivo).
    Asieran bezela zeuden jokalariak, zail, zimel, zauli ta kementsu, zizt eta zazt, dinbi ta danba, batak besteari aurrerik artu ezinda. Ag G 103.
    azpisarrerakoSense-7.3
    (Con adj. o adnom.).
    Bertoldak, ariñeketan asirik, aurre andija artu eutsen morroiai. Otx 36. Berak egun batzutako aurrea artuko zion. Etxde JJ 202.
    azpisarrera-8
    AURREA HARTZE.
    Adelantamiento.
    Urlia il da, oh ditxosoa! alzinatzea edo aurrea artzea egin digu guziok egin bear degun bidean. LE Urt 3 (ms. 1v alzinátzea indigu).
    azpisarrera-9
    AURREA EMAN v. AURRE EMAN.
    azpisarrera-10
    AURREA ERAMAN; AURREA EROAN.
    Aventajar.
    O Ama Birjiña biotzekoa [...] Angeru ta Santu guztiai santutasunean aurrea daroazuna. Añ MisE 244. Angeru guztiai eta santu guztiai batera aurrea eroanagaz. Itz Azald 71. Emen dago zuen beso adoretsu oien kemena erakutsi bearra; aundizkiek bait-daramate burruka jokoan aurrea! Berron Kijote 85.
    azpisarrera-11
    AURREAGO; AURRAGO.
    Antes. Cf. Lh Yol 36: Beraz, goazen aurro. Leku au len-bailen utzi nai dikat, ej. no seguro; podría tratarse de errata por auro, var. de agudo, 'rápidamente'. v. AURRERAGO (b).
    Nik ere zuzen-zuzena itsasoraiño joanaz atsegiñ neuke. Orrela nere lana aurrago amaitua litzake. Lh Yol 42.
    azpisarrera-12
    AURREAGOKO.
    Anterior.
    Bera baño aurreagokoen esanak bateratuz. Inza Azalp 143.
    azpisarrera-13
    AURREAGOTIK.
    azpisarrerakoSense-13.1
    a) Desde antes (de).
    Beren izenak bidaldu bear dizkiote Dagonillaren 25 baño aurreagotik. EEs 1914, 101.
    azpisarrerakoSense-13.2
    b) Desde más adelante.
    Urhats batzu aurreagotik, jokalari bakhoitzak intzaur bat botatzen zuan. Osk Kurl 77.
    azpisarrera-14
    AURREA IRABAZI.
    Tomar la delantera.
    Irabazi dezaiegun azkenengo oei aurrea ta gijoazkien Zarautzko uriño zoragarrira. TAg Uzt 162.
    azpisarrera-15
    AURREAK HARTU.
    "Descollar entre otros [...] (V-ger-arr) aurreak artu" A EY III 275.
    azpisarrera-16
    AURRE-ALDE; AURRE-ALDI v. aurrealde, aurrealdi.
    azpisarrera-17
    AURREAN.
    azpisarrerakoSense-17.1
    a) Delante (de), ante, frente a. "Ante", "delante", "en frente" Lcc. "Présence, aitziña, aurrea. En présence, aitziñean, aurrean" Ht VocGr 408. "Aurrean bizi da, vive frontero, enfrente" VP 43r. "Ante, delante, aurrean, aitzinean", "(en la) presencia de Dios, Jainkoaren aurrean, aitzinean", "(en) público, agerrian, guzien aurrean, aitzinean", "(está a la) vista, bertan, aurrean, begien aurrean dago", "Presente está, presente le tienes, aurrean dago, daukazu, aitzinean dago, duzu" Lar. "(Siempre te tengo) presente, beti [...] aurrean zaitut" Añ. "Présence. Iainkoaren aurrean, en présence, devant le seigneur. Id. aitzinean" H. "Nere altzinean dago (AN-egüés), ene aurrean (AN-olza-ilzarb)" Bon-Ond 166. Tr. Documentado desde AzkPo, es de uso gral. entre los vizcaínos y guipuzcoanos. Tbn. lo hallamos en algún navarro como Beriain y algún septentrional moderno como Xalbador.
    Belauriko jarri ninzan alderean aurrean. AzkPo IV. Zeure aurrean egin neban bekatu. Miserere 332. Silvero bere aurrean ekusen orduan. Lazarraga 1152r. Ene lastan zuri ederra / berdurakin aurrean, / soinean gonaz ondo janzita, / jupa oria gainean. Ib. B, 1205rb. Aurrean dagozala oñaen ganean Ochoa Onsaluch burua dala. "Estando presentes". Andram 160. Baesan eze bere arma zarrak ausi ta letorrela, bere aide nagusi Ibargoiengoen aurrean. Ib. 160. Meza enzuten duena baitago Iesu Kristoren aurrean, zeñen aurrean jarritzen baitirade belauriko. Ber Trat 92r. Alke duenak konfesatzeaz ni gizonen aurrean, nik izanen dut alke alakoa konfesatzeaz ene aitaren aurrean. Ib. 55r. Egon bidi Sakramentu Santuen aurrean exilik eta deboziño andiagaz. Cap 124s. Ifinten da Kurutze bat altareen ganean señale eta bandera Kristoenzat beti daukagun aurrean. Ib. 140. Aren presentzian eta aurrean. OA 37. Maria Santissimia, aurrean eukazala aprostuak. Urqz 17. Jaunonen begien aurrean. Ib. 42. Zure seriedadea daukat / beti begian aurrean. Gamiz 201. Isidro ta bere emaztearen oñetan edo aurrean belauniko pozik jartzen dira. Cb Eg III 347. Esatea deungaro proximoa gaiti, bera aurrean eztagoala. Oe 114. Jende guziaren aurrean esan zuan Jesu Kristo zala Mesias. Ub 100.
    ( s. XIX) Justizijaren aurrian egin ezpadabe guzurragazko juramenturik. Mg CO 27. Urdai azala aurrian iminita, labandu ta jausi zedin. Mg PAb 191. Etxeetan azi oi diran aizeriak ez dioe ortzik egozten olloai etxekoen aurrean; baña ezkutuan bai. VMg 39. Atrebitu zan etsaia Jaungoikoaren aurrean Job Santuaren intenzioak akusatzera. Gco I 452. Jarri gaitezen onetarako Jaunaren aurrean belauniko. AA I 424. Begira giezu Jaun onek egin ta begien aurrean dauzkagun gauzai. AA III 309. Nai neukian, ta askotan, (ta dinot zerubaren aurrian), dantza-zaliak absolbidutia. fB Olg 125. Murmuradoriak ez badauka aurrian, nok belarrijak zabaldu. fB Ic II 201. Egon nai izan zenduan yuezaren aurrean, errudun gaisto oker bat legez. Añ EL2 115. Ez daukat gogo onik / aurtengo urtean / pozagaz kantetako / suaren aurrean. Zav Fab RIEV 1909, 36. Ez da, ez, etsairik / jarriko zaizunik / iñolaz aurrean / gaurko egunean. (Marcha de San Ignacio). It Fab 201. Eragin zeban Jauregi bat Elizaren aurrean, ifinten ziolarik bere jatorriko etxearen izena. Izt C 474. Ze lotsarija! Neure lagunen aurrian, zeintzuek neunkeen aingerutzat. Ur MarIl 37. Gauza oiek guziak Israel guziaren aurrean eta egun-argiz egingo ditut. Lard 193. Zoazte or aurrean ikusten dezuten etxadi orretara. Ib. 428. Juramentua eskeñi nizun / Jaungoikoaren aurrian. Bil 53. Jaun Zerukua presente dago / beti begien aurrean. PE 22. Damurik gabe prestatzen dira / sazerdotien aurrian, / txikiak esan, aundiak utzi, / irutatik bi gordian. Xe 345. Orrenbeste jenderen aurrian ezta komeni orlako gauzik esatia. Sor Gabon 63. Jauregi berria egiten ari ziran aurrian. Bv AsL 151. Beste batzuk aurrean ondo esan arren, / Atzea emotean laster saltzen eben. AB AmaE 223. Begiratu bakar batez ipiñiko dizkit aurrean nere esker beltz itsusia eta nere desleialkeria. Arr May 46. Zagozanean neure guztia, / ispiluaren aurrean, / orduan dauko neure maiteak / bera lango bat urrean. Azc PB 123. Alango irudien aurrean, Damutu guztiak eskuetako zigorraz gorputza astindu eroen. A BeinB 88. Dakarzuzan agindu, eskubide ta egin-bear guztiak euren aurrean agertu zeinkez. Ag AL 160. Auziepalla nagusiaren aurrean agertuteko egoera onean zagozan gogoratuten zareala. Itz Azald 205.
    ( s. XX) Birjiñak etzuen agertu nai izandu aiek aurrean zeuden artean. Goñi 48. Euskal gizasemeak, bazkari on baten aurrean, errez laga oiditu alde batera naigabe ta zeregin guztiak. Ag G 347. Gogor egin bear da; gogor andiki, agintari, legegille ta abadien aurrian. Ib. 355. Egunez, al ebazanak egiten ebazan lagunen aurrian zelan edo alan estalduteko bere barruko larritasun eta atsakabia. Kk Ab I 46. Oriyoko erriko / barraren aurrean, / balia agertu zan / beatzik aldean. Arrantz 104. Zure anima orretan, ixpillu baten aurrean bezela, bere irudi ederra ikusten du. ArgiDL 4. Arkumeak bere motxalearen aurrean bezelaxe eztu bere agorik idikiko. Inza Azalp 64. Nire mallako notiñak eztabe iñoren aurrian buruba makurtzen. Altuna 83. Eure txapela kentzeko abadiaren aurrian, nik esauat. Kk Ab II 70. Iñoiz suertez jartzen bazaizkit / gizon oriyek aurrian. Tx B I 112. Ezek baño ariago axek ulertu eziñak eukan berba barik bakanderearen aurrian. Otx 145. Txindoki! orain agokit aurrean, / goriak astundu-tantai arrizko. Ldi BB 120. Orrela diztia beza zuen argiak gizonen aurrean. Ir YKBiz 120. Domukeria izugarrian aziko dala begian aurrean dago. Eguzk GizAuz 62. Aur bat agertu zitzaidanan nere aurrean. Or OA 94. Zugandik alde nabillanean Zure baiño nere aurreanago nabilla. "Mihi sum praesentior quam tibi". Or Aitork 248. Ligiko jaunaren aurrean agertu zen erensugearen iltzalle bezela. Etxde JJ 95. Ez zitzaion zillegi iñoren aurrean bere-berea zun aur ura besarkatzea. Ib. 228. Aitatu be olakorik, Miguel, Permiñen aurrean! Bilbao IpuiB 116. Aurrean, urrutira, mendiak ikusten asi giñan. Anab Aprika 101. Etzekiat ba, bere muturraren aurrean egin da edo... Ib. 64. Etorkizuna makala, begien aurrean! Erkiag BatB 189. Gizartearen onura jartzen baitiguzute aurrean. Vill Jaink 85. An zeukaten aurrean, alako gizontxo xistrin bat. NEtx LBB 178. Kondesiak, senarra izan ez bazan aurrian, ostikoka atarako eban frailliori. Etxba Ibilt 469. Eguraldia txarrian / otza illunabarrian, / pipa erriaz a zer girua / suaren aurrian. Uzt Sas 71. Goizean jeiki ohetik eta non nagon eginik galde, / diot: "Aurrean Baztan daukazu, gibelean Erro alde". Xa Odol 261. Zer esan asma-eziñik nengoala, papera aurrean, luma belarri-atzean. Berron Kijote 18. Nork bere botila ardoa aurrean. MIH 310. Horrela jardun ohi dute letraduek eta legegizonek, eginbidea hori baitute, juezaren aurrean. Ib. 378.
    azpiadiera-1.1
    (Tras tema nominal nudo).
    Gaitz andi batekin erori baziña aldara aurrean. Mg CC 254. Eztot neure oe aurrian barberurik ikusi. Mg PAb 77. Geratu zan jarrita bere ate aurrian. fB Ic III 374. Juez aurrian ta mundubaren aotan darabillelako. Ib. 360. Altara aurrean auspez belauniko zagozen Angeru santuak. Añ EL2 96. Ar'or bertan / balbe txarra / bere begi aurrean / imini zan. Zav Fab RIEV 1907, 530. Ama Birjiña Aranzazukoaren aldare aurrean dago lurpetua. Izt C 452. Nola eri eta miñantzez zeudenen oi-aurrean agertu oi zan. Arr GB 6. Gau bat osoa an Ama Birjiña txit Santa beraren aldare-aurrean ernai igaro zuen. Aran SIgn 18. Jainko gure Jaunak animaren begi-aurrean garbi ta zearo jarri ziozkala. Ib. 29. Nordlinga uri guztiz zarraren muru aurrean, / Amaikarentzat azken eguna izan zedin. AB AmaE 184. Itxi zuan leioa eta bazegoan oe aurrean. Apaol 71. Bardin zan bata ispilu aurrean, / nai biak ikusi bat zan. Azc PB 151. Medikuen guzurrak / gaiso-aurrean esanak. Ib. 267. Zelanik ipinten daudien Eliza-aurrean globo bat. A BGuzur 143.
    ( s. XX) Mundakako eliz-aurrean. Echta Jos 132. Bertan zeuden, su-aurrean, zumitzezko jarleku apalak. Ag G 15. Koñatuak, lagun-aurrian, ori lako jazokunetan asarriaren beruak erazoten dauzan itzekaz Motrollo zematu eban. Kk Ab I 42. Ta alare, zutik zaude / gurutz-aurrean. Jaukol Biozk 100. Barbero baten ate aurrean / utzi omen du bizia. Tx B I 161. Bikendi gizagajoa, zer duzu begi-aurrean? Or Mi 149. Sagardotegiko aulkietan mai aurrean exeriak. Alz Ram 39. Antoniok sudur-aurrean zeukan platerka. Anab Usauri 87. Gaur itzalditxo bat, Gibelalde jaio zan etxe aurrean, egin bear det. Lab EEguna 102. Beingo baten aurkeztu zan bakandera aurrian. Otx 151. Zer esan gura dau, ostera, arpegi aurrian dakarzun galbae orrek? Ib. 63. Zillarraren dardai-aurrean erdizoraturik. TAg Uzt 200. Poseid-aren opalmai aurrean auzpezturik. Zait Sof 139. Ezkongaien edo dalakoen etxe aurrean biltzen ziran. Etxde JJ 172. Plaentxiatarrak arro-arro azaltzen dira mundu aurrian. SM Zirik 119. Gero berriz zabaldu ziran zelaiak begi aurrean. Osk Kurl 112s. Kalean, ate aurrean, etxeko jaunaren beribilla geratu da. Erkiag BatB 157. Bera lurperatuta dagoan illobi aurrean Aitagure bat errezau neutsan. Alzola Atalak 77. Neretzat lotsa larregi izango litzakianetik, testigu aurrian eiñ biarra ezkutuan eiñ biarreko jardun ori. Etxba Ibilt 455. Zutikako mikrosoiñu aurrean izketan. NEtx LBB 194. Dantzariak baziran / altare aurrian, / azaldu ziradenak / sasoi gogorrian. Uzt Sas 315. An egoten ziran txistulariak, eliza aurrean, erlojuari begira. Etxabu Kontu 40. Lapurretan arrapatutako ijito-sall baten antzera, pusil aurrean, San Markora dano. Ataño TxanKan 221. Begi aurrean dugun Bergararekiko honetan bezalatsu. MEIG VI 189.
    v. tbn. Inza Azalp 143. Altuna 47. Enb 97. Laux BBa 52. ABar Goi 20. SMitx Aranz 74. JAIraz Bizia 71. Bilbao IpuiB 188. Ugalde Iltz 40. Berron Kijote 194.
    azpiadiera-1.2
    (Tras -ko).
    Bagagoz illunabarrean, potin txiki baten lau laguntxu, berdeletan, Orioko aurrean. Ag Kr 89. Bulebarrian, Kontxako aurrian eta beste leku askotan. Iraola 69. Zumarragatik beraxiago, / Ormaiztegitik urrian, / Andua deitzen zaion tokiyan, / Santa Luziko aurrian. Tx B II 120. Zerbait ibilli zirala gauak Sunbillako aurrean arrapatu. Anab Poli 105. Jilaneko aurrian auto bat euan geldituta. SM Zirik 126. Mojetako aurrean zan [lasterketaren] amaia. Etxabu Kontu 167.
    azpiadiera-1.3
    Ante, a los ojos de.
    Milla urte zure aurrean atzo igaro zan eguna bezala dira. Cb Eg III 311. Zure aitzakia edo eskusak Jainkoaren aurrean ez dizute balio. Ib. 391. Ondo garbitzen bagera emen Sazerdotearen aurrean, garbituak arkituko gera Kristoren aurrean. Mg CC 213. "Egin dot pekatu", zirautsan Samuel profeta santubari, "baña onrau nagizu Israelen aurrian". Mg CO 61. Eztezu zer bildurtu Maria: zuk Jaunaren aurrean grazia arkitu dezu. Gco I 457. Ez da Jaungoikoaren eta Elizaren aurrean egiazko ezkonzarik, Apaizaren eta testiguen aurrean egiten dana baizik. AA I 605. Egiñ det bekatu zure kontra ta Zeruaren aurrean. AA III 525. Alan joian azijaz ontasun, ta arimako ondasunetan, ez bakarrik Jaungoikuaren aurrian, baita gizoneen aurrian bere. Ur MarIl 100. Bere jaiotzan asko poztuko dira, zeren Jaunaren aurrean andia izango dan. Lard 362. Baltzari askatasuna emon eutson lagijen aurrian. Kk Ab I 85. Guztien aurrean gaiztoak lotsatan uzteko. ArgiDL 22. Jaunaren aurrean indar aundiagokoa da. Inza Azalp 121. Santa Kruzek eztu bear bada Jainkoaren aurrean ainbesterañoko erantzun-bearrik. Or SCruz 9. Zein txalogarriak diran Jaungoikoaren aurrean gizonen onerako egiten diran lanak. Munita 31. Jaungoikoaren aurrean bearturik zegola orbandu ziñan neskatxa emaztetzat artzea. Etxde JJ 100. Lege Berriaren aurrean, gizon guztiak dira berdin. Arti Tobera 277. Honelako zorakerixak egiten gaituez barregarri kanpotarren aurrian! Osk Kurl 119. Juana ta beronen sendia etxekoen aurrean kondenatutako jendea bezelatsu ziran. NEtx LBB 49.
    v. tbn. Ir YKBiz 301. MAtx Gazt 43.
    azpiadiera-1.4
    En comparación con.
    Loia iduringo du onen aurrean zillarrak. AA III 405. Alperrak ta utsak ziran gizonaren alegin gustijak, Jangoikuari pekatubagaz egin eutsan injurija gaitik erantzuteko. Zer da gizona Jangoikuaren aurrian? JJMg BasEsc 34. Eskabide au da Aittagureko nagusiena, onen aurrean beste guzien garrantzia edo inportanzia gutxitzen dala dirudi. Inza Azalp 136. Gizaundi aren aurrean, zan baño ere txikiago ta aulago zirudin mutillak. TAg Uzt 191. Ta ni, aren aurrean, laiño-lits bat nauk. NEtx LBB 209.
    azpiadiera-1.5
    Ante, a la vista de, considerando. "(A) vista de esto, au ikusita, au ikusi ezkero, onen aurrean" Lar, Añ.
    Nere aginduaren aurrean eztu iñork ezetzik erantzuten. Ag G 6. Premia guztien aurrean "neri zer dit?" esanaz. Ib. 165. Berri aien aurrean, erabaki zeatzak artu bear ziran. TAg Uzt 188. Horrelako gertarien aurrean, Sudrek bere teoria osotu egin behar izan du. Mde Pr 345. Eskerrik aunitz, eskerrik aunitz ene balizkako jainkoari! pentsatzen zuen gizonak Isabelaren hasarre-aldi horren aurrean. Mde HaurB 40. Gertakari baltzen aurrean, etorkizun-laiñoaz bildurtzeke, itxaropentsu. Erkiag Arran 197. Nor ezta egin bein baiño geiagotan arri egiñik misterio orren aurrean? Vill Jaink 58.
    azpiadiera-1.6
    Ante (hablando de una situación futura próxima. Cf. infra (b).
    Bada, anima nerea, juizio estu, aurrean daukazun au zure bizimodurako freno izan bedi. Cb Eg II 113. Estabilizazio aurrean garenez gero. MIH 336. Askotan egiten dut nerekiko ez ote gauden aitzitik udaberri aurrean. Ib. 304.
    azpiadiera-1.7
    "Etsaien aurrian, contra los enemigos" Bera.
    azpisarrerakoSense-17.2
    b) (Precedido de tema nominal nudo). Antes de. "(Al) anochecer, illun abarrean, illun aurrean, illunzean, illunzerakoan, gau aurrean, arrats aurrean" Lar.
    Zein gozatuak gelditzen ziran komunio aurrean, komunioko unean ta komunio ondoan. Mg CC 226. Mortifika ditezela komulgatze aurrean. Ib. 229. Geienetan ezkara lenengo Kristiñauaren antzera prestatuten Komuniño aurrean, ta komulgatu ezkero. Añ LoraS 61. Kristok illte aurrean krutzetik esan zituan zazpi berba mirariz beteak. Añ EL1 116. Komunio aurrean, eta ondoren. AA I 472. Jerusalenera Pazkoa aurrean joan zan, gosetea asi baño lenago. Lard 501. Garizuma aurrian jo zuan Porziunkula Santuak bere espiritua berritzera. Bv AsL 88. Meza-aurrean, meza-ostean. Echta Jos 278. Illun aurrean, pentsatu bezela, [...], zuzen zuzen sartu da sagardotegiyan. Iraola 35. Neuk esan nion orren aitari eriotz aurrean. Ag G 289. Erriko jai-aurrean ta beste egun askotan gure baratzeko lore zuri ta gorriz ain maiterik apaindu zaitudan eliza lirain. A Ardi 53. Gerra-aurrean eta gerratekoan orrek artu dun joerarekin. Or SCruz 141. Euberdi-aurrian euretariko bat sartzen da etxian arin-arin. Kk Ab II 146. Oi! Eriotz-aurrean, / etsipenaren nekea! Ldi BB 36. Iñauteri-aurrean. Or Eus 157. Urrengo goizean, eguerdi-aurrean, sagastin gelditutako sagar-kondarrak biltzen ari zan. TAg Uzt 303. Baña lo-aurrean, gar berriko sua nigan oi dut piztu. Or Poem 526. Dana gertuten ebillen gogotsu gure Petronila Sanjuan aurrean. Bilbao IpuiB 258.
    v. tbn. Munita 104. Erkiag BatB 61.
    azpiadiera-2.1
    (Tras -ko).
    Zerura igotzeko aurrean esku hau utzi zien, [...] diszipuluai. Ub 151. Anziñako denboran komunioko aurrean otsegiten zuan Diakonoak. AA I 438s. Lurrari emateko aurrean, asi zan Apaiza kantatzen Parce mihi, Domine . AA II 111. Ezkontzeko aurrean galdetu zuan Mikallak: [...]. Ag G 260. Guretzat zalarik iltzeko aurrian / Maitasunak zeukan biotza mendian. ArgiDL 158.
    azpiadiera-2.2
    (Tras part. o relativo). "Yan-aurrean, antes de comer" A Morf 599.
    Artu zuena ill aurrean. Mg CC 118. Txitatxoak jaio bear duten aurrean, begiratzen badiezu arrautzai, usteko dezu osoak daudela. Ib. 199. Bedeinkatu dogun legez maija jan aurrian, emon daijoguzan eskerrak Jangoikuari. Mg PAb 113. Jaungoikuaren aurrera juan biar daben aurrian, pekatubak itxi deutseezan ondokin txaarrak parkatutia. fB Ic III 276. Etzatera zijoazen aurrean, Uriko zar-gazteak elkar-arturik, etxea ingurutu zuten. Lard 20. Atzenengo gertaera kontatu aurrean oroituazi bear det. Aran SIgn 71. Ala gero aitortu oi zuan berak gerta zitzaiola, batez ere ill zan aurrian. Bv AsL 38. Sortalderunz abiatu aurrian. Ib. 207. Ezkondu bear dabien aurrean guztiak dira arkumetxoa baizen bigun da otzanak. Ag Kr 162s. Iztunak bere arazoa asi-aurrean, erriak, gero egiteko eztulak, orduantxe atera zituen. A Ardi 118. Atxurra saludatzen / jokatu aurrian. EusJok II 163. Birjiña garbia ta osoa izan zan aurra egin aurrean, egittean eta egin ondoan. Inza Azalp 56. Lazaro piztu aurrean otoitz egin zuan Jesusek juduak entzunez. Ib. 124. Mirenek ez nau zoriontsu egiten. Ezkondu aurrean bezin tirrika nabil. Txill Let 79. Zer ari zan Iainkoa zeru-lurrak egin aurrean. Or Aitork 315. Asi-aurrean erabat ikusten du nere gogo-begiak. Ib. 334. Poli begira egongo zitzaien zuloan sartu-aurrean. Anab Poli 25. Mateo be ezkondu aurrian ez zan peskarako zalia. SM Zirik 107. Erabaki gogorragorik hartu beharrean aurkitu ziren bai Cesar Rubicon hibaia igarotzerakoan eta bai Cortés ontziak zulatu aurrean. MIH 325.
    azpisarrerakoSense-17.3
    c) (G-nav, AN-ulz; Añ; aurrien AN-5vill-ulz; aurren AN-5vill-lar) Ref.: Etxba Eib; Echaide Nav 262.
     Por delante. "Preceder [...], lendu, aurrean joan, egon, izan" Añ. "Aurrian, por delante" Etxba Ibilt. "Au ne aurrean dabie" Echaide Nav 262.
    Aietatik bati galdetu zion, zuriz janzirikako, aurrean zetorren Galai ura, ea nor zan. Cb Eg II 185. Nola [...] argiak aurrean etorriko diran, [...], zure anima garbia zeruko eztaietara konbidatzera. Cb Eg III 233. Izar argi bat dute / laguntzen aurrean, / berak ipiñi ditu / Belengo lurrean. Echag 152. Ona ni emen, eriz / ezin ibillirik, / nola noan auntz oiek / aurrean arturik. It Fab 176. Iru bider erori zan / Jesu-Kristo lurrian; / bere Ama Santisima / zijuan aurrian. Xe 357. Gu txikiyak giñanean eta ituleen ganaduen aurrean ibiltzen giñanean. Sor Bar 77. Simon jaietako arropakin eta asto bat aurrean zuala eldu zan zubira. Apaol 87. Tximista gorria baizen ariñ joiazan ekatxaren aurrean ekatxak gura eban tokira. Ag Kr 198. Txakurrak aurrian da / eiztariak atzetik. Tx B 188. Ni ez naiz Kristo, aren aurrean bidalia besterik ez naiz. Ir YKBiz 65. Ele-eder aurrean doa / geldiaraziz pausoa. Or Eus 179.
    azpiadiera-3.1
    "Aurrian ibilli, ser cabecilla, dirigente. Iñaki PNVian, oso aurrian ei dabill" Elexp Berg. "Seme, beintzat ez ari aurrian (edo aurreregi) ibilli" Ib.
    azpiadiera-3.1.1
    (Tras gen.). A la cabeza de, dirigiendo.
    Gudari argitsuba [...] aurkituten da gaur Gobiernuaren buru ta aurrian. (1854). BBatzarN 173.
    azpisarrerakoSense-17.4
    d) Delante, en la parte delantera.
    Lapurrak sartu dira atzeko atetik, / aurrean nindaukazun, zer kulpa daukat nik? It Fab 256. Ikusi era berean pag. 88 eta bere iztegiaren aurrean ugari diona. Aran SIgn 205n. "Besagain" ta "Bolera", / Ezker ta eskubi, / Atzean naiz aurrean, / An jausi, or jagi... / Pelotariak oso / Bizkor egin dagi. Enb 183. Jantzi zetsan amantala aurrian eta burun estalki zarrori. Etxba Ibilt 474.
    azpisarrera-18
    AURREAN ATERA.
    Echar, expulsar. "Makilla bategaz, aurrian atara zittuan lotsagabe arek" Etxba Eib. "Aurrian etara, norbait indarrez kanpora atera. Kamareruak artu eta aurrian etara zeban" Elexp Berg. v. AURREAN BIDALI.
    Mikeletiak iñoiz aurrian / [ijituak] atera izandu dituzte. Tx B II 64.
    azpisarrera-19
    AURREAN BIDALI.
    Echar, expulsar (a una persona). v. AURREAN ATERA.
    Ni aren semia naiz / olako trapua, / aitak etxetik aurrian / bialdutakua. Tx B 68. Bein etxeraño sartu ezkero / zeñek aurrian bialdu? Uzt Sas 169. Batere uste etzala / akatsak azaldu, / erriko neskazarrak / kontua ugaldu, / luistarra baziñan / aurrian bialdu. Ib. 111. Ez det aurrean bialiko. Ezagutzen baidet. Ataño MLanak 110. Ez dago gustora lantegian [...]. Aurrean bidaltzen dute. MIH 336. Gure aurrekoak lur paradisutik aurrean bidali zituztenez gero. MEIG II 91.
    azpisarrera-20
    AURRE HARTAN.
    Poco antes. "Aurre artan ezkondu zen (G-azp)" Gte Erd 259. v. AURRE HORRETAN.
    Momentu artan danak bazekiten, edo aurre artan, nola nenbillen. Albeniz 215.
    azpisarrera-21
    AURRE HARTU v. AURREA HARTU.
    azpisarrera-22
    AURRE-ATZE.
    "Aurratziak, la parte delantera y trasera" Iz ArOñ. v. ATZE-AURRE.
    azpisarrera-23
    AURRE-AURREAN.
    (Intens. de aurrean).
    azpisarrerakoSense-23.1
    a) Justo enfrente.
    Aurre aurrian ezkerretara txorixo sal-lekua. Alz STFer 112. Danak ezeben alde-egin orraitik; bat gelditu zan aurre-aurrian, pillosopuaren aulkiaren aurre-aurrian. Kk Ab I 109. Aguratxu buru zuriak an agiri ziran eserita aldare-inguruan, aurre-aurrean. Lek SClar 103. Antxitonea trinketea berriz, Merkatu-ondoko zubiaren aurre-aurrean. Anab Poli 76. Nere aurre-aurrean, belar izpi segailla dakusat. Txill Let 54. Erria aurre-aurrean, kilometro batera-edo ikusten genduan. Alkain 119. Oiaren aurre-aurrean leioa zuan. Ib. 104. Beste aldera begiratuta, aurre-aurrean Oikina. Albeniz 51.
    azpisarrerakoSense-23.2
    b) Justo antes de.
    Nik zekiñat nola dagon, irauli-berria bainaun goienik barren guda aurre-aurrean. Or QA 82.
    azpisarrera-24
    AURRE-AURREKO.
    Justo anterior.
    Aurre aurreko elezioak zitxinan. Or QA 79.
    azpisarrera-25
    AURRE-AURRERAINO.
    Hasta la puerta delantera.
    Barrura sartu, eta ainbeste lagunen erditatik aurre-aurreraiño joan ziran biak, eta aldare ondoan belaunikatu. Erkiag Arran 172.
    azpisarrera-26
    AURRE-AURRETIK.
    (Intens. de aurretik).
    azpisarrerakoSense-26.1
    a) Por delante.
    Gurdia jende guziaren erdian zeramaten, Dabid eta beste soñulari eta kantariak Kutxa santaren aurre-aurretik zituztela, soñu-joaz eta dantzatuaz. Lard 188.
    azpisarrerakoSense-26.2
    b) De antemano.
    Auetxek ere aurre-aurretik begiz yo ta itzartu bear dira. Ldi IL 79.
    azpisarrera-27
    AURRE EGIN (V-gip, G-azp).
    Hacer frente. "Kreditua eskatzia erreza da, baiña gero ainbeste milloiri aurre egin biajako" Elexp Berg2. "Arek aurre egingo loskio baitta aitta santuai be" Ib. "Norbaiten edo zerbaiten eraginari uko edo aurka egin, amore eman gabe pairatu" ZestErret . v. AURRE EMAN.
    Igoera orri amairik oraindik zorigaitzez ikusten ez zaiola, bere artu-emanai aurre egingo badie. "Para hacer frente a los interminables gastos". (1919) ForuAG 315. Antxe dago Antiguako Ama Birjiñaren Irudia, aize zakarrai, euri-txingor ta elurrai, tente bai tente aurre-egiten. AEmil AndreM 147. Ea hamar mila gizon aski dituen hogei milarekin kontra datorkionari aurre egiteko. Bibl Lc 14, 31 (IBk gogor egin, IBe aurre eman).
    azpisarrera-28
    AURRE-EGUN v. aurregun.
    azpisarrera-29
    AURRE EMAN; AURREA EMAN.
    azpisarrerakoSense-29.1
    a) Hacer frente.
    Alan indar geiago egiñik lapurrai aurre emon al ixateko. Kk Ab I 115. Inguruetan ez egoala eurai aurre emoteko gizonik. Kk Ab II 10. "Bonbollo" zan len ere Juanbeltzekin asarretuta aurrea eman zion kaietar bakarra. Anab Poli 27. Euskara eta euskal irakaskuntza egunean eguneango premiei aurre emateko gai izan zitezen. MEIG IX 29.
    azpisarrerakoSense-29.2
    b) AURREA EMAN.
    Dar prioridad.
    Gipuzkerari, ia bakarrik dagoenean ere, [Olabidek] aurrea eman dio beste euskalki guztien gainetik. MIH 348.
    azpisarrera-30
    AURRE-ESAN v. aurresan.
    azpisarrera-31
    AURREGI.
    Demasiado adelante. v. AURRERAEGI.
    Asto orrek kargak / aurregi daduzka, / ujala bi legua t'erdi / aurrera baleuzka. Noe 129. --Zeren bildur, gero? --Berorren onginaiak aurregi eraman ote-dituan gauzak. NEtx Antz 34.
    azpisarrera-32
    AURRE-GIBEL.
    (Pl.). Partes anterior y posterior.
    Iru sorok inguratzen zuen azpikaldetik eta aurre-gibeletatik. TAg Uzt 79.
    azpisarrera-33
    AURRE-IRITZI.
    azpisarrerakoSense-33.1
    a) Prejuicio.
    Ametsak. Aurre-iritzien indarrez sortutako teoriak. Vill Jaink 16. Ba, apika, ongia ere aurre-iritzi zozo batzuen indarrez atzemaiten dut. Ib. 92.
    azpisarrerakoSense-33.2
    b) Presupuesto, cálculo anticipado de un coste.
    Zubi au egitea ta bere kostua izango zan aurre-eretxia emoten eban barria, 1971garren urteko garagarrillean --uztaillean-- zabaldu zan. Aurre-eretxia: 4.580.520 laurleko. Etxabu Kontu 185.
    azpisarrera-34
    AURRE-HITZ.
    azpisarrerakoSense-34.1
    a) Prólogo. v. hitzaurre.
    Loramendi"-ren olerki ta idatzien bilduma argitara ematen goazela, aurretik zerbait adiarazi bear dala, au da aurreitz, laburtxoa bederen, erantsi bear zaiola deritzat. Yurre (in Loram 5). Pierre Lafitte kalonigu eta Euskaltzainak aurre-itzez Platonen hirur arpegi. Zait Plat IX.
    v. tbn. Ldi BB 1. TAg Gago I. Laux AB 11. Aurretitz: Etxde AlosT 7.
    azpisarrerakoSense-34.2
    b) Tratamiento que se antepone al nombre propio.
    Andik aurrerakoan "don" aurre-itza artzeko, ta "Doña Tolosa" izen osoa erabiltzeko. Berron Kijote 56. Oni ere Don Kijotek uraxe bera eskatu zion "don" aurre-itza jartzeko. Ib. 56.
    azpisarrera-35
    AURRE IZAN.
    "Antecesor, el que precedió en algo, aurreziana [errata por aurre izana?], aurre zana" Lar. "Antelación, preferencia, aurre, aurke, aitzin izatea" Ib. "Antecesor [...], aurre zana" Añ.
    azpisarrera-36
    AURRE JOARAZI.
    Hacer avanzar.
    Bigarren kilometrotik zazpigarrena egin arte, berak jo arazi zidan aurre edo atze. Albeniz 121.
    azpisarrera-37
    AURREKO.
    azpisarrerakoSense-37.1
    A) (Adnom).
    azpiadiera-1.1
    a) Que está delante, que está enfrente. "Aurrekoak, los de enfrente" VP 41v. "Bata bestearen aurrekoak, fronterizos" Ib. 10r.
    Andramendiko jauregiaren aurreko arextian. "En el robledal que está en la delantera del palacio o jauregui de Andramendi". Andram 159. Eragijok mutil / sirrin sarran / aurreko tanboliñori. DurPl 125. Etorren geldi aurreko bideti. Zav Fab RIEV 1907, 95. Irteten da otso bat / aurreko menditik. It Fab 32. Zumarragako Elizaren aurreko estalpe bitorea. Izt C 58. Jentea ari zan keixa batzuek biltzen etxe aurreko keixa arboletan. Apaol 23. Elizatxu-aurreko bide baiño besterik ezeukan aurreratuteko. A BeinB 93. Eliza-aurreko enparantza edo zelai batean. Ag AL 44. Aor aurreko ostatu baten gauza batzuk danontzako ustean artu dodaz. Ib. 160. Eliz-mai aurreko aulkietaraño Jose Ramonek darama besotik. Ag G 336s. Eleizaren aurreko enparantzan idoro zituzten. Ib. 72. Gazte biak ate aurreko larrañean zebiltzan. Ib. 173. Begi-aurreko zapija kendu eutsonian, espetxe-antzeko gela illunian ikusi eban buruba gure mutillak. Altuna 104. Gure etxe aurreko / intxaur nagusipian. Enb 194. Eleiz-Arriaga deitzon etxiaren aurreko bide-mallan jezarrita. Kk Ab II 21. Eleiziaren aurreko enparantza, labia letxe ei-eguan. Ib. 103. Areek ezeben ikusten besterik aurreko laguna eta kartak eta zigarro-paketia mai-gañian baño. Ib. 50. Aurreko leioko / goi-bazterrean, / armiarma ari da / egiñalean. Ldi UO 50. Ara! Norbait agiri da aurreko zumardian ezkutu-zalantzan. TAg Uzt 6. Malentxoren begiak etzuen aurrekorik ezer ikusten. Beste norabait, urrutira, zijoazkion irudipeneko begiak. Ib. 259. Utsik dagon alki-aurreko azpillera burruntzaliaz zuku pixka bat botatzen du. NEtx Antz 94. Altzagan ere eliz-aurreko enparantzan bada beste bat bikaña. Munita 45. Etxe-aurreko zidor harriztatua. Mde Pr 100. Nere etxeko leioan nago. Aurreko astigarrari so. Txill Let 47. Aurreko pelota-plazako pelotaren otsa entzuten zan. Anab Poli 109. Aurrekoari entzukeran begi-belarriek zur ixengo oan. Akes Ipiñ 33. Agurea altxa ta aurreko leiora joan zan. Ugalde Iltz 39. Kiosko-aurreko zuleriaren gainean. Arti Ipuin 58. Aldatzean gora ta beera, txirringuts-etxe aurreko bide zabal aretan ibilten ziran gaztetxuak. Erkiag BatB 72. Ezkurdi-aurreko kalearen 32garren atean bizi izan ei zan urte batzuetan. Alzola Atalak 138.
    azpiadiera-1.1.1
    Geijagoko bagarik bere aurreko [= 'de su presencia'] murmurazinoiak kendu oizituban. fB Ic II 203. Aurreko guztiak [= 'todos los presentes'] / dagoz an barreka / zar bat mutil ikusita. Zav Fab RIEV 1909, 36. Aurreko jendeak e / oinbeste txalo jo, / denori, entzule onak, / eskerrikan asko! Lizaso (in Uzt Noiz 47).
    azpiadiera-1.1.2
    Delantero. "Agujas, costillas delanteras del animal, aurreko saiets ezurrak" Lar. "Gelasinos dientes, aurreko ortzak" Ib. "(El de) delante, aurrekoa, aitzinekoa, aurkekoa, aurkakoa" Ib. "Anterior en lugar" Ib. "Manos en las bestias [...], aurreko oñak" Añ. "Avantal, [...] oial aurrekoa" Lar, Añ. "Devant (celui de)" H. "Áurrekua (V-ger), (la vela) de delante" Holmer ApuntV.
    Erbijak aurreko eskutxu edo oin bijak laburraguak ditu atzekuak baño. Mg PAb 177. Austen deutsa aurreko besua. Mg CO 45. Arrantza batzuek eginda, igoten dio aurreko oñekin bularrera. VMg 20. Iges egin ondoren / aurreko atetik, / ojuka asten zaio / burua jasorik. It Fab 24. Ari-izterra jaten / alegin guztian, / arturika aurreko / bi oñen erdian. Ib. 20. Betetzen zaienian aurreko barrika, / arratsean eztute sorgin-bildurrika. JanEd I 54. Aurreko agiñ [...] andiyok kenduko dauadaz. A BGuzur 147. Biak ioan zirean / aurreko salara / banan banan sartzeko / gaizdunan gelara. Azc PB 83. Aurreko jokolaria, / Begi zorrotzdun mutill ernia. Iraola "Pelotariak" (ap. DRA ). Urrunetik ikusi eben zepoak aurreko anka bietatik oratuta eukala otso eder bat. Echta Jos 247. Kopetako ille kiskurra agertzeagatik, [txapelaren] aurreko ertza oso egoki jasota. Ag G 164. Etxeko zurubittik jatsi, aurreko atia zabaldu ta baratzian agertu zan. Altuna 48. Zalpurdiaren aurreko argiontziaren argira, galtzairuak dirdir egin zun aizean zearka. TAg Uzt 19. Parreirriz Amak begiratzen zun / aurreko gizataldea. / Parreirriz ere aien urrengo / errezka etengabea. SMitx Aranz 61. Ibil-taldearen buru zana ta ni ginjoazen alkarrekin kamioi-aurreko toki itxian. Anab Aprika 74. ok, arraskarako aurreko mantala jantzi du. NEtx LBB 104. Gure Anbroxio aurreko atetik eta bestea atzekotik. JAzpiroz 105.
    azpiadiera-1.1.3
    Que va por delante.
    Santua asto gañian eta Tifo asto-aurreko; laster beste guztiyak atzian utzi zituzten. Bv AsL 145.
    azpiadiera-1.2
    b) (Tras gen. o tema nominal nudo). Anterior a. "Previo" Lar, Añ. "Quinquagésima, Dominica, garizuma aurreko igandea" Lar. Cf. aurreko.
    Lau Aita Santu zure aurrekoak zure egunetan illik ikusi dituzu. Cb Eg II 176. Barau-egun oek dira Bazko aurreko Garaizumaren berrogei egunak. Ub 186. Komuninoe aurreko egunian. CrIc 144. Komunio aurreko gauerditik komulgatu artean. Mg CC 228. Yudizio aurreko ikusgarriak. Añ EL1 38. Asi zaite, Kristaua, zure sortzearen aurreko denbora guztiai begiraldi bat ematen. AA III 346. Ipuñen aurreko yakin-bearra. Zav Fab >RIEV 1907, 93. Irakurtzekuak dira gai onetan [...] Iztegiaren aurreko eskribuetan I partearen XVIIIan diona. Aran SIgn 202n. Ama Birjiñaren Berri-on edo Anunziazioko pesta-aurreko gabean gelditu zan ernai. Ib. 20. Orain daukagun erretore jaun onen aurrekoaren aurrekoa, zan txit mokau on zalea. Zab Gabon 68. Pazkuaren aurreko / ostegun-gaba zan / Jesus odol isurtzen / egona baratzan. Xe 354. Eriotza-aurreko geisoaldian. Itz Azald 170. Jai aurreko egunean okela zati ederrak eruaten ditue arategitik etxer. Ag Kr 44. Ekaitz aurreko egoaizeak urrutiko lur ta mendiak guganatzen dituan gisara. Ag G 205. Santu guzti ta Eguarrietako aurreko eguna dira buldarik ez dutenentzat barau egitekoak. KIkV 63. Pentekoste-ta Abuztuko Andre Mariaren aurreko eguna, eta Gabon-aurreko larunbata dira buldadunentzat aragia uzteko egunak. KIkG 63. Gure aurreko asabak bixi / Zirian era onetan. Enb 47. Gure aurreko aitona zarrak / asko dira gerran illak. Tx B II 54. San Norberto aurreko domekan mutillok errira yuan ziran. Kk Ab II 38. Ugolde aurreko egunetan, yendeak yaten eta edaten zuten. Ir YKBiz 414. Botazio aurreko itzaldian. Or QA 80. Gu bion aurreko arrebak etxera ekarri al izan zunan iñudea. Ib. 44. Zu etzakio aurreratzen aldieri aldiaren bidez, bestela etziñake aldi guzien aurreko. Or Aitork 316. Eta oingo onen aurreko eleixe ori amairugarren gizaldien be bazalakoa eleixe onetan bertan aurkituten direan liburuetati be argi atara leike. Akes Ipiñ 12. Au ez da oraingo kontua; gerra aurreko gertakizuna da. Ugalde Iltz 59. Kristoren aurreko 405garren urtean erbestekoen uztarria urratu zuten. Zait Plat 13. Aitak sotondotikan / jotzen zun aurrena, / ta nik, mutil koxkorra, / aitaren urrena. / Nere aurreko anaia / zan irugarrena, / zoiaren goienetik / arreba zarrena. Uzt Sas 96. Onekin bukatzen det bertso auen aurreko itzalditxoa. Insausti 52.
    azpiadiera-1.2.1
    (Tras part. o relativo).
    Azkenian ill aurreko sakramentuba artuteko grazija egiten deutsalako. fB Ic III 278. Yaun biotzekoak / il-aurreko gaban, / ogi ta ardao banak / artu-ta ziñoan. Añ EL2 183. Ugoldea asi zan aurreko zazpi egunetan kutxan sartu zituen abere edo animali-mota guziak. Lard 9. Jan aurre ta ondorengo otoitzak. ArgiDL 19. Santa Kruz etorri-aurreko egunetan iskritu bat azaldu zan. Or SCruz 120. Nekanerenean bezela besterenetan oeratu-aurrekoa egiten ariko zirala. Anab Usauri 27. Il-aurreko indar-ondarrak zuzpertu?. Beintzat, / txoria leioruntz doa. Ldi BB 38. Aitortu-aurreko ilduren bitartez / Jainko-aserrea baretzen da errez. SMitx Aranz 146. Aren jan-aurreko otoi-erretolikak, etziran motxak izaten. NEtx Antz 128. Olerki hau hil aurreko egunean idatzi zuen. Mde Pr 289. Lekuko batek aitortu zun Hegiaphalia erre aurreko arratsaldeko zortziretan Piarres Igelun zela. Etxde JJ 195. Orra bizitzaren bi zatiak: autatu aurrekoa, autatu ondokoa. Txill Let 29. Lehenagoko egoerara biurtzeko, au da, tratu zoriontsu ori egin aurreko bizimodura itzultzeko. Vill Jaink 187. Ebakuntza egin aurreko arratsaldean. BAyerbe 182. Soldadu juan nitzen aurreko negu eta udabarriaren zati bat. Gerrika 41.
    azpiadiera-1.2.2
    Anterior. "Aurreko egun bate(a)n (AN-gip)" Gte Erd 57. "Hi ez aiz aurreko egunetako Joxe (G-azp)" Ib. 57.
    Joaninza aurreko eskribauarengana. (Echauri, 1598). ReinEusk 106. Noe-ren ondorengo gizonik geienak, aurrekoak baño gaiztoagoak baziran ere. Ub 17. Ikusi zenduen ezkero bada aurreko erakusaldian zer dan soberbia. Gco II 31. Aginduko dioe jabegaiari paga ditzala, eta onek egingo du aurrekoak egin zuana. AA II 166. Oen gañean itzegin nizuen aurreko dotrinetan. AA III 354. Aurrekuak ondorenguai, ta ondorik duazanak aurrerago duazanai, burla desonestubak alkarri egiten. fB Olg 73. Barau osoa, edo aurreko gaberditi komulgau arteraño, ez ezer jan ez ezer edatea. CatBus 46. Balak Moab-ko Erregeak, ikusirik bi aurrekoai Israel-tarrakin zein gaizki joan zitzaien. Lard 101. Okasiyo bat emen izan da / juan dan aurreko urtian, / ni ere bistan fortunatuba, / nerau ez nitzan partian. PE 56. Ondo aztu ziran aurreko eguneko arrokeriak. Bv AsL 215. "Tori ollua!" --esanaz juan zan / aurreko egun batian--; / "ardo-puska bat ez da paltako / orren iztarrak jatian". Tx B I 112. Arrazoi gabe kendu ziguten / aurreko eredentziya, / gu emen ondo ekustiatik / guraso zarrak utziya. Tx B II 55. Eta beragaz igaro neban eguna, ez aurrekoa baizen pozkorra. Or Tormes 47. Norberak sarigarri iritzi ta aurreko urtean argitaratutako idazkiak ebaki ta bialdu bitza. Ldi IL 99. Antxe ari zan Yesus irakasten ta an esan zituen aurreko itz oiek. Ir YKBiz 321n. Zearo itzali zitzaion buruan aurreko astean bere osaba Martini emandako eskein-itza. TAg Uzt 252. Aurreko, oraingo ta geroko aldiak lege au dute lagun. Zait Sof 178. Izai auen berri aurreko orrialdean eman zaizu. Munita 113. Iñork eztaki Beltran jaunak bere aurreko emazteagandik izan zun alaba bizirik dagon. Mde Pr 314. Biurki ori ia beti ola egin oi da: aurreko koplaren azkeneko bertsoa birresanez. Lek SClar 127. Denbora alperrik txautu besterik egingo ez dut, orain arte aurreko guziak galdu duten bezela. Txill Let 134. Gobernuek illek elexetan lurpetutea galazo euden aurreko urteetan. Akes Ipiñ 15. Gaitz ere ez da ta, aurreko bertsolari zaar asko baño txukuntxeago arkituko nazu. Basarri XX. An ari ziran prantzesak aurreko eguneko ganbelu-apostuaz berriketan. Anab Aprika 45. Aurreko kapituluan arakatu dugu lehenbiziko bidea. Vill Jaink 40. Biziaren aurreko zatia gerokoa noiz arrapatuko, eta au eldu denean, igarotakoagatik miñez. Ib. 123. Aurreko egun artan an eman zenidana. Gazt MusIx 201. Aurreko gau triste ura etzait bein ere aztuko. Albeniz 219. Aurreko Bruto handi hark azkeneko Erregeren mendetik atera zituen Erromarrak. MIH 314.
    azpiadiera-1.3
    c) Siguiente.
    Aurreko bertsoetan / iminiko dot nik / bakoitza kuadru baten / iantzi ta apaindurik. Azc PB 298.
    azpisarrerakoSense-37.2
    B) (Como segundo miembro de compuestos, formando sustantivos).
    azpiadiera-2.1
    a) Previo.
    Erakurle euskaldunari itz-aurrekoa. Mg CC III. Berba-aurrekoa. Zav Fab RIEV 1907, 91. Ezkontsari aurrekotzat nire onespena ematen diat. ' En prémices de la dot'. Or Mi 46. Langilleak zapatu gabaz asten dau jai-aurrekoa, jaia bera baiño gustagarriagoa, agian. Erkiag BatB 134. Oihenartek eskuz idatzia utzi zuen atsotitzen bilduma-aurrekoaren ondoan. MEIG IV 78.
    azpiadiera-2.2
    b) Precedente, que va delante. Cf. BIDE-AURREKO (s.v. 1 bide
    Badakije idijak buztartuten, itzaintzia egiten, itaurreko dabiltzala nos nai. Mg PAb 148 (v. tbn. itaurreko Or Eus 232). Itsu-aurrekoa itsua bada biak eroriko dira lenengo zuloan. AA I 552. Itsu-aurreko egiten zuenari. Lard 146 (v. tbn. itsu-aurreko Izt C 10, AB AmaE 204, Or Tormes 13, Ir YKBiz 226, IBk Mt 15, 14; itxu- It Fab 25, EusJok II 24, Tx B I 218).
    azpiadiera-2.2.1
    Delantero. v. betaurreko.
    Gona-aurrekoa yantzi ta museliñazko zapi azpildu bat bular aurrean yarri. ' Tablier'. Or Mi 98. Gizaldirik gizaldire yakin-azo deuskuena da, age lodi orren ganean koruko papar-aurrekotzat dagoan agea, azpikoari bere luzariti ebagie dala. Akes Ipiñ 23.
    azpisarrerakoSense-37.3
    C) (Adv.). Para ante.
    Ez balio izanagatik zurgintzarako beure egurrak, oso atsegiña begiaren aurreko. Ostolaiz 161.
    azpisarrera-38
    AURREKOAGO.
    Más importante.
    --Badu arek ardiak baño aurrekoagorik!--Jakiña! Aita, arreba, etxea ta abar. NEtx Antz 43.
    azpisarrera-39
    AURREKO ALDE.
    Parte delantera. "Delantera" VP 4v. "Testera, aurkea, aurreko aldea, aitzina" Lar. "Proa" Bera. v. aurrealde.
    Non zegoan Aldarea? --Eleiztxo edo Tabernakuloren aurreko aldean. Ub 32. Argijak [burdikijaren] aurreko ta atzeko aldian. ForuAB 97. Etxeen aurreko aldetan ezartzen badittuzte beren ixkillo edo armetako etxe-arriak. Inza Azalp 16. Eta ala ontziratu ziran aurrekoaldeko alkitan exeritzeko. JAIraz Bizia 46. Kapitana ezik, beste guztiak aurreko aldean, ta kapitana, bakar-bakarrik, atzeko aldean. Anab Poli 62. Txapela aurreko aldera, kopetilluna, sudurra ta kokotza ausarki. Ib. 17. Arantzazuko elizan etzan aulkirik. Aurreko aldean egoan aulki bat bakarra. And AUzta 101. Intelektualaren aldamenetik bereziaz ezenarioko aurreko aldera doa. Lab SuEm 199. Zinea edo bere tokia beia zan bakarrik. Aurreko aldean, erdi inguru arte, bizkarrik bagako aulkiak ipiñi zituen. Etxabu Kontu 82. [Udaletxeak] aurreko aldian dituan abe biak. Ib. 72.
    azpisarrerakoSense-39.1
    Zona situada delante de, enfrente de.
    Zezen bat on xamarra / irtetzen danian, / etzaiozka jarritzen / aurreko aldian. Bil 144. Jenobeba gajoari aurreko aldean jarri eta esan zion. Arr GB 26. Alako gauza beltz bat jarri ziguten, jauna, aurreko aldian, katillu batzuetan. Sor Bar 90. "Dsaust" urten eustan euskaldun batek aurreko aldera. Ag AL 145. Pinariko zugatzak bana banaka iarten iakoezan aurreko aldean. Ib. 162s. Aurreko aldian dauka kontrariorik aundiena bedorren iritzian. Ill Testim 25. Andonik izparringi bat aurrekoaldean zeukala, Medelingo berri bat irakurri zuan. JAIraz Bizia 92. Ni ere nagon ixilla, / zergatik emen aurreko aldean / gutxinez badaude milla, / ongi dakigu, oiek ez datoz / gure bertsoaren billa. Uzt Noiz 123.
    azpisarrerakoSense-39.2
    Anverso.
    Diru berriok, aurreko-aldean, "Gobierno de Euzkadi" daramate: aztekoan berriz, duten balioa. EAEg 17-3-1937, 1300.
    azpisarrera-40
    AURREKO ALDI.
    Época anterior. v. aurrealdi.
    Aurreko aldian ori [por oi?] ziran bezelakoak arkitzen dira emen ere. JMB ELG 34s.
    azpisarrerakoSense-40.1
    Vez anterior.
    Aurreko aldian Santa Engrazia, / beste aldian Ertziña. Uzt Noiz 68.
    azpisarrerakoSense-40.2
    Experiencia.
    Erakusten deusku aurrekoaldiak. msOñ 239v.
    azpisarrera-41
    AURREKOAN.
    La vez anterior. "Aurrekuane etzala etorriko esantzun" ZestErret.
    San Pedrok bere lagun guzien izenean, aurrekoan bezala, erantzun zien, gizonak esana baño Jainkoarena lenago zala. Lard 487. Aurrekoan erakutsi nizun nolakoak egin zittuan Jaunak Aingeruak. Inza Azalp 44. Badaki aurrekoan / sarrerik etzala, / eta esan dit: "Oraiñ / saia egiñala!". Olea 75. Nire andrageiaren aita zan EAJ-k autatu ebana udalburu izateko, aurrekuan be kontzejal zan eta. Gerrika 56.
    azpisarrera-42
    AURREKO BATEAN.
    Anteriormente, en una ocasión anterior. "Aurreko batean (G-azp-goi)" Gte Erd 57.
    Aurreko batean esan nizun, k. maitte orri, aurtxoak ezaguera datorkioneko jakin bear duala zer siñistu. Inza Azalp 23.
    azpisarrera-43
    AURREKO BATEZ.
    En una ocasión anterior.
    Aurreko batez ein dan tongoa / urruti zegoan andi, / belar geiago ebaki zunak / zorren ondoan lotsaldi. "El otro día". Or Eus 304.
    azpisarrera-44
    AURREKO PUNTAN.
    "Aurre-aurrean. Aurreko puntan gai guztitan. Beti aurreko puntan ibiltzia gustau izantzaio" ZestErret.
    azpisarrera-45
    AURREKOTAN.
    Anteriormente. (Tal vez contracción de aurrekoetan).
    Aurrekotan ikusirik, lenengoan otoitza zer ta zenbat motetakoa dan, eta urrengoan ondasuntsu ta bearrezkoa dala guretzat, gaur bear dizut adirazi nola egin bear dugun. Inza Azalp 125. Urrengo egunean Trinidad-en ikusi zituztenak zetarako esan? Aurrekotan prantsesa bezela an dena ingalandarra dala? JAIraz Bizia 35.
    azpisarrera-46
    AURRE-OGI v. aurrogi.
    azpisarrera-47
    AURRE HORRETAN.
    "Aurre hortan, hace poco tiempo. Aurre horretan gertatu zen" Asp Gehi. v. AURRE HARTAN.
    Dotriña edo kristau ikastia ikastetik ateratzen zan aurtxo bati galdetu nion aurre ortan. Inza Azalp 34.
    azpisarrera-48
    AURRE-OSTE.
    (Pl.). Tiempo de antes y después.
    A, ze gauza ederra gure baseerri eta kaleetan, bai bazkaldu ta afaldu aurre-osteetan Aita Gure bat zeruetara altxatzea! EgutAr 3-4-1963 (ap. DRA ).
    azpisarrera-49
    AURRERA.
    azpisarrerakoSense-49.1
    A) (Adv.).
    azpiadiera-1.1
    a) (V, G, AN-gip-5vill-larr-ulz-araq; Lcc, VP 2v, Lar, Añ; eurrera V-ple; abrera V-arrig); AURRERAT Ref.: A; EI 116; Iz UrrAnz; Holmer ApuntV; Elexp Berg.
     "Adelante" Lcc. "Adelante, aurrera, aurra, aitzinat. Ir delante, joan aurrera. Id adelante, zoazte aurrera. Pasó adelante, más adelante, aurrera, aurrerago irago zan" Lar. "Precursor, aurrera bialdua, aitzinat igorria" Ib. "Avant, en avant" H. "(V, G), adelante" A. "Aurréra, adelante" Iz UrrAnz. "Joantzan eurrera (V-ple), fue adelante" Holmer ApuntV. "Adelante. Etorri zaite aurrera" Elexp Berg. EI recoge la forma abrera en Galdácano, y se explica en nota que son los viejos quienes lo utilizan, frente a los jóvenes que emplean aurrera. Tr. Documentado desde IC, Lazarraga y RS, es de uso gral. entre los vizcaínos y guipuzcoanos. Lo hallamos además en el navarro Beriain (cf. además aurre-aitziñat en Mendiburu), y en los septentrionales Goyhetche (que usa la forma abrerat), Larzabal y Xalbador (que empelan aurrerat).
    Ordotsok aurrera. IC I 560 (frase atribuida a Martín de Basurto, dirigida a los cuerpos de unos enemigos muertos). Joan zidin floresta bateti aurrera. Lazarraga 1151r. Aurrera aditze eztana atzera dago. "Quien no mira adelante atrás está". RS 423. Aurrera aditzen eztana atzerantz jauxten da. Ib. 456. Pasatu zen aurrera. Ber Trat 112r. Aurrera igaro zidin tropeza-baga eureen doktrinea. Cap (ed. 1893) pró. Bizkaiari eskerra, / [romanoa] igaro ezan aurrera. BBizk 19. Eta modu onetan prosegituko deb aurrera. OA 134. Sangregorioko aldapatik / goazen berriz aurrera / bidea ezpadaigu galdu / gero itzultzeko atzera. Gamiz 206. Beste itxaso orri, paratu zionean Jainkoak ondarrean bere marra eta esia, esan zion: "To; ona noraño elduko aizan, aurrera igaro gabetanik". Lar SAgust 10. Hura ala ekusi ta soldadu Badagak asi ziran, hura aurrer-aitziñat diña, gibelat igeska. Mb Arg II 301. Nere anima ta gorputzarekin aurrera pasatu baño len, nere atzeneko tranze au zuri enkomendatu nai dizut. Cb Eg II 98. Aurrera edo etorkizunari begiratzen badiot. Ib. 94. Zure zorigaiztokoa Jesusen itxarote onekin baliatzen ezpazera, ta aurrera bazoaz konfesio ta komunio gaiztoak egiten. Mg CC 121. Datorrela aurrera... adiskidia, nor zara ta zer biar deustazu? Mg PAb 190. Baña goazan aurrera; bakarrik bada orain berba egiten dot arako oitura txarreko ekanduzko bekatu beniala kaitik. Añ LoraS 109. Eta ala aurrera goazela Abe-Mariaren explikazioan. Gco I 462. Baña goazen aurrera, eta ekusi dezagun nolako gozotasun eta ondasunak isurtzen dituan Jaunak bere serbitzarien biotzetan. AA I 412. Zertan gauden oroitu gaitezeneko, aurrera joango da Meza. Ib. 496. Bada gure etsaien artean bat gu esnatzen geraneko aurrera bidaldua edo prekursorea. AA III 360. Santidadian aurrera juateko indarra. Astar II 213. Guazen, guazen aurrera, / auntz erdi berriak. It Fab 183. Nola artzak ez duen / gorputz illik jaten, / usai egin ondoren / da aurrera joaten. Ib. 93. Erri au eskuirontz lagarik jarraitzen da Agiñagatik aurrera, ezkerretarako aldatsean Aya ikusten dabela. Izt C 116. Ezin pausurik egin eban aurrera. Ur MarIl 69. Hori zerrala maistroa zen abrerat <abrerai> iragan. Gy 30. Beste guziak aurrera bialdu eta bera bakarrik gelditu zan. Lard 42. Jende on hura añ ixill eta begiramentuz egon oi zan, non hitzik ateratzen eta ateaz aurrera sartzen etziran. Arr GB 135. Donostiatik aurrera anziñako zaldibide zar latza ekarri zuen. Aran SIgn 76. Aurrera segitzeko aiña sendatu zanean. Ib. 70. Asko onela ekusten dira / esanez: "Konfesatzera? / Naiago nuke pausoa egiñ / aurrera bañan atzera!". Xe 345. Guk aziendak len bezelaxe / bialdu'itugu larrera, / ataka zabal ikusi eta / alimaliak aurrera. PE 44. Gezaltzatik aurrera / Ardien atzean / Niñoiala santa bat / Billatu dodala. AB AmaE 356. Baña kontura zaite, aurrera begira / Zelan ez doian urik igoaz mendira. Ib. 272. Bizkarra tontorduna biribil ederra, / Gorputza okertuten eutsana aurrera. Ib. 233. Norbait, Portunek belarriak berotuta, bide txarretatik aurrera asi ez zeitean. Ag AL 50.
    ( s. XX) Jo aurrera, mutillak! esaten eban txalupa jaubeak. Echta Jos 252. Bide zabaletan aurrera, bide ziorretan barruna, mendian gora, basotik bera. Ag G 81s. Prantziatik aurrera, Burdeostik zear, amalau edo amasei egunean itxasoz joanda. Ib. 251. Arratsalde erdian baguaz errekondo batean aurrera eta aurrera. Urruz Zer 51. Kale au ikusteko, ez begiratu atzetik aurrera, beetik gora begira ezazute. A Ardi 131. Aurrera igaro baño len, oar zaitez k[ristau] maite ori, nor diran emen agiri zaizkigunak. Inza Azalp 54. Ikuluan aurrera sartu ziran, beitegiraño. Or SCruz 52. Kuidado gabe sartu aurrera, / egingo zaizu laguntza. Tx B II 170. Abots onexek zuzentzen gaituz egizko lagi-bidera, / Eta bertatik aurrera guaz, aurrera, beti aurrera. Enb 55. Bai-yuan semia bere ikaskuntzetan aurrera, beti aurrenengo zala bere lagunen artian. Kk Ab II 72. Aurrera yo bear degu. Ldi IL 93. Donibane-Loitzundik aurrera, erregebide aundia albora utzi ta beste mearrago bati lotu gatzaio. Ib. 44. Goldean ari danak, [...], eztu atzera begiratu bear, beti aurrera begiratu bear du. Ir YKBiz 185n. Neskatxa bien tresnatxoak eta jantzizorroak astazaiakin aurrera bialduta, eguerdiburuan jetsi ziran bidez-bide Aizarnara. TAg Uzt 296. Euskaldun askok igo bear du / galtzara ontan aurrera. SMitx Aranz 74. Oinak geroago eta neke handiagoarekin aurrera zerabilzkien. Mde Pr 165. Beti aurrera ta aurrera, beti iparrerantz, legorra ta kaia ta bere lotu-lekua urrun utzi arte. Erkiag Arran 84. Zein da Zuganako bidea? Artan aurrera abiatuko naiz azkar. Txill Let 124. Puxka batean egon ziran gizonezkoak etorri-zai ta begitaratu zituztenean jo zuten aurrera. Anab Aprika 45. Gizadia badijoala aurrera, eta aurrerakoan ere, orain artio bezala, bere aurrerapide ontan, mailla berriak iritxiko dituala. Vill Jaink 180. Bon... Goazen aurrerat! Zonbait egunak artio, Benat. Larz Iru 94. Berriz ere etorri zan aurrera segitzeko agindua. Salav 88. Zaldunak sartu eban Dukia ate txikittik lorateixan aurrera. Etxba Ibilt 484. Bretxa aldian sartutzen zera / "Fermín Calbetón" kalera, / metro batzuek aurrera juan / da eskubiko aldera. Uzt Sas 224. Semea zer den ikasteko nik / onekin izan dut jasta, / aurrerat doa bere hartan ta / nik ezin eman arrasta. Xa EzinB 129. Bitartean, etsaia beti aurrera. Alkain 44. Auspoa Liburutegia aurrera eta aurrera dabil bere asmo ederrean. MEIG III 81. Gran Viak badu zati berri bat, Plaza Elíptica delakotik aurrera. MEIG IX 77.
    azpiadiera-1.2
    (Hablando de cantidades).
    Artu leiteke zerbait goxian edo arratsaldian, gustitan iragoten ezpada onza, edo onzaterditik aurrera. Astar II 240. Ogei milla gutxitxo, ogetalau naikoa, ortik aurrera geiegi. Ag G 315.
    azpiadiera-1.3
    "Aurrera joan, irse a zona republicana durante la última guerra civil. Nazionalak Bergan sartu zienian aurrera joan zan familixa asko" Elexp Berg.
    azpiadiera-1.4
    (V-gip, G-azp, AN-5vill; Dv, H).
    Voz usada para animar a continuar o a pasar. "Aurrera! en avant!" Dv (s.v. aurre). "Interjección de ánimo que equivale a 'adelante!' (Pamplona, Zona del N.O.)" VocNav . "Interj. Adelante!. Aurrera, mutillak, naiz da ill" Etxba Eib. "Aurrera mutilla, ez billurtu" Elexp Berg. "Aurrera!, bai! (G-azp) (atea jo dutenean)" Gte Erd 270. Cf. LzG: "Aurrerá, adelante; voz que se da a las caballerías principalmente (Lagrán)"
    Ze egija ederrak! aurrera Peru; nik baño buru obia dozu. Mg PAb 121. Aurrera, ze aldatsa igorik, idoroko dot bide zelaia. Añ LoraS 180. Aurrera, nere lagunak, aurrera, ez aspertu. Arr GB 126. Aurrera, aurrera, garaitu edo / Burruketan ill bestela, / Gora mutillak, aguro goazen, / Arrotz zikiñak illtera. AB AmaE 49. Kontu, kontu, ate zar ori puskatu gabe; aurrera, Baltasar. Urruz Urz 42. Baña txendarme batek "aurrera" esanaz, jo zuan bizkarrean fusiliaren ipurdiaz. Apaol 124. --Iparragirrera juanezkeko, ikusiko litzakijo [iretargiari] atzia? --Eztot uste; baie euk gura dok eta eurrera. A BGuzur 156. Atari-aldean norbait oleska egoan. Iagi zan, "aurrera dana dalakoa" esanaz. Ag AL 45. A, zer oiuak! A, zer irrintziak! Aurrera, deadar egiten dabe gureak, aurrera mutillak. Ib. 106. Aurrera, Jesusen maitalea! Aurrera Jesusen gudaria! Ordua eldu da. Ag G 343. Aurrera, aurrera, apaiz jauna, eguraldia ez dago ate ondoan egoteko ta. Ib. 24. Aurrera, gizonak! Ongi etorri! Lh Yol 51. Euzko-langilliok, itxartu, jagi; / Jagi ta zutik, aurrera! / Aurrera beti! Zintzo, kementsu, / Zuzen elburu geurera. Enb 68. Gipuzkuarrak aurrera beti! / Gora gure Donostiya! Tx B I 173. Euzkoen itxasua! / Oldia eta indarra! / Aurrera, aurrerantza! / Ontzi-puntan soñutsik. Laux BBa 138. Oraindik sasoia bazeukagu ta aurrera! Etxde JJ 45. "Aurrera", esan nion; "hementxe da Amontilladoa". Mde Pr 113. Olan bada --jarraitu eban Iñasik-- aurrera, gizonak, sepultureraño! Bilbao IpuiB 173. Aurrera, aurrera, Ertzain-Buru jauna! NEtx LBB 110. Entzun ongi, eta aurrera. MEIG VIII 28.
    v. tbn. Moc Damu 33. Ill Testim 17. Zait Sof 149. Erkiag Arran 76. Osk Kurl 22.
    azpiadiera-1.5
    "Aurrera San Sebastián (V), adelante con los faroles" A EY III 289.
    azpiadiera-1.6
    (Hablando del transcurso del tiempo).
    Arako urtiak aurrera duazanian, aragijaren suba amatadu deinian. Astar II 17. Emen ematen diogu / asi akabera, / zergatikan dua / denbora aurrera. JanEd I 98. Eguerdiko orduak aurrera zijoazen, Pernandoren bazkaltzeko gogoak aurrerago oraindik. Muj PAm 41. Urteok igarrige yuakuz aurrera. Enb 210. Etzan konturatzen denbora aurrera zijoanik. Etxde AlosT 16. Denbora aurrera zoala, kelta nausiok bertako jendearekin nahastu ziren. Mde Pr 247. Goiza aurrera joanagatik. Anab Aprika 59. Arratsaldea aurrera zijoan. Aiek ere urruti. BBarand 88. Da olan egunak eta illak aurrera neroiazan. Gerrika 21. Udara aurrera zijoan eta zerbait egiteko gogoarekin nengoan. Albeniz 87.
    v. tbn. Echta Jos 128. Ag G 39. Alz Ram 122. JAIraz Bizia 63. Etxde AlosT 16. Anab Poli 59. SM Zirik 76. Auspoa 39, 61. NEtx LBB 67. Etxabu Kontu 128. FEtxeb 134.
    azpiadiera-1.6.1
    Samuel urteetan aurrera zijoan. Lard 150. Edadian ere aurrera guaz da, orra, ezkontzeko asmua artu det. Moc Damu 12. Askotan gogoratu zait urtietan aurrera uala. Ag G 145. Bizitzan aurrera goazen bezela gauza asko ikusten da. Zendoia 7. Nere iru anaiak urtetan aurrera dijoaz. Insausti 136.
    azpiadiera-1.7
    b) En adelante, en lo sucesivo; más adelante. "Dorénavant, désormais, aurrerantzian, aurrerontzian, osterantzian, aurrerakoan, aurrera, gehiago, etc." H. "Aurrera ere [zintzoak izan ziren] (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 179.
    Eta oraindo obato dagiela <...> aurrera guztiok. "De aquí adelante". fJZ 99. Barka drazkidan neure falta guziak, eta aurrera didan fabore emendatzeko. Ber Trat 27v. Aurrera indazu fabore eta grazia emenda nadin. Ib. 88v. Aurrera bizi dan tenpora guztian. OA 131. Orañdañoko kalteak ezagutu, ta aurrera, zuk naizun bezala, nere salbazioa, bizimodu santu batekin biotz guztitik billatzeko. Cb Eg II 24. Ilko zitzaion Jaunik aurrera ez serbitzeko propositu firmea artu zuen. Ib. 195. Oitura, usu ta kostunbrea ala da, ta aurrera ere ala izango da. Cb EBO 13. Lenengo Komunioa Luisi eman zion, ta konseju ere bai, aurrera sarri komulgatzeko. Cb Just 33. Egingo dozu aurrera, gura dozun beste berba. Mg PAb 195. Laguntzen dio damuari aurrera alakorik ez egiteko propositoak. Mg CC 222. Artu aurrera bizitza garbi ta txit on bat. Ib. 179. Aurrera aldatu bear ditugu gure asmoak. Gco I 400. Ortik munduan ikusi diran, orain ikusten diran eta aurrera ikusiko diran gaitz eta pekatu guziak sortu dira. Ib. 469. Oen artean karidadea da andiena, aurrera beste aldi batean esango dizuedan bezela. Gco II 83. Utzi zituan lagun gaiztoak eta aurrera bizitu zan Jaunaren beldur Santuan. AA III 541s. Ala gertatu da oraindañokoan, ta ala aurrera-ere gertatuko da munduak dirauen artean. Ib. 616. Izan arren zu oraingino bere arerijua, ameetan badozu aurrera, pozik bere adiskidetzat artuko zaitu. fB Ic I 53. Pekaturik egin ez dozunok, ta aurrera bere egingo ez dozuna dakizunok. fB Ic II 237. Indazuela bekatu onen oraingo damu zoliagoa, eta aurrera zuei gozo emongo deutsuen bizitza on bat egitea. Añ EL2 227. Zer modutan aurrera / bear degun bizi. Echag 100. Iduritzen zat --dio artzanorak-- / dala guretzat obea / aurrera biok len degun baño / obeto elkar artzea. It Fab 139. Sinismen osoan gaude, aurrera ere mundua mundu dan artean iraungo duela. Lard 534. Labanek galdetu zionean ea doan aurrera serbitu bear zuen. Ib. 36. Ill baga luzaroan baldin bada bizi / Joakin ez da izango aurrera aiñ gaizki. AB AmaE 245. Eta aurrera bere / Urtero bai bertan / Gura neuke anaiok / Alkartu gaitezan. Ib. 90. Nik itza ematen dizut, aurrera oroituko naizela zutzaz obeto oraindaño baño. Sor Bar 38. Aurrera, onela jarraitzen badiagu, agortuko dizkiagu iturri, erreka eta ibaiak. Urruz Urz 11.
    ( s. XX) Aidian bigaldu det, eta ez bezaio utzi aurrera etxian sartzen. Alz Txib 108. Aurrera ere segitu beti / orain arteko pausuak. Tx B 176. Aurrerat obe degu / biyok pakia! Yanzi 51. Lizarragak arnasa artu zezaken arrezkero. Santa Cruzek etzion aurrera galaraziko, ta gerra irabaziko al zun. Or SCruz 118. Zuk eman-âla jasan dutala, / jasango ere aurrera? "Sufriré también en adelante". Or Poem 542. Bere lurretan aritza nai dunak, lenengo illara aldatu dezala piñua; bigarrena aritza; irugarrena piñua; laugarrena aritza eta olaxe aurrera. Munita 43. Jarraituko dot aurrera be ipuin batzen. SM Zirik 7. Luis ez da irixten Donibane-ren ondora, ta besterik iritxiko danik etzait iduri aurrera ere. Or (in Gazt MusIx 32). Aurrera ere oain bezelaxen / izan gaitezen euskaldun. Uzt Noiz 100. Mundu oneri kasik / nik ez diot zorrik, / aurrera ez daukazu / nekatu biarrik. Ib. 89. Eta bera geratu zan lendakari aurrera. Gerrika 270. Horrela izango da aurrera ere, biziko baldin bada. MIH 78.
    v. tbn. Izt C 123. Xe 320. Apaol 99. SMitx Aranz 156.
    azpiadiera-1.7.1
    (Referido a un corto periodo de tiempo).
    Galdegin zioten aurrera ere: "Zergatik ari zera bataiatzen, ezpazera Kristo, ez Elia, ez Profeta?". Ir YKBiz 51. Aiek aurrera ere galdegiten baitzioten, Yesus lerdendu zan ta esan zien. Ib. 319. Mutil gazte logikazalea aurrera mintzatu zen honela. Mde Pr 179.
    azpiadiera-1.7.2
    (Tras ablativo). "(De) oy más, de oy en adelante, emendik aurrera" Lar. "(De allí) adelante [...] andik aurrera" Añ. "Handik aurrera ere [zintzoak izan ziren] (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 179. Tr. Documentado desde Lazarraga, es de uso gral. en la trad. vizcaína y guipuzcoana; lo hallamos tbn. en Beriain y en Mendiburu.
    Nagozu mesede eske onerean aurrera on eretxi degidazula. Lazarraga 1152v. Emendik aurrera nai zaitut oneritzi eta serbitzatu. Ber Trat 88v. Andik aurrera aren zerbitzuan bizitzeko. Ib. 40r. --Zer ordutan ian bear da? --Eguerdirean aurrera edo gitxi bat leenago. Cap 58. Jakin bear dau Kristiñeu fiel gustiek usu errazoakora eldu azkero (ordineriemente zaspi hurterik aurrera) lau gauze. VJ 4. Obligetan dau bakotxa 7 urtetik aurrera. ZBulda 67. Andik aurrera ezin bein ere berriz il zeitean. OA 36. Onerik aurrera kendu daiezan kanta loi ta desonestak. Urqz 77. Andik aurrera geiago eta geiago bear zan bezela amatzeko. Lar SAgust 15. Nik utziko ditut emendik abrera, orain-dañokoan itsutu edo liluratu nauten nere erakeriak. Mb OtGai I 120. Emendik aitzin-aurrera proberbio ta laño guziak alde bat utzi ta agerian esanen dizuet nere Aitak nai duena. Mb IArg I 332. Andik aitzin-abrera. Ib. 222. Emendik aurrera, ematen dizut itza, nere biziera berri guzia, Zu alabatzea, Zu biotz guztiaz serbitzea izango dala. Cb Eg II 21. Nik esango deutsut emendik aurrera Maisu Juan, ta zuk niri Peru. Mg PAb 56. Au gerta ez dakizun emendik aurrera, kontuz biotzean gorde ezazu Jaunaren itz Santua. AA III 443. Kontuban jausi zirianeti aurrera, negar mingotx asko egin ebeen. fB Olg 190. Naturaleza argalak [...] agertuten ditu bere okertasunak [...], sarri bost urtekuetan bere [...], andik aurrera geitubaz dua peligruba. JJMg BasEsc 200. Orduban zuk ikusi zendubanetik aurrera, zure erruz edo kulpaz erreten da. Astar II 134. Onerik aurrera beste bat izango nas. Añ EL2 157. Orain ta beti gaurtik aurrera iñork ere [...] ezdegiola egotzi urik saltzeko egiten dan sagardoari. Izt C 139. Egidazu grazija biziteko emendik aurrera bakar bakarrik zuretzat. Ur MarIl 120. Gaurtik aurrera, bada, adin guziak zorionekoa deituko naute. Lard 364. Emendikan aurrera / bizi biagu kontuz / estali gaitzan bere / bendiziyo santuz. Ud 133. Emendik aurrera zure ezpatak gurutzia biar du izan. Bv AsL 71. Ordurik aurrera [...], lagunaren oiñ-otsak banan banan zeinbatu edo kontaten abia zan Kataliñen Aita. A BeinB 90. Biertik eurrera. A BGuzur 131. Galerazi zezaiola alabari andikan aurrera arkaitzera joatea. Goñi 42. Baserri artan, egun orretatik aurrera, beste bizitza bat asi zan. Ag G 74. Dirubak ostu eutsoezan egunetik aurrera, iñoz baño kantarijago ta argijago ebillan Anton Berakatz. Kk Ab I 103. Emetik aurrera, ene umiok, baratz au zubentzako baratza ixango da. Altuna 48. Gaurtik aurrera, baña, zuekin / Jarraitu gura genduke. Enb 45. Bi kolpe eman dizkat / ukabillaz dale, / andik aurrera etzan / okasiyo-zale. Tx B II 174. Etzan ala egin, ta ortik aurrera eztakit ezer. Ldi IL 57. Liberalkeria zabaldu zanetik aurrera, gizarteko legeak arazo onetan ugazaben edo aberatsen alde egon dira. Eguzk GizAuz 35. Sendi onenetakoak ere sei urtetik aurrera dantza ikastoletara bialtzen dituzte. JAIraz Bizia 30. Erabakia artu dut hemendik aurrera frantzesez idatziko dudala. Mde Pr 197. Andik aurrera sarri atera oi ziren alkarrekin Piarres eta Engrazi. Etxde JJ 88. Andik aurrera ez ei'eban erabilli panparreriarik. SM Zirik 39. Emendik aurrera ez dizutet mirabe esango, lagun baizik. MAtx Gazt 28. Andik aurrera, etxe artako gauzak bide onetik zijoazen. NEtx LBB 54. Jaio zanik aurrera beti, moillaganean bizi izan zan. Erkiag Arran 125. Emendikan aurrera dago bizi motza, / gutxiena ustian dator eriotza. Uzt Sas 298. Andik aurrera basarri-lanean jarraitzen nuan. JAzpiroz 97. Bidea zabalik dauka hemendik aurrera. MEIG III 98.
    azpiadiera-1.7.3
    (Tras instr.).
    Illobak dauzkat nagusi, / indarrak juan igesi, / onez aurrera orien mende / biarko det bizi. Xe 243. Deskuidatutzen giñan geiago / gauza ori jakin gabean, / ontzaz aurrera izango gera / gu bizimodu obean. PE 22. Eskari au egiñaz aurrera zazpi urtean joan zan [...] amodiozko aktoak egiñaz. Arr May 115. Kanpeon pasa ditut / oi ta zortzi urte, / ontaz aurrera noski / bentzutuko naute. Tx B I 201. Lenago sei bezela, ontaz aurrera zazpi duro [emango dizkiat] . Salav 38. Len bikañak ez giñan, / asiyak gain-bera, / onez aurrera aundiyak / izango ez gera. Uzt Noiz 75.
    v. tbn. EusJok II 61. Etxde AlosT 55.
    azpiadiera-1.8
    c) (Lar, Añ).
    A la presencia, al espacio de enfrente. "(Iré a su) presencia, joango naiz aren aurrera, joanen naz aren aitzinerat" Lar. En AxN se explica kontratu (398) por aurrera atera y kontra karrean iarriz (400) por aurrera ateraz.
    Joan zidin Sirenaren aurrera. Lazarraga 1152r. Iaungoikoak dauka Exodoan erranik, ez atorrela ene aurrera deus bage. Ber Trat 59r. Elze nas zeuben aurre[r]a. Urqz 21. Begira ondo, nola [...] oriekin batean zu ere lasterka Juezaren aurrera zaramazkiten. Cb Eg II 150. Egun onetan txito goxeti eroan eben Pilatosen aurrera. Oe 156. Horduan guziok joango gera Jainkoaren aurrera. Ub 155. Joan zan bada Ananias San Pedroren aurrera bere diruekin. Mg CC 120. Atera eban guztien aurrera Jesu Kristo soñeko gorri zoro bateaz janzirik. Añ EL1 106. [Soñeko zuri au] eramango al dezu bekatuaren loiez zikindu gabe Jesu-Kristoren jarlekuaren aurrera. AA III 266. Ezkongeija [...] Juez aurrera eruatia, karzelan sartutia. fB Ic III 358. Zeruti jatsitako Santu bat ta Sazerdote bat aurrera etorriko balitxakoz batera. Ib. 309. Guraso batek umeak aurrera ekarri. Zav Fab RIEV 1909, 35. Nolatan atrebitu / zan eramatera / ume itsusi ura / guztien aurrera? It Fab 127. Mendizuloak utzirik agertuko da mundu osoaren aurrera arpegi garbi alaiarekin. Izt C 8. Jesus auziepalla edo Juezaren aurrera. Ur MarIl 39. Ez eta zuen perlak txerrien aurrera bota ere. Lard 384. Tabernakulora, elkartasuneko kutxa-aurrera eraman zitzala. Ib. 96. Bere aurrera etortzen danean. Bil 145. Neska mutillai biai deiturik aurrera, / Agertu eutsen bere barruko gogua. AB AmaE 421. Eraman arazteko etsaiaren aurrera. Bv AsL 214. Iolas guztietara / ordurik aurrera / ibilten zan mutila / Kontzegaz batera. Azc PB 133. Alkatien aurrera eruan. A BGuzur 121. Baziruriyen alkatien aurrera eraman biar zutela. Iraola 51. Begien aurrera datorkit gizon arren arpegi zurbil, makur ta ezaiña. Ag G 64. Ixkribauaren aurrera eraman zuen. Muj PAm 37. Etxe baten aurrera eldu giñan. Or Tormes 65. Bidian mankauta itxi ditut mutil bi, aurrera urten yatazanak. Kk Ab II 62. Etorri ziran, ba, andra bijak bakaldun aurrera. Otx 18. Amar milla talentu zor zizkion gizon bat ekarri zioten aurrera. Ir YKBiz 258. Ez zen ausartu bere lizunkeria besteen aurrera agertzera. Mde Pr 179. Eraman zituzten berriz ere Xalbat eta Engrazi epaimai aurrera. Etxde JJ 177. Garbiketa-aterpe aurrera elduxe ziranean. Erkiag Arran 55. Egunez etzan iñoren aurrera agertzen. NEtx LBB 27. Kanposantura urreratu zanean, ixaradunak aurrera urten. Alzola Atalak 58. Kuartel aurrera allegatu geranean. Alkain 41.
    v. tbn. VMg 72. JJMg BasEsc 144. Astar II 193. CatLlo 95. Echag 124. CatBus 56. Arr GB 92. Aran SIgn 57. Itz Azald 26. Goñi 100. EusJok 148. Enb 203. Alz Ram 129. Zait Sof 144. Bilbao IpuiB 241. Berron Kijote 42.
    azpiadiera-1.9
    (Tras -ko).
    Itsasontzia Pasaiko aurrera etorri zanean arrats-aldeko labak izango ziran. Anab Poli 69.
    azpiadiera-1.10
    d) (Lar, Añ).
    Por delante. "Anteceder, preceder [...] aurrera joan [...]. Me antecede, aurrera dijoakit, doakit" Lar.
    azpiadiera-1.11
    e) (Tras instr.). (Con las piernas, la cara, etc.) por delante. "Muturrez aurrera (V-gip, G-azp-goi-nav, AN-gip) [...] musuz aurrera jausi da (V-arr, G-azp)" Gte Erd 9. Cf. ATZEKOZ AURRERA (s.v. 1 atze).
    Meltxorrek eltzen diyo / Gaxparri besotik, / ez muturrez aurrera / erortziagatik. Bil 142. Lapur bat iztarrean eritua erori zan musuz aurrera. Apaol 73. Gau guztian ibilten, nundik nora ezekiela: bilin balaunka, musturrez aurrera, buruz beera... A BeinB 78. Estropuzu eginda, jausi zan surrez aurrera. Ag Kr 13. Aek bai, an egongo dituzu eztulak edo esteko miñak noiz ankaz-aurrera eramango zaitun begira. Mok 9s. Zezen nabar arengana ba doa, ezten-aga muturrez aurrera. Or Mi 49. Zapi zakarrez ate aurrera / erdu da txirotasuna. Laux BBa 80. Zin egin eban etzala geiago eguno buruz aurrera iñon sartuko, buztanez atzera ibilli baño. Otx 59. Zugaitz batetik muturrez aurrera erori zan. Etxde AlosT 25. Nasaganetik uretara, zutunik, oiñak beerantz zituela [...]. Urrengo, dzangada ekin eutsen, buruz aurrera. Erkiag Arran 57. Itsasontzia asi zan muturrez aurrera Pasaiko istunean sartzen. Anab Poli 70.
    azpiadiera-1.11.1
    (Fig.).
    Eiñ dute sarrera / gezurrez aurrera. AzpPr 83.
    azpisarrerakoSense-49.2
    B) (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    a) "(Vc), precoz. Aurten aurrerea jatorku garia" A. "Aurreria. Oso aurreria dao, viene muy adelantado (un niño en aprender a hablar)" Iz ArOñ. "Precoz, adelantado. Santiao sagarrak ziren, oso aurreria izen, iittetarako azixa belztuta zeren" Elexp Berg. "Gure Juanita, txikittan, oso aurreria za; zazpi urterako berak jartzen zeban bazkaixa" Elexp Berg.
    azpiadiera-2.2
    b) "(Vc), atrevido, audaz. Ondo aurrerea da mutiko ori" A. "Gizon aurrera bat, un hombre audaz" A Morf 619.
    Bera ere, zorionez, alakoa izan, ausarta ta aurrerea, idaz-tankeraz agiri danez, gogor jotzeko bildurrik etzeukana. Vill EG 1956, 1-2, 73.
    azpiadiera-2.2.1
    Decidido, presto.
    Dantzarako aurrerea, laietan da araketan da bedar ebaten ibilteko bere atzerea edo atzerana ez. A BGuzur 117.
    azpisarrera-50
    AURRERA ATERA.
    azpisarrerakoSense-50.1
    a) Sacar adelante.
    Gertu egozala egunian peseta bana emoteko ain adimentsua zan axe mutilla aurrera atarateko. Kk Ab II 71. Baiña etxea, emakume orri eskerrak, etzan ondatu. Ta nola aurrera atera dituan bere anai txikiak! NEtx LBB 90. Beren lanak etxe artan bizia aurrera ateratzen. Loidi 76. Nere semeak aurrera ateratzeko, oen laguntzarekin bakarrik baliatu nai nin. Ataño TxanKan 180. Arek egin zituan lanak izugarriak izango ziran, pamili ura aurrera ateratzen. BAyerbe 50. Alkarterik aurrera atara biar bada, batzarrak dabe garrantzirik aundiena. Gerrika 155.
    azpiadiera-1.1
    Llevar a cabo.
    Ain oitua zegon bere burukeri guztiak indarrean aurrera ateratzen. TAg Uzt 188. Jendearen ustekabe ontaz baliaturik errezago aterako zitun aurrera bere asmo dollorrak. Etxde JJ 185.
    azpisarrerakoSense-50.2
    b) Salir adelante.
    Sendatu naizenetik lanaren bitartez aurrera ateratzen naizela. Alz Burr 12. Zer zintzo ibili bear degun zorrik gabe aurrera ateratzeko. ABar Goi 29. Ez det nai nun nabillen iñork jakiterik. Aurrera atera ezkero, azalduko naiz. JAIraz Bizia 67. Allande, munduaren azkeneko bazterrean larrugorri jarrita, bere argitasun eta antzearekin aurrera ateratzen asmatuko zun gizona zan. Etxde JJ 68. Basarrietan jaiotako pranko badek aruntza joana ta aurrera atereak. TxGarm BordaB 157. Aiek ere lana eginda, eta gu ere alkar maitez aurrera aterako giñala. JAzpiroz 166.
    v. tbn. BAyerbe 177. Albeniz 102.
    azpisarrera-51
    AURRERA-ATZERA.
    Adelante y atrás.
    Zutik, ia mugitzen ez dirala, pauso txiki-txiki batzuk aurrera-atzera, urdalla (estomaokoa) erabilliaz, ez dira toki beretik ateratzen. Anab Aprika 33.
    azpisarrera-52
    AURRERA-ATZERAKA.
    azpisarrerakoSense-52.1
    a) Adelante y atrás.
    Ez degu ibilli bear beti aurrera-atzeraka ta irabazi degunari eutsi egin bear diogu. PMuj Egan 1957 (3-4), 130.
    azpisarrerakoSense-52.2
    b) (Sust.). Movimientos hacia adelante y atrás.
    Zankoak onen zabal eukitzea ta aberearen bizkarren aurrera-atzerakak, nekagarriak dira. Anab Aprika 36.
    azpisarrera-53
    AURRERA BAINO LEHEN; AURRERA BAINO LEHENAGO.
    Antes de seguir adelante. Cf. MEIG III 117 aurrera jo baino lehen.
    Kopatxo bana edan dezagun aurrera baño len! Or Mi 34. Baliokide-klaseak ezagutu behar ditugu, aurrera baino lehen. MEIG VI 131. Azal dezadan, aurrera baino lehenago zergatik uste dudan delako hitz zerrenda hori ikuskatu dugun baino astiroago behar genukeela ikuskatu. MEIG VII 54.
    azpisarrera-54
    AURRERAEGI; AURREREGI.
    Demasiado adelante. Cf. Lar: "Adelantar demasiado, aurreregitu, aurregitu, aitzinegitu". v. AURREGI.
    Bañan ez nadin sartu aurreregi gaur goizean pulpitu onetara dakardazan asmoetatik kanpora. Ag Serm 159. Ez ditzagun gure amesak aurreregi eraman, esnaera mingarriagoa sortu ez dakigun. NEtx Nola 31. Poliki-poliki, gaztetxo. Ez aurreragi joan. MAtx Gazt 61. Maiz ikusi dugu Akademia Ibiltariaren ibileretan, entzule adi eta ikasle gogatsu, ez aurreraegi ez atzeraegi, berak zekien tentuan. MIH 50. Ez litzake harritzeko ere oraingo ukamenak aurreraegi joanak izatea. Ib. 63.
    azpisarrera-55
    AURRERA EGIN.
    azpisarrerakoSense-55.1
    a) Avanzar, progresar; seguir adelante. "Bidean aurrera egin zuten (G-azp)" Gte Erd 271.
    Jagolak lotan aurkitturik, aurrera egin eban. Otx 59. Orren bidez du ainbat gaietan / aurrera gizonak egin. "Por medio de ella ha progresado". Or BM 48. Mugazaiak --begirakun bakar bat aski-- ezetz, eztekela aurrera egiterik. Ldi IL 42. Baiñan egi bakoitzaz baliatzeko bide guzi oriek erabili bear balitu, nekagarri litzaioke. Maiteago du, labur oroituz, aurrera egitea. Or QA 128. Izkuntzak eta bide batez elertiak aurrera ez-ezik atzera egingo dute. Etxde AlosT 9. Bertan tinkaturik gelditu zen iratxo bailitzan, aurrera egiteko kemenik gabe. Etxde JJ 195. Orduak aurrera egiñarren. Ib. 151. Zer egingo? Aurrera egin bear. Uri aundian izango ditu dirututeko aukera ta eretiak. Erkiag BatB 112. Dantzariak beren gorputzari, aurrera egin baño len, bira osoa eman bear diola esan nai du. NEtx LBB 320. Toni, atean dago, aurrera egiten ausartu gabe. Ib. 104. Bildur bakoak aurrera egiteko; eta bat be ez ei-zan atzean gelditu. Alzola Atalak 59. Aiek aurrera egiten zuten añean, artilleriak ere aurrera tira bear. Alkain 68. Gu biok dibidirrak [...] Aitiaren Semiaren egin orduko ataraten genduzan, eta an ez geunkan geiago aurrera egiterik. Etxabu Kontu 11. Larrak beti aurrera egiten baitu. Ataño TxanKan 239. Zarrenak eskolan, gazteenak azitzen, eguna joan da eguna etorri, aurrera egin degu. JAzpiroz 213. Aurrera egitera egin eban, atzeko salako atetik urtetia gura eban. Gerrika 177.
    azpiadiera-1.1
    Neska zabal-zabal eman ezik mutillak etzun aurrerarik egingo. Etxde JJ 138. Etxahuniako nagusi gazteak mendian gordeta irauten zun artean Mattinen asmoak etzuten aurrerarik egiten. Ib. 145.
    azpiadiera-1.2
    (Adelantarse).
    Ederrago al-leritzaizuke, lurreko landare guziei, ostotzerako, loretzerako, umotzerako, egun yakiñak, egun bakarrak, indarrez ezartzea, [...] ta oietatik aurrera edo atzera egiteko ausarta litzakena, errotik atera eta kito? Ldi IL 109s.
    azpisarrerakoSense-55.2
    b) Hacer avanzar. "Aguijar bestia, aurrera egin aberea" Lcc.
    azpisarrerakoSense-55.3
    c) Hacer frente. v. AURRE EGIN.
    [Karabiñeru] ari be aurrera egiten ei eutsoen gazteak. Etxabu Kontu 22.
    azpisarrera-56
    AURRERAEGI SARTU.
    Meterse demasiado, ir demasiado lejos, pasarse de la raya; meterse en lo que no le importa.
    Ba-ezpada ez nitzan / aurreregi sartu, / oraindik libre dago / nai dubenak artu. Tx B II 165. Besterik eziñean bai-natxion; aurreraegi sartzea ez den zur. Zait Sof 163. Aurreregi sartu ta aitona pixarren bat mindu ote zuan bildur baizan. Ataño TxanKan 53. Gogo onetik edo txarretik, aurreregi sartua damutuz-edo. Ib. 245.
    azpisarrerakoSense-56.1
    Baiña, bada ez bada ere, aien artean ez muturrik sartu aurreragi. AZink 112.
    azpisarrera-57
    AURRERA ERAGIN.
    Hacer avanzar.
    Espiritubari beti aurrera eragin, ta aragijari beti atzera eragin. fB Ic II 275. Lagundu gura deutsazunari, bere burrukako kolpe bakotxian aurrera eragin. Ib. 274. Noiz batuko ote gera euskeltzale guziok, gure euskera maiteari guziok batean beti aurrera eragiñaz? PMuj Egan 1957 (3-4), 133.
    azpisarrera-58
    AURRERA ERAMAN; AURRERA EROAN.
    Llevar adelante; continuar (algo). "Trabajar sin desistir, item., lanari ekin, eutsi, lana aurrera eraman" Lar (in Aq 1443). Cf. Lar y Añ. "(Llevar la) suya adelante, berea beti aurrera".
    Ez-aditu egiten zien beste itsuak eta aitzin-aurrera zeramaten beren usanz galgarria. Mb IArg 358. Ardiak eraman balu aurrera auzia beste agintari nagusiago batengana. VMg 5. Edanagaz berotuta, aaztuten dira urtiakaz, ta aurrera daruee sailla. JJMg BasEsc 209. Alaintxe darue aurrera euren ekandu zitala. Astar II 132. Joab agintariak Amon-tarrakiko erasoa aurrera zeraman. Lard 193. Ez aldakizu gaur erdaldunak daroala / Sailla aurrera biderik iñon galdu baga? AB AmaE 460. Diputaziñuak gogo bixijenaz aurrera eruan gura dauzan arazuen artian. ForuAB 69. Erabakiko dana aurrera eramatea. ForuAG 257. Jaia aurrera eramateko sermoi askotxo tajutu bear ditugu. Lab EEguna 87. Berak asitako lana aurrera eraman zezaten. Ir YKBiz VI. Gaurko egunak eskatuten dabezan lan aundijak aurrera eruateko. EAEg 9-10-1936, 7. Ariñen ikasi eta aurrera eraman bearrekoak. "Llevar a cabo". Ib. 12-12-1936, 525. Bere bizimodua aurrera eroateko bildur bage gertuaz. Erkiag Arran 15. [Idazten duenak] artu duen gaia aurrera eramateagatik ori esaten badu ere. Vill Jaink 75. Gerlak prestatzeko edo aurrera eramateko. Ib. 178. Gure kontuak aurrera eraman baiño len, irugarren alaba, Jesusa, nundik eta nola etorria zan esan bear degu. NEtx LBB 17. Arazoari gogoz oratu ta aurrera eroan nairik dabiltzanak. Onaind STeresa 63. Alkarrekin maiz biltzen ziran gauza aurrera eramateko. JAzpiroz 70. Ez nuan bein ere ikaste premirik nabaitu, nere bizibidea aurrera eraman al izateko. AZink 32. Baña ondiño eninduen biarrak eta nekiak ainbeste bildurtzen, eta danok itxura baten aurrera eruan al genduzan. Gerrika 160. Haiek, bildurik, Eusko Ikaskuntza sortu zuten, sortu eta aurrera eraman behar zen bidetik. MEIG VIII 65.
    azpisarrerakoSense-58.1
    (Con dat.).
    Konfesoriak emonarren konseju on, ta penitenzijak, aurrera daruala esatiari: "Ilgo al az, itoko al az, eztanda egingo aldok". Mg CO 75.
    azpisarrerakoSense-58.2
    Llevar a cabo.
    Ikusirik argi ta garbi, iñolaz eziñ aurrera eramango zutela Jerusalenera joateko zuekaten preskañi edo botoa. Aran SIgn 94. Aurrera eroateko / eukezan asmuak. Azc PB 146. Nire asmoak aurrera eroateko indar gitxi daukadaz. Ag AL 113. [Asmo eder] berau aurrera eruateko. Enb 141. Beste asmo askorik sortu ta aurrera eramateko. Ldi IL 146. Ire iritzi ori aurrera eramanda begira akiok zer gertatuko litzaken. ABar Goi 20. Sozialisten asmu ta eretxiak aurrera eroan ezkero, barriro be orraxe joko geunke. Eguzk GizAuz 98. Bein orrera ezkero, gauzak lenbailen aurrera eramatea dagokizue. TAg Uzt 309. Mingarri izan arren, dollorkeri au aurrera eraman beste biderik etzekusen. Etxde JJ 73. Bere intenziñua aurrera eruateko, senarrari aitzen emon zetsan, izorra aurkitzen zala. Etxba Ibilt 484. Aurrera eraman zuan artzaiak bere asmoak. Berron Kijote 222. Azkenean, berekiko tratua aurrera eraman naiean, osasuna galdu zuan. BAyerbe 159. Emen asi zan gure asmoak aurrera eruateko alegiñak egitia. Gerrika 191. Damurik, diot berriz ere, ez zuen aurrera eraman euskal literatura biribil zezakeen obra. MEIG IV 133.
    azpisarrera-59
    AURRERA-ETORRI.
    Precoz. v. AURRERA (B, a).
    Oraingo umeak ikaragarriro dira aurrera-etorriak. Zam EEs 1917, 64.
    azpisarrera-60
    AURRERA GABE.
    Antes de seguir adelante.
    Aurrera bage, belaunikatuz, / an gogoz oi da ziñatu. "Antes de pasar adelante". Or Eus 228. Nik, aurrera gabe, puntu bat markatu nahi nuke. MEIG VI 83. Aurrera gabe, azaldu beharko dut norako asmotan naizen hemen. Ib. 186.
    azpisarrera-61
    AURRERAGO (Lar).
    azpisarrerakoSense-61.1
    a) Más adelante, más allá. "Non plus ultra, ez aurrerago, ez aitzinago" Lar. "(Pasó) adelante, más adelante, aurrera, aurrerago irago zan" Ib. "Au daie ni beno aurrerago" (AN-ulz). Echaide Nav 262.
    Baña San Agustin aurrerago dabill; biotz osotik ez ezen, geiago ere amatzen du bere Jaun ta Jabea. Lar SAgust 13. Aurrerago banoa, ta aren begiak su gar izugarriz beteak [...] dirudite. Cb Eg II 115. Karidadeak agintzen duen baño aurrerago geienean sartu ta nabarbenkiro igarotzen da. Ib. 162. Datorrenian ona Jangoikuaren deikoren bat, ikusteko ta poztutekua da, zelan, bata baño bestiak aurrerago diriala, daruaken arto zatija edo katillukada saldia. Mg PAb 105. Zenbat eta aurrerago zoazen bekatuan anbat andiagoa izango da zauri au. AA I 399. Zenbat eta zenbat, bear ez diran [...] gauzetan esnatzen diranetik asitzen dira gogoa ta biotza loitzen, zikintzen, lardatzen? Zenbat... Baña ez goazen aurrerago. AA III 361. Aurrekuak ondorenguai, ta ondorik duazanak, aurrerago duazanai, burla desonestubak alkarri egiten. fB Olg 73. Baina, aurrerago irago bagarik, ikasi biar dozu, neure entzula onak, zeinbat modutakuak dirian gurarijak. fB Ic II 251. Norbera baino aurrerago inor bada zetan edo atan, ari paltak topau gura, arenak entzun gura. Ib. 196. Baña alzinatuago, abrerago dago izatera miserikordia, egitera grazia, ezen ez gu egitera obligazio deunga. LE Urt 373 (ms. 133v alzinatuágo dago). ñori ere prendarik / ez diot nai artu, / argatik aurrerago / ez nuke nai sartu. Xe 226. Eta menturaz au baño aurrerago igaro da nere saldukeria. Arr May 100. Ortxe zerbait aurrerago daukazu lokatza. Ag G 322. Eguerdiko orduak aurrera zijoazen. Pernandoren bazkaltzeko gogoak aurrerago oraindik. Muj PAm 41. Bertso bat ikasi du; bota naiez dago, / oilloaren arrautza baiño bearrago; / kopla bat --ez baitaki andik aurrerago--. Or Eus 370. Alperrik litzake aurrerago yarraitzea, txekotarren goraberaekin. Ldi IL 174. Berdintasun oek oraindik aurrerago dijoaz. JMB ELG 76. --Aurrerago oraindik? --Bai, aurreragoxe. Zait Sof 110. Arkubide apal eta luze batetik igaro, jatsi, aurrerago joan eta hartzara jatsi ginen. Mde Pr 112. Geiago aztertu ondoren, aurrerago iritxi naiz. Txill Let 122. Bañan egiaren billa aurrerago joan, eta illunago ikusten dut guzia. Ib. 122. Pixka bat aurrerago, ibaiko ur zabalaren gañean, Ondarribi-erria ikusi zuten. Anab Poli 120. Olagarroa aurrerago. Mutilla geldik. Ib. 15. Akileu turtubea orain dagoen tokira el dedinean, turtubea berriz ere aurrerago ioanik legoke. Zait Plat 41. Erregiñak, aurrerago juan gurarik, eiñ zittuan alegiñ guztiak izentatzeko zaldunorri emakumezko aren izena. Etxba Ibilt 459. Joan nintzan aurrerago / ihesi guztiengandik. Azurm HitzB 53. Aurrerago joan gura / eta ezin juan. FEtxeb 135. Nahiz batzuek aurrerago eta besteek atzerago muga horiek ipini. MIH 89. Ez naiz, ordea, sail honetan aurrerago sartuko. Ib. 327.
    azpiadiera-1.1
    (Hablando de cantidades).
    Haziendearen proporziotik aurrerago pasatzen danik. OA 164.
    azpiadiera-1.2
    (Precedido de sintagma con cuantificador, en caso absoluto).
    Itxua baño oinkada batzuk aurrerago, eztarri garbiko euskaldun alai bat arkitzen da oiulari. Ag G 187. Apur bat aurrerago joan eta botauten ziarduen etxe zaar baten orma ganera igonik. Erkiag BatB 52.
    azpiadiera-1.3
    Más adelante (en el tiempo).
    Ezta gurasuen erijotziagaz amaitu edo akabetan semiak deutsen zor au, aurrerago iragoten da. Astar II 82. Eztago gauza ziur edo zierturik nosgino baru egin biar dan, irurogei urteraño ala aurrerago. Ib. 239. Batzarrak aurrerago urien dirugai guzientzat Araudi osoa egiñ bearko dala badaki. ForuAG 285. Aurrerago esango dizut ze gertatu zan. Or SCruz 15. Aurrerago kontatuko det zeñekin nintzan eta zer apustu zan. Albeniz 28. Ohar bat, haatik, aurrerago ikusiko dugunarekin zer ikusirik aski duena. MEIG VII 51.
    azpiadiera-1.3.1
    Zuk dirautsazu astunago bat; aurrerago eta gogorrago; azkenian aserria. Astar II 106. Zeubek dakutsube zaarrago eta gozuago egiten jakela ardaua; aurrerago eta zaliago. Ib. 129.
    azpisarrerakoSense-61.2
    b) Antes.
    Lapurrak egin oi daben legez, zeintzuk lapurtxo bat biraltzen dabe, eurak baño aurrerago etxean sarturik, ta atea idigirik, nagusiak gero ostutera ta iltera sartzeko. Añ LoraS 107. Esango dot Jose nik dala lapur zarra; / Eta berari deitu eutsanak Aixeri, / Nik baño aurrerago eutsala igerri. AB AmaE 324. Aurrerago etzan azartu neskatilla orri ezer esaten. Echta Jos 287. Aurrerago esan doguzanez gañera, beste gauza eder asko be irakatsi euskuzan Jesukristok. KIkV 104. Aurrerago adierazo dogunez, sozialista, komunista ta sindikalisten asmuak, [...], gizartea orain dagoan baño be gexoago ta txarrago ipinteko, asmu obak dira. Eguzk GizAuz 192. Aurrerago ugazaba lez euren kontura lanean ziarduen askok, ezin jarraitu izan eben. Ib. 21. Aurrerago esan dot atsegingarri nituala aldakuntza onetako tira-birok. Gerrika 272.
    azpiadiera-2.1
    (Precedido de sintagma con cuantificador, en caso absoluto).
    Egun bi edo iru aurrerago negarrez Amagana ioan zan baten. A BGuzur 113. Txomin-txikik gomuta izan eban zelan urte batzuk aurrerago, Zolaburu eritxon baso-etxekoak erosi eben burdiñazko aginddun zepo andi eder bat. Echta Jos 247. Koñatu bategaz zala asarre ta iru egun aurrerago alkar joten ibilli zirala. Kk Ab I 45. Bertoldak il baño egun asko aurrerago emoniko azken-naia. Otx 95. 1918garren urteko San Pedroetan, egun bat atzerago edo egun bat aurrerago. Etxabu Kontu 199s.
    azpisarrerakoSense-61.3
    c) (Adj.). Más antiguo, anterior.
    Eleizea da liburu sagraduak baño nagusiago? Da nagusiago eta aurreragoa; aurreragoa, bada oraindik Ebanjeliorik ez egoanean bere, berak badiarduan, Jesukristogandik arturiko lana eta agindua egin eta betetan. Itz Azald 18.
    azpisarrera-62
    AURRERAGO EGIN.
    Avanzar más, progresar más.
    Euskerak aurrerago egiten badu, pozik artuko degu gerokoa ere. NEtx LBB 212. Aurrenetik talde bigunxeagoak tokatu ezkero, aurrerago egiten genduan. Insausti 113.
    azpisarrera-63
    AURRERAGO ERAMAN.
    Llevar adelante.
    Zitoren asmoak sakonki ezagutu izan balitu, etzitukean, bearbada, bere egiteak aurrerago eramango. TAg Uzt 211.
    azpisarrera-64
    AURRERAGOKO.
    azpisarrerakoSense-64.1
    a) Anterior, más antiguo. Cf. aurreragoko.
    Jarri zituen zuloen iskarri, aurreragoko egunean sukalde bazterrera botarik zeuzkan azalandare kaiskar banakaren batzuk. Izt C 156. Aurreragoko gizon askori entzun izan nioten gertakari au bein baino geiagotan. Ib. 252s. Idiazabalko Erri zintzoak bere aurreragoko gurasoetatik daben oitura maitagarria. Ib. 503. Ibai andi oetara biribillatzen dira, aurreragoko kapituluan izendatu ditudan iturri ugaritsu. Ib. 109. Aurreroko urtian atiak genitubenian, zakuka biltzen genituben. Sor Bar 63. esukristo Jauna mundu onetara etorri baño aurrerauko gizonak. Canala Jesucristo 56 (cf. ib., unas líneas más arriba, etorri baño aurrerakuak, sin duda errata). Aurreragoko egunean egin eben ama-alabak autorketa on bat Amandogaz. Ag AL 109. Aurreragoko gabean amesetan joan zan oera: bigaramonean jai andi alaigarria zalata. Ag Kr 58. Iñurrijak lez, ugari dabilz bertan guda-mutil karlistak, aurreraoko gabean etorrita. Kk Ab I 92. Aurrauko atalgijetan. ForuAB 111. Aurreroko urteetan bezela. ForuAG 333. Buenaventura deunak adierazten digu itz oiek esan nai duten guztia, bera baño aurreagokoen esanak bateratuz. Inza Azalp 143. Zure aurreroko gertaerak jakinda, ez da arritzekoa, nolabaiteko ibillera abek zuri ondo iruditzea. Alz Ram 53. Matxin Artetxe mutilla izan zala aurreragoko illuntzian tramankulu diabruan etorri zana. Kk Ab II 122. Ixtillu artatik gaurko "Euskaltzaleak" sortzea, aurreragoko "Eusko-Elazkona" zalakoa eraberritu ta zabalagotuz. Ldi IL 59. Kistarrak zearo bidekatu ei-ziran; aurreragoko bide zuzena itxi ta bide okerrean sartu. Eguzk GizAuz 77s. Kornubiera zahar (XIIIgarren mendea baino aurreragoko) eta berandukoaren (XVIgarren mendea baino gerogoko) hondakin urriekin batean. Mde Pr 259. Baita beste liburu ori baiño aurreragoko liburu bet. Akes Ipiñ 12. Ermite onen asikerea urte ori baiño askoz aurreragokoa dala esan leike. Ib. 19. Batzueri arpegiko azala kendu ta bost urtez aurreragokoa agertuko balitzaie. Anab Poli 13. Aurtemein arte, aurreragoko asteetan, lastagei zakarrean egiten izan dau lo. Erkiag BatB 135. Aurreragoko alkate Agirretar Juaneri. Etxabu Kontu 28. Aurreragoko joera guztiak buruan bueltaka. Gerrika 92. Kristo baino 3000 urtez aurreragokoak. MEIG I 61. "Abarretan", ez dakigu Bardem-en filmen bat, hau edo aurreragokoa, sarturik ote dagoen. Ib. 146.
    azpisarrerakoSense-64.2
    b) Más importante, prioritario. "--Ama, pastela ingo al dezu? --Bai, aurreaoko lanik etzakanat" ZestErret. "Ez, etzakanat aurreoko lanik; hoietxei beira eoteko astiya zakanat" Ib. v. AURREKOAGO.
    Bazeukan buruan aurreragoko gauzarik! Ag G 160. Erri-indar guziak bai baitdute gaurkoan aurreragoko lanik. "Como no tuviese más parentela que la susodicha sobrina". Or Tormes 121. Ni baño aurreragokuaurik ez ete dago ba Bilbon orretarako? kalian lenengoz ikusten daben ezezagunari emongo dautsoe ba dirutzia? Kk Ab II 78. Ortarako Oiartzunen ni baño aurreragoko eta geiago merezi zutenak asko egongo zirala. MMant 38. Ni baiño aurreragokoak baitziran gurasoak. Dana dala [...] ni padrino izan nintzan. JAzpiroz 207.
    azpisarrerakoSense-64.3
    c) (Persona) más apropiada, que tiene prioridad.
    Aurreragokorik ez ta, loba au egin eban zorioneko dirutzaren yaube. "Como no tuviese más parentela que la susodicha sobrina". Or Tormes 121. Ni baño aurreragokuaurik ez ete dago ba Bilbon orretarako? kalian lenengoz ikusten daben ezezagunari emongo dautsoe ba dirutzia? Kk Ab II 78. Ortarako Oiartzunen ni baño aurreragoko eta geiago merezi zutenak asko egongo zirala. MMant 38. Ni baiño aurreragokoak baitziran gurasoak. Dana dala [...] ni padrino izan nintzan. JAzpiroz 207.
    azpisarrerakoSense-64.4
    d) Siguiente, de más adelante.
    Baiña lau puntu xixtriñengatik ez nintzan pasa aurreragoko taldera. Insausti 29.
    azpisarrera-65
    AURRERAGOKOAN.
    Anteriormente, en una ocasión anterior.
    Gogoan zeuzkan aurreragokoan takaxtu [...] zizkion itzak. Anab Usauri 101. Aurreragokuan aitxatu dogun Eibar-en egin zan Euskaltzalien Batzar ori. SM Zirik 109.
    azpisarrera-66
    AURRERAGOTIK.
    Dsde (...) antes.
    Amabost egun aurreragotik / gizonak asi lanean. FEtxeb 96.
    azpisarrera-67
    AURRERAGOTXOAN.
    Anterormente, un poco antes.
    Aurreragotxoan ipiñia daukat, andre Luziari entzunda, Arnoldo osasunean ezebillela ondo. Ag AL 83.
    azpisarrera-68
    AURRERAGOXE.
    Un poco más adelante.
    Zoaz aurreragoxe, neskatil; zoaz. Zait Sof 110.
    azpisarrera-69
    AURRERAINO.
    Hasta el sitio delante de. Cf. Or Eus 87 kanta-aurreraiño "hasta el comienzo de este canto".
    Beraren bakaulki aurreraño sarraskitzat eraman gura badute ere. Zait Sof 190. Etxe aundi, zabal eta zakar baten aurreraiño eldu zan. Erkiag BatB 17.
    azpisarrera-70
    AURRERA IRTEN.
    Salir adelante.
    Arteztasunak eta Eleizeak urten dagien aurrera eta ez daitezen egon azpiraturik eta goiturik. Itz Azald 54. Bere burukeriakin aurrera irtetzeko zein bidetatik jo zezaken asmatu eziñik. TAg Uzt 199. Biargiñik geienak biar barik gelditu ziran [...] ta [...] al zeben moduan aurrera urten biar izan zeben estuasun aretatik. SM Zirik 48. Jaungoikoaren begirapenez irtengo degu aurrera. Basarri 104. Ez zetsan utsuna onek gitxitu ez ofiziuan albidaderik eta ez ostiango gauzetan aurrera urtetzeko eban altasun zorrotza. Etxba Ibilt 469.
    azpisarrera-71
    AURRERA-JO.
    Exceso de carga en la parte delantera. v. AURRERA-KARGA.
    Aldapa goran atzera-joa ta aldapa beran aurrera-joa ematen [gurdiari] ba diozu ere, idiak neke aundia dute: gorakoan aurrera-joa ta berakoan atzera-joa eman bear zaie, laguntzeko. Or EG 1952 (5-6), 12.
    azpisarrera-72
    AURRERA-KARGA.
    "Exceso de carga en la parte delantera" Elexp Berg. "Aurreakarga, aurrerantz higituriko karga" ZestErret . Cf. ATZERA-KARGA.
    Bide-zelaierako gurdi bat kargatzean, aurrera-joa edo aurrera-karga naiz atzera-joa ematen ba diote, neke aundia da beintzat. Or EG 1952 (5-6), 12.
    azpisarrera-73
    AURRERA-KEINU.
    Gesto de avanzar.
    Segari mardulak aurrera-kiñu berdiña egiten dute ebaki-ala. 'À pas égaux / il voit avancer les forts faucheurs'. Or Mi 108.
    azpisarrera-74
    AURRERA-KEZKA.
    Preocupación por el futuro.
    Egon bere artan, atsegin edo protxu zerbait arkitzen dutaño, aurrera-kezkarik gabe, ondo goxatu nadin arte. Or QA 155.
    azpisarrera-75
    AURRERAKO.
    azpisarrerakoSense-75.1
    A) (Adv.).
    azpiadiera-1.1
    a) Para lo sucesivo, para el futuro; para más adelante.
    Etzaiteala aurrerako nagitu, ez alpertu; itxeki saill oni. Lar Carta a Gandara 162. Ta bear bezalako biziera berri on bat aurrerako artu zuen. Cb Eg II 165. Iñoren ondasunak bide gaiztoz beretu dituanak, eman Jangoikoari satisfazioa ta ebaki aurrerako inklinazio gaiztoa. Mg CC 148. Biziera gogaikarri bat izan badezu, aurrerako arritzatzu neurri egokiak. AA I 584. Lotsa gaitezen Jaunaren aurrean, aurrerako artu ditzakun bear diran asmoak. Ib. 534. Kale berri zabalak / zuzen idikirik, / eta gañera asmoak / aurrerako arturik. Echag 45. Asmo santu ta onak / Artu aurrerako / Biziera on baten / Alan irauteko. Ur MarIl 124. Arterañokoan baño obeto bere ikasigaiak aurrerako zuzentzea. Aran SIgn 64. Esan zagun Gotzai erri maite zintzo arek zenbat ondasun ekarri ote zizkien erri aiei umetxoen bidez eta aurrerako ere bideak ideki-ta utzi. Munita 32. Lenengo igarrik bada, aiek kendu; urrengo erkiñenak. Onenak aurrerako utzi. Ib. 61. Kateperakoak, akabatzekoak eta aurrerako utzi bear ginduztenok berezi samartu ginduzten. AZink 92. Eta lenengo aldian egin eben eurena, eta guztiak alde egin eben aurrerako guztia itxita. Gerrika 277.
    azpiadiera-1.1.1
    (Con ablativo).
    Jaunartze ospatsua egin ezkeroz, andik aurrerako or daukazue beste liburu "Argi Donea". ArgiDL 125. Ibillitako bideaz itzegin nion eta andik aurrerako zein asmo nerabilzkian. Anab Aprika 74.
    azpiadiera-1.1.2
    "(V, G), para casta" A. "Biaie bat okelarako dok eta bestia aurrerako" Ib. "Aurreko zuten behoka (AN-gip), [...] aurrerako (G-azp-goi, AN-gip)" Gte Erd 149.
    Bere emazte ta iru seme-errañakin, ta aurrerako behar ziran abere ta egaztiakin, sar zedilla an. Ub 67. Arkumerik bortitzenak dira bizkiak eta oiek gorde bear dira aurrerako. "Se han de reservar para casta". It Dial 96 (Ur aurrerako; Dv ume egitekotzat, Ip hüme egiteko). Laurogei arkume jaiotberrietatik, ogei ta amar bezalatsu utziko ditu Artzainak aurrerako azitzen. Izt C 169s. Zerri gazte samalda andi aurrerako azitzen dituztenaz gañera. Ib. 187. Sortu ziran emeak aurrerako. Arrak saldu. BBarand 105.
    azpiadiera-1.2
    b) Para los ojos de, a los ojos de. "Para aquí y para delante de Dios, item., emendik Jaungoikoaren, Jainkoaren aurrerako" Lar (in Aq 1377).
    Badira esan daruen traidoriak, Eleis deijak egiten abijau ezkero, ezkonduta dagozala Jangoikuaren aurrerako. Mg CO 242. Galtzen dot gloria egiazkoa, bai ta neure on-eretxia gizon prestuen aurrerako. Añ LoraS 163s. Berau da Jangoikoaren aurrerako inziensorik estimakizunena. Ib. 68. Goguaz bestera, edo noberak deritxonaz bestera esaten badau, guzurra esaten dau Jaungoikuaren aurrerako. fB Ic II 171. Ze kontu andija Jangoikuaren aurrerako gurasuen erruz seña galdu, ta bautismo baga gelditutia! JJMg BasEsc 19s. Jainkoaren aurrerako anima on batek zenbat balio ote du! Lard 19. Zenbat obeto berentzat [...], zenbat obeto Jaunaren aurrerako! Ag Serm 269. Jaungoikoaren aurrerako ondo gagoz. Echta Jos 269. O! au lotsa jendiaren aurrerako; bañan au lasaitasun paregabea nere biotzerako! Ill Pill 29. Badakik ori eztana itxura bestien aurrerako be. SM Zirik 78. Zertako utzi bear nuen nik / barriyo ura berako, / bean aurrian sortu bainintzan / Jaungoikuen aurrerako? Uzt Auspoa 43, 119.
    azpiadiera-1.3
    c) Para ir por delante.
    Ni oso umilla, / ez neguen abilla, / korputza debilla, / aprobetxa nadilla, / itxuben aurrerako / ai zer kuadrilla! Ud (in AzpPr 50).
    azpiadiera-1.4
    d) Para ir a la presencia de.
    Samuelek erriari Mispara dei egin zion Yauberen aurrerako. Ol 1 Sam 10, 17 (Ker -en aurrera, Bibl -en aurrean; Dv Jauna ganat).
    azpisarrerakoSense-75.2
    B) (Adnom.).
    azpiadiera-2.1
    a) Siguiente; futuro. "Futur, qui est de devant" Dv.
    Orain arte esan dudan orrentzat / ez da paperik agertzen, / aurrerakoen garbitasunak / Erronkarin dira arkitzen. "De la [historia] que sigue". Or Eus 207. Babatzarrak eta gaztaia janari, ura edari eta bere zaipeko abereak bizilagun, orra Piarres bertsolari ospatsuaren aurrerako bizimodu tristia! Etxde JJ 247s. Jakin erazo zion aurrerako bere bizitza nundik norakoa izango zan. NEtx LBB 37. Pakori aurrerako bizitza asko erreztu zitzaion. Ib. 47. Olan urten eben gure aurrerako batzar da biar guztixek. Gerrika 191.
    azpiadiera-2.1.1
    (Tras ablativo).
    Arik aurrerako biar edo lanak geratuten dira ijeliarentzat, zeñari jagokan ijestea edo irutia burdiñia. Mg PAb 127. Batxin amaikagarren urtetik amalaugarrenerarteko gertaera edo iazoerak gitxik eukezan gogoan; andik aurrerakoak berak baiño bestek ezekizan. A BGuzur 114. Lau gauza gelditzen dira emendik aurrerakoetan jakingarrienak, eta oiekin egingo dut irugarren eta azkeneko irakurgai au. Goñi 112. Orain arteko abesti au euzkeraz dago, ta zer-edo-zer esan gura dau; baña emendik aurrerakuak erdi euzkeraz erdi erderaz esaten dabez, ta zentzunaren apurrik eztauke. Kk Ab I 60. Gaurtik aurrerako gizadi guziak zorionekoa deittuko naute. Inza Azalp 127. Bi ipernu ipiñi zetunan: bata mundu onen azkenerañokoa, bestea erabatekoa, ordutik aurrerakoa. Or QA 60. Gaxuxari egindako zintzotasun ziña autsi azi didazute. Ortik aurrerakorik etzait ajolik. Etxde JJ 71. Andik aurrerako egunak agur miña egiten zioten biotzera. NEtx LBB 38. Andik aurrerako denborak laister joan ziran Iñaxiorentzat. TxGarm BordaB 44. Emendik aurrerako burrukan, lagun indartsu bat geiago dogu geurekin. Gerrika 262.
    azpiadiera-2.2
    b) De para luego.
    Ez dau larritu biar eruan ete eban edo ez Konfesinoera egijazko ta aparteko propositurik, bada zelan ez dakijala, egoten dira aurrerako gogo onak. Mg CO 84. Ansia gabe egin ditzakegu aurrerako edo geroko prebenzioak. Gco I 425.
    azpiadiera-2.3
    c) De para más adelante. "(V, G), para adelante" A.
    Borondatea atsegin artzen gelditzen bada, aurrerako asmorik ez izan arren. Gco II 40s. An egon bear egun terdi, aurrerako baimena ematen ote zuten. Or QA 48. Aurrerako bidia / daukagu itxiya. Uzt Noiz 88. Atseden alditxo bat antxe artuta, aurrerako bideari jarraitu genion berriro. AZink 61.
    azpiadiera-2.4
    d) (Tras ablativo). Que va más allá de, que pasa de.
    Ogei urtetik aurrerako gizon, gerrarako gai ziranak, iritsi ziran sei eun milla ta geiagoraño. AA II 5. Beti izango da egiija, errazoe zuzeneti aurrerako olgeetia, [...], pekatu dala. fB Olg 38s. Apuak ta txarri emiak izan biar dabe amabi illabetetik aurrerakuak umiak eragin ta egiteko. Ur Dial 97 (It amabi illabetetik gora, Dv hamabi ilhabethez goiti, Ip hamabi hilabetez goiti). Baña nekezagoa ta zaillagoa zan andik aurrerako ibillia. TAg Uzt 148. Oiñez egin bearko andik aurrerakoa. Erkiag BatB 112.
    azpiadiera-2.4.1
    (Tras instr.).
    Bere-berezko kezka propioak bazituen, noski guztiok ditugun bezala: orobat maiz ohiuzkatzen zituen politika bideak ere. Horretaz aurrerakoan dago, ordea, istilurik larriena. MEIG V 134.
    azpiadiera-2.5
    e) De hacia adelante.
    Aurrerako txorotxa egiten da modu onetan. Eskuiko oña altxatu ta puntaz beera txit aurrerontz luzaturik daukala, jo bear du ezkerrekoarekin aurrena azpian, eta gero gañean. Izt D 128. Egin zituzten aurrerako ta atzerako jira-birak, eskuak eta oñak txandaka lurrean jarrita. Anab Poli 11. Ainbat bidar egin zituen lautada aetako bide zatian, atzera ta aurrerako osterak. Erkiag BatB 86.
    azpiadiera-2.6
    f) Anterior. v. AURRERAGOKO.
    Gorbeian aurrerako urte bijan bixi ixan zana basatijak lez, eta orduban Baltzolara beste urte batzuetako etorrija. Kk Ab II 98.
    azpiadiera-2.6.1
    Más importante, más urgente.
    Lan oietan zebillela, Erromako gora beerak-gatik, aurrerakoari utzi bearrean arkitu zan. Lard 540. Beti ume izango gera gu... Etxean aurrerako lanik ezpalego bezela, arratsalde guzia Jaiotza au antolatzen. NEtx Antz 74.
    azpisarrera-76
    AURRERAKOA EGIN.
    Moverse hacia adelante.
    Aberea belauniko jartzen da ta zuk atzerakoa egiten dezu, atzea altxatzen du ta zuk aurrerakoa, [...], ta zotzari eskerrak ez zera ganbelutik beera erori atzera-aurrerako orietan. Anab Aprika 35.
    azpisarrera-77
    AURRERAKOAN (V, G; Lar, Añ, Dv, H) Ref.: A; Gte Erd 271.
     "En adelante" Lar, Añ, A. "(En lo) sucesivo" Añ (quien da tbn. la forma aurrerokoan, quizás de aurrera(g)oko-). "Aurrerakoan ere horrela egingo degu (G-azp)" Gte Erd 271. v. AURRERANTZEAN.
    Agindu bear du, obeto biziko dala aurrerakoan, ta gordeko dituala Jainkoaren Mandamenduak. Ub 194. Jauna beldurtu nintzan Konfesoreak norbaiti esango ziola edo aurrerakoan begiratuko zidala arpegi astunarekin. Mg CC 124. Ori ondo dago, baña nola gordeko gaitu aurrarakoan [sic] bekatuetan ez erortetik? Ib. 222. Aurrerakuan eruan bizitza frutu onak dakarzana. Mg CO 101. Gorde zaite bada aurrerakuan orrelan berba egiteti. Mg PAb 49. Emoten deutsut berba oso sendo benetakoa aurrerakoan ez geiago bekaturik egiteko. Añ EL1 143 (v. tbn. EL2 158). Aurrerakoan etzatzu deituko Abran, ezpada Abraham. Lard 17. Oraiñdañokoan ikusi ditugu egitaldi batzuek txit arrigarriak ala ere, eta oraiñdik aurrerakoan Jaunaren mesedez geiago ere ikusteko gaude. Aran SIgn 114. Aurrerakoan baldin badiyo / gizonari nai agindu / gizonak berak bear dizkio / makillaz autsak astindu. Urruz Urz 45. Ama askok negar egin dute, eta aurrerakoan eztakigu zer ikusteko gauden. Urruz Zer 57. Ez naiz aurrerakoan Zugandik aldenduko. ArgiDL 92. Aurrerakoan, armakin edo armarik gabe beren buruak eskaintzen ditutenai ere, emango zaie dagokien pake-bidea. Or SCruz 34. Nere begiek nai ainbeste ikusiko al zaitut aurrerakoan? Anab Usauri 110. Ikaskizun ori ere yasoa degu, ta oñak labur ibiltze'aal ditugu aurrerakoan. Ldi IL 60. Ala izendatuko degu guk ere aurrerakoan. TAg Uzt 65. Aurrerakoan Etxahundarrak Harritxabaleta yaun apezaren aide urbilleko izanen gaituk. Etxde JJ 71. Aukeratzeko larri-miñik ez dute aurrerakoan izango. Txill Let 28. Aurrerakoan ere, orain artio bezala, bere aurrerapide ontan, [gizadiak] mailla berriak iritxiko dituala. Vill Jaink 180. Aurrerakuan ondo artizu nere gizon kaskillori. Etxba Ibilt 457.
    azpisarrerakoSense-77.1
    (Tras ablativo).
    Itz ematen dizut, ara, artaldearen ardura geiago izango dudala emendik aurrerakoan. Berron Kijote 58. Abill motell iruzpalau pausu aruntz [...], eta ortik aurrerakoan ajola geixeago izakiok ire buruari. Ib. 224.
    azpisarrera-78
    AURRERAKO DIRU.
    Ahorro.
    Kontua egiztutzea eta aurrerako dirua jasotzea. "Ahorro". EAEg 2-3-1937, 1187.
    azpisarrera-79
    AURRERAKOZ.
    En adelante.
    Artan bereizi ziran andik aurrerakoz. "Se deshizo la cadena definitivamente". Or Eus 54.
    azpisarrera-80
    AURRERA-LEGE.
    Progreso.
    Aurrerapenak ba-ditu bere goraberak: orain atzeraka, gero aurreraka, baiña gorabera guztien buruan aurrera-legea agiri da nagusi. Vill Jaink 182.
    azpisarrera-81
    AURRERAN.
    En adelante, en lo sucesivo.
    Nere maittia ziñana, nere etsai aurreran. Etxba Ibilt 487. Oni utzirik munduko ondra eta ondasun guztiak, Dukatan buru izan zeiñ aurreran, berak, jaso eban Komentuan fraile sartu zan. Ib. 490. Aindu zetsan aurreran izan zeilla andra ona. Ib. 466.
    azpisarrera-82
    AURRERA-NAHI.
    Deseo de avanzar.
    Are aurrerago nahi luke joan. Ongi erakusten digu aurrera nahi hori berori dela idazle baten dohairik beharrezkoena. MEIG II 126.
    azpisarrera-83
    AURRERANTZ.
    azpisarrerakoSense-83.1
    a) (-ranz Añ; aurreronz Lar; aurrerunz Añ (G); -rutz V-gip) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg.
     Hacia adelante. "Acia delante" Lar, Añ. "Denbora onetan ez da erreza igartzia, mundua aurrerutz ala atzerutz doian" Etxba Eib.
    Aurrerontz, atzerontz / eta bazterrerontz, / ez dek dantzaririk / i bezalakorik. It Fab 204. Nork bere umeari / --esan omen zuten-- / erakutsi beaio / aurrerontz ibiltzen. Ib. 103. Jainkoak nai etzuen ezkero, etzala aurreronz joango. Lard 102. Bera gañerako seme eta etxekoakin aurreronz ordeka-zelai andi batera joan zan. Ib. 46. Bandera oni eusten badeutse / Aurreruntz bene benetan. AB AmaE 39. Aize apurra, bela zabalak, / begira beti aurrerantz. Echta Jos 87. Josetxo ebillen txalupakoak joazan zoli aurrerutz begira. Ib. 82. Zuaz aurrerantz onetara, ta ikusiko dozu amabigarren mallan 4.096 asaba dirala. Kk Ab I 89. Ardura andijaz joian aurrerantza begira ta begira. Kk Ab II 30. Aurrera, aurrerantza! / Ontzi-puntan soñutsik. Laux BBa 138. Au poliki yoatea al da, aurrerunz eta azkarki ibilli-bear bide ortan? Ldi IL 94. Aurrerontz kurtu zan ta ikusi zituen miiseak lurrean yarriak. Ir YKBiz 519s. Antigoneren urgaziz urrats batzu aurrerantz egiten ditu. Zait Sof 110. Beraz, aurrerantz yarrai. Ib. 135. Gizabizitzan lorrik gabe ezer ez doa aurrerantz. Ib. 178. Bizitzako bidezka medar ta mergatzetan aurrerantz ekiteko. Erkiag Arran 196. Zangurru-kume areik ez eben ikasi aurrerantz ibilten. Bilbao IpuiB 61. Honela ezin liteke / aurrerantza segi! Arti MaldanB 228. Baiña aurrerantza noa bidari / geiago zidor legorrez. Gand Elorri 95. Agur, ta goazen aurrerantz, bakoitza geure bidetik, kantari. Azurm (in Gand Elorri 221). Bertan tinko egonik aurreruntz bakarrik so egin dezaten. Zait Plat 48. Gogoeta egin, jakin eta aurrerantz abiatua dagoen izakia. Vill Jaink 72. Eta urrats bat aurrerantza emanik, esango dizute oraindik. Ib. 82. Zerk ibillarazten du izadia aurreruntz, an ezpaldin bada Norbait? Ib. 54. Aurreruntz hasi zan trena astiro astiro. Osk Kurl 112. Eta andik aurrerantza / artzulo goitara goakez gero, / txit ostenik bait-dagoz. Onaind (in Gazt MusIx 210). Bonberoak aurreruntz datoz, sua itzaltzera ba lijoaz antzera. Lab SuEm 198. Anka-punttetan ixilka, bi besoak aurrerantz, bere maitearen billa zijoan. Berron Kijote 179. Goazen pixkat aurrerantz, egarri ikaragarri au non ase billatuko dugu-ta. Ib. 215. Oiñak aurreruntz apur bat jaso. Etxabu Kontu 85. Badoaz erromesak aurrerantza. Onaind STeresa 85. Baina goazen aurrerantz. MEIG IV 78. Utzitako alderuntz egitea, ezina zen; aurerrantza jokatzea, ezinagoa. MEIG IX 138 (en colab. con NEtx).
    azpisarrerakoSense-83.2
    b) En adelante, en lo sucesivo. v. AURRERANTZEAN.
    Zeinbat aldi aldaukan edozek / ibilten gara iakiten; / geien daukana dalako ikusten / aurrerantz gitxi biziten. Azc PB 351. Egin, gastiak, aurrerantza be / Orrelako jai-aldijak. Enb 36. Euzkeldun zintzo kistar otzanak / aurrerantza be ixan gaizan. Ib. 85. Aurrerantza bixi izan dira bakotxa bere etxian ezer ixan ezpalitz lez. Kk Ab II 31. Andreagaitik galdu badozu / baratzeko ondasuna, / aurrerantza be izango zara / nere menpeko gizona. BEnb NereA 165. Aurrerantz ere gorde zaitzala / orrelaxe, osasuntsu. Basarri 30. Aurreruntz ere lagun zaiezu / oraiñartean bezela. Ib. 13. Baiña ez dau entzungo, pozez bete eroian, / zure albandeikorik, aurrerantz, iñoiz be. Gand Elorri 216. Eta aurrerutz bizi izan ziran bake onian beti alkarregaz. Etxba Ibilt 467. Aurrerantz ere al baldin bada / izkuntza maita dezagun. Uzt Sas 56. Aurrerantz ere etzatzu izan / zuk iñoiz zorigaitzikan. Uzt EBT 114. Aurrerantza be lengo antzera / sarri izango al dia. FEtxeb 94.
    azpiadiera-2.1
    (Tras ablativo).
    Eta ordutik aurrerantza be, bigarren eta laugarren misteriyuan gidariyak "Gloria" deitu barik, danak "Gloria" zintzo esaten eben bere lekuan. Kk Ab II 170. Ez deixozula geixago lekurik emon zure inguruan, oiñdittik aurreruntz. Etxde Ibilt 479.
    azpisarrera-84
    AURRERANTZ-BIDE v. aurrerazpide.
    azpisarrera-85
    AURRERANTZEAN (Añ, H, A; aurrerontzean Añ).
    En adelante, en lo sucesivo. "(En lo) sucesivo", "(en) adelante" Añ. "Dorénavant, désormais, aurrerantzian, aurrerontzean, aurrerakoan, aurrera, etc." H. Tr. Documentado en autores vizcaínos desde el s. XVII. También lo emplean Arrue y algunos autores guipuzcoanos del s. XX.
    Aurreronzean bearko dozu / Bizkaiaren defensa, / ezpa juan Errotxela. BBizk 19. Propositu firme bat artu aurreranzean kontu geiago egiteko bere inspiraziñoe eta abisu Santuai. Oe 43. Artu neurri onak aurrerunzian kontuzago bizi izateko. CrIc 34. Kristau eroa, nai dezu aurrera[n]zean ondu ta bizitza berri bat artu? Mg CC 179. Bizitza on bat aurreranzian eruatia. Mg CO 81. Aurrerunzian ez ostera egiteko propositu edo goguaz. Ib. 42. Onik aurrera beste bat izango nas! aurrerantzean, gorroto andiaz begiratuko deutsat bekatuari. Añ EL1 142. Aurreranzian ez egiteko gogo baga. Astar I 112. Egizu asmo sendo bat sarri komulgetako aurrerantzian. Ur MarIl 87. Ekandu zaite aurreruntzian Marijaren izenian egotera Eleixan modu guztiz onagaz. Ib. 56. Orañdaño bezela aurrerontzean ere gorde zazu. Arr GB 52. Negar gabeko egunik emen / Gaur arte ezpadet ikusi, / Nondik ta nora aurreruntzean / Izan ninteke farreti? AB Olerk 156. Ezkeuke aurrerantzean onen laguntasunik eukiko. A BeinB 58. Berak lagunduko deusku aurrerantzean bere, beragan siñisterik badaukagu. Ag AL 66. Aginduten deuskuna, zer egin bear dogun aurrerantzean. Itz Azald 61.
    ( s. XX) Baña ordurarte bizi zirean da, aurrerantzean be, lan piskat egiñ ezkero, biziko zirean beintzat. Ag Kr 188. Nik eztakit zer egin aurrerantzean. Echta Jos 225. Ortik gorako kastigurik ez da aurrerantzean izango. ForuAG 249 (ForuAB 105 aurrerantzian). Gizonek eragin-indar aundia erabilliko dute aurrerantzean. Anab Usauri 103. Eta gau atan, baita aurrerantzian, beti alkarregaz ibilli oi ziran erriko ta erbesteko mutillak. Kk Ab II 179s. Oñak oinkide ixango dozuz aurrerantzian, eztabelako alkarren ondotik aldendu biar ixango. Otx 54. Gatz ale batzuek edo zaia su ortara bota bear dira; ez du bestela beiak aurerantzean esnerik jetxiko. JMB ELG 86. Orain arte lez aurrerantzean be gizonak Jaungoikoa guzurtau nairik, lurraz zerua egiten dau. Eguzk GizAuz 191. Aurrerantzean osatuko diran Alkartasunak [...] bete bezate . Araudiaren 3gn. atala. EAEg 10-12-1936, 507. Nereak egin du ta aurrerantzean nere baranoan zenuten bizibide zoritxarrekorik ez dukezue. Zait Sof 151. Ez diteke aurrerantzean eriotzik. Or QA 208. Aurreantzean, zeregin ori, lanbide ori Zuriñek edo egin bearko eban. Erkiag Arran 88. Zin egin zion zintzo izango zitzaiola aurrerantzean. Etxde JJ 199. Miren biotzekoa: nola biziko naiz aurrerantxean zure biotza gabe? Txill Let 69. Andra Mari eleixara yoan bear ixen eudien aurrerantzean. Akes