OEH - Bilaketa

782 emaitza dantza bilaketarentzat

Sarrera buruan (119)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
haritz.
tradizioa
Tr. (H)aritz es la forma más extendida. La var. labortana y bajo-navarra haitz aparece hacia mediados del s. XIX y va incrementando su uso hasta hacerse en el s. XX la más frecuente en estos dialectos. En textos suletinos se documenta la forma haritx (pero cf. haritz en Eguiateguy y Archu). En la literatura vizcaína la forma más usual, ya desde RS, es aretx (que tbn. la emplean Iztueta y el roncalés Mendigacha). Hay aritx en Moguel, Uriarte y Echeita, areitz en Lauaxeta y Enbeita, y aritz en D. Agirre, Enbeita, Bilbao, Gandiaga y Gerrikagoitia (24). Alzola emplea la forma agatx (junto a aritz ), J. Azpiroz araitz, y hay un ej. de aretz en EEs y de.
sense-1
1. (gral.; IC 442r, SP, Urt I 299, Ht VocGr, VP 3r, Lar, Aq 369, VocS 131, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, VocCB , Dv, H), haitz (V-gip, AN-erro, L, BN, S; H, Arzdi Plant1 273), haritx (V, S; Hb, Dv (V), H), haitx (S), aretx (V, R; Lcc, Mic 5v, Lar, Lar Sup, , Hb ap. Lh., Dv (V), H), araitz (G-nav; Dv), areitz, aretz, agatx Ref.: Alth Bot 6; VocPir 554; Bon-Ond 147; Lcq 150; A (aritz, araitz , aretx, aritx, haitz); A Apend (aitz); Lh (haitz); EI 382; Lrq (haritx); AEF 1955, 79; Iz ArOñ, UrrAnz (zapátza), Als (araitza), To, Ulz ; Etxba Eib (aritxa, aritza); Holmer ApuntV (aretx, aritz); Elexp Berg (aitz); Gte Erd 304; ZestErret .
Roble; árbol en general. "Haya, árbol" Lcc (sin duda confusión). "Árbol, aretxa <arrecha>" Mic 5v. "Chêne, arbre" SP y VocBN. "Roble empinado y alto para fábricas de casas y navíos (G)" Aq 369. "Roble, aritza" Lar. "Árbol, arbola, aretxa, zuhaitza" Ib. "Roble, aretxa" Lar Sup. "Árbol", "roble" Añ. "Nom commun du chêne" H. "Aretxa [...] nom générique, arbre" Ib. "1.º roble, [...]; 2.º (Vc, B), árbol, en general" A. "Aritx (B), haritx (Sc), encina" Ib. "Aitz, árbol de madera dura y rojiza, llamado samin en alguna región (AN-erro)" A Apend. "Haritx /háič/, chêne" Lrq. "Bi edo iru andre izan dira 'el árbol' araitza, 'el arbolado' araizdiya, 'el manzano' sagarraraitza, ta 'el nogal' intxorraraitza eman dituztenak" Iz Als. Cf. IC 410: "Arexzabaleta, 'robledal ancho' o 'término o monte lleno de árboles'". Tr. Hay ejs. seguros con el significado de 'árbol' en Haraneder, Añibarro, Uriarte y Lauaxeta.
Aretxerean artera ekandu gaxtoa artzaiten da. " Del roble al encino se toma mala costumbre" . RS 279. Aritz eroriari orok egur. " Al roble caído cualquiera quita la leña" . RIs 7. Errege jaun Fernando bostgarrena Gernikako aretxen bean. ConTAV 5.2.7 (en una copia de la inscripción del cuadro de Mendieta; en la otra vers., ardolen, sin duda por arbolen ). Ago, neskaxia, ago; / ukhanen dun haritz edo phago. Saug 34. Gehiago duk zuhatza baita adar hautsia, / Gibelera itzal baño haritzak egotzia. EZ Man I 28. Aitzitik laborariak nola haritz gaztea, / Graziaz gogor ezazu halaber haur gaztea. EZ Man II 68. Onhets nezan haritza, iduri zakidan gorbitza. O PrASJU 216 (cf. O Pr 368: Onhets nezan gure atsoa, iduri zekidan neskatxoa ). Zuen mendi, zuen haran / Eta haritz itzaletan. 78. Itsuak behaturik erran zioen: "Ikusten ditut gizonak dabiltzala haritzak balire bezala". " Velut arbores ambulantes" . He Mc 8, 24. Ta urratzen ditu bidean batzen dituen paretak, aritzak edo beste gauzak. Mb IArg I 255. Haritz lodi eta adartsu baten azpitik iragaten zela. " Quercum" . (2 Sam 18, 9) Lg I 316. Haritz süharra bezala, [gizona] zathizka eror laitekenian. Egiat 165.
( s. XIX) Gizon bakotxeko, zeinbat milla aritx, arte, pago, kastaña? Mg PAb 128. Arerio ain pitin ezetakoak maskartuten badituez aretxik sendoenak. LoraS 108. Etzera aritz edo gaztañakin borroka asi gizonen batzuek diralako ustean? AA III 377. Jaunaren aurrean eta begietan arkitzen dira arriak, belarrak, aritzak, eta zentzurik ez duen gauza guztiak ere. Ib. 325. Egurra ebakitzen / nekatu ta ondoan / aritz baten oñean / erdi lo nengoan. Echag 29. Aretxa, pagoa, artea. Izt C 124. Ametz eder eta haritz hek guziak. Gy 290. Oihanean haritzak gora dakhar buru. Hb Esk 235. Ikustean [...] hezkurra haitzetik dilindan. Hb Egia 31. Haritza da herri haukietan ikhusten den zuhamu nausia. Dv Lab 317. Orregaitik ikusten dira aretxen orrijak sare egiñik. Ur Dial 32 (It arbolen ostoak, Dv arbola hostoak, Ip zühañen ostuak). Kinia aritx baten azala da. Ib. 40. Haritx gazte bat nik aihotzaz / Trenkatürik / Üdüri zait ene bihotza / Kolpatürik. ChantP 230. Larrainetako haritz, gaztaina, / mendietako ithurri. Elzb Po 194. Gelditu ziran piskatxo bat aritz baten itzalian. Bv AsL 146. Aretx zar baten azpian . AB AmaE 463. Aritz, pago, gaztañaz, jantzirik basuak. Ib. 284. Hi haiz, Eskualherrria, / haritz hori bera, / Arrotza nausiturik / moztua sobera. Zby RIEV 1909, 397 (419 haitz). Goazin othoi zuen haritz eder horren itzalpera. Arb Igand 90. Haitz bat duzu handia; zaharra; bainan oraino pizkor dagona. HU Zez 117. Areitx ta egurrak saldu / ta erosi gabanak. Azc PB 202 (en la ed. de CancB II 1, 72 aretx).

( s. XX) Azak berea kirtena, ta aritzak bere arikoa ezpala. Ag G 235. Izeia eta lerra aztandra oxezkietan; bagoa sierretan; aretxa ikialtetan; eta artakarroa peña errietan. Mdg 130. Ezkurra biltzen ari zela, aritz gañetik erorita. Goñi 70. Txotxo-arro, zabal-zabal, aritx eder baten kerizpean, egoan ara ta ona begira. Echta Jos 210. Gaztena, haritza, lizarra, pagoa ez ginintuzke bada hain xuhur gure oihanetan! JE Bur 188. Gure oihanetako zuhamu orok dakigunari, aldiz, etzako erran behar haitza, bainan ba haritza . Ib. 153. Aitz baten itzalean bazkaldurik. Ib. 161. Gernikako zugatza aretza dala esan deust aitak. EEs 1918, 126. Gaztena-ondoen itzaletik haitz ederren itzalera. Barb Sup 29. Baso ospelean aritz ni biurturen. Or Mi 39. Aberrijan txadon donia / Areitz-suba dagon sutia. "El fuego del Roble" . Laux BBa 8. Mendiko magal ertzian daguan areitz zimela. "El árbol seco" . Ib. 32. Aritzak, eundaka, / aier zazkio goiari. Ldi BB 108. Etendunak, etena sendatu datzaikioten, aritz baten pitzatutik iru aldiz igarotzea. JMB ELG 80s. Etxeko haitz zaharrari osto ainitz joan zaizkio. Iratz 35. Bi aritz-mota auek [aritz gorria ta zingira-aritza] dira onak. Munita 39 (36 aitz). Zuhaitzak eta, batez ere, haritzak, Kelten arbola sagaratuak baitziren. Mde Pr 189. Haritx bati esteki eta / bizia han galdu nian. (Canc. pop. in Mde Pr 186 ). Haitz eder batzuen gerize pollitean. Zerb Azk 45. Eta antxe egoan aritz baten zuloan sartu zan. Bilbao IpuiB 188. Bertako pago ta aretx eder-galantak. Akes Ipiñ 8. Ioberi ain atsegin zaion basoetako zuaitz andi ostotsua, Aritza alegia. Ibiñ Virgil 82. Pliniuk bost arte ala aritz mota aipatzen ditu. Ib. 93. Urretxako agatx, pago eta gaztaiña-arteko arboladoiaren erdian. Alzola Atalak 36 (48 aritz). Adinak jana bezala kraskatzen ari den haitz handia iduri. Ardoy SFran 37. Eldu zion aritz sendo bati. NEtx LBB 164. Ez dadiela pino ostoz jauntz haritz sortu zen arbola. Xa Odol 290. Iduri zuen haitza neguan / hostotarik biluzia. Mattin 81. Araitzaren azpira biltzeko. JAzpiroz 33. Haritz haundi zaharren pean. Larre ArtzainE 85. Haritzak eta pagoak eta nolanahiko landareak. MIH 89.

v. tbn. It Fab 258. Arch Fab 218. Apaol 21. Jnn SBi 93. Iraola 59. ForuAG 263. EusJok 30. Mok 21. Enb 54 (48 areitz). Anab Usauri 136. MendaroTx 107. EA OlBe 63. Arti MaldanB 193. And AUzta 93. Gand Elorri 173. Zait Plat 81. Vill Jaink 66. Alzola Atalak 48. Uzt Sas 133. Berron Kijote 97. Ataño TxanKan 192. Etchebarne 105. Ostolaiz 18. Areitx: ForuAB 137. Haitz: Ox 116. Lf Murtuts 22. JEtchep 31.
azpiadiera-1.1
"Tout objet en bois de chêne. Mahain hori haritza dea? " H.
azpiadiera-1.2
Eztagoan legez gindarik aretx gindatik jaioten eztanik. LoraS 18.
sense-2
2. " Aretx (V-och), bellota" A. " Aritx (V-ger), bellota" Ib. v. ezkur.
Kaden txarriak aretx obea irunsi. "El cochino torzuelo traga la mejor bellota" . RS 37. Aretx asko dan urtea, besteak baño ez obea. Ib. 109.
sense-3
3. haritx. "(Sc), gandul" A (posiblemente queriendo decir 'grandote'; cf. ib. s.v. andilote).
azpisarrera-1
AMERIKETAKO HARITZ, AMERIKA-HARITZ. Roble americano. v. HARITZ GORRI.
Ez det uste aritz gorri edo Amerika aritz banaka batzuek tartean gaizki etorriko lirakenik. Munita 70. Orren tokian Amerik-aritza erabilli bear da. Ib. 44. Muntegi onak dauzka ta Ameriketako aritz asko darabilki. Ib. 114.
azpisarrera-2
HARITZ-ABAR. Rama de roble.
Ezkurrak onthu haitz abarretan. Ox 115. Aritz-abarra andik alde egitekoan, / Nere ama samur onak eman zidan. Zait Gold 78.
azpisarrerakoSense-2.1
Ramo de roble en forma de corona.
Iñork ez dezala galburu zorituetan segarik sartu, aritz-abarrez buruak esita larre-dantza ta otoi doneak Keres-en omenez egin-gabe. "Torta redimitus tempora quercu" . Ibiñ Virgil 77.
azpisarrerakoSense-2.2
(Como premio).
Bigarren Euskel-Olerki-Jaiean, Tolosan, zillarrezko aritz-abarrez sariztatua. Ldi BB 124. Ementxe daukat, aurrean, nere aritz-abarra. Oker-irabazia dedala ziñez uste ba-dezu, zere eskuetan uzten det. Ldi IL 111. Ematekotan, nik Luisi emanen nioke aritz-abarra. "El laurel" . Or ( in Gazt MusIx 32 ).
azpisarrera-3
HARITZ-ADAR. Rama de roble.
Haritz adarrean zagon sentiñel paratua. Gy 136. Hobeki izanen zela haitz adarrean. Hb Egia 30. Khuiak beharko zuen / haitz adar hoietan; / Hezkur pikorrak aldiz / lurrean herrestan. Zby RIEV 1908, 761. Haitz-adarretik urrun eihartu hostoa. Ox 76.
azpisarrerakoSense-3.1
Ea zer den hantxet erdiko haitz-adartto haren puntan. HU Zez 56.
azpisarrera-4
HARITZ-ALE (aritxale V-gip ap. Etxba Eib). Bellota de roble. "Txarrixak gizentzeko, ez da aritxalia lakorik" Etxba Eib. v. ezkur.
Agertu ziran maira aritz aleak, intxaurrak, uurrak, mispillak, txermenak, aranak, sagarrak, ta zer ez? VMg 11.
azpisarrera-5
HARITZ AMERIKANO. "Aitz amerikanua [...]. Quercus rubra, roble americano" Elexp Berg. v. HARITZ GORRI.
azpisarrera-6
HARITZ-ARBAZTA. Rama de roble entregada como premio.
Errenderirako, gero, ez aztu: bi edo iru olerki bear ditugu zureak. Ea gure lenbiziko aritz-arbazta zuretzako dagoan. Ldi ( in Or BM 10 ).
azpisarrera-7
HARITZ-ARBOLA. Roble.
Aretx Arbola zar baten ondoan. AB AmaE 72. Zu zara bada gure pozgarri / Aretx Arbola semea! Ib. 83. Ara, ara nun dagoan aritz-arbolaren puntan! Salav 61. Bazekian, ikusi zituan, aritz-arbola ederrak bazeudela. BAyerbe 97.
azpisarrera-8
HARITZ-ARTE. Interior de un robledal. Cf. haritzarte.
Baina entzun eban laster / musika gozoa, / areitz-arte bateti / urteten ebana. Azc PB 296 (in Ur PoBasc 197 aretxarte).
azpisarrerakoSense-8.1
(En casos locales de decl., en sing.).
Ta mendi barrenetik asi ta gallurreraño, gaztaña, pago ta aritz tartean, agiri dira kurutze astunak. Ag Kr 214. Etxenoi, goxaldeko bakian / ederren ago areitz-artian! Laux AB 25. Aretx arteko neure mintegi / laztan a gaixo zala-ta. Gand Elorri 109.
azpisarrera-9
HARITZ-AZPI. Zona situada bajo un roble.
Bero egiten baitzuen, badoa haitz azpi baterat. Hb Egia 31. Ta onen onenean aretx azpi baten / Dantzan bere ebela ordu bete galtzen. AB AmaE 419. Haitz azpitan eta lur gizenetan onyoak heldu diren bezalatsu. Lap 7 (V 5).
azpisarrerakoSense-9.1
(En casos locales de decl., en sing.).
Dago aritz azpian / gaisoa geldirik. It Fab 258.
azpisarrera-10
HARITZ-BURU. Copa de roble.
Ez nizkin nai ordurako eskuak aritzburura iritxi. Ataño TxanKan 68.
azpisarrera-11
HARITZ BURU-MOTZ. Roble trasmocho.
Len sasi, aritz buru-motz kaskar batzuek. Munita 65.
azpisarrera-12
HARITZDUN. Lleno de robles.
Non dira, non! pagodun / T' aritzdun basuak? Etxeg EE 1883b, 528.
azpisarrera-13
HARITZEZKO (Dv). De madera de roble. "Haritzezko ohea" Dv.
azpisarrera-14
HARITZ-EZKUR. Bellota de roble.
Aretx ezkurrok foru maiteak esan nai dabez. AB AmaE 65. Pago eta aritz ezkurrez beterik beren papoa nasaiki ase ondoan. Zub 101. Azkonarra basuan / aritz-ezkurretan. MendaroTx 212. Aritz ezkurra, landarea artzeko nola erabilli bear dan. Munita 40. Aritzezkur asko dan urtea, besteak baño ez obea. EgutAr 20-11-1962 (ap. DRA ). Udara azkena zan da bazuten gaztaiña, aritz ezkurra. pagoarena ere bai... BBarand 57.
azpisarrera-15
HARITZ GAINEKO GARO. "Aitz gaiñeko garua [...]. Polypodium interjecum" Elexp Berg. v. HARITZ-GARO.
azpisarrera-16
HARITZ-GARAU. "Aretxgarau, bellota" A Apend.
azpisarrera-17
HARITZ-GARITXA. Agalla de roble.
Haritz kalitxak eta mirra guti bat trenpatua har araziko diozue Idiari edo behiari. Mong 588.
azpisarrera-18
HARITZ-GARO. "(Polypodium vulgare), polipodio (G-azp)" Arzdi Plant1 274.
azpisarrera-19
HARITZ-GARRAZTA. Roble, pie de roble.
Aretx garrasta edo tantai-mando itzelez basoak beterik. Akes Ipiñ 8.
azpisarrera-20
HARITZ GORRI. Roble americano.
Ameriketako haitz gorria. Zerb Azk 41. Aritz gorriak ostoa zabalagoa du ta mardulagoa. Munita 39.
azpisarrera-21
HARITZ-KOSKOIL. "A las agallas de roble llaman arriskokollo [sic, con r provista de tilde] (R-is)" Arzdi PlantR 450.
azpisarrera-22
HARITZ-LANDARE (SP, sin trad.). Planta de roble.
Egizu kontu aretx landara, baña sustrai bako bat, ifinten dozula baso ederrian. CrIc 110. Haritz landareak ez badituzu artha berezi batekin atheratzen eta landatzen, gehientsuak galduko dira. Dv Lab 328. Lur soill eta leorrean aritz landarea alperrik bezela aldatuko dezu. Munita 106.
azpisarrera-23
HARIZ MOTZ. Roble trasmocho. "Aritz-motx, trasmocho (V)" A Apend. v. motzaritz.
Bera, izan zan tantai bat legez aretx motzetan, / Anjela, andra askotan buruz jaso zana. AB AmaE 169.
azpisarrera-24
HARITZ-OHOL. Tabla de roble.
Erdi-erdian, aritz olakaz antxiñetan egindako mai andi baten gaiñean ikusten zan Arnoldoren gorpua. Ag AL 100.
azpisarrera-25
HARITZ-HOSTO. Hoja de roble.
Bideko makillatxua sartu zuan lurrian, zeña bigaramun goizerako egin zan aritz osto berdekiko zuaitz aundi ta itzaltsu. Bv AsL 174. Aritz ostoz, bai, jantzi dezagun / Euskaldun orren argia. AB AmaE 142. Artho-bizar, haitz-hosto, aisuna, sakelako errhauts guziak on ziren. Barb Sup 64. Aritz eta pago-osto, etxe-beien jana. Or Eus 247. Gernikako zugaitzaren oroipena dakarren aritz ostozko ustai batez inguraturik. EAEg 21-10-1936, 100.
azpisarrera-26
HARITZ-PERRETXIKO. "Aitz perretxikua, [...]. Russula lilacea (?), gibelurdinaren anztekoa" Elexp Berg.
azpisarrera-27
HARITZ-SAGAR. "Aritz-sagar (Sal), agalla de roble" A.
azpisarrera-28
HARITZ-SASTRAKA. "Sastráka bat, brote de árbol que está no pudiendo crecer porque vuelven a cortarle los animales. Aritz-sastraka bat" Iz ArOñ.
azpisarrera-29
HARITZ-TANTAI. Roble, pie de roble.
Bazkal ostean, aritz tantai baten zañetan jarrita, piztu nuan nere pipakadea. Ag G 208. Aurre-aldian zelaitxo bat, aretx ta pago tantaiz orniduta, eta beia oroldiaz ta bedarrez bigun-bigun. Kk Ab II 38. Eldu nintzanean agatx-tantairik aundienaren azpira, ixildu egin zan txori ez-ezagunaren kantua. Alzola Atalak 47. Aritz tantaiak, pago-lizarrak, / mendi sail danak betean. AZink 155.
azpisarrera-30
HARITZ-TXORI. "Ariztxori (G-nav), trepador, pajarito que trepa por los árboles" A. Iztueta (C 197) da "Ariztxoria, baharí", tomado de Larramendi: "baharí, especie de halcón, aiztxoria", lo que parece un compuesto de aitz.
azpisarrera-31
HARITZ TXORTENDUN. Roble pedunculado.
Bere zura oso ona da, garbia, txukun-erreza. Aritz txurtendunarena baño naiago askok. Munita 44.
azpisarrera-32
HARITZ-ZUR. Madera de roble.
Oiek erakusten digute nolakoa dan aritz-zura. Munita 39.
azpisarrera-33
HARITZ ZURI. "Arce, moscón (arbusto)" A.
haritz
<< harik eta 0 / 0 harpe >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper