Harremana

    OEH - Bilaketa

    783 emaitza dantza bilaketarentzat

    Sarrera buruan (119)


    Sarrera osoan (496)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 ardatz.
    sense-1
    1. (gral.; Lcc, Mic 7r, SP, Deen I 402, Ht VocGr 366, VP 3v, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze (+ h-), Dv, H, VocB , ZMoso 68) Ref.: Bon-Ond 162; A; Lrq; Arin AEF 1960, 60; Iz ArOñ ; Etxba Eib ; Elexp Berg; ZestErret. En DFrec hay 59 ejs., la mayoría correspondientes a la 2.a acepción.
     Huso. "Ahusado, adelgazado a modo de uso, ardaztua, ardatza bezalatua, ardatz moldekoa" Lar. "Ardatza" Izt C 233 (en una lista de aperos de labranza). "Esku batian gorua eta bestian ardatza, makiña bat matasa eiñdako amandria" Etxba Eib. . "Barriketia balitza gorua / eta mingaña ardatza / nere andriak egingo leuke / etxia bete mataza" Elexp Berg. . Cf. VocNav: "Ardatza: nonbre vasco del huso utilizado por las hilanderas (Alsasua)". v. FILARA-ARDATZ, IRULE-ARDATZ.
    Ardatza eta khilloa. SP Phil 381. Iruten hari baitzen eta ardatzaren erabilten. Ib. 380. Ardatzak eragitzue / Itzeez irutekotzat, / Bañan irunen den tela / Izanen dela hunentzat. Gç 78. Emazte borthitz hura [...] ez baitzagoen ardatza erabilli gabe eta iruten hari gabe. He Phil 384. Oneek iruteko biar dira goruburuban apaindu ta ardatzian batu arija eginaz batera. Mg PAb 139. Au guzia egin ondoan ekiten zion ardatzari. AA I 579s. Alkarren leijaan egiten bada arija, alan urtengo dau berak, ardatz bata lodija, bestia meia, bata erdi biurtuba. JJMg BasEsc 114. Eta andreak ardatza nagi, / beren linaia betea. Echag 220. Ardatz, arrudak zebilltzan yadanik farra, farra / Baratu gabe zuntza bat bill, bertzea tira. Gy 77. [Orkatzaren zangar meheak] apenaz hek ardatzaren baitzuten tamaiñoa. Ib. 63. Haren erhiak ardatzari lothu dira. Dv Prov 31, 19 (Ol, Ker, BiblE ardatz). Ardatza ondo erabiltzera eta ari-albeñu meak irutera alean saiatzen zan. Arr GB 6. Naia mee daruat: / ardatz-antzo yabilt, lasai, arat-onat. Laux BBa 4. Eundegi-ardatzak / bil duan ari. Ldi UO 49. Bere lanera itzul da, dantza bat buruan: / ardatzak baiño bira geigo du gogoan. "Da a su pensamiento más vueltas que una rueca". Or Eus 105. Berriketa balitz ardatza, etxea bethe mataza. Osk Kurl 55 (tbn. en Zait Plat 20). Tulariaren zaldia / salto ta brinkolaria / erramaletako paratuko du / ardatzeko aria. (G-nav) "Se para con un ramal, fino como el hilo de la rueca". CEEN 1971, 200. Ai, gure buruak hausteko ekarri bazenituzte ardatzak! MEIG V 79.
    v. tbn. Arch Fab 161s. Elsb Fram 137. Barb Leg 144. Otx 115. And AUzta 70. Ibiñ Virgil 114.
    azpiadiera-1.1
    Bestêk lagundu dio gaiñeko lanetan; / baiñan ardatzerako bakar da gauetan. Or Eus 104. Etxe-baztarrak zillar iduki / goiz goizetik arratsera; / gizonezkoak, lanak egin ta / lotara; zu, ardatzera. Ib. 412.
    azpiadiera-1.2
    (Como segundo término de comparación, para resaltar el porte erguido de una persona). "Recto. Ardatza langoxe zuzen zuzena (V, G; Latsibi XVII), ardatza langoxe arteza (V-ple), rectísimo como el uso" A EY III 331. Cf. Berron Kijote 64: "Eta ez da ez begi-bakarra, ezta konkorra ere, Guadarramako irule-ardatza bezain xuxena baizik"; y Azc PB 121: "Gorputz zuzena gabi-ardatza lez / dauko, ta bere garria / ereztun batek artuko leuke / orratz batek lez aria".
    [Adabaldo] andia zan, baiña ez lodia; ardatza baiño lerdenagoa. Ag AL 51. Bazijoan amonatxoa [...] neskatxa gaztea baño pixkorrago, ardatza baño tenteago. Ag G 267.
    azpiadiera-1.3
    (Con el sentido de 'alto, fino, esbelto, derecho'). "Ori dek ardatza, gizon-ardatza!... derecho, fuerte" (G-azp).
    Gazte asko baizen ardatzagoak, neskatilla arpegi zuri askoren ondoan bestelakoak, madariena!! Erkiag Arran 34. Ubaldo bizargillea, bitarteko onuratsua ei zan eleziñoietan. Ardatz ibilkoia; gizon erakargarria; pieza jatorra, erabat esan. Erkiag BatB 79.
    azpiadiera-1.4
    Naia mee daruat: / ardatz-antzo yabilt, lasai, arat-onat. "Como una lanzadera suelta." Laux BBa 4.
    sense-2
    2. (V-gip, AN-larr-ulz-erro, L-ain, S; SP, Urt V 232, Aq 623 y 1223, Añ, Dv, H) Ref.: A; Alth in Lander RIEV 1911; SM EiTec1; Giese MolinS; Iz Ulz; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
     Eje (del carro, del molino...). "Roue de moulin" SP. "Cnodax, [...] arrodardatzeko burdin burua" Urt V 232. Su eje [del carro]" Aq 623. "Eje de las ruedas, ardatza (G, AN)" Ib. 1223. "Eje" Añ. "Essieu" Dv. "(AN-larr-erro, L-ain), pieza de hierro, en sentido vertical, que sostiene la viga sobre la que se apoya la rueda inferior del molino" A. "El eje del molino" Giese MolinS. "Eje bezela Eibarren baserritarrak bakarrik erabiltzen dute" SM EiTec1. "Eje de la carreta" Etxba Eib. "Eje de un carruaje o simplemente eje. Burdixai ardatza apurtu jako" Elexp Berg. v. HAUSPO-ARDATZ, GABI-A., GALTZU-A., GOLDE-A., GURPIL-A., ORGA-A., gurtardatz, irardatz, lastardatz, mariardatz, malardatz.
    Ona barriz burdijaren zure Anatomija, ta nire azterketia. [...] Ardatza. Mg PAb 148s. Illurriak ere egiten du su ona; zurginek txerkatan dei ardatz egiteko. Mdg 131. --Eztakit ukalondua edo ardatza dan, saietsetik sartu nai dirazuna. --Ez dezu ikusten jende geiegi gaudela? Orregatik zuk etzenduen igo biar. Iraola 20. Beti ere juiim jim jim, juim jim jim, grrast grrast [gurditxoaren] ardatzari eragiñaz. Ag G 42. Zerk egiten ditu egunak eta gauak? Ludiak 24 ordutan bere ardatzari egiten dion itzuli osoak. Bera EEs 1915, 166. Naiz bide leun naiz aldatz, / Goiz, naiz arratsian... / Zuen burpillak beti, / Euzko-ardatzian. Enb 150. Kurban bueltatzen asi zanian / ardatza zitzaion autsi, / adios gure karroza ederra / bere neskatxa ta guzi! Tx B I 249. Gurdia gaitu, ardatza igurtzi, bei Beltxa uztartu. Or Mi 115. Bazterretxearen surpeko Charlotiarra ere, ta aren buru xoil ta begi beltx biziak, giza-ardatz muturrean or dakustzit. Ldi IL 23. Batean aizkora sar, berriz berdin zuti: / ala dira ardatz batek dabiltzin kako bi. "Parecen dos ganchos movidos por un mismo eje". Or Eus 148. Onelan enderritarteko bigarren bazpatzari be ardatza ausi yakon. Eguzk GizAuz 70. Añen-ots gure barren-bolu'ko / matillak, eraingi latza, / ario gaiztoz okertu zaigu / zuzen-gorako ardatza. EA OlBe 98. Idulki bakoitzak burni-orizko lau gurpil, borontzezko ardatzekin zitun ta lau zokoetan irozkai bana. Ol 3 Reg 7, 30 (Dv kobrezko haxak, Ker burdi-ardatz). Au gabia da. Urak eraginda dabil. Urak trikinoe kurpilla darabil jira-biraka. Ona emen bere ardatza lau ziri auekin. Garayalde Elezar 75. Ohean sartu nintzanean, petroleozko argi-tresnaren ardatza biraturik, bihurria gorde garra itho arte ta argia itzali nuan. Osk Kurl 130. Gurdiaren ardatza estuagotzeko gurtorraziak ipini. Zait Plat 36. Gure lur onek jira-biraka / ibiltzeko du ardatza. NEtx LBB 285. Alboko ola onetxen gabi ta ardatza. Ib. 36. Sei pila-ardatz-buru ziran, aldi-urrenka jo ta jo alako dunbotsa sortzen zutenak. "Seis mazos de batán". Berron Kijote 226. Ardatza legor daukan gurdi baten mirriña zirudiken. Ataño TxanKan 78. Ona, bada, Teresa, ziba ardatzean lez, karmeldar bizi-molde barruan. Onaind STeresa 37. Txirrinduaren gurpil, / manil ta ardatza. Zendoia 98. Ihes-ardatz, ezten kaku eta gezi adarrez tinkatzen delarik. "Ejes de fuga". MEIG IX 119. (en colab. con NEtx)
    v. tbn. HerVal 210 y 251. Herr 1-12-1960 (ap. DRA). Ibiñ Virgil 73. JAzpiroz 119.
    azpiadiera-2.1
    "(Vc), palo perpendicular en medio de las metas" A.
    azpiadiera-2.2
    Etorri zan, abe bakotxak, erdi-erdian, gora begira euken ardatz musturrean, zubi alderdiak sartu eta ipinteko eguna. Etxba Kontu 195. Ez jaken erreza izan ardatzetan sartzea. Ib. 196.
    azpiadiera-2.3
    Eje, centro.
    Aurrerapenaren eragille diran Abenderrien ardatzari bere burua josi naiean. "Al concierto de las naciones". EAEg 16-12-1936, 558. Bera baitugu eleberri ontako ardatz eta bere inguruan dabilzkigu itzuli-mitzulika gañerantzeko notiñak. Etxde JJ 238. Beraz antxe ikasi bide zuen lan-banaketa Platonek, eta beraren gizarte-aburuen ta asmakizunen ardatz ta erdi-toki gertatu zan. Zait Plat 13. Langille-sailla ez da, argi asko, oraindaiño beintzat, munduko ardatz eta nagusi. Erkiag BatB 147. Amabi ahapaldi, Maitearen billazko bakar-izketa gorian, zalantza ta ezpai mergatzez orniduak. Auxe dugu lenengo epearen gai-ardatz. Onaind (in Gazt MusIx 154). Gizonak dauka mundu-bizitzak / bearrezko dauan gatza, / eta bakoitzai bere neurrian / bardin emon bear dautsa; / danok daukagu zaindu bearra / giza-bizitzen ardatza, / bardintasunez bizi izateko / jaioa gara bakoitza. BEnb NereA 250. Maiatza, urte guziaren ardatza . (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1329. Baña zer egingo dute? Aurrera, bizitzaren ardatzean. TxGarm BordaB 16. Ez dirudi euskal indarren ardatza datozen urtetan bestetara makurtuko denik. MIH 393. Benvenistek inork baino hobeki ikertu eta xuritu zuen hiztunak nola jokatzen duen denborari buruz. Alde edo lekuaren araberako iruditzen zaion aldiaren ardatzean bi puntu nagusi ditu begiz joak. MEIG VII 101.
    azpiadiera-2.4
    Mástil. v. masta.
    Zure mototsa zorrotz orraztuz, / ara antxen narras ontzia! / ta ardatz-ertzean (puntal del mastil) moko xabalik / pakezko uxo txuria. Liram 160s.
    azpiadiera-2.5
    Patxi ta bere lagunak, denak uri artakoak, banan-banan jaso zituzten zakuok, txikienetatik asi ta astunenetaraiño. Onek errezago, arek nekezago. Txalo aundiak eta oiuak: Ori dek gatza! Etzegok i bezelako ardatzik. NEtx LBB 167.
    sense-3
    3. (V, G, AN, L, BN; SP, Lar, H) Ref.: A; CEEN 1969, 227; ZestErret .
     Tornillo que oprime la prensa del lagar. "Vis" SP, H. "Husillo de lagar" Lar.
    Baña matsak dolareko ardatzarekiñ estutuagatik ez du emain, beintzat indarrezko ardorik. Mb JBDev 282. Dolareetako ardatz liraiñ portitz. Izt C 129. Horiek guziek zaphatzen eta lehertzen diotela bihotza, dolareetako edo lakoetako ardatzek tinkaderako sagarra edo mahatsa bezala. Jnn Bihotz 157. Tolareko ardatzaren esian biraldika estutuz. TAg Uzt 280.
    sense-4
    4. "Côte" Dv.
    sense-5
    5. (V-gip) Ref.: SM EiTec1; Etxba Eib. .
     "Orrek ardatz txikixak dira ta kontuz ezpazabiz errez apurtuko atzuz" SM EiTec1. "Macho de roscar. Ardatza ausi jata geixen biar nebania n" Etxba Eib. .
    sense-6
    6. "Ardatz errotakoa, tarabilla del molino" VP 84v. Posiblemente confusión con 'eje del molino'.
    azpisarrera-1
    ARDATZA EGIN.
    "Ardatza egin, hilar" VP 5v.
    azpisarrera-2
    ARDATX (Forma con palat. expresiva). "Petit fuseau; au fig., maigrot" Hb.
    azpisarrera-3
    ARDATZ-BEGI. Cubo de la rueda.
    Txirringak, burdiaren txirringen antzekoak ziran eta arein ardatz, beso ta ardatz-begiak urtuzkoak ziran. Ker 3 Reg 7, 33 (Dv buhuinak, Ol buhuiñak).
    azpisarrera-4
    ARDATZEAN.
    azpisarrerakoSense-4.1
    a) Hilando.
    Emendik atera ezazu, aitzurrean, arean, ardatzean aritzea, [...] ta beste onelako gauzak izango dirala Zerurako irabaziak edo merezimentuak. AA III 361. Ardatzean ziarduten bitartean alabatxoak bere amari galde arrigarriak egiñ [ziozkan] . Arr GB 6. Aita pipa erretzen / ama ardatzian, / zer afari ote degu / gabon arratsian! Sor Gabon 23. Batzuetan ardatzean bere leize aurrean [Damea], bestietan labezu egiten, arilketan Aari bat arilkaritzat duala. JMB LEItz 104. Nexka, [...] atal-aurrean asi zen, egurastu orde, ardatzean. Or Mi 5. Atxoak ardatzean ari zirala. Or (in Gazt MusIx 24).
    v. tbn. Zait Sof 115
    azpisarrerakoSense-4.2
    b) "Katua ardatzean dago (G-to), el gato está refunfuñando" A.
    azpisarrera-5
    ARDATZEAN EGIN (V-gip ap. Elexp Berg). Hilar.
    Begira kanpoetan jaiotzen diran lili edo lirioai: ez due oek eren buruak apaintzeko ardatzean egiten. (Lc 12, 27). AA II 170 (Lç, Brunet, Dv, IBk iruten, Ol goruetan). Jenobeba, ardatzean egiñaz kantari zegoan. Arr GB 11.
    azpisarrera-6
    ARDATZ-ITZE. "Gros clou qui retient la roue dans l'essieu" Hb.
    azpisarrera-7
    ARDATZ MOLDEKO. "Ahusado, adelgazado a modo de uso, ardaztua, ardatza bezalatua, ardatz moldekoa" Lar.
    azpisarrera-8
    ARDATZ-NAGUSI (V-gip ap. SM; Mg PAB 134 (-nausi))."Husillo patrón. Onen tornu onen ardatz-nausixak ari biborra dauka ta ari metrikuak emoteko geixki-be geixki ibiltzen naix" SM EiTec1. "Ardatz-nagusi, tornuak daramatena da gaur, eta lenago bear bada gabiaren ardatza edo izango zan" SM EiTec2. "Ardatz-nausi (Mg PAb), eje de levas que acciona el martillo" Zubiau Burd (v. ilustración en pág. 98). Cf. HAUSPO-ARDATZ.
    azpisarrera-9
    ARDATZ-TXIRRIKA. "Ardaz-txurrukia, ta ardatz-txurkia, esaten da" Iz LiñOñ 181. "Ardaz txurrukia, la rodaja del huso) Iz ArOñ (s.v. txurrukia).
    azpisarrera-10
    ARDATZ-ZILO. "Ardatz-zilho, écrou, pièce de bois ou de fer qui a un trou proportionné à la grosseur d'une vis" Hb.

    ardatz

    ardatz
    << apezpiku 0 / 0 ardo >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper