Azpisarrerak (sarrerak) (119)
aldiz.
1. (V-gip, G, L, BN, Sal, S; VocBN , Arch VocFab, Gèze, Dv, H), aldiaz Ref.: A; A Morf 704; Lh; Etxba Eib; Gte Erd 64, 203 .
Por otra parte, por otro lado, en cambio; a su (mi, etc.) vez, por su (mi, etc.) parte. "D'un autre côté" Arch Fab. "Conj. oppositive; hire anaia yoanen duk merkatura, hi aldiz etxean egonen hiz " VocBN . "Au contraire, à son tour" Gèze. "Au lieu que [...]; en retour [...]; au contraire" H. "En cambio, sin embargo" A. "Mas yo, yo en cambio, nik aldiz (G, L, BN, S)" A Morf 704. " Zuzenak lausi barik; aldiz, okerrak aberastu " Etxba Eib. " Ni gizen niz; hura aldiz mehe (BN-arb, S)" Gte Erd 64. Cf. ALDIZ. v. berriz; aitzitik. Tr. Propio de la tradición septentrional sobre todo en textos suletinos y mixanos; en los bajo-navarros y labortanos, si bien es frecuente en los ss. XVI y XVII, falta en el XVIII y principios del XIX, pero mediado el siglo su uso se va recuperando. Al Sur hay un ej. de aldiaz en Lazarraga (cf. aldiaz "a veces" en Landucci), y se encuentra además en algunos autores del s. XX. La construcción con aldiz colocado inmediatamente tras el tema que indica va haciéndose con el tiempo la más frecuente, sin llegar a desplazar totalmente a las demás (p. ej., aquella en que encabeza la frase). En DFrec hay 124 ejs., 31 de ellos septentrionales.
Hor balego, gaztiga iro ihaurk berze guzia; / bada orai gaztig' ezak, aldiz, eure buria. E 245. Lehenago hi baitinzan lengoajetan azkena, / orai, aldiz, izanen iz orotako lehena. Ib. 257. Ezen zer iujemenduz iudikaturen baituzue, iudikaturen zarete: eta zer neurriz neurthuren baituzue, aldiz neurthuren zaizue. "D'autre part" . Mt 7, 2. Baldin edozeinek bere baithan konfidanza badu Kristena dela, aldiz pensa beza bere baithan ezen hura Kristena den bezala, halaber gu-ere Kristenak garela. 2 Cor 10, 7 ( ( He halaber, ) ( TB oraino, ) ( Ol berriz, ) ( Bibl behin, ) ). Orain, aldiaz, aita dezadan / Gastelako noblezia. Lazarraga B33, 1205r. Hunen berzez erran tugu dolore jeneralak / Orain aldiz erratera goaz partikularak. EZ Man I 106. Baiña bekhatutan aitzina iraganez gero, leheneko aztura onak eta berthuteak begi bistatik galduz gero, [...] ibentzen du aldiz bere gogoa eta bihotz guztia eskuen artean darabiltzan bekhatuetan eta plazeretan. Ax 107 (V 71). Zuek lehen egiten zenduten nitzaz irri eta eskarnio; hala bada aldiz, nik ere orai eginen dut zuetzaz. 'Ego quoque in interitu vestro ridebo' . Ib. 213 (V 142). Usatu zara anhitz minzatzen, hitz guztiaz iuramentu egiten, usat zaitezi bada orai, aldiz iuramentuen utzten. Ib. 268 (V 179). Hirekil' aldiz, / Bederak' aldiz, / Bazter lekutan baturik, / Nonbait banago, / Nun botzen-ago, / Ezi errege gertaturik. O Po 9. Gero ahutz-araldea, / Potarentzat lardea, / Ezt'igeltsu, ezta zilar, / Bana kristal-ordea. // Aldiz bi beharriak / xuri miragarriak, / Saldoa maitariri / Gorheritan iarriak. 'Quant à ses deux oreilles' . Ib. 35s. Erantzuzue, debotak, / Matutiñak gau erdiz: / Primara Sant-Radegondak, / Deitzen zaituste aldiz. Arg DevB 23. Sakramendu haren lehen materia eta kanpotikoa, gure bekhatiak [...], forma aldiz apeza. Tt Onsa 22. Justu da gargero, denbora berrian, / Segi dezan aldiz egiak figura. 124. Izarrek egun ederrari / Aldiz lekhu egitean [...] / Eskuak junta, adora zak / Jainkoaren ontasuna. Ib. 120. Zergatik apezak mezan hartzen dü Jesüs-Krist ogiaren eta mahatsanoaren üdüripian, ez aldiz bestek? Bp I 77. --Erran horren merexia zer da? --Erakustia, Jesüs-Krist heltü zela; aldiz Patriarka eta Profetek ezpaitzien hura ikhusi hürrün danik baizik. Bp II 112.
(s. XVIII) Zeren bere büriak aphal dadüzkaner Jinkuak hüllandanik so egiten beitü; gora dadüzkaner aldiz ez hürründanik baizik. Mst XX. Xoxa ardura han egoitez ezti gerthatzen da, gaizki aldiz begiratzen denian, debeia erazitzen gütü. Mst I 20, 5. Nur ere aldiz, nitarik kanpo glorifikatü edo hun propi zunbaitetan alageratü nahi beitateke, hura egiazko alagrantzian [...] ezta izanen. Mst III 9, 2. Nahi ezpadüzü soferitü, etzira nahi izan khoruatü. Khoruatü aldiz izatia desiratzen badüzü, gerla egizü bihotztoiki. Ib. 19,4. Natüra bere abantallagatik triballatzen da [...]. Graziak aldiz hobeki so egiten dü ez zer abantalla edo hun berauri jin dakidion, bena hanitxentako profeitable datekianari. Ib. 54,2 (Leon aldiz; Ch berriz, Ol ostera ). Zuñek begi exkerraz igaraiten diren gaiza hoier so egiten beitie, esküñaz aldiz zelükuer. Ib. 38,1 (Ch eta eskuiñaz zerukoei ). [Jinkuak] hurak diradiala / Güziak oro faltsü / Beritablia aldiz / Züiela krüzifikatü. StJul 101. Ezi bizitze huntan etziroguzu ikus arautsuz eta mirail batian bezala bezik; zelian aldiz ikusiko diizi ben bezala. AR 68. Orozbat hora ta otsoa salbü eta bata mantso beita ta berzia basa, mantsotzen delarik hora bezala. Nekez aldiz basa gathia. Egiat 165. Gaizki errailiek eztie mihi bat baizik, zük aldiz bi. Ib. 238.

(s. XIX) Zeren Aigalon beitzen / kanpaiñan jarririk / Aimun zure semiak aldiz / barda huna heltürik. Xarlem 381. Enaizü ikusi seküla / rebel zure eretzian / eta etsaiak bai aldiz lotsa / ene aitzinian direnian. Ib. 240. Orai behar dügü / orok baraskaltü / eta lehenik aldiz / Tedeum kantatü. Ib. 1469. Enüzü ni diñe / haren gobernatzeko, / Eta gütiago aldiz / gerlen süstengatzeko. Ib. 1452. Kunder bihi gehienetan, errazü Paterra edo gure Aita; aldiz bihi txipi orotan, hulako Saintia edo Sainta, egizü gügatik. UskLiB 144. Bena halarik ere zure boronthatia izan bedi konplitia, ez aldiz enia. Ib. 37. Kontsidera dezagun zoin laidostagarria den emazte haren anbizionea, eta zoin saindua den, aldiz, Jesu Kristok inspiratzen deraukuna. Jaur 402. Berenaz da ongi maitea, zeren den Semea naturalezaz; justuak aldiz ez dire maitatuak baizik ere zeren diren Semearen adixkideak. Ib. 114s. Musde Tirazen Jinkua / Thipiñan handi kozina; / Haren ama birjina aldiz, ollaki salda gizena. Etch 498. Amak ene nigarrez ez aldiz antsia. 'Ma mère, par contre, n'avait cure de mes pleurs' . Ib. 172. Gure hutsak [zorro] gibelekoan ditugu ezarten, / Besteran hutsak aldiz aitzinekoan ekharten. Arch Fab 185. Ostiko bigez hortzak / Otsoari deitzo hausten / Eta aldiz mathelak / Ber kolpiaz jauzerazten. Ib. 169. "Ez", derra arranoak; "hanbat gaiztoago", / Bertzeak aldiz baderro. Gy 223. Erran suma ukhanen duzu, / Baiña aldiz zuk emadazu / Aireari manatzea. Ib. 141. Ikhusi dut ni kluba asko / Egiten espantu franko, / Obratzen aldiz gutisko. Ib. 304. Onkailua emanez ausarki lurrari, / Egiten zaio mami, nola idiari; / Eta heldu denean aldiz agortea, / Ez lurra berehala izaten errea. Hb Esk 189. Büztin lürrak eztü üzten hura barna sartzera; hariña lürrak aldiz üzten dü sartzera güzia. Ip Dial 44 (It, Dv berriz, Ur barriz ). Egunak luze dituk, gauak aldiz labur. Elzb Po 189. Nafartarrak franko luxea zuela sudurra, bainan mehea; aldiz laphurtarrak luzea zuela eta lodia. Elzb PAd 8s. Erreformatzea, da makhur baten xuxentzea eta deformatzea aldiz, formaren geroago eta gehiago makhurtzea. Elsb Fram 61. Khuiak beharko zuen / haitz adar hoietan; / Hezkur pikorrak aldiz / lurrean herrestan. Zby RIEV 1908, 761. Erran dut gau guzia eta goiz guzia ere bai, othoitzean zaramazkala; arratsaldean aldiz, bazuen bertze lanik. Jnn SBi 87. Lehenbiziko ondorioa da arima garbien garbitzea hobeki, eta aldiz bigarrena arima hekiei gero eta hobeki ezagutaraztea beren ez-deustasuna. Ib. 81. Baldin Jainkoak borthizki gaztigatzen baditu igandeko pausuaren hausle sordiesak, eta aldiz ausarki laguntzen [...] lanetik igandearekin urruntzen direnak. Arb Igand 74. San Ambrosio, Elizako dotor eta argi handiak dio, dantza eta lohikeria elgarrekin dabiltzala. San Efrenek aldiz dio, dantza jende gazteen garbitasunaren hobia dela. Ib. 143. Arimaz Jinkoaren eta aingürien üdüriko zela, eta aldiz khorpitzaz lürrezko. Ip Hil 45. Berenak entzun behar ahal baitzituzten zenbeitek! Eta bertze batzuek aldiz [...], zer lausenguak! HU Aurp 138. Arraintzaleak ihiztari bilakatzera omen doazi, eta aldiz ihiztariak arraintzale. HU Zez 56. Noel haietan baziren zunbait arrimü gabe, beste batzü aldiz, ezinago gaixki muldatiak. UNLilia 2.

(s. XX) Mutxurdin xaharrak zango sagarra gorderik dauka; neskato gazteak, aldiz, belhaunetarik goiti zaiak. JE Bur 35. Utz nezazu ohartzera berma nakion [...]. Aldiz, etzait gaitzituko urrundanik jarraikitzen balin bazaizkit. Ib. 42. Adrian etzuten poztutzen ez eliztarren autuk, ez alberrietako bereterren ikustaldik. Isabelek aldiz beraren zinkurin ta aiuma ta antziz larriago egiten zion nagusi zarrari biozmina. A Ardi 89. Etziren jende Rusoak Alemanian, zakur kondu ziren. Gurekin aldiz, zuzenaren itxura bederen erakutsi behar zen. StPierre 35. To, to!... Xo! Norbait heldu! Mintzo aldiz, nor?... Maria!... Ez da beraz bakarrik. Barb Sup 156. Gauaren bidez dira indar gaitzen jabe; / Iguzkitarat aldiz ahalik deus gabe. Ox 26. Batzuek erraiten zuten aberats okitua, urrez hantua zela [...]. Bekaitzkorrek, aldiz, arditik ere etziela. Zub 85. Ihiztari jauna zen / jauzian gibeldu / Eta urzoa aldiz / airian partitu. Etcham 169. Arek litro bat ardo artu eta ongi; nik aldiz, litro bat artu eta mozkor-arraildua. FIr 174. Gure gizonak tiro-ukaldi bat ere etzuen aurdiki, etsai garanoik etzuela ikusi ta. Aldiz bere lagunak [...] ezin egon behatzari eman gabe. Ib. 141. Gaur egunean segari aiz [...]; ordun aldiz, arraunlarien erregiña ta ama intzan. Or Mi 132. Bainan, nausiak buztanik baizik ez atheratzen sekulan eta muthilak aldiz ongi zazkien xerri oso-osoak. "Tandis que le valet" . Barb Leg 128. Nahi dituzten sos guziak biltzen beren museoa erakutsiz, horma puxka baten kraskatzeko aldiz mailuxkarik ere ez! JE Ber 70. Orren bidez du ainbat gaietan / aurrera gizonak egin; / aurrerapenik aundiena, aldiz, / Zu ezagutzearekin. Or BM 48. Ez ater begiratzetik; / eman, aldiz, / indar ene begieri. "Antes bien, imprime fuerza a mis ojos" . Ib. 32. Eta Jainko-mendirat ni sutan joan nintzen [...]. // Zu aldiz, nola dagon tirainer harroka, / Egon zare zelaian gaitzari gogorka. Iratz 185. Prediku hastean xotin eta nigar; gero aldiz, zer behako argituak. Lf Murtuts 12. Amerikatik zetozen erruz / ontziz limosna ugariak. / Nunaitik, aldiz, eri, elbarri / ta gudan libra-berriak. SMitx Aranz 92. Iduri luke [karriketako haurrek] dagoneko badakitela beharko dutela behin zahartu eta itzali. Aldiz, etxeen aitzinean elkarturik dauden maitaleek ez dute eiki gogoan guzien zahartu eta itzali beharra. Mde Pr 370. Bertzea aldiz bazagon burua behera. Zerb Azk 39. Lagunetarat hurrantzen etziren gazteak zoko batzuetan mutzitzen ari ziren [...]. Hantxet aldiz muthiko bat ari zen bere balentrien erakusten. JEtchep 104. Orain nik, aldiz, ama, zeu jantzi naiez, / zertxu bat eundu deutsut, ordain-bearrez. Gand Elorri 210. Zintzo diren batzuei gaizkiñen pagua ematen zaie, eta gaizkin batzuei, aldiz, zintzoen saria. Vill Jaink 98. Itzaldi eder bat egiten duzu, izen ona ta estimazioa eskuratu dituzu. Eta aldiz, itzaldi aula ta kaxkarra egite ezkero, etzaituzte geiago entzungo. Ib. 103. Krima bezperan eta biharamunean, ez du euririk egin. Gauaz ba aldiz, frango polliki ere. Larz Senper 58. Otzarekin eztia gogortzen baita, beroarekin, aldiz, urtzen. Ibiñ Virgil 108. Aiten aitak Jatsu Laskorreko. Aita aldiz, [...] Doniane Garaziko. Ardoy SFran 44. Poto egiten duenak, ez du nehor enganatzen; hura agerian gelditzen da. Aldiz, hiltzia erran duenak, enganatu nahi izan du. Xa Odol 59. Hemengoek barka dezaidatela, hola jokatu naizela; hangoek aldiz, hemengoa ez baitut ukatu. Ib. 69. Maitia, nik ez dakit / zer egin zuretzat, / zuk aldiz axolarik / eztuzu enetzat. Mattin 17. Arrotzek die kanpoz gozatzen / Eta nik aldiz barnez maithatzen. Casve SGrazi 72. Morteroa zer nuen? Buztina. Harria, aldiz, gisuharria. Etchebarne 83. Denbora batean jendeak uste zuen [...] ez zuela jakiteak kokalekurik behar. Orain, aldiz, badirudi ez dakigunetik ez dakigukeela inolazko kalterik etorri. MEIG I 257.

v. tbn. ChantP 38. Lap 26 (V 15). Xikito 11. PierKat 51. Azurm HitzB 60.
2. (V, G ap. A ) .
(Repetido, con valor distributivo). "A ratos" A.
Otsailean aldiz eguzkitan, aldiz sutanzean. "En Febrero a tiempos al sol, a tiempos al amor del fuego" . RS 323. Aldiz burutxoak latsetan sartzen ikus zentzake, aldiz uretara lasterka ioaten. Ibiñ Virgil 77. Aldiz, gure amesak eta asmoak bete al izan ditugu; aldiz, gure lanak eztu bear zuan mugarik eta maillarik iritxi. NEtx LBB 7. Aitak ardiekikoa eta semeak aldiz etxekoa eta aldiz ardiekikoa egiñaz. Ib. 94. Eta, aal bada, aldizka- aldizka urak aldatuan erabili: aldiz ur au eta aldiz bestea eta bestea. Zendoia 185.
A veces, en ocasiones. "A veces, aldiaz " Lcc. v. ALDIZ ALDIZ.
Denborak zelan aldiz zapatariak zaldiz. AB AmaE 226. Emen udazken, or udabarri, / Urretxiñola poz, txindorra larri; / Alkar ondoren, negu ta uda, / Amaigabia da orren guda. / Ta geu be, aldiz, / Noizik-bein orren antzera gabiz. Enb 192. Aldiz, "edari altxagarrituak" (ardo-garagarardo-sagardo) zillegi litezke; baño bakotxarentzako negurritik landa, pozoina. FIr 174. Gisa berean, eriari galdetu daiteke bere ofizioko lan edo eginbeharretako zerbeit, ia erantzupenek argitzen gaituen geiago. Aldiz, galde bera, bi gisetara egin daiteke, ia iardespenak berdin diren. Ib. 189. Lege zarrak ematen zuen aldiz, ezkontza austeko baimena, ezkonduak berexi ta bizi-alarguntzeko eskubidea. Ir YKBiz 123n. Aldiz, jauna zaldiz. (AN-erro). Inza NaEsZarr 2268. Naiz ta aldiz kemenak / atsekabez auldu, / galdua galdu baiña / egiñari eldu! AZink 122.
3. Por turno.
Aldiz yoaten dire zorroak errotara. (AN-erro). Inza NaEsZarr 2269.
4. Con el paso del tiempo, dentro de un tiempo.
Aldiz, baña, dan au argi ta garbi dakuskezu: gizon zindoa aldiak bakarrik baitarakus. 'Con el tiempo' . Zait Sof 74.
ALDIZ ALDIZ.
De tanto en tanto, de vez en cuando. " Aldiz aldiz, zapatariak zaldiz (V, G), a veces a veces los zapateros (van) a caballo" A. " Aldiz aldiz etxeko jauna zaldiz (BN)" Ib.
Orain kukua mututu yaku / Ta ni eupadaka, barriz: / Len arek eta neraunek orain, / Orra bijok aldiz-aldiz. Enb 130. Aldiz aldiz zabaldian agertzen zen lezka-tartean artegiren bat. Or Mi 101. Aldiz aldiz, aserreak edo lotsak bekokira odola biltzen zion. Ib. 53. Aldiz-aldiz emanez eskuari listu. Or Eus 274. Artzai-artean gaur ere ba da / erra-bidea aldiz-aldiz. Ib. 209. Igandetan zinera. Aldiz aldiz, txokolatea ere bai... JAIraz Bizia 54. Aldiz aldiz agertzen zitzaioten Luis Gómez Lekube. Ib. 69. Aldiz-aldiz badaki satiriko izaten ere. Lek SClar 118. Aldiz aldiz, zapataria zaldiz. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1362. Sacha Guitry zena ere, goian bego, saiatu da aldiz-aldiz ikusleren zama arintzen. MEIG I 178.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper